1. Etke eaorõk bwe jen etale bokin Livitikõs?

 EL̦APL̦O̦K an bokin Livitikõs kwal̦o̦k kõn kwõjarjar jãn aolep bok ko jet ilo Baibõl̦. Jeova ej kõtmãne bwe ro rej karejar ñane ren kwõjarjar. Kõn men in, eaorõk ñan etale bok in im mel̦el̦e kake kõnke enaaj jipañ kõj bwe jen kwõjarjar iien otemjej.

2. Ta ko jemaroñ katak kaki ilo bokin Livitikõs?

² Rũkanaan Moses eo ear je bokin Livitikõs. Bok in ej m̦õttan “jeje ko otemjej” im ewõr ‘tokjãn ñan katakin’. (2 Timote 3:16) Ãt in Jeova ewal̦o̦k enañin 10 alen ilo kajjojo jebta in bok in. Ilo ad etale im mel̦el̦e kõn bokin Livitikõs, enaaj jipañ kõj bwe jen jab kõm̦m̦ane jabdewõt men me eban bõktok nõbar ñan etan Anij. (Livitikõs 22:32) Ekkã an wal̦o̦k naan in “Ña Jeova” ilo bok in. Im ej kakeememej kõj bwe jen pokake Anij. Ilo katak in kab katak eo tok juon, elõñ men ko raorõk jenaaj ekkatak jãn bokin Livitikõs. Bok in ej juon menin letok jãn Anij me ej jipañ kõj bwe jen kwõjarjar ilo ad kabuñ ñane.

3, 4. Ke kar karreoik Aron im l̦õm̦aro nejin, men kein rar pijaikl̦o̦k ta? (Lale pija eo itulõñ.)

³ Riit Livitikõs 8:5, 6. Jeova ear kããlõt Aron bwe en bũrij eo el̦ap an RiIsrael, im bwe l̦õm̦aro nejin ren bũrij ñan er. Aron ej pijaikl̦o̦k Jijej Kũraij, im l̦õm̦aro nejin Aron rej pijaikl̦o̦k rũkal̦oor  ro an Jijej me er rũkkapit. Ak ke kar karreoik Aron, ewõr ke mel̦el̦ein? Ej ke mel̦el̦ein bwe kar aikuj karreoik Jijej? Jaab. Kõnke Jijej “eweeppãn” im ejjab jerawiwi. Kõn men in, kar jab aikuj karreoik Jijej. (Hibru 7:26; 9:14, UBS) Bõtab, ke em̦õj an Aron erreo, men in ear pijaikl̦o̦k an Jijej wãnõk im kwõjarjar. Ak ewõr ke mel̦el̦ein aer kar karreoik l̦õm̦aro nejin Aron?

⁴ Aer kar karreoik l̦õm̦arein nejin Aron ear pijaikl̦o̦k aer karreoik ro me em̦õj kããlõt er bwe ren bũrij ilañ. An rein peptaij ej ke juon iaan men ko me ej karreoik er bwe ren kwõjarjar? Jaab. Kõnke aer peptaij ejjab jeorl̦o̦k jerawiwi ko aer. Ak peptaij ej kakõl̦l̦en an juon ajel̦o̦k mour eo an ñan Jeova Anij. Innem, ta eo ej karreoik rũkkapit rein? Eokwe, ej ikijjeen “naan” eo. Kõn men in, rej aikuj kate er bwe ren l̦oor aolep katak ko an Kũraij ilo mour ko aer. (Epesõs 5:25-27) Ilo wãween in, rerreo im rekkwõjarjar. Ak ta kõn “jiip” ro jet?​—Jon 10:16.

5. Etke jemaroñ ba bwe jiip ro jet rej kwõjarjar im erreo ikijjeen Naanin Anij?

⁵ L̦õm̦aro nejin Aron rar jab pijaikl̦o̦k ‘jar eo el̦ap’ me ej uwaan jiip ro jet an Jijej. (Revelesõn 7:9) Meñe ãindein ak jiip ro jet remaroñ ke kwõjarjar im erreo ikijjeen Naanin Anij? Aet! Ñe rej riiti ta eo Baibõl̦ ej ba kõn joñan an aorõk bõtõktõkin Jijej, rej tõmake naan kein im rej kabuñ ñan Jeova “raan im boñ.” (Revelesõn 7:13-15) Rũkkapit ro im jiip ro jet rej kõtl̦o̦k bwe Naanin Anij en wõnm̦aanl̦o̦k wõt im karreoik er aolep iien. Kõn men in, ‘em̦m̦an m̦wilier’ ak kõm̦m̦an ko aer em̦m̦an im erreo. (1 Piter 2:12, UBS) L̦õmn̦ak kõn joñan an Jeova m̦õn̦õn̦õ ñe ej lo an rũkkapit ro kab jiip ro jet erreo im bõrokuk ippãn doon ilo aer pokake im l̦oore tõl eo an Jabõt eo aer, Jijej!

6. Etke jej aikuj etale kõj make?

⁶ Ke bũrij ro an RiIsrael ro rar aikuj karreoik ãnbwinnier, men in ej jitõñl̦o̦k ñan jet men me rej wal̦o̦k ñan armej ro doon Jeova ilo raan kein. Ñan waanjoñak, elõñ iaan armej ro me jej katak Baibõl̦ ippãer rej kile bwe jerreo, jekarbõb, im erreo Im̦õn Kweilo̦k ko ad. Ejjab baj men in wõt, ak ej aikuj erreo ak “kwõjarjar” bũruon ro me rej wanlõñl̦o̦k ñan tol̦ eo an Jeova im kabuñ ñane. (Riit Sam 24:3, 4; Aiseia 2:2, 3.) Ej aikuj erreo bũruod, ãnbwinnid, kab l̦õmn̦ak ko ad ñe jej kabuñ ñan Anij. Kõn men in, jej aikuj etale kõj make. Jet armej remaroñ aikuj kõm̦m̦ani oktak ko rel̦l̦ap ilo mour ko aer bwe ren maroñ kwõjarjar. (2 Korint 13:5, UBS) Ñan waanjoñak, juon eo em̦õj an peptaij ak ej alwõji pija ko rettoon ej aikuj kajjitõk ippãn make im ba: ‘Ij ke kwõjarjar ilo aõ kõm̦m̦ane men in?’ Innem, armej in ej aikuj kappok jipañ bwe en bõjrak jãn men in enana ej kõm̦m̦ane.​—Jemes 5:14.

7. Ta ko Jijej ear kõm̦m̦ani im rejejjet ñan naan ko ilo bokin Livitikõs 8:22-24?

⁷ Ke kar kããlõt Aron bwe en Bũrij eo El̦ap, im bwe l̦õm̦aro nejin ren bũrij, kar aikuj kabõtõktõk ituanmoon̦in lo̦jilñier, ituanmoon̦in addilepin peier, im ituanmoon̦in addilepin neer kõn bõtõktõkin jiip kom̦aan. (Riit Livitikõs 8:22-24.) Rar kõjerbal bõtõktõk ilo wãween in ñan kaalikkar bwe renaaj pokake Anij im kate er ñan kõm̦m̦ani jerbal ko aer. Ãindeinl̦o̦k wõt, Jijej, Bũrij eo El̦ap, ear joñak eo em̦m̦antata ñan rũkkapit ro im jiip ro jet. Ear kõjerbal lo̦jilñin ñan roñjake aolep naanin tõl ko jãn Anij. Ear kõjerbal pein ñan kõm̦anm̦an ankilaan Jeova. Im neen ear jab jebwãbwe jãn ial̦ eo ejim̦we im eokkwõjarjar.​—Jon 4:31-34, UBS.

8. Ta eo aolep ro rej kabuñ ñan Jeova rej aikuj kõm̦m̦ane?

⁸ Rũkkapit ro kab jiip ro jet rej aikuj  l̦oore joñak eo an Bũrij eo aer El̦ap me ar tiljek wõt ñan Anij. Aolep ro me rej kabuñ ñan Jeova rej aikuj pokake eoon ko ilo Naanin Anij bwe ren jab bõbrae an kajoor eo an tõl er. (Epesõs 4:30) Rej aikuj peek er make bwe ren etetal wõt ilo “ial̦ ko rejim̦we.”—Hibru 12:13.

9. (1) Ta ko 3 em̦m̦aan me rar jerbal ippãn jet iaan ro ilo Kumi eo Ej Lale Aolep Eklejia ko an Ri Kõnnaan ro an Jeova rar ba? (2) Etke naan ko an em̦m̦aan rein 3 remaroñ jipañ eok bwe kwõn kwõjarjar?

⁹ Ewõr 3 jeid im jatid em̦m̦aan me kõjatdikdik eo aer ej ñan mour indeeo ijin ioon lal̦. Eto aerjel kar jerbal ippãn jet iaan em̦m̦aan ro me rej m̦õttan Kumi eo Ej Lale Aolep Eklejia ko an Ri Kõnnaan ro an Jeova. Em̦m̦aan eo kein kajuon ej ba: “Ej juon jeraam̦m̦an ekanooj l̦ap ñan jerbal ippãn em̦m̦aan rein. Iar epaake er im iar kile bwe meñe er rũkkapit, ak rejjab weeppãn. Mekarta ak aolepen iiõ kein iar jerbal ippãer, iar kõn̦aan wõt bwe in pokake im l̦oore tõl ko jãn rein me rej lale kõj.” Em̦m̦aan eo kein karuo ej ba: “Eoon ko ãinwõt eoon eo ilo 2 Korint 10:5 rar jipañ eõ. Eoon in ej kwal̦o̦k kõn ad “pokake Kũraij,” im ear jipañ ña ñan pokake im kõttãik eõ ñan ro rej lale kõj. Eñin ej wãween eo me jej pokake jãn aolepen bũruod.” Im em̦m̦aan eo kein kajilu ear ba: “Jen yokwe men ko Jeova ej yokwi im dike men ko ej diki. Bareinwõt, jen pokake naanin tõl ko an im kõm̦m̦ani men ko rej kabuñbũruon. Ñe jej kõm̦m̦ani men kein, jenaaj pokake naanin tõl ko jãn doulul eo an Anij. Bareinwõt, jenaaj pokake ro Anij ej kõjerbal er ilo an kajejjet ankilaan ñan lal̦ in.” Em̦m̦aan in ear bar katak juon men jãn joñak eo an Nathan Knorr, bar juon iaan ro ilo Kumi eo Ej Lale Aolep Eklejia ko an Ri Kõnnaan ro an Jeova. Ej ba bwe Nathan Knorr ear m̦õkaj im errã ilo kõmel̦el̦e ko ilo katak eo etan “Ejutak Aelõñ Eo,” ilo juon Naan in Keeañ an iiõ eo 1925 meñe ro jet rar jab errã ilo kõmel̦el̦e kein. Em̦m̦aan in ej ba bwe joñak in an Nathan Knorr ear lukkuun jipañe. Ñe jej kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn naan kein an em̦m̦aan rein 3, enaaj jipañ kõj bwe jen kwõjarjar wõt ilo ad pokake Anij.

10. Ewi joñan an aorõk bwe jen pokake kien eo an Anij kõn bõtõktõk?

¹⁰ Riit Livitikõs 17:10. Jeova ear kakien RiIsrael ro bwe ren jab m̦õñã ‘jabdewõt bõtõktõk.’ Kũrjin ro rej aikuj bar kõjparok er jãn bõtõktõk, jekdo̦o̦n ñe ej bõtõktõkin menninmour ak armej. (Jerbal 15:28, 29) Jejjab kõn̦aan bwe Anij en “jum̦ae” kõj im jol̦o̦k kõj jãn doulul in an. Jej yokwe Jeova im jekõn̦aan pokake e. Jekdo̦o̦n ñe jemaroñ mej, ak jeban kõtl̦o̦k bwe ro me rejjab jel̦ã kõn Jeova im rejjab pokake e ren iuun kõj ñan rupe kien in an. Jejel̦ã kadede bwe armej ro renaaj kajjirere kake kõj kõn ad jab bõk bõtõktõk, bõtab jej kããlõt ñan pokake Anij jekdo̦o̦n ta. (Jud 17, 18) Ta eo enaaj jipañ kõj bwe jen peek ilo bũruod ñan jab m̦õñã bõtõktõk ak bõk bõtõktõk?​—Duteronomi 12:23.

11. Etke men ko kar kõm̦m̦ani ilo Raan in Kõllaajrak eo kajjojo iiõ rar jab baj m̦anit bajjek?

¹¹ Ñe jejel̦ã kõn men ko bũrij eo el̦ap an RiIsrael ro ear kõm̦m̦ane ilo Raan in Kõllaajrak ak raan in jeorl̦o̦k bõd kajjojo iiõ, jenaaj mel̦el̦e kõn l̦õmn̦ak eo an Anij kõn bõtõktõk. Kar kõjerbal bõtõktõk kõn juon wõt un eaorõk. Kar kõjerbale ñan jeorl̦o̦k jerawiwi ko an ro me rar kajjitõk bwe Jeova en jol̦o̦k aer bõd. Kar aikuj kabõtõktõk im̦aanin tõptõpin bujen eo kõn bõtõktõkin kau kom̦aan im koot. (Livitikõs 16:14, 15, 19) Ke rar kõm̦m̦ane men in kõn bõtõktõk in, Jeova ear m̦õn̦õn̦õ in jeorl̦o̦k jerawiwi ko an RiIsrael ro. Bareinwõt, Jeova ear ba bwe ñe rej m̦ane juon menninmour ñan  m̦õñã, rej aikuj kato̦o̦rl̦o̦k bõtõktõkin n̦a ioon bwidej im jioñe. Etke? Kõnke “mour an kajjojo menninmour ej pãd ilo bõtõktõkin.” (Livitikõs 17:11-14, UBS) Men kein rar jab m̦anit bajjek. Wãween aer kar kõjerbal bõtõktõk ilo Raan in Kõllaajrak eo, kab kien eo ñan kato̦o̦rl̦o̦k bõtõktõk n̦a ioon bwidej rej aolep errã ilo kien eo me Jeova ear lel̦o̦k ñan Noa im ro nejin kõn bõtõktõk. (Jenesis 9:3-6) Etke men in eaorõk ñan Kũrjin ro?

12. Etke lõta eo an Paul ñan Kũrjin ro me rar kõnono kajin Hibru ej kaalikkar bwe bõtõktõk ej juon menin aikuj ñan an Anij jeorl̦o̦k jerawiwi?

¹² Rijjilõk Paul ear je juon lõta ñan Kũrjin ro me rar kõnono kajin Hibru. Ear kõmel̦el̦e bwe ewõr an bõtõktõk maroñ ñan karreoik armej ro jãn jerawiwi ko aer. Ear ba: “Ekkar ñan Kien Moses, enañin men otemjej rej erreo kõn bõtõktõk; im ejjel̦o̦k jeorl̦o̦k jerawiwi el̦aññe ejjel̦o̦k kato̦o̦rl̦o̦k bõtõktõk.” (Hibru 9:22, UBS) Paul ear bar kõmel̦el̦e bwe meñe ekar wõr tokjãn katok ko kõn menninmour ko kar m̦okta, ak menin katok kein rar kakeememej RiIsrael ro bwe er rijjerawiwi. Menin katok kein rar bar kakeememej er bwe rar aikuji juon menin katok el̦apl̦o̦k an aorõk ñan jeorl̦o̦k aer jerawiwi ñan indeeo. Ealikkar bwe Kien Moses ear ‘annañel̦o̦k men ko renaaj itok.’ (Hibru 10:1-4) Innem, elemen an Anij maroñ jeorl̦o̦k jerawiwi ko?

13. Ta l̦õmn̦ak n̦e am̦ kõn an kar Jijej kwal̦o̦k ñan Jeova bwe em̦õj an kato̦o̦rl̦o̦k bõtõktõkin ãinwõt juon menin katok?

¹³ Riit Epesõs 1:7, UBS. Jijej Kũraij ear mej bwe en katok kõn mour eo an ñan aolep armej. Elukkuun aorõk men in ñan ro rej yokwe e im Jemãn. (Galetia 2:20) Bõtab, men eo eaorõktata me ear lo̦mo̦o̦ren kõj jãn jerawiwi ej men eo me Jijej ear kõm̦m̦ane ãlikin an kar jerkakpeje. Men eo me Jijej ear kõm̦m̦ane ear kajejjet kitien naanin tõl ko ilo Kien Moses kõn Raan in Kõllaajrak eo. Ilo kar Raan in Kõllaajrak eo, bũrij eo el̦ap ear bõk bõtõktõkin menninmour eo kar katok kake im ear del̦o̦ñ ñan ijo etan, Jikin Kwõjarjar Otem Kwõjarjar. Ilo kar jinoin jikin in ear pãd ilo im̦õn kõppãd, ak tokãlik ear pãd ilo tampel̦ eo me  Solomon ear kalõke. Ke bũrij eo ear del̦o̦ñe Jikin Kwõjarjar Otem Kwõjarjar, ear ãinwõt ñe ear jãdel̦o̦k im̦aan mejãn Anij. (Livitikõs 16:11-15) Ilo ejja wãween in wõt, Jijej ear del̦o̦ñe lañ im jãde im̦aan Jeova im kwal̦o̦k bwe em̦õj an kato̦o̦rl̦o̦k bõtõktõkin make ãinwõt juon menin katok. (Hibru 9:6, 7, 11-14, 24-28, UBS) El̦ap ad m̦õn̦õn̦õ bwe Anij ej jol̦o̦k jerawiwi ko ad im em̦õn̦õn̦õ kake kõj ñe jej tõmak bwe eaorõk bõtõktõkin Jijej!

14, 15. Etke eaorõk bwe jen mel̦el̦e im pokake kien eo an Jeova kõn bõtõktõk?

¹⁴ Kwõj ke kiiõ kile unin an kar Jeova kakien bwe jen kõjparok im jab m̦õñã bõtõktõk? (Livitikõs 17:10, UBS) Kwõj ke mel̦el̦e taunin an aorõk im kwõjarjar bõtõktõk ippãn Anij? Unin ej kõnke bõtõktõk ej kõkkar kõn mour. (Jenesis 9:4, UBS) Kwõj ke errã bwe jej aikuj l̦oore l̦õmn̦ak eo an Anij kõn bõtõktõk, im pokake kien eo an ñan kõjparok kõj jãn bõtõktõk? Bwe Anij en m̦õn̦õn̦õ ippãd, jej aikuj tõmak ilo katok in mour eo an Jijej. Bareinwõt, jej aikuj mel̦el̦e bwe bõtõktõk elukkuun aorõk ippãn Rũkõm̦anm̦an eo ad.​—Kolosse 1:19, 20, UBS.

¹⁵ Emaroñ wal̦o̦k juon men ilo idiñ, im jenaaj aikuj kããlõt ñe jenaaj bõk bõtõktõk ak jaab. Ak, juon uwaan baam̦le eo ad ak juon eo me jelukkuun epaake emaroñ aikuj kããlõt ñe enaaj bõk bõtõktõk ak jaab. Ilo iien kein repen, jenaaj bar aikuj kããlõt ñe jenaaj bõk m̦õttan ko reddik ilo bõtõktõk (blood fractions) ak kilen kõm̦adm̦õd ko jet. Eñin unin elukkuun aorõk bwe jen pukot kõmel̦el̦e ko kõn men kein im pojak kadede m̦okta jãn an wal̦o̦k juon men ñan kõj ilo idiñ. Bareinwõt, jen jar ñan Jeova kõn men in. El̦aññe jej kõm̦m̦ani men kein, jenaaj l̦oor wõt pepe eo ad im jeban rupe kien eo an Anij. Kõj aolep jejjab kõn̦aan kabũrom̦õj Jeova im rupe kien ko an ilo Baibõl̦! Ilo raan kein, elõñ taktõ ro ekoba ro jet rej kajjitõk bwe jen lel̦o̦k bõtõktõkid bwe ren kõjerbali ñan rinañinmej ro jet. Rej l̦õmn̦ak bwe men in enaaj kõm̦m̦an bwe ren jab mej. Bõtab, kõj rũkarejar ro an Jeova im jekkwõjarjar. Kõn men in, jejel̦ã bwe Rũkõm̦anm̦an eo wõt ej tõllo̦kũn ñan kwal̦o̦k wãween ad maroñ kõjerbal bõtõktõk. Ippãn Jeova, “jabdewõt wãween bõtõktõk” el̦ap an aorõk im eokkwõjarjar. Innem, jen kate kõj bwe jen pokake kien eo an Jeova kõn bõtõktõk. Bareinwõt, ñe eokkwõjarjar im em̦m̦an m̦wilid, jej kaalikkar ad tõmak ilo menin katok eo an Jijej ke ear mej im kato̦o̦rl̦o̦k bõtõktõkin. Bõtõktõkin Jijej wõt emaroñ jeorl̦o̦k jerawiwi ko ad im kõm̦m̦an bwe jen maroñ mour indeeo.​—Jon 3:16.

16. Etke armej ro an Jeova rej aikuj kwõjarjar?

¹⁶ Ilo iien eo ke Anij ear kanemkwõj RiIsrael ro jãn aer kõm̦akoko ilo Ijipt, ear ba ñan er: “Ña Jeova eo ear bõktok kom̦ jãn Ijipt, bwe In ami Anij; innem kom̦win kwõjarjar bwe Ña Ikkwõjarjar.” (Livitikõs 11:45) Jeova ear kõn̦aan bwe RiIsrael ro ren kwõjarjar kõnke eokkwõjarjar. Ãindeinl̦o̦k wõt, kõj Ri Kõnnaan ro an Jeova, innem jej aikuj bar kwõjarjar. Bokin Livitikõs ej lukkuun kaalikkar men in.

17. Ta l̦õmn̦ak eo am̦ kiiõ kõn bokin Livitikõs?

¹⁷ El̦ap tokjãn ad bwebwenato kõn kõmel̦el̦e ko ilo bokin Livitikõs. Ejjel̦o̦k pere bwe el̦apl̦o̦k am̦ kaorõke bok in ilo Baibõl̦. Ke kwaar kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn kõmel̦el̦e ko ilo bokin Livitikõs, el̦apl̦o̦k am̦ mel̦el̦e kõn bok in im unin an aorõk bwe jen kwõjarjar. Bõtab, ej ke wõr wõt men ko jemaroñ katak jãn bokin Livitikõs? Bar ta ko jemaroñ katak ilo bok in me remaroñ jipañ kõj bwe en kwõjarjar ak erreo wãween ad kabuñ ñan Jeova? Jenaaj bwebwenato kõn men kein ilo katak eo tok juon.