1. Ta eo elõñ armej rej l̦õmn̦ak kõn men ko ewõr ippãer?

 ELÕÑ armej rej ba, “Kwõjaje joñan an aorõk juon men m̦ae iien ejako.” Bõlen em̦õj am̦ bar kile men in. Ñan waanjoñak, juon ajri me ej dik im rũttol̦o̦k ilo juon baam̦le me elõñ aer m̦weiuk im jããn, emaroñ jab lukkuun kaorõki men kein. Jo̦dikdik ro rejjañin lukkuun jel̦ã kilen mour. Kõn men in, remaroñ jab lukkuun jel̦ã kõn men ko rekanooj aorõk ilo mour.

2, 3. (1) L̦õmn̦ak rot eo jo̦dikdik ro rej aikuj kõjparok er jãne? (2) Ta eo enaaj jipañ kõj ñan kaorõke menin jolõt eo ad?

² El̦aññe kwõj juon jo̦dikdik, ta eo eaorõk ippam̦? Ekkã an jo̦dikdik ro ilo raan kein kaorõk m̦weiuk im jããn el̦ap jãn men otemjej. Rekõn̦aan bwe en wõr aer jerbal me el̦ap on̦ãn, juon m̦weer em̦ ekilep, kab m̦weiuk ko rekããltata ãinwõt jeel̦boon ko im men ko ãierl̦o̦kwõt. El̦aññe men kein rej men ko raorõktata ippãer, mel̦el̦ein bwe rejjab kaorõke men eo me el̦apl̦o̦k an aorõk. Ta in? Ej jem̦jerã eo aer ippãn Anij. Ekabũrom̦õjm̦õj bwe elõñ armej in raan kein rejjab kaorõke men in. Ak ta kõn kwe? El̦aññe jinem̦ im jem̦am̦ rej Ri Kõnnaan ro an Jeova im rar katakin eok kõn E jãn ke kwaar dik, kwõlukkuun jeraam̦m̦an. Aer kar katakin eok kõn  Jeova ej ãinwõt juon menin jolõt me erro kar lewaj. (Luk 11:28, UBS) Bõtab, el̦aññe kwõjjab lukkuun kaorõke menin jolõt in am̦, eokwe pepe ko kwõj kõm̦m̦ani remaroñ jelõt eok toon wõt am̦ mour.

³ Ewõr am̦ maroñ ñan bõbrae men in jãn an wal̦o̦k ñan eok. Ilo katak in, jenaaj bwebwenato kõn jet armej ilo Baibõl̦. Joñak ko aer renaaj jipañ eok ñan kile unin am̦ aikuj kaorõke menin jolõt n̦e am̦ ak jem̦jerã eo am̦ ippãn Anij. Joñak kein aer renaaj bar jipañ kõj aolep, ro reddik kab ro rerũtto, ñan kaorõke jem̦jerã eo ad ippãn Jeova.

4. Ta eo 1 Samuel 8:1-5 ej ba kõn l̦õm̦aro nejin Samuel?

⁴ Baibõl̦ ej kwal̦o̦k kõn ro me jemãer ak jineer rar katakin er kõn Jeova jãn ke rar dik, bõtab rar jab kaorõke menin jolõt in aer. Rũkanaan Samuel ear karejar ñan Jeova jãn ke ear lukkuun dik im ear tiljek wõt ñan E toon wõt an mour. (1 Samuel 12:1-5) Meñe Samuel ear juon joñak em̦m̦an, ak l̦õm̦aro nejin etaer Joel im Abaija, rar jab l̦oor joñak in an jemãer. L̦õm̦arein rar oktak im nana aer kõm̦m̦an ñan ro jet.​—Riit 1 Samuel 8:1-5, UBS.

5, 6. Ta eo ear wal̦o̦k ñan l̦õm̦aro nejin Josaia kab l̦eo jibwin?

⁵ L̦õm̦aro nejin Kiiñ Josaia rar ãinl̦o̦kwõt l̦õm̦aro nejin Samuel. Kiiñ Josaia ear juon joñak em̦m̦an kõnke ear lukkuun yokwe Jeova im ear kabuñ ñan E wõt. Ke armej ro rar loe bokin Kien ko an Anij im rar riitil̦o̦k ñan Josaia, ear kate wõt e ñan l̦oori aolep naanin tõl ko an Jeova. Ñan waanjoñak, ear kabõjrak armej ro jãn aer kabuñ ñan ekjab ko im jãn aer anijnij im jal̦jal̦. Bareinwõt, ear akwel̦ap ñan armej ro bwe ren pokake Jeova. (2 Kiiñ 22:8; 23:2, 3, 12-15, 24, 25) Joñak in an Josaia ear ãinwõt juon menin jolõt ekanooj em̦m̦an me ear lel̦o̦k ñan l̦õm̦aro nejin! Tokãlik, 3 iaan l̦õm̦aro nejin Josaia kab juon iaan l̦õm̦aro jibwin rar erom kiiñ. Bõtab, ekabũrom̦õjm̦õj bwe ejjel̦o̦k juon iaaer ear l̦oore joñak eo em̦m̦an an kar Josaia. Ealikkar bwe rar jab kaorõke menin jolõt in aer.

⁶ Ke l̦eo nejin Josaia etan Jihoahaz ear erom kiiñ, ear ‘kõm̦m̦ani men ko renana im̦aan mejãn Jeova.’ Jilu wõt allõñ in an kar Jihoahaz kiiñ, innem Pero ear jum̦aiki im likũti ilo kalbuuj. Ejjel̦o̦k an Jihoahaz maroñ ñan etal jãn Ijipt im ear mej ie. (2 Kiiñ 23:31-34) Tokãlik, l̦eo jatin etan Jihoiakim ekar kiiñ, im 11 wõt iiõ in an kar tõl. Jihoiakim ear ãinwõt l̦eo jein kõnke ear jab l̦oor joñak eo em̦m̦an an jemãer. Ear jab kaorõk menin jolõt in an. Joñan an nana, Jeremaia ear kwal̦o̦k bwe ñe Jihoiakim enaaj mej, renaaj kalibwini “ãinwõt aer kõm̦m̦an ñan juon to̦o̦ñke.” (Jeremaia 22:17-19, UBS) Ak ta kõn l̦eo nejin Josaia etan Zedekaia, kab l̦eo jibwin Josaia etan Jihoiakin? Eokwe, erro jim̦or rar bar lukkuun nana im rar jab l̦oor joñak eo em̦m̦an an Josaia.​—2 Kiiñ 24:8, 9, 18, 19.

7, 8. (1) Etke jemaroñ ba bwe Solomon ear kajettokjãn menin jolõt eo an? (2) Ta eo jemaroñ katak jãn ro ilo Baibõl̦ me rar kajettokjãn menin jolõt eo aer?

⁷ Devid ear katakin l̦eo nejin, etan Solomon bwe en karejar ñan Jeova. Bõtab tokãlik, ear jako an Kiiñ Solomon kaorõke menin jolõt in an. Baibõl̦ ej ba: “Ke Solomon el̦al̦l̦ap, lim̦aro pãleen rar kareel bũruon ñan anij ro jet; innem bũruon ejjab weeppãn ippãn Jeova an Anij, ãinwõt bũruon Devid jemãn.” (1 Kiiñ 11:4) Kõn men in, ear jako an Jeova m̦õn̦õn̦õ ippãn Solomon.

⁸ L̦õm̦arein aolep rar maroñ jel̦ã kajjien Jeova im kõm̦m̦ani men ko rejim̦we. Ekabũrom̦õjm̦õj bwe rar kajettokjãn ak jab kaorõke jeraam̦m̦an in aer. Bõtab, elõñ jo̦dikdik rar jab ãindein. Jenaaj kiiõ bwebwenato kõn jet iaan jo̦dikdik ro rem̦m̦an im kwõmaroñ l̦oor joñak kein aer.

9. Etke elukkuun em̦m̦an joñak ko an l̦õm̦aro nejin Noa? (Lale pija eo ilo jinoin katak in.)

⁹ Elukkuun em̦m̦an joñak ko an l̦õm̦aro nejin Noa. Ke Anij ear jiroñ Noa ñan jek juon wa kileplep, l̦õm̦aro nejin rar bar jerbal ippãn im jipañe. Rar jel̦ã bwe rar aikuj pokake Jeova, innem rar del̦o̦ñe wa eo m̦okta jãn an jino Ibwijleplep eo. (Jenesis 7:1, 7) Ta eo ear wal̦o̦k? Eokwe, bokin Jenesis 7:3, (UBS) ej ba bwe rar ainitok menninmour ko wõj ñan ilowaan wa eo “bwe jabdewõt kain menninmour im jabdewõt kain bao ren mour wõt im bar orl̦o̦k ioon lal̦.” L̦õm̦arein rar bareinwõt del̦o̦ñe wa eo bwe armej ren mour wõt. Ealikkar bwe l̦õm̦aro nejin Noa rar kaorõki aolep men ko jemãer ear katakin er kaki ãinwõt juon menin jolõt. Kõn men in, aolep armej ro me rej mour kiiõ, rej itok jãn baam̦le ko an l̦õm̦arein 3. Bareinwõt, rar jeraam̦m̦an ke rar bar kajutak kabuñ eo em̦ool ãlikin Ibwijleplep eo.​—Jenesis 8:20; 9:18, 19.

10. Ta eo likao in Hibru ro 4 rar kõm̦m̦ane ke rar pãd ilo Babil̦on im ej kaalikkar bwe rar kaorõke menin jolõt eo aer?

¹⁰ Elõñ bukwi iiõ ko tokãlik, 4 likao in Hibru rar kaalikkar bwe rar kaorõki men ko rũtto ro jemãer im jineer rar katakin er kaki ãinwõt juon menin jolõt. Etan likao rein ej Daniel, Hananaia, Mishael, im Azaraia. Ilo kar iiõ eo 617 m̦okta jãn Kũraij, RiBabil̦on ro rar bõke er bwe ren jokwe ilo Babil̦on. Likao rein rar wũlio im mãlõtlõt. Kõn men in, ren kar maroñ lukkuun utiej im m̦weiie el̦aññe ren kar l̦oor m̦antin Babil̦on. Bõtab, likao rein 4 rar m̦akoko in l̦oor m̦anit kein im mour ãinwõt RiBabil̦on ro. Elukkuun alikkar bwe rar keememej wõt bwe er rũkarejeran Anij. Rar jab mel̦o̦kl̦o̦k men ko jemãer im jineer rar katakin er kõn Anij jãn ke rar dik. Eñin unin Jeova ear lukkuun kajeraam̦m̦an likao rein 4.​—Riit Daniel 1:8, 11-15, 20, UBS.

11. Kõn an kar Jemãn Jijej katakin e, ta tokjãn men in ñan ro jet?

¹¹ Em̦m̦antata joñak eo an kar Jijej. Ear lukkuun kaorõk men ko Jemãn ear katakin e kaki ãinwõt juon menin jolõt. Em̦m̦an ippãn Jijej aolep men ko Jemãn ear katakin e kaki. Jejel̦ã men in kõnke Jijej ear ba: “Ij ba wõt men ko Jema ear katakin eõ.” (Jon 8:28, UBS) Jijej ear bar m̦õn̦õn̦õ in kwal̦o̦k ñan ro jet kõn men ko ear jel̦ã bwe ren bar bõk tokjãn. Ear ba: “Iaikuj bareinwõt kwal̦o̦k Naan Em̦m̦an kõn Aelõñin Anij ilo jikin ko jet, bwe eñin un eo Anij ear jilkintok eõ kake.” (Luk 4:18, 43, UBS) Bareinwõt, Jijej ear jipañ rũkal̦oor ro an ñan kile bwe rej aikuj kõjparok er jãn armej in lal̦ in kõnke rejjab kaorõk katak ko rem̦ool an Anij. Eñin unin an kar Jijej kakkõl er im ba bwe ren jab “m̦õttan lal̦ in.”​—Jon 15:19, UBS.

12. (1) Etke naan ko ilo 2 Timote 3:14-17 rejejjet ñan elõñ jo̦dikdik ro ilo raan kein? (2) Ta kajjitõk ko jo̦dikdik ro me rej Kũrjin rej aikuj kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kaki?

¹² El̦aññe jem̦am̦ im jinem̦ rej yokwe Jeova im kabuñ ñane, ej ãinwõt ñe ewõr juon am̦ menin jolõt ekanooj aorõk. Naan ko ilo Baibõl̦ kõn Timote remaroñ bar jejjet ñan kwe. (Riit 2 Timote 3:14-17, UBS.) Jem̦am̦ im jinem̦ rar katak ippam̦ kõn Jeova im “katakin eok” kõn men ko kwõj aikuj kõm̦m̦ani ñan kabuñbũruon. Bõlen rar katakin eok kõn men kein jãn ke kwaar niñniñ. Im men in ear lukkuun jipañ eok ñan bõk “jel̦ãl̦o̦kjen̦ eo ej tõl ñan lo̦mo̦o̦r eo kõn tõmak ilo Kũraij Jijej.” Bareinwõt, kõn aer kar katakin eok kõn Anij ear jipañ eok ñan “kõm̦m̦ani aolep kain jerbal ko” ilo am̦ karejar ñane. Bõtab, kwõj ke lukkuun kaorõke menin jolõt in am̦? Kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn kajjitõk kein: ‘Ta l̦õmn̦ak e aõ kõn ri kõnnaan ro retiljek me rar mour m̦oktal̦o̦k jãn ña? Ij ke lukkuun m̦õn̦õn̦õ bwe ñaij juon iaan Ri Kõnnaan ro an Jeova? Ta l̦õmn̦ak e aõ ke ij juon iaan ro me Anij ej watõk er ro jeran? Ij ke kile bwe men in  ej juon jeraam̦m̦an me enañin aolep armej ro rejjañin bõke?’

13, 14. (1) Ta eo jet jo̦dikdik ro rar dik im rũttol̦o̦k ilo m̦ool eo rej l̦õmn̦ak in kõm̦m̦ane? (2) Etke men in eban em̦m̦an ñan er? Kwal̦o̦k kõn waanjoñak eo.

¹³ Jet jo̦dikdik ro me rar dik im rũttol̦o̦k ippãn jemãer im jineer me rej kabuñ ñan Jeova remaroñ jab kile oktak eo ikõtaan doulul eo ekanooj em̦m̦an an Anij im lal̦ in enana an Setan. Jet iaan jo̦dikdik rein rej l̦õmn̦ak in oktak im ãinwõt armej in lal̦ in bwe ren baj lale ñe em̦m̦an ak enana. Bõtab, kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn men in. Jen ba bwe juon wa ej kaiim̦ ilo juon ial̦. Kwõnaaj ke kar ettõr ñan im̦aanin wa eo im kõtl̦o̦k an dibõje eok ñan baj lale el̦aññe kwõnaaj jorrããn ak mej? Jaab, kwõban. Ro wõt me rebwebwe renaaj kar kõm̦m̦ane men in! Eokwe ãindeinl̦o̦k wõt, ejjel̦o̦k tokjãn ñan oktak im m̦õttan lal̦ in kõnke jejel̦ã kadede bwe jenaaj jorrããn im bũrom̦õj.​—1 Piter 4:4, UBS.

¹⁴ Ilo Eijia, ewõr juon likao etan Gener. Baam̦le eo an rej Ri Kõnnaan ro an Jeova im ear dik im rũttol̦o̦k ippãer. Ke ear 12 an iiõ, ear peptaij. Ak, ke ear rũttol̦o̦k jidik, ear l̦oor m̦antin lal̦ in im kõn̦aan anemkwõj. Ear jino riab ñan ro uwaan baam̦le eo an im jab kwal̦o̦k ñan er men ko ej kõm̦m̦ani. Ke ear 15 an iiõ, ekkã an kadek im kanijnij im kõm̦m̦ani men ko jet renana me ro m̦õttan rar bar kõm̦m̦ani. Bareinwõt, ekkã an ro̦o̦l ñan m̦weo im̦õn in lukwõn boñ ãlikin an piliet im iukkure mijjin kõn keem ko rem̦õrõ ippãn ro m̦õttan. Bõtab, tokãlik ear kile bwe men kein rejjab kam̦õn̦õn̦õiki im ear nana an mour. Em̦õj an kiiõ bar oktak im pãd ilo m̦ool eo. Ej ba bwe ej wõr wõt iien ñe ej l̦õmn̦ak kõn men ko an lal̦ in, ak el̦apl̦o̦k an kaorõk jem̦jerã eo an ippãn Jeova jãn men kein.

15. Jekdo̦o̦n ñe jemãd im jined rej Ri Kõnnaan ro an Jeova ak jab, ta eo jen aolep keememeje?

¹⁵ Ak ta ñe jem̦am̦ im jinem̦ rejjab Ri Kõnnaan ro an Jeova? Eokwe, meñe ãindein ak kwõlukkuun jeraam̦m̦an kõnke kwõjel̦ã kajjien Rũkõm̦anm̦an eo im kwõj karejar ñane! Meñe elõñ bilien armej ro ipel̦aakin lal̦, ak iaan aolep armej rein, Jeova ear kwal̦o̦k kajjien ñan kwe. Kwõlukkuun jeraam̦m̦an! (Jon 6:45, 65, UBS) Jelukkuun m̦õn̦õn̦õ bwe jejel̦ã kõn katak ko rem̦ool kõn Jeova jekdo̦o̦n ñe jemãd im jined rar katak ippãd ak jab. (Riit 1 Korint 2:12, UBS.) Gener ej ba, “Wõn ña bwe Irooj Bõtata eo, Jeova en jel̦ã kajjieõ?” (Sam 8:4) Juon jeid im jatid jiroñ ej ba: “Juon  rijikuul̦ enaaj lukkuun m̦õn̦õn̦õ ñe rũkaki eo an ejel̦ã kajjien jãn aolep rijikuul̦ ro jet. Bõtab, el̦apl̦o̦k ad m̦õn̦õn̦õ kõnke Jeova, Rũkaki eo Em̦m̦antata, ejel̦ã kajjied!”

16. Ta pepe eo em̦m̦an jo̦dikdik ro remaroñ kããlõte?

¹⁶ Kwõlukkuun jeraam̦m̦an kõnke em̦õj am̦ jel̦ã kajjien Jeova im ejel̦ã kajjiem̦. L̦õmn̦ak kõn menin jolõt in am̦ im kate eok ñan karejar wõt ñan Jeova. L̦oore wõt joñak ko rem̦m̦an an ro rar tiljek ñan Anij ilo iien ko etto. Kwõn jab ãinwõt jo̦dikdik in lal̦ in me rej kajettokjãn mour ko aer im ilo kõkkar etetal ilo ial̦ eo ej tõll̦o̦k ñan mej.​—2 Korint 4:3, 4.

17-19. Etke em̦m̦an bwe jen oktak jãn armej in lal̦ in?

¹⁷ Jejel̦ã bwe ejjab pidodo ñe jej oktak jãn armej in lal̦ in. Bõtab, em̦m̦an bwe jen oktak jãn er. L̦õmn̦ak m̦õk kõn ro rej bõk kun̦aaer ilo Olympic. Bwe juon en maroñ bõk kun̦aan, ej aikuj lukkuun oktak jãn ro me dettan wõt. Elukkuun lõñ men ko eban kõm̦m̦ani bwe en jab ko̦kkure iien ko an. Bõtab, em̦õn̦õn̦õ in likũt men kein im oktak jãn ro jet. Etke? Kõnke ilo wãween in, enaaj wõr an iien ñan kammineneik e make bwe en maroñ tõpar kõttõpar eo an.

¹⁸ Enañin aolep armej ro ilo raan kein rejjab l̦õmn̦ak kõn men ko renana renaaj wal̦o̦k itok jãn kõm̦m̦an ko aer. Bõtab, rũkarejar ro an Jeova rejel̦ã kõn men kein. Jej aikuj oktak jãn armej in lal̦ in im jab l̦õñ ak kõm̦m̦ani jabdewõt men ko renana me renaaj ko̦kkure kõtaan eo ad ippãn Jeova. El̦aññe jej kõjparok kõj jãn men kein, jenaaj mour indeeo ak “bõk mour eo em̦ool.” (1 Timote 6:19) Jiroñ eo jeid im jatid me ear kwal̦o̦k l̦õmn̦ak ko an m̦oktal̦o̦k ej bar ba: “El̦aññe aolep iien kwõj mour ekkar ñan tõmak eo am̦, kwõnaaj m̦õn̦õn̦õ im enaaj em̦m̦an am̦ mour. Ñe kwõj kõm̦m̦ane men in, kwõj kam̦ool bwe ewõr am̦ maroñ ñan jum̦ae lal̦ in an Setan. Bõtab, men eo el̦apl̦o̦k an em̦m̦an ej bwe ñe kwõj tiljek ñan Jeova Anij, ej ãinwõt ñe kwõj loe an ettõñdikdik waj kõn an lukkuun m̦õn̦õn̦õ kake eok! Eñin ej iien eo me kwõlukkuun m̦õn̦õn̦õ bwe kwõj oktak jãn armej in lal̦ in!”

¹⁹ Kwõn jab jerwaane mour eo am̦ ilo am̦ m̦ad kõn men ko kokõn̦aan kiiõ kiiõ wõt. (Ekklisiastis 9:2, 10) Kwõjel̦ã kadede kõn unin am̦ mour im bwe kwõmaroñ mour ñan indeeo. Jel̦ãl̦o̦kjen̦ rot in ej jipañ eok ñan kããlõt pepe ko rem̦m̦an. Ej bar jipañ eok ñan jab “mour ãinwõt ripeikan ran̦,” ak ro rejaje kõn Jeova. Kõn men in, kwõnaaj lukkuun m̦õn̦õn̦õ kõn men ko kwõj kõm̦m̦ani ilo mour n̦e am̦.​—Epesõs 4:17, UBS; Malakai 3:18.

20, 21. (1) El̦aññe jej kããlõt ñan kõm̦m̦ani men ko rejim̦we, ta jeraam̦m̦an ko jenaaj bũki ilju im jekl̦aj? (2) Bwe Jeova en kajeraam̦m̦an kõj, ta eo jej aikuj kõm̦m̦ane?

²⁰ El̦aññe jej kããlõt ñan kõm̦m̦ani men ko rem̦m̦an im rejim̦we, jenaaj m̦õn̦õn̦õ kiiõ im tokãlik jenaaj ‘jolõt lal̦ in’ im mour indeeo ie. Enaaj lukkuun lõñ jeraam̦m̦an ko Jeova enaaj litok ñan kõj. Joñan an naaj em̦m̦an, jeban kõmel̦el̦eiki. (Matu 5:5; 19:29; 25:34) Bõtab, Jeova eban kajju litok jeraam̦m̦an kein ñan kõj. Enaaj kajeraam̦m̦an ro wõt me rej pokake e. (Riit 1 Jon 5:3, 4, UBS.) Kõn men in, ñe jej kate kõj ilo ad karejar ñan Jeova im tiljek wõt ñane ilo raan kein, enaaj wõr tokjãn ñan kõj tokãlik!

²¹ Elukkuun lõñ wãween ko Jeova ear kajeraam̦m̦an kõj kadede! Ñan waanjoñak, jemel̦el̦e kõn naan ko an ilo Baibõl̦, im jejel̦ã katak ko rem̦ool kõn E im kõn ankilaan. Bareinwõt, jejeraam̦m̦an kõnke ãt eo etad, Ri Kõnnaan ro an Jeova, jej bõke jãn ãt eo etan. Ejjab men kein wõt, ak em̦õj an Anij kallim̦uri kõj bwe ej pãdwõt iturid im jipañ kõj. (Sam 118:7, UBS) Kõn men in, jekdo̦o̦n ñe jedik ak jerũtto, jen aolep kaalikkar bwe jej kaorõki menin jolõt kein ad im bwe jekõn̦aan nõbar Jeova ñan “indeeo.”​—Rom 11:33-36; Sam 33:12.