കൊരിന്ത്‌: പുരാതന ഗ്രീസി​ലെ ഏറ്റവും പഴക്കമുള്ള ഒരു പ്രമു​ഖ​ന​ഗ​ര​മാ​യി​രു​ന്നു ഇത്‌. ഇന്നത്തെ കൊരി​ന്തിന്‌ ഏതാണ്ട്‌ 5 കി.മീ. തെക്കു​പ​ടി​ഞ്ഞാ​റാ​യാണ്‌ ഇതു സ്ഥിതി ചെയ്‌തി​രു​ന്നത്‌. കൊരി​ന്തിന്‌ ഇത്ര​യേറെ പ്രാധാ​ന്യ​വും സമ്പത്തും നേടി​ക്കൊ​ടു​ത്തത്‌ അതിന്റെ തന്ത്ര​പ്ര​ധാ​ന​മായ സ്ഥാനമാണ്‌. മധ്യ​ഗ്രീ​സി​നെ, ഗ്രീസി​ന്റെ തെക്കൻ ഉപദ്വീ​പായ പെലൊ​പൊ​നീ​സു​മാ​യി ബന്ധിപ്പി​ക്കുന്ന കരയി​ടു​ക്കി​ലാണ്‌ അതു സ്ഥിതി ചെയ്‌തി​രു​ന്നത്‌. വടക്കൻഗ്രീ​സിൽനിന്ന്‌ തെക്കൻഗ്രീ​സി​ലേ​ക്കും തിരി​ച്ചും ചരക്കുകൾ കൊണ്ടു​പോ​യി​രു​ന്നതു കൊരി​ന്തി​ലൂ​ടെ​യാ​യി​രു​ന്നു. ഇനി, കിഴക്കൻ ദേശങ്ങ​ളെ​യും പടിഞ്ഞാ​റൻ ദേശങ്ങ​ളെ​യും ബന്ധിപ്പി​ക്കുന്ന, മെഡി​റ്റ​റേ​നി​യൻ കടലി​ലൂ​ടെ​യുള്ള സമു​ദ്ര​ഗ​താ​ഗതം നിയ​ന്ത്രി​ച്ചി​രു​ന്ന​തും കൊരി​ന്താണ്‌. കാരണം കപ്പലുകൾ ഗ്രീസി​നെ ചുറ്റി​വ​ളഞ്ഞ്‌ പോകു​ന്ന​തി​നെ​ക്കാൾ സുരക്ഷി​തം കൊരി​ന്ത്യൻക​ര​യി​ടു​ക്കി​ലൂ​ടെ​യുള്ള കര-നാവിക മാർഗ​മാ​യി​രു​ന്നു. ഗ്രീസി​ലെ മാസി​ഡോ​ണിയ ഒഴിച്ചുള്ള പ്രദേ​ശത്തെ റോമാ​ക്കാർ വിളി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌ അഖായ എന്നാണ്‌. അഗസ്റ്റസ്‌ സീസറി​ന്റെ ഭരണകാ​ലത്ത്‌ അഖായയെ റോമൻ ഭരണസ​മി​തി​യു​ടെ കീഴി​ലുള്ള ഒരു സംസ്ഥാ​ന​മാ​യി പ്രഖ്യാ​പി​ക്കു​ക​യും കൊരി​ന്തി​നെ അതിന്റെ തലസ്ഥാ​ന​മാ​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു. (പ്രവൃ 18:12-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.) ധാരാളം ജൂതന്മാർ കുടി​യേ​റി​പ്പാർത്തി​രുന്ന കൊരി​ന്തിൽ അവർ ഒരു സിന​ഗോഗ്‌ സ്ഥാപി​ച്ചി​രു​ന്നു. അങ്ങനെ ചില ഗ്രീക്കു​കാർപോ​ലും ജൂതമ​ത​വി​ശ്വാ​സി​ക​ളാ​യി. (പ്രവൃ 18:4) പുരാ​ത​ന​കൊ​രി​ന്തിൽ ജൂതന്മാർ താമസി​ച്ചി​രു​ന്ന​താ​യി ഒന്നാം നൂറ്റാ​ണ്ടി​ലെ എഴുത്തു​കാ​ര​നായ ഫൈ​ലോ​യും ലഖായം തുറമു​ഖ​ത്തിന്‌ അഭിമു​ഖ​മാ​യുള്ള ഒരു കവാട​ത്തിന്‌ അടുത്തു​നിന്ന്‌ കണ്ടെത്തിയ മാർബിൾ ലിന്റലി​ലെ ആലേഖ​ന​വും സാക്ഷ്യ​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്നു. പുരാതന ഗ്രീക്കി​ലുള്ള “(സുന)ഗോഗേ ഹെബ്രാ(യോൻ)” എന്ന ആ ആലേഖ​ന​ത്തി​ന്റെ അർഥം “എബ്രാ​യ​രു​ടെ സിന​ഗോഗ്‌” എന്നാണ്‌. ഈ ലിന്റൽ പൗലോ​സി​ന്റെ കാല​ത്തേ​താ​ണെന്നു ചിലർ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെ​ടു​ന്നെ​ങ്കി​ലും അതിന്‌ അത്ര​ത്തോ​ളം പഴക്കമി​ല്ലെ​ന്നാ​ണു മിക്കവ​രു​ടെ​യും പക്ഷം.

അക്വില: വിശ്വ​സ്‌ത​നായ ഒരു ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​യാ​യി​രു​ന്നു അക്വില. അദ്ദേഹ​ത്തെ​യും വിശ്വ​സ്‌ത​യായ ഭാര്യ പ്രിസ്‌കി​ല്ല​യെ​യും (പ്രിസ്‌ക എന്നും വിളി​ച്ചി​രു​ന്നു.) പൗലോ​സി​ന്റെ ‘സഹപ്ര​വർത്തകർ’ എന്നു വിശേ​ഷി​പ്പി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌. (റോമ 16:3) ക്രിസ്‌തീയ ഗ്രീക്കു​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ മൊത്തം ആറു സ്ഥലങ്ങളിൽ ഇവരെ​ക്കു​റിച്ച്‌ പറയു​ന്ന​താ​യി കാണാം. (പ്രവൃ 18:18, 26; 1കൊ 16:19; 2തിമ 4:19) അവി​ടെ​യെ​ല്ലാം അവരെ​ക്കു​റിച്ച്‌ ഒരുമി​ച്ചാ​ണു പറഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. പ്രിസ്‌ക എന്ന പേരിന്റെ അൽപ്പതാ​വാ​ചി രൂപമാ​ണു പ്രിസ്‌കില്ല. പൗലോസ്‌ തന്റെ കത്തുക​ളിൽ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നതു പ്രിസ്‌ക എന്ന ഹ്രസ്വ​രൂ​പ​മാ​ണെ​ങ്കിൽ ലൂക്കോസ്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നതു താരത​മ്യേന ദൈർഘ്യ​മേ​റിയ പ്രിസ്‌കില്ല എന്ന രൂപമാണ്‌. റോമൻ പേരു​കൾക്ക്‌ ഇത്തരത്തിൽ പല രൂപങ്ങൾ കാണു​ന്നതു സാധാ​ര​ണ​മാ​യി​രു​ന്നു. ജൂതന്മാ​രെ റോമിൽനിന്ന്‌ പുറത്താ​ക്കാൻ എ.ഡി. 49-ലോ എ.ഡി. 50-ന്റെ തുടക്ക​ത്തി​ലോ ക്ലൗദ്യൊസ്‌ ചക്രവർത്തി ഉത്തരവി​ട്ട​തി​നെ​ത്തു​ടർന്ന്‌ അവി​ടെ​നിന്ന്‌ നാടു​ക​ട​ത്ത​പ്പെട്ട അക്വി​ല​യും പ്രിസ്‌കി​ല്ല​യും കൊരി​ന്തിൽ വന്ന്‌ താമസ​മാ​ക്കി. എ.ഡി. 50-ലെ ശരത്‌കാ​ലത്ത്‌ (ഒക്‌​ടോ​ബ​റി​നോട്‌ അടുത്ത്‌.) പൗലോ​സും കൊരി​ന്തിൽ എത്തി. കൂടാ​ര​പ്പ​ണി​ക്കാ​ര​നാ​യി​രുന്ന അദ്ദേഹം അതേ തൊഴിൽ ചെയ്‌തി​രുന്ന ഈ ദമ്പതി​ക​ളോ​ടൊ​പ്പം ജോലി ചെയ്‌തു. അവിടെ ഒരു പുതിയ സഭ സ്ഥാപി​ക്കാൻ അക്വി​ല​യും പ്രിസ്‌കി​ല്ല​യും പൗലോ​സി​നെ സഹായി​ച്ചു എന്നതിൽ സംശയ​മില്ല. വടക്കൻ ഏഷ്യാ​മൈ​ന​റിൽ കരിങ്ക​ട​ലി​നോ​ടു ചേർന്നു​കി​ട​ക്കുന്ന പൊ​ന്തൊ​സാ​യി​രു​ന്നു അക്വി​ല​യു​ടെ സ്വദേശം.

കൂടാ​ര​പ്പ​ണി​ക്കാർ: പൗലോ​സി​ന്റെ​യും അക്വി​ല​യു​ടെ​യും പ്രിസ്‌കി​ല്ല​യു​ടെ​യും തൊഴി​ലി​നെ കുറി​ക്കാൻ സ്‌ക്കീ​നൊ​പോ​യി​യൊസ്‌ എന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദ​മാണ്‌ ഇവിടെ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. ഇതു കൃത്യ​മാ​യി ഏതു തൊഴി​ലി​നെ​യാ​ണു കുറി​ക്കു​ന്നത്‌ എന്ന കാര്യ​ത്തിൽ വ്യത്യസ്‌ത അഭി​പ്രാ​യ​ങ്ങ​ളുണ്ട്‌ (കൂടാ​ര​പ്പണി, അലങ്കാ​ര​പ്പ​ണി​യുള്ള തുണി​യു​ടെ നെയ്‌ത്ത്‌, കയറു​നിർമാ​ണം എന്നിവ​യെ​ല്ലാം സാധ്യ​ത​ക​ളാണ്‌.). എന്നാൽ ഇതു ‘കൂടാ​ര​പ്പ​ണി​യെ​ത്ത​ന്നെ​യാ​ണു’ കുറി​ക്കു​ന്ന​തെന്നു പല പണ്ഡിത​ന്മാ​രും കരുതു​ന്നു. പൗലോ​സി​ന്റെ സ്വദേ​ശ​മായ കിലി​ക്യ​യി​ലെ തർസൊസ്‌, കോലാ​ട്ടു​രോ​മം​കൊണ്ട്‌ ഉണ്ടാക്കുന്ന സിലി​ഷ്യം എന്ന കൂടാ​ര​ത്തു​ണി​ക്കു പേരു​കേ​ട്ട​താ​യി​രു​ന്നു. (പ്രവൃ 21:39) ജൂതന്മാ​രായ ചെറു​പ്പ​ക്കാർ ഉന്നതവി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സം നേടാ​നി​രി​ക്കു​ന്ന​വ​രാ​ണെ​ങ്കിൽപ്പോ​ലും അവർ ഒരു കൈ​ത്തൊ​ഴിൽ പഠിക്കു​ന്നതു വളരെ ആദരണീ​യ​മായ ഒരു കാര്യ​മാ​യി​ട്ടാ​ണു എ.ഡി. ഒന്നാം നൂറ്റാ​ണ്ടി​ലെ ജൂതസ​മൂ​ഹം കണ്ടിരു​ന്നത്‌. അതു​കൊണ്ട്‌ പൗലോസ്‌ ചെറു​പ്പ​ത്തിൽത്തന്നെ കൂടാരം ഉണ്ടാക്കാ​നുള്ള പരിശീ​ലനം നേടി​യി​രി​ക്കാം. എന്നാൽ ഈ പണി അത്ര എളുപ്പ​മാ​യി​രു​ന്നില്ല. കാരണം സിലി​ഷ്യം പൊതു​വേ നല്ല കട്ടിയുള്ള, പരുക്കൻ തുണി​യാ​യി​രു​ന്നെന്നു പറയ​പ്പെ​ടു​ന്നു. അതു​കൊ​ണ്ടു​തന്നെ അതു മുറിച്ച്‌, തുന്നി​യെ​ടു​ക്കാൻ നല്ല കഷ്ടപ്പാ​ടാ​യി​രു​ന്നു.

പ്രസം​ഗി​ച്ചു: അഥവാ “ന്യായ​വാ​ദം ചെയ്‌തു.” ഡിയാ​ലേ​ഗൊ​മായ്‌ എന്ന ഗ്രീക്കു​ക്രി​യയെ നിർവ​ചി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നതു “തമ്മിൽത്ത​മ്മിൽ സംസാ​രി​ക്കുക; ചർച്ച ചെയ്യുക” എന്നൊ​ക്കെ​യാണ്‌. ഒരു കൂട്ടത്തി​നു മുമ്പാകെ പ്രസംഗം നടത്തു​ന്ന​തി​നെ മാത്രമല്ല ആ പദം കുറി​ക്കു​ന്നത്‌. അവർക്കു പറയാ​നു​ള്ള​തും​കൂ​ടെ കേട്ടു​കൊണ്ട്‌ പരസ്‌പരം അഭി​പ്രാ​യങ്ങൾ കൈമാ​റു​ന്ന​തും അതിൽ ഉൾപ്പെ​ടു​ന്നു. ഇതേ ഗ്രീക്കു​പദം പ്രവൃ 17:2, 17; 18:19; 19:8, 9; 20:7, 9 എന്നീ വാക്യ​ങ്ങ​ളി​ലും കാണാം.

ദൈവ​വ​ചനം പ്രസം​ഗി​ക്കു​ന്ന​തിൽ മുഴുകി: ഈ സമയം​മു​തൽ പൗലോസ്‌ പ്രസം​ഗ​പ്ര​വർത്ത​ന​ത്തി​നു​വേണ്ടി തന്റെ സമയം മുഴു​വ​നാ​യി നീക്കി​വെച്ചു എന്നാണ്‌ ഈ പദപ്ര​യോ​ഗം സൂചി​പ്പി​ക്കു​ന്നത്‌.

പൗലോസ്‌ വസ്‌ത്രം കുടഞ്ഞിട്ട്‌: ക്രിസ്‌തു​വി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചുള്ള ജീവര​ക്ഷാ​ക​ര​മായ സന്ദേശം സ്വീക​രി​ക്കാൻ വിസമ്മ​തിച്ച കൊരി​ന്തി​ലെ ജൂതന്മാ​രു​ടെ കാര്യ​ത്തിൽ തനിക്ക്‌ ഇനി ഒരു ഉത്തരവാ​ദി​ത്വ​വും ഇല്ലെന്നാ​ണു പൗലോ​സി​ന്റെ ഈ പ്രവൃത്തി സൂചി​പ്പി​ച്ചത്‌. അവരോ​ടുള്ള തന്റെ കടമ നിറ​വേ​റ്റി​ക്ക​ഴി​ഞ്ഞി​രു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌ പൗലോസ്‌ ഇനി അവരുടെ ജീവനു കണക്കു ബോധി​പ്പി​ക്കേ​ണ്ട​തി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. (ഈ വാക്യ​ത്തി​ലെ നിങ്ങളു​ടെ രക്തം നിങ്ങളു​ടെ തലമേൽത്തന്നെ ഇരിക്കട്ടെ എന്നതിന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.) തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ, ഇതിനു മുമ്പും ചിലർ ഇങ്ങനെ​യൊ​രു കാര്യം ചെയ്‌ത​താ​യി രേഖയുണ്ട്‌. ഉദാഹ​ര​ണ​ത്തിന്‌ യരുശ​ലേ​മി​ലേക്കു മടങ്ങിവന്ന ജൂതന്മാ​രോ​ടു സംസാ​രി​ച്ച​പ്പോൾ നെഹമ്യ തന്റെ വസ്‌ത്ര​ത്തി​ന്റെ മടക്കുകൾ കുടഞ്ഞ​താ​യി നമ്മൾ വായി​ക്കു​ന്നു. വാക്കു പാലി​ക്കാ​ത്ത​വ​രെ​യെ​ല്ലാം ദൈവം തള്ളിക്ക​ള​യു​മെന്നു സൂചി​പ്പി​ക്കാ​നാ​ണു നെഹമ്യ അങ്ങനെ ചെയ്‌തത്‌. (നെഹ 5:13) ഇനി, പിസി​ദ്യ​യി​ലെ അന്ത്യോ​ക്യ​യിൽവെച്ച്‌ തന്നെ എതിർത്ത​വർക്കു നേരെ പൗലോസ്‌ ‘കാലിലെ പൊടി തട്ടിക്ക​ള​ഞ്ഞ​തി​ന്റെ’ അർഥവും ഏതാണ്ട്‌ ഇതുത​ന്നെ​യാ​യി​രു​ന്നു.—പ്രവൃ 13:51; ലൂക്ക 9:5 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.

നിങ്ങളു​ടെ രക്തം നിങ്ങളു​ടെ തലമേൽത്തന്നെ ഇരിക്കട്ടെ: മിശി​ഹ​യായ യേശു​വി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചുള്ള സന്ദേശം സ്വീക​രി​ക്കാ​ത്ത​തു​കൊണ്ട്‌ ജൂതന്മാർക്ക്‌ എന്തെങ്കി​ലും ഭവിഷ്യ​ത്തു​കൾ നേരി​ട്ടാൽ അതിനു താൻ ഉത്തരവാ​ദി​യാ​യി​രി​ക്കി​ല്ലെന്നു സൂചി​പ്പി​ക്കാ​നാ​ണു പൗലോസ്‌ ഇങ്ങനെ പറഞ്ഞത്‌. ഒരാൾ മരണശിക്ഷ അർഹി​ക്കുന്ന തെറ്റായ ഒരു പാത തിര​ഞ്ഞെ​ടു​ത്താൽ അയാളു​ടെ മരണത്തിന്‌ അയാൾത​ന്നെ​യാ​യി​രി​ക്കും ഉത്തരവാ​ദി​യെന്നു സൂചി​പ്പി​ക്കുന്ന സമാന​മായ പ്രസ്‌താ​വ​നകൾ എബ്രായ തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളി​ലു​മുണ്ട്‌. (യോശ 2:19; 2ശമു 1:16; 1രാജ 2:37; യഹ 33:2-4; മത്ത 27:25-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.) “നിങ്ങളു​ടെ രക്തം നിങ്ങളു​ടെ തലമേൽത്തന്നെ ഇരിക്കട്ടെ” എന്നു പറഞ്ഞ​ശേഷം, ഞാൻ കുറ്റക്കാ​രനല്ല, അഥവാ “ഞാൻ നിരപ​രാ​ധി​യാണ്‌ (ശുദ്ധനാണ്‌; ഉത്തരവാ​ദി​യല്ല.)” എന്നും പൗലോസ്‌ കൂട്ടി​ച്ചേർക്കു​ന്നു.—പ്രവൃ 20:26-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

അവിടം വിട്ട്‌: അതായത്‌ സിന​ഗോഗ്‌ വിട്ട്‌. പൗലോസ്‌ അപ്പോ​സ്‌തലൻ സിന​ഗോ​ഗിൽനിന്ന്‌ തീസി​യോസ്‌ യുസ്‌തൊ​സി​ന്റെ വീട്ടി​ലേക്കു പോയ​തി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചാണ്‌ ഇവിടെ പറയു​ന്നത്‌. അവിടെ ചെന്ന പൗലോസ്‌ തന്റെ പ്രസം​ഗ​പ്ര​വർത്തനം തുടർന്നു. കൊരി​ന്തിൽ പൗലോസ്‌ താമസി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌ അക്വി​ല​യു​ടെ​യും പ്രിസ്‌കി​ല്ല​യു​ടെ​യും വീട്ടി​ലാ​യി​രു​ന്നെ​ങ്കി​ലും അദ്ദേഹ​ത്തി​ന്റെ പ്രസം​ഗ​പ്ര​വർത്തനം യുസ്‌തൊ​സി​ന്റെ വീടു കേന്ദ്രീ​ക​രി​ച്ചാ​യി​രു​ന്നെന്നു തോന്നു​ന്നു.—പ്രവൃ 18:3.

തീസി​യോസ്‌ യുസ്‌തൊസ്‌: കൊരി​ന്തു​കാ​ര​നായ ഈ വിശ്വാ​സി​യെ ദൈവ​ഭക്തൻ എന്നു വിളി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​താ​യി കാണാം. ഈ പദപ്ര​യോ​ഗം, അദ്ദേഹം ജൂതമ​ത​ത്തി​ലേക്കു പരിവർത്തനം ചെയ്‌ത ആളായി​രു​ന്നെന്നു സൂചി​പ്പി​ക്കു​ന്നു.—പ്രവൃ 13:43; 16:14 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.

അഖായ: ക്രിസ്‌തീയ ഗ്രീക്കു​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ അഖായ എന്നു പറഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നതു ഗ്രീസി​ന്റെ തെക്കൻഭാ​ഗ​ത്തുള്ള റോമൻ സംസ്ഥാ​ന​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചാണ്‌. കൊരി​ന്താ​യി​രു​ന്നു തലസ്ഥാനം. ബി.സി. 27-ൽ അഗസ്റ്റസ്‌ സീസർ ഗ്രീസി​ന്റെ രണ്ടു സംസ്ഥാ​ന​ങ്ങ​ളായ മാസി​ഡോ​ണി​യ​യും അഖായ​യും പുനഃ​സം​ഘ​ടി​പ്പി​ച്ചു. പെലൊ​പൊ​നീസ്‌ മുഴു​വ​നും മധ്യ​ഗ്രീ​സി​ന്റെ ഒരു ഭാഗവും ഉൾപ്പെ​ട്ട​താ​യി​രു​ന്നു അഖായ. ഈ സംസ്ഥാനം റോമൻ ഭരണസ​മി​തി​യു​ടെ കീഴി​ലാ​യി​രു​ന്നു. തലസ്ഥാ​ന​മായ കൊരി​ന്തിൽനിന്ന്‌ ഒരു നാടു​വാ​ഴി​യാണ്‌ അവിടം ഭരിച്ചി​രു​ന്നത്‌. (2കൊ 1:1) അഖായ സംസ്ഥാ​ന​ത്തി​ലെ മറ്റു നഗരങ്ങ​ളായ ആതൻസി​നെ​യും കെം​ക്രെ​യ​യെ​യും കുറി​ച്ചും ക്രിസ്‌തീയ ഗ്രീക്കു​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ പറഞ്ഞി​ട്ടുണ്ട്‌. (പ്രവൃ 18:1, 18; റോമ 16:1) അഖായയെ അതിന്റെ വടക്കുള്ള സംസ്ഥാ​ന​മായ മാസി​ഡോ​ണി​യ​യോ​ടൊ​പ്പ​മാ​ണു മിക്ക​പ്പോ​ഴും പരാമർശി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌.—പ്രവൃ 19:21; റോമ 15:26; 1തെസ്സ 1:7, 8; അനു. ബി13 കാണുക.

നാടു​വാ​ഴി: റോമൻ ഭരണസ​മി​തി​യു​ടെ കീഴി​ലുള്ള ഒരു സംസ്ഥാ​ന​ത്തി​ന്റെ ഗവർണർ. ഗല്ലി​യോൻ അഖായ സംസ്ഥാ​ന​ത്തി​ന്റെ നാടു​വാ​ഴി​യാ​യി​രു​ന്നെന്നു വാക്യം സൂചി​പ്പി​ക്കു​ന്നു. ലൂക്കോസ്‌ ഉപയോ​ഗിച്ച ആ സ്ഥാന​പ്പേര്‌ വളരെ കൃത്യ​മാ​ണു​താ​നും. കാരണം ബി.സി. 27 മുതൽ എ.ഡി. 15 വരെയും എ.ഡി. 44-നു ശേഷവും അഖായ, റോമൻ ഭരണസ​മി​തി​യു​ടെ കീഴി​ലുള്ള ഒരു സംസ്ഥാ​ന​മാ​യി​രു​ന്നു. (പ്രവൃ 13:7-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.) നാടു​വാ​ഴി​യായ ഗല്ലി​യോ​നെ​ക്കു​റിച്ച്‌ പരാമർശ​മുള്ള ഒരു ആലേഖനം ഡെൽഫി​യിൽനിന്ന്‌ കണ്ടെടു​ത്തി​ട്ടുണ്ട്‌. ഇതു ലൂക്കോ​സി​ന്റെ വിവര​ണ​ത്തി​ന്റെ കൃത്യ​തയെ പിന്താ​ങ്ങു​ക​യും ഗല്ലി​യോൻ അധികാ​ര​ത്തി​ലി​രുന്ന കാലം നിർണ​യി​ക്കാൻ സഹായി​ക്കു​ക​യും ചെയ്യുന്നു.

കെം​ക്രെയ: കൊരി​ന്തു​ന​ഗ​ര​ത്തി​ന്റെ തുറമു​ഖ​ങ്ങ​ളിൽ ഒന്ന്‌. സറോ​ണിക്‌ ഉൾക്കട​ലിന്‌ അഭിമു​ഖ​മാ​യുള്ള ഈ തുറമു​ഖം കൊരി​ന്തു​ന​ഗ​ര​ത്തിന്‌ ഏതാണ്ട്‌ 11 കി.മീ. കിഴക്കാ​യി ഒരു കരയി​ടു​ക്കി​ലാ​ണു സ്ഥിതി ചെയ്‌തി​രു​ന്നത്‌. കൊരി​ന്തു​കാർക്കു ഗ്രീസിൽനിന്ന്‌ കിഴക്കൻ രാജ്യ​ങ്ങ​ളി​ലേക്കു പോകാ​നുള്ള തുറമു​ഖം കെം​ക്രെയ ആയിരു​ന്നെ​ങ്കിൽ ഗ്രീസിൽനിന്ന്‌ ഇറ്റലി ഉൾപ്പെ​ടെ​യുള്ള പടിഞ്ഞാ​റൻ രാജ്യ​ങ്ങ​ളി​ലേക്കു കൊരി​ന്തു​കാർ പോയി​രു​ന്നതു ആ കരയി​ടു​ക്കി​ന്റെ മറുവ​ശ​ത്തു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന ലഖായം തുറമു​ഖ​ത്തു​നി​ന്നാണ്‌. ആ പ്രദേ​ശത്തെ കെട്ടി​ട​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും പുലി​മു​ട്ടു​ക​ളു​ടെ​യും (അതായത്‌, കടൽത്തി​ര​കളെ പ്രതി​രോ​ധി​ക്കാ​നാ​യി കടലി​ലേക്കു തള്ളിനിൽക്കുന്ന മതിലു​കൾ.) നാശാ​വ​ശി​ഷ്ടങ്ങൾ ഇന്നത്തെ കെഹ്‌റി​യെസ്‌ (കെക്രി​യൈസ്‌) ഗ്രാമ​ത്തി​ന​ടു​ത്തു​നിന്ന്‌ കണ്ടെത്തി​യി​ട്ടുണ്ട്‌. കെം​ക്രെ​യ​യിൽ ഒരു ക്രിസ്‌തീ​യ​സ​ഭ​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നെന്നു റോമ 16:1 സൂചി​പ്പി​ക്കു​ന്നു.

യഹോ​വ​യു​ടെ ഇഷ്ടമെ​ങ്കിൽ: എന്തെങ്കി​ലും ചെയ്യു​മ്പോ​ഴോ ചെയ്യാൻ പദ്ധതി​യി​ടു​മ്പോ​ഴോ ദൈവ​ത്തി​ന്റെ ഇഷ്ടംകൂ​ടെ കണക്കി​ലെ​ടു​ക്കേ​ണ്ട​തി​ന്റെ ആവശ്യം എടുത്തു​കാ​ട്ടുന്ന പദപ്ര​യോ​ഗം. ഈ തത്ത്വം എപ്പോ​ഴും ഓർത്തി​രുന്ന ആളായി​രു​ന്നു അപ്പോ​സ്‌ത​ല​നായ പൗലോസ്‌. (1കൊ 4:19; 16:7; എബ്ര 6:3) “യഹോ​വ​യ്‌ക്ക്‌ ഇഷ്ടമെ​ങ്കിൽ ഞങ്ങൾ ജീവി​ച്ചി​രുന്ന്‌ ഇന്നിന്നതു ചെയ്യും” എന്നു പറയാൻ ശിഷ്യ​നായ യാക്കോ​ബും പ്രോ​ത്സാ​ഹി​പ്പി​ച്ചു. (യാക്ക 4:15) ഒരിക്ക​ലും ഇത്തരം കാര്യങ്ങൾ വെറും​വാ​ക്കാ​യി പറയരുത്‌. “യഹോ​വ​യു​ടെ ഇഷ്ടമെ​ങ്കിൽ” എന്ന്‌ ഒരാൾ പറയു​ന്നത്‌ ആത്മാർഥ​മാ​യി​ട്ടാ​ണെ​ങ്കിൽ അയാൾ യഹോ​വ​യു​ടെ ഇഷ്ടമനു​സ​രിച്ച്‌ കാര്യങ്ങൾ ചെയ്യാ​നും ശ്രമി​ക്കണം. ഇത്‌ എപ്പോ​ഴും മറ്റുള്ളവർ കേൾക്കെ പറയണ​മെ​ന്നില്ല; മിക്ക​പ്പോ​ഴും ഇക്കാര്യം മനസ്സിൽ പറഞ്ഞാൽ മതിയാ​കും.—പ്രവൃ 21:14; 1കൊ 4:19; യാക്ക 4:15 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​ക​ളും അനു. സി-യും കാണുക.

ചെന്ന്‌: അക്ഷ. “കയറി​ച്ചെന്ന്‌.” ഗ്രീക്കു​പാ​ഠ​ത്തിൽ ഇവിടെ യരുശ​ലേ​മി​ന്റെ പേരെ​ടുത്ത്‌ പറഞ്ഞി​ട്ടി​ല്ലെ​ങ്കി​ലും സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ പൗലോസ്‌ ആ നഗരത്തി​ലേ​ക്കാ​ണു പോയത്‌. സമു​ദ്ര​നി​ര​പ്പിൽനിന്ന്‌ ഏതാണ്ട്‌ 750 മീ. (2,500 അടി) ഉയരത്തിൽ സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഒരു സ്ഥലമാണ്‌ യരുശ​ലേം. തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളു​ടെ മൂലപാ​ഠ​ത്തിൽ പലയി​ട​ത്തും ആരാധകർ “യരുശ​ലേ​മി​ലേക്കു കയറി​പ്പോ​യി” എന്നു പറഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്ന​താ​യി കാണാം. വാസ്‌ത​വ​ത്തിൽ യരുശ​ലേ​മി​ലേ​ക്കുള്ള യാത്ര​യെ​ക്കു​റിച്ച്‌ പറയുന്ന ധാരാളം സ്ഥലങ്ങളിൽ ഗ്രീക്ക്‌ മൂലപാ​ഠം അനാ​ബൈ​നൊ (“കയറി​പ്പോ​കുക”) എന്ന ക്രിയ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌. (മത്ത 20:17; മർ 10:32; ലൂക്ക 18:31; യോഹ 2:13; 5:1; 11:55; പ്രവൃ 21:12, 15; 24:11; 25:1; ഗല 2:1) ഇനി, ഈ വാക്യ​ത്തിൽ “പോയി” എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കുന്ന കറ്റാ​ബൈ​നൊ എന്ന ഗ്രീക്കു​ക്രിയ (അക്ഷ. “ഇറങ്ങി​പ്പോ​കുക.”) പലപ്പോ​ഴും ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌ യരുശ​ലേ​മിൽനിന്ന്‌ പോകു​ന്ന​തി​നെ കുറി​ക്കാ​നാണ്‌. അതിന്‌ ഒരു ഉദാഹ​ര​ണ​മാ​ണു ലൂക്ക 10:30, 31.

അപ്പൊ​ല്ലോസ്‌: ഒരു ജൂത​ക്രി​സ്‌ത്യാ​നി​യാ​യി​രുന്ന ഇദ്ദേഹം അലക്‌സാൻഡ്രിയ നഗരത്തി​ലാ​യി​രി​ക്കാം വളർന്നത്‌. ഈജി​പ്‌ത്‌ എന്ന റോമൻ സംസ്ഥാ​ന​ത്തി​ന്റെ തലസ്ഥാ​ന​മാ​യി​രു​ന്നു അലക്‌സാൻഡ്രിയ. ഒരു ഉന്നതവി​ദ്യാ​ഭ്യാ​സ കേന്ദ്ര​മാ​യി​രുന്ന ഈ നഗരത്തി​ലെ വലിയ ഗ്രന്ഥശാല ലോക​പ്ര​ശ​സ്‌ത​മാ​യി​രു​ന്നു. റോമൻ സാമ്രാ​ജ്യ​ത്തിൽ റോം കഴിഞ്ഞാൽ ഏറ്റവും വലിയ നഗരമാ​യി​രു​ന്നു ഇത്‌. ധാരാളം ജൂതന്മാർ താമസി​ച്ചി​രുന്ന ഈ നഗരത്തെ ജൂതന്മാ​രും ഗ്രീക്കു​കാ​രും പ്രമുഖ സാംസ്‌കാ​രിക-വിദ്യാ​ഭ്യാ​സ കേന്ദ്ര​ങ്ങ​ളിൽ ഒന്നായി​ട്ടാ​ണു കണ്ടിരു​ന്നത്‌. എബ്രാ​യ​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളു​ടെ ഗ്രീക്കു​പ​രി​ഭാ​ഷ​യായ സെപ്‌റ്റു​വ​ജിന്റ്‌ തയ്യാറാ​ക്കി​യത്‌ അവി​ടെ​വെ​ച്ചാണ്‌. അപ്പൊ​ല്ലോസ്‌ തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളെ​ക്കു​റിച്ച്‌ (അതായത്‌, ദൈവ​പ്ര​ചോ​ദി​ത​മായ എബ്രാ​യ​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളെ​ക്കു​റിച്ച്‌) നല്ല അറിവുള്ള (അക്ഷ. “തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ ശക്തനായ.”) ആളായി​രു​ന്ന​തി​ന്റെ കാരണം ഇതായി​രി​ക്കാം.

യഹോ​വ​യു​ടെ മാർഗം: ഈ പദപ്ര​യോ​ഗ​ത്തോ​ടു സമാനാർഥ​മുള്ള ‘ദൈവ​ത്തി​ന്റെ മാർഗം’ എന്നൊരു പദപ്ര​യോ​ഗം അടുത്ത വാക്യ​ത്തിൽ കാണാം. ക്രിസ്‌തീ​യ​മാർഗം എന്നത്‌ ഏകസത്യ​ദൈ​വ​മായ യഹോ​വ​യു​ടെ ആരാധ​ന​യെ​യും ദൈവ​പു​ത്ര​നായ യേശു​ക്രി​സ്‌തു​വി​ലുള്ള വിശ്വാ​സ​ത്തെ​യും കേന്ദ്രീ​ക​രി​ച്ചുള്ള ഒരു ജീവി​ത​മാണ്‌. പ്രവൃ​ത്തി​ക​ളു​ടെ പുസ്‌തകം ക്രിസ്‌തീ​യ​ജീ​വി​തത്തെ “മാർഗം” എന്നു മാത്ര​വും വിളി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌. (പ്രവൃ 19:9, 23; 22:4; 24:22; പ്രവൃ 9:2-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.) “യഹോ​വ​യു​ടെ മാർഗം” എന്ന പദപ്ര​യോ​ഗം സുവി​ശേ​ഷ​വി​വ​ര​ണ​ങ്ങ​ളിൽ നാലു പ്രാവ​ശ്യം കാണുന്നു. അവി​ടെ​യെ​ല്ലാം അത്‌ യശ 40:3-ൽനിന്നുള്ള ഉദ്ധരണി​യു​ടെ ഭാഗമാണ്‌. (മത്ത 3:3; മർ 1:3; ലൂക്ക 3:4; യോഹ 1:23 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.) യശ 40:3-ന്റെ മൂല എബ്രാ​യ​പാ​ഠ​ത്തിൽ ദൈവ​നാ​മം (ചതുര​ക്ഷരി) കാണാം. “യഹോ​വ​യു​ടെ വഴി (അഥവാ “മാർഗം”)” എന്ന പദപ്ര​യോ​ഗം ന്യായ 2:22; യിര 5:4, 5 എന്നിവി​ട​ങ്ങ​ളി​ലും ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌.—പ്രവൃ 19:23-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പും അനു. സി-യും കാണുക.

പരിശീ​ലനം ലഭിക്കുക: ഇവിടെ കാണുന്ന കറ്റേഖീ​യൊ എന്ന ഗ്രീക്കു​ക്രി​യ​യു​ടെ അക്ഷരാർഥം “പറഞ്ഞു​പ​തി​പ്പി​ക്കുക” എന്നാണ്‌. കാര്യങ്ങൾ വാമൊ​ഴി​യാ​യി പഠിപ്പി​ക്കു​ന്നത്‌ അതിൽ ഉൾപ്പെ​ട്ടേ​ക്കാം. ദൈവ​വ​ച​ന​ത്തി​ലെ സത്യങ്ങൾ ആവർത്തി​ച്ചു​പ​റഞ്ഞ്‌ ഒരു വിദ്യാർഥി​യു​ടെ മനസ്സി​ലും ഹൃദയ​ത്തി​ലും പതിപ്പി​ച്ചാൽ മറ്റുള്ള​വരെ പഠിപ്പി​ക്കാൻ അദ്ദേഹ​വും പ്രാപ്‌ത​നാ​കും.—ഇതേ ഗ്രീക്കു​പദം രണ്ടു പ്രാവ​ശ്യം ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന ഗല 6:6 താരത​മ്യം ചെയ്യുക.

ദൈവാ​ത്മാ​വിൽ ജ്വലിച്ച്‌: അക്ഷ. “തിളയ്‌ക്കുന്ന ആത്മാ​വോ​ടെ.” ‘ജ്വലി​ക്കുക’ എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കുന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദ​ത്തി​ന്റെ അക്ഷരാർഥം “തിളയ്‌ക്കുക” എന്നാ​ണെ​ങ്കി​ലും ഇവിടെ അത്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നതു തീക്ഷ്‌ണ​ത​യും ഉത്സാഹ​വും നിറഞ്ഞു​ക​വി​യുക അഥവാ പ്രസരി​ക്കുക എന്ന അർഥത്തിൽ ആലങ്കാ​രി​ക​മാ​യി​ട്ടാണ്‌. എന്നാൽ സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ ഇവിടെ “ആത്മാവ്‌” എന്നതിന്റെ ഗ്രീക്കു​പദം (ന്യൂമ) ദൈവ​ത്തി​ന്റെ പരിശു​ദ്ധാ​ത്മാ​വി​നെ​യാ​ണു കുറി​ക്കു​ന്നത്‌. യഹോ​വ​യു​ടെ ഇഷ്ടമനു​സ​രിച്ച്‌ കാര്യങ്ങൾ ചെയ്യു​ന്ന​തിന്‌ ഒരു വ്യക്തിയെ പ്രേരി​പ്പി​ക്കാ​നുള്ള ശക്തി അതിനുണ്ട്‌. (മർ 1:12-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.) എന്നാൽ ന്യൂമ എന്ന പദത്തിന്‌ ഒരാളു​ടെ ആലങ്കാ​രി​ക​ഹൃ​ദ​യ​ത്തിൽനിന്ന്‌ ഉത്ഭവി​ക്കുന്ന പ്രേര​ക​ശ​ക്തി​യെ​യും കുറി​ക്കാ​നാ​കും. എന്തെങ്കി​ലും പറയാ​നോ പ്രവർത്തി​ക്കാ​നോ അയാളെ തോന്നി​പ്പി​ക്കുന്ന ഒരു ശക്തിയാണ്‌ അത്‌. ഈ വാക്യ​ത്തിൽ മേൽപ്പറഞ്ഞ രണ്ട്‌ ആശയവും അടങ്ങി​യി​രി​ക്കാം. ദൈവാ​ത്മാ​വി​ന്റെ വഴിന​ട​ത്തി​പ്പു​ള്ള​തു​കൊണ്ട്‌ ഒരാൾ ശരിയായ കാര്യങ്ങൾ ചെയ്യാൻ തീക്ഷ്‌ണ​ത​യും ഉത്സാഹ​വും കാണി​ക്കു​ന്ന​തി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചാ​യി​രി​ക്കാം ഇവിടെ പറയു​ന്നത്‌. എന്നാൽ ഇവിടെ ഈ പദപ്ര​യോ​ഗം വലിയ ആവേശ​ത്തെ​യും ഉത്സാഹ​ത്തെ​യും സൂചി​പ്പി​ക്കുന്ന ഒരു ഭാഷാ​ശൈലി മാത്ര​മാ​ണെന്ന ഒരു അഭി​പ്രാ​യ​വു​മുണ്ട്‌. ഇവിടെ ഈ പദപ്ര​യോ​ഗം ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌ അങ്ങനെ​യൊ​രു അർഥത്തി​ലു​മാ​കാം. കാരണം യേശു​വി​ന്റെ നാമത്തി​ലുള്ള സ്‌നാ​ന​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ അപ്പൊ​ല്ലോസ്‌ അതേവരെ കേട്ടി​രു​ന്നി​ല്ല​ല്ലോ. വസ്‌തുത ഇതിൽ ഏതായാ​ലും, അപ്പൊ​ല്ലോസ്‌ ശരിയായ കാര്യങ്ങൾ ചെയ്യാൻ ഉത്സാഹം കാണി​ക്കു​ക​യും കൂടുതൽ കൃത്യ​ത​യുള്ള ഉപദേ​ശങ്ങൾ സ്വീക​രി​ക്കാൻ മനസ്സു​കാ​ണി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തത്‌ ദൈവാ​ത്മാ​വി​ന്റെ വഴിന​ട​ത്തിപ്പ്‌ ഉണ്ടായി​രു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടാ​ണെന്നു വ്യക്തം.—പദാവ​ലി​യിൽ “ആത്മാവ്‌” കാണുക.

യോഹ​ന്നാ​ന്റെ സ്‌നാനം: യഹോവ മോശ​യ്‌ക്കു കൊടുത്ത നിയമ​ത്തിന്‌ എതിരാ​യി ചെയ്യുന്ന പാപങ്ങ​ളെ​ക്കു​റിച്ച്‌ ഒരാൾ പശ്ചാത്ത​പി​ക്കു​ന്നു എന്നതിന്റെ പരസ്യ​പ്ര​ക​ട​ന​മാ​യി​രു​ന്നു യോഹ​ന്നാ​ന്റെ സ്‌നാനം. വാസ്‌ത​വ​ത്തിൽ, ആ നിയമം അനുസ​രി​ച്ചു​കൊ​ള്ളാ​മെന്നു ജൂതന്മാർ സമ്മതി​ച്ചി​രു​ന്ന​താണ്‌. (പുറ 24:7, 8) എന്നാൽ എ.ഡി. 33-ലെ പെന്തി​ക്കോ​സ്‌തിൽ നിയമ​യു​ട​മ്പടി അവസാ​നി​ച്ച​തോ​ടെ യോഹ​ന്നാ​ന്റെ സ്‌നാ​ന​ത്തി​നു പ്രസക്തി​യി​ല്ലാ​താ​യി. (റോമ 10:4; ഗല 3:13; എഫ 2:13-15; കൊലോ 2:13, 14) യേശു ശിഷ്യ​ന്മാ​രോ​ടു നിർദേ​ശിച്ച സ്‌നാ​ന​ത്തി​നു മാത്രമേ പിന്നീട്‌ യഹോ​വ​യു​ടെ അംഗീ​കാ​ര​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു​ള്ളൂ. (മത്ത 28:19, 20) ഇവിടെ വിവരി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന, അപ്പൊ​ല്ലോസ്‌ ഉൾപ്പെട്ട സംഭവങ്ങൾ നടന്നത്‌ ഏതാണ്ട്‌ എ.ഡി. 52-ലാണ്‌.

ദൈവ​ത്തി​ന്റെ അനർഹ​ദ​യ​യാൽ: അക്ഷ. “അനർഹ​ദ​യ​യാൽ.” മൂല ഗ്രീക്കു​പാ​ഠ​ത്തിൽ ഇവിടെ “ദൈവ​ത്തി​ന്റെ” എന്ന പദം കാണു​ന്നി​ല്ലെ​ങ്കി​ലും അതാണ്‌ ഇവിടെ ഉദ്ദേശി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​തെന്നു വ്യക്തമാ​ണെന്നു പല പണ്ഡിത​ന്മാ​രും സമ്മതി​ക്കു​ന്നു. പ്രവൃ​ത്തി​ക​ളു​ടെ പുസ്‌ത​ക​ത്തിൽ “അനർഹദയ” എന്ന പദപ്ര​യോ​ഗം ഒട്ടുമിക്ക സന്ദർഭ​ങ്ങ​ളി​ലും ‘ദൈവ​വു​മാ​യി’ ബന്ധപ്പെ​ടു​ത്തി​യാണ്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌.—പ്രവൃ 11:23; 13:43; 14:26; 20:24, 32.