മൂപ്പന്മാർ: ജൂതജ​ന​ത​യു​ടെ നേതാ​ക്ക​ന്മാ​രായ ചില മൂപ്പന്മാ​രാണ്‌ ഇവർ. മിക്ക​പ്പോ​ഴും മുഖ്യ​പു​രോ​ഹി​ത​ന്മാ​രു​ടെ​യും ശാസ്‌ത്രി​മാ​രു​ടെ​യും കൂടെ​യാണ്‌ ഇവരെ​ക്കു​റിച്ച്‌ പറയാ​റു​ള്ളത്‌.—മത്ത 16:21-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

അഭിഭാ​ഷകൻ: അഥവാ “പ്രഭാ​ഷകൻ; വക്കീൽ.” തുടക്ക​ത്തിൽ റീടോർ എന്ന ഗ്രീക്കു​പദം “പ്രഭാ​ഷകൻ; പ്രസം​ഗകൻ” എന്നൊ​ക്കെ​യുള്ള അർഥങ്ങ​ളി​ലാണ്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രു​ന്ന​തെ​ങ്കി​ലും പിന്നീട്‌ അത്‌, “കോട​തി​യിൽ വക്താവാ​യി സംസാ​രി​ക്കു​ന്ന​യാൾ; വക്കീൽ; അഭിഭാ​ഷകൻ” തുടങ്ങിയ അർഥങ്ങ​ളി​ലും ഉപയോ​ഗി​ക്കാൻതു​ടങ്ങി. പൗലോ​സിന്‌ എതി​രെ​യുള്ള ജൂതന്മാ​രു​ടെ കേസ്‌ കൈസ​ര്യ​യിൽവെച്ച്‌ ഗവർണ​റായ ഫേലി​ക്‌സി​നു മുമ്പാകെ അവതരി​പ്പി​ച്ചതു തെർത്തു​ല്ലൊസ്‌ ആയിരു​ന്നു.

ഒഴിയാ​ബാധ: അഥവാ “പ്രശ്‌ന​ക്കാ​രൻ.” അക്ഷ. “മാരക​മായ പകർച്ച​വ്യാ​ധി.” ക്രിസ്‌തീയ ഗ്രീക്കു​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ ‘മാരക​മായ പകർച്ച​വ്യാ​ധി​കൾ’ എന്നതിന്റെ ഗ്രീക്കു​പദം ഈ വാക്യ​ത്തി​നു പുറമേ ലൂക്ക 21:11-ൽ മാത്ര​മാ​ണു കാണു​ന്നത്‌. അവിടെ അതു കുറി​ക്കു​ന്നത്‌ അക്ഷരാർഥ​ത്തി​ലുള്ള പകർച്ച​വ്യാ​ധി​ക​ളെ​യാണ്‌. എന്നാൽ ഇവിടെ പ്രവൃ 24:5-ൽ ആ പദം ആലങ്കാ​രി​കാർഥ​ത്തി​ലാണ്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. “ഒഴിയാ​ബാധ” എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കുന്ന ആ പദം ഇവിടെ സൂചി​പ്പി​ക്കു​ന്നത്‌, ഒരാൾ പ്രശ്‌ന​ക്കാ​ര​നാണ്‌ അഥവാ പൊതു​ജ​ന​ത്തി​നു ഭീഷണി​യാണ്‌ എന്നാണ്‌.

ഭൂലോകം: ലൂക്ക 2:1-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

നസറെത്തുകാർ: മർ 10:47-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

മതവി​ഭാ​ഗം: “മതവി​ഭാ​ഗം” എന്ന്‌ ഇവിടെ പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കുന്ന ഹൈ​റെ​സിസ്‌ എന്ന ഗ്രീക്കു​പദം തുടക്ക​ത്തിൽ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌ “ഇഷ്ടമനു​സ​രി​ച്ചുള്ള” എന്ന അർഥത്തി​ലാ​യി​രി​ക്കാ​നാ​ണു സാധ്യത. ഇസ്രാ​യേ​ല്യർ തങ്ങളുടെ “ഇഷ്ടമനു​സ​രിച്ച്‌” കാഴ്‌ചകൾ കൊണ്ടു​വ​ന്ന​തി​നെ​ക്കു​റിച്ച്‌ പറയുന്ന ലേവ 22:18-ൽ സെപ്‌റ്റു​വ​ജിന്റ്‌ ഈ പദം ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​തും ഇതേ അർഥത്തി​ലാണ്‌. എന്നാൽ, വ്യത്യ​സ്‌ത​മായ കാഴ്‌ച​പ്പാ​ടു​ക​ളും വിശ്വാ​സ​ങ്ങ​ളും വെച്ചു​പു​ലർത്തുന്ന ഒരു കൂട്ടം ആളുകളെ കുറി​ക്കാ​നാ​ണു ക്രിസ്‌തീയ ഗ്രീക്കു​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ ഈ പദം ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. ജൂതമ​ത​ത്തി​ന്റെ രണ്ടു പ്രമു​ഖ​വി​ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളായ പരീശ​ന്മാ​രെ​യും സദൂക്യ​രെ​യും കുറി​ക്കാ​നും അത്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌. (പ്രവൃ 5:17; 15:5; 26:5) ഇനി, ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​ക​ള​ല്ലാ​ത്തവർ ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​ത്വ​ത്തെ ‘ഒരു മതവി​ഭാ​ഗം’ എന്നും ‘നസറെ​ത്തു​കാ​രു​ടെ മതവി​ഭാ​ഗം’ എന്നും വിളി​ച്ചി​രു​ന്നു. ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​കളെ ജൂതമ​ത​ത്തിൽനിന്ന്‌ തെറ്റി​പ്പി​രിഞ്ഞ ഒരു വിഭാ​ഗ​മാ​യി കണ്ടതു​കൊ​ണ്ടാ​യി​രി​ക്കാം അവർ അവരെ അങ്ങനെ വിളി​ച്ചത്‌. (പ്രവൃ 24:5, 14; 28:22) ഇനി, ഹൈ​റെ​സിസ്‌ എന്ന ഗ്രീക്കു​പദം ക്രിസ്‌തീ​യ​സ​ഭ​യിൽത്തന്നെ രൂപം​കൊണ്ട വ്യത്യ​സ്‌ത​വി​ഭാ​ഗ​ങ്ങളെ കുറി​ക്കാ​നും ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌. എന്നാൽ തന്റെ ശിഷ്യ​ന്മാർക്കി​ട​യിൽ യോജി​പ്പു​ണ്ടാ​യി​രി​ക്കേ​ണ്ട​തി​ന്റെ ആവശ്യം യേശു ഊന്നി​പ്പ​റ​യു​ക​യും അതിനാ​യി പ്രാർഥി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തി​രു​ന്നു. (യോഹ 17:21) അപ്പോ​സ്‌ത​ല​ന്മാ​രും ക്രിസ്‌തീ​യ​സ​ഭ​യിൽ ഐക്യം കാത്തു​സൂ​ക്ഷി​ക്കാൻ ശ്രമിച്ചു. (1കൊ 1:10; യൂദ 17-19) സഭാം​ഗ​ങ്ങൾക്കി​ട​യിൽ ചേരി​തി​രി​വു​ണ്ടാ​യാൽ അവരുടെ ഐക്യം തകരു​മാ​യി​രു​ന്നു. ഇത്തരം അവാന്ത​ര​വി​ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളും ഭിന്നക​ക്ഷി​ക​ളും സഭയുടെ ഐക്യ​ത്തിന്‌ ഒരു ഭീഷണി​യാ​യി​രു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌ അവയെ കുറി​ക്കാൻ പിൽക്കാ​ലത്ത്‌ ഈ ഗ്രീക്കു​പദം നിഷേ​ധാർഥ​ത്തിൽ ഉപയോ​ഗി​ച്ചു​തു​ടങ്ങി. വിശ്വാ​സ​ങ്ങ​ളിൽ ഐക്യ​മി​ല്ലാ​താ​യാൽ അതു ശക്തമായ വാദ​പ്ര​തി​വാ​ദ​ങ്ങൾക്കും തർക്കങ്ങൾക്കും ശത്രു​ത​യ്‌ക്കു​പോ​ലും വഴി​വെ​ച്ചേ​ക്കാം. (പ്രവൃ 23:7-10 താരത​മ്യം ചെയ്യുക.) ‘ജഡത്തിന്റെ പ്രവൃ​ത്തി​ക​ളിൽപ്പെ​ടുന്ന’ വിഭാ​ഗീ​യത ഒഴിവാ​ക്കേ​ണ്ടത്‌ അതു​കൊ​ണ്ടു​തന്നെ പ്രധാ​ന​മാ​യി​രു​ന്നു.—ഗല 5:19-21; 1കൊ 11:19; 2പത്ര 2:1.

താരത​മ്യേന കാലപ്പ​ഴക്കം കുറഞ്ഞ ചില കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളി​ലും പരിഭാ​ഷ​ക​ളി​ലും 6-8 വരെയുള്ള വാക്യ​ങ്ങ​ളിൽ പിൻവ​രുന്ന ആശയം ധ്വനി​പ്പി​ക്കുന്ന വാക്കുകൾ കൂട്ടി​ച്ചേർത്തി​രി​ക്കു​ന്ന​താ​യി കാണാം: “ഞങ്ങളുടെ നിയമ​മ​നു​സ​രിച്ച്‌ വിസ്‌ത​രി​ക്ക​ണ​മെ​ന്നാ​യി​രു​ന്നു ഞങ്ങളുടെ ആഗ്രഹം. (7) എന്നാൽ സൈന്യാ​ധി​പ​നായ ലുസി​യാസ്‌ വന്ന്‌ വളരെ ബലം പ്രയോ​ഗിച്ച്‌ ഇവനെ ഞങ്ങളുടെ കൈയിൽനിന്ന്‌ പിടി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു​പോ​യി. (8) എന്നിട്ടു പരാതി​ക്കാ​രോട്‌ അങ്ങയുടെ മുന്നിൽ ഹാജരാ​കാൻ കല്‌പി​ച്ചു.” എന്നാൽ ഏറ്റവും കാലപ്പ​ഴ​ക്ക​മു​ള്ള​തും ഏറെ വിശ്വാ​സ​യോ​ഗ്യ​വും ആയ കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളിൽ ഈ വാക്കുകൾ കാണു​ന്നില്ല. അതു​കൊ​ണ്ടു​തന്നെ പ്രവൃ​ത്തി​ക​ളു​ടെ പുസ്‌തകം എഴുതി​യ​പ്പോൾ ഈ വാക്കുകൾ അതിലി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നെന്നു വേണം കരുതാൻ.—അനു. എ3 കാണുക.

ഞാൻ സേവി​ക്കു​ന്നത്‌: അഥവാ “ഞാൻ ആരാധി​ക്കു​ന്നത്‌.” ഇവിടെ കാണുന്ന ലാറ്റ്രി​യോ എന്ന ഗ്രീക്കു​ക്രി​യ​യു​ടെ അടിസ്ഥാ​നാർഥം “സേവി​ക്കുക” എന്നാ​ണെ​ങ്കി​ലും ചില സന്ദർഭ​ങ്ങ​ളിൽ “ആരാധി​ക്കുക” എന്നും അതു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്താം. തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ ലാറ്റ്രി​യോ എന്ന ഗ്രീക്കു​പദം പൊതു​വേ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌, ദൈവ​ത്തി​നാ​യി ചെയ്യുന്ന സേവന​ത്തെ​യോ ദൈവത്തിന്റെ ആരാധ​ന​യു​മാ​യി ബന്ധപ്പെട്ട സേവന​ങ്ങ​ളെ​യോ കുറി​ക്കാ​നാണ്‌. (മത്ത 4:10; ലൂക്ക 1:75; 4:8; റോമ 1:9; ഫിലി 3:3; 2തിമ 1:3; എബ്ര 9:14; 12:28; വെളി 7:15; 22:3) ഇനി, വിശു​ദ്ധ​മ​ന്ദി​ര​ത്തി​ലോ ദേവാ​ല​യ​ത്തി​ലോ ആരാധന അർപ്പി​ക്കു​ന്ന​തി​നെ​യോ വിശു​ദ്ധ​സേ​വനം ചെയ്യു​ന്ന​തി​നെ​യോ കുറി​ക്കാ​നും ഈ പദം ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌. (ലൂക്ക 2:37; എബ്ര 8:5; 9:9; 10:2; 13:10) ചില സന്ദർഭ​ങ്ങ​ളി​ലെ​ങ്കി​ലും വ്യാജാ​രാ​ധ​ന​യോ​ടു ബന്ധപ്പെ​ട്ടും ഈ പദം ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​താ​യി കാണാം. അവിട​ങ്ങ​ളിൽ ഇതു കുറി​ക്കു​ന്നത്‌, സ്രഷ്ടാ​വി​നു പകരം സൃഷ്ടി​കൾക്കു സേവനം ചെയ്യു​ന്ന​തി​നെ​യാണ്‌, അഥവാ അവയെ ആരാധി​ക്കു​ന്ന​തി​നെ​യാണ്‌.—പ്രവൃ 7:42; റോമ 1:25.

പുനരു​ത്ഥാ​നം: ഇവിടെ കാണുന്ന അനസ്‌താ​സിസ്‌ എന്ന ഗ്രീക്കുപദത്തിന്റെ അക്ഷരാർഥം “എഴു​ന്നേൽപ്പി​ക്കുക; എഴു​ന്നേറ്റ്‌ നിൽക്കുക” എന്നെല്ലാ​മാണ്‌. മരിച്ച​വ​രു​ടെ പുനരു​ത്ഥാ​ന​വു​മാ​യി ബന്ധപ്പെട്ട്‌ ഈ പദം 40-ഓളം പ്രാവ​ശ്യം ക്രിസ്‌തീയ ഗ്രീക്കു​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌. (അതിന്‌ ഉദാഹ​ര​ണ​മാണ്‌, മത്ത 22:31; പ്രവൃ 2:31; 4:2; 17:18, 32; 23:6; 1കൊ 15:12, 13 എന്നീ വാക്യങ്ങൾ.) യശ 26:19-ലെ “നിങ്ങളു​ടെ മരിച്ചവർ ജീവി​ക്കും” എന്ന പദപ്ര​യോ​ഗ​ത്തി​ലെ “ജീവി​ക്കുക” എന്ന എബ്രാ​യ​ക്രിയ പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്താൻ സെപ്‌റ്റുവജിന്റൽ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌ അനസ്‌താസിസിന്റെ ക്രിയാ​രൂ​പ​മാണ്‌.—പദാവലി കാണുക.

സൈനി​കോ​ദ്യോ​ഗസ്ഥൻ: അഥവാ “ശതാധി​പൻ.” റോമൻ സൈന്യ​ത്തി​ലെ ഏകദേശം 100 പടയാ​ളി​ക​ളു​ടെ മേധാ​വി​യാ​യി​രു​ന്നു ശതാധി​പൻ.

ദ്രുസില്ല: പ്രവൃ 12:1-ൽ പറഞ്ഞി​രി​ക്കുന്ന ഹെരോ​ദി​ന്റെ, അതായത്‌ ഹെരോദ്‌ അഗ്രിപ്പ 1-ാമന്റെ, ഏറ്റവും ഇളയ മകളാണ്‌ ഇത്‌. ഏതാണ്ട്‌ എ.ഡി. 38-ലാണ്‌ അദ്ദേഹ​ത്തി​നു മൂന്നാ​മത്തെ ഈ മകൾ ജനിക്കു​ന്നത്‌. അഗ്രിപ്പ 2-ാമന്റെ​യും ബർന്നീ​ക്ക​യു​ടെ​യും സഹോ​ദ​രി​യാ​യി​രു​ന്നു ദ്രുസില്ല. (പ്രവൃ 25:13-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പും പദാവ​ലി​യിൽ “ഹെരോദ്‌” എന്നതും കാണുക.) ഗവർണ​റായ ഫേലി​ക്‌സ്‌ ദ്രുസി​ല്ല​യു​ടെ രണ്ടാമത്തെ ഭർത്താവ്‌ ആയിരു​ന്നു. തന്റെ ആദ്യഭർത്താ​വും എമസയി​ലെ സിറിയൻ രാജാ​വും ആയ അസിസ​സി​നെ വിവാ​ഹ​മോ​ചനം ചെയ്‌ത ദ്രുസില്ല, എ.ഡി. 54-ൽ, ഏകദേശം 16 വയസ്സു​ള്ള​പ്പോ​ഴാ​ണു ഫേലി​ക്‌സി​നെ വിവാഹം കഴിക്കു​ന്നത്‌. പൗലോസ്‌ ഫേലി​ക്‌സി​ന്റെ മുന്നിൽവെച്ച്‌ “നീതി, ആത്മനി​യ​ന്ത്രണം, വരാനി​രി​ക്കുന്ന ന്യായ​വി​ധി” എന്നിവ​യെ​ക്കു​റിച്ച്‌ പറഞ്ഞ സന്ദർഭ​ത്തിൽ ദ്രുസി​ല്ല​യും അവി​ടെ​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നി​രി​ക്കാം. (പ്രവൃ 24:25) ഫേലി​ക്‌സ്‌ തന്റെ ഗവർണർസ്ഥാ​നം ഫെസ്‌തൊ​സി​നു കൈമാ​റി​യ​പ്പോൾ “ജൂതന്മാ​രു​ടെ പ്രീതി നേടാൻ” പൗലോ​സി​നെ തടവിൽത്തന്നെ വിട്ടിട്ട്‌ പോയ​താ​യി വിവരണം പറയുന്നു. ഫേലി​ക്‌സ്‌ അങ്ങനെ ചെയ്‌തതു ജൂതവം​ശ​ത്തിൽപ്പെട്ട, ചെറു​പ്പ​ക്കാ​രി​യായ തന്റെ ഭാര്യയെ പ്രീതി​പ്പെ​ടു​ത്താ​നാ​യി​രി​ക്കാ​മെന്നു ചിലർ കരുതു​ന്നു.—പ്രവൃ 24:27.