മഹാപു​രോ​ഹി​തൻ: അതായത്‌, കയ്യഫ.—പ്രവൃ 4:6-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

നിന്റെ ദേശത്തെ . . . വിട്ട്‌: ‘അബ്രാ​ഹാം ഹാരാ​നിൽ വന്ന്‌ താമസി​ക്കു​ന്ന​തി​നു മുമ്പ്‌ മെസൊ​പ്പൊ​ത്താ​മ്യ​യിൽ’ ആയിരു​ന്ന​പ്പോ​ഴാ​ണു “തേജോ​മ​യ​നായ ദൈവം അബ്രാ​ഹാ​മി​നു പ്രത്യ​ക്ഷ​നാ​യി” ഈ കല്‌പന നൽകി​യത്‌ എന്നാണു സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ സൻഹെ​ദ്രി​നോ​ടു പറഞ്ഞത്‌. (പ്രവൃ 7:2) അബ്രാ​ഹാം (ആദ്യം അബ്രാം എന്നാണ്‌ അറിയ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നത്‌.) കൽദയ​ന​ഗ​ര​മായ ഊരിൽനി​ന്നുള്ള ആളായി​രു​ന്നു. സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ സൂചി​പ്പി​ച്ച​തു​പോ​ലെ, സ്വന്ത​ദേശം വിട്ട്‌ പോകാൻ അബ്രാ​ഹാ​മി​നോട്‌ ആദ്യമാ​യി പറയു​ന്നതു സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ അവി​ടെ​വെ​ച്ചാണ്‌. (ഉൽ 11:28, 29, 31; 15:7; 17:5; നെഹ 9:7) എന്നാൽ ഉൽ 11:31–12:3-ലെ വിവരണം വായി​ക്കു​മ്പോൾ, പിതാ​വായ തേരഹി​ന്റെ മരണ​ശേ​ഷ​മാണ്‌ അബ്രാ​ഹാ​മിന്‌ ഈ കല്‌പന ആദ്യമാ​യി ലഭിച്ച​തെന്നു തോന്നാം. അബ്രാ​ഹാം ഹാരാ​നിൽ താത്‌കാ​ലി​ക​മാ​യി താമസി​ക്കുന്ന സമയമാ​യി​രു​ന്നു അത്‌. എന്നാൽ ആ വിവര​ണ​വും സ്‌തെ​ഫാ​നൊ​സി​ന്റെ പ്രസ്‌താ​വ​ന​യും കൂട്ടി​വാ​യി​ക്കു​മ്പോൾ, യഹോവ അബ്രാ​ഹാ​മിന്‌ ആ കല്‌പന ആദ്യമാ​യി നൽകി​യത്‌ ഊർ ദേശത്തു​വെ​ച്ചാ​യി​രു​ന്നെ​ന്നും പിന്നീട്‌ ഹാരാ​നിൽവെച്ച്‌ അത്‌ ആവർത്തി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നെ​ന്നും നമുക്കു ന്യായ​മാ​യും നിഗമനം ചെയ്യാം.

ദൈവം: അക്ഷ. “അവൻ.” 2-ാം വാക്യ​ത്തിൽ പറഞ്ഞി​രി​ക്കുന്ന “തേജോ​മ​യ​നായ ദൈവം” ആണ്‌ ഇത്‌.

സന്തതി​ക്കും: അക്ഷ. “വിത്തി​നും.”

സന്തതി: അക്ഷ. “വിത്ത്‌.”

അവരെ . . . 400 വർഷം കഷ്ടപ്പെ​ടു​ത്തു​മെ​ന്നും: ഉൽ 15:13-ൽനിന്നുള്ള ഉദ്ധരണി​യാണ്‌ ഇത്‌. അബ്രാ​മി​ന്റെ (അബ്രാ​ഹാ​മി​ന്റെ) സന്തതി അടിമ​ത്ത​ത്തി​ലാ​കു​മെ​ന്നും 400 വർഷം കഷ്ടപ്പെ​ടു​മെ​ന്നും ദൈവം അവിടെ അദ്ദേഹ​ത്തോ​ടു പറയു​ന്ന​താ​യി കാണാം. ബി.സി. 1513 നീസാൻ 14-ന്‌ യഹോവ ഇസ്രാ​യേ​ല്യ​രെ ഈജി​പ്‌തി​ലെ അടിമ​ത്ത​ത്തിൽനിന്ന്‌ വിടു​വി​ച്ച​പ്പോ​ഴാണ്‌ ഈ കാലഘട്ടം അവസാ​നി​ച്ചത്‌. അതു​കൊണ്ട്‌ അതു തുടങ്ങി​യതു ന്യായ​മാ​യും ബി.സി. 1913-ലായി​രി​ക്കണം. ആ വർഷം മുതൽ, അബ്രാ​ഹാ​മി​ന്റെ സന്തതി​യായ യിസ്‌ഹാക്ക്‌—അന്ന്‌ യിസ്‌ഹാ​ക്കിന്‌ ഏതാണ്ട്‌ അഞ്ചു വയസ്സാ​യി​രു​ന്നു—തന്റെ അർധസ​ഹോ​ദ​ര​നായ യിശ്‌മാ​യേ​ലി​ന്റെ കളിയാ​ക്ക​ലി​നും ദ്രോ​ഹ​ത്തി​നും ഇരയാ​കാൻതു​ട​ങ്ങി​യ​താ​യി ബൈബിൾ കാലക്ക​ണ​ക്കു​കൾ സൂചി​പ്പി​ക്കു​ന്നു. സാറാ​യി​യു​ടെ (സാറയു​ടെ) ദാസി​യായ ഈജി​പ്‌തു​കാ​രി ഹാഗാ​റി​നു യിശ്‌മാ​യേൽ ജനിച്ചത്‌ ഇതിന്‌ ഏതാണ്ട്‌ 19 വർഷം മുമ്പാണ്‌. യിശ്‌മാ​യേ​ലാണ്‌ ആദ്യം ജനിച്ച​തെ​ങ്കി​ലും മൂത്ത മകന്റെ അവകാശം ലഭിക്കാൻപോ​കു​ന്നതു തന്നെക്കാൾ ഇളയവ​നായ യിസ്‌ഹാ​ക്കി​നാ​യ​തു​കൊ​ണ്ടാ​യിരി​ക്കാം യിശ്‌മാ​യേൽ അവനെ അപമാ​നി​ച്ചത്‌. (ഉൽ 16:1-4; 21:8-10) യിസ്‌ഹാ​ക്കി​നോ​ടുള്ള യിശ്‌മാ​യേ​ലി​ന്റെ പെരു​മാ​റ്റത്തെ പൗലോസ്‌ പിന്നീടു വിളി​ച്ചത്‌ ‘ഉപദ്രവം’ എന്നാണ്‌. (ഗല 4:29) അതു വളരെ​യ​ധി​കം കഠിന​മാ​യി​രു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടാ​കാം, യിശ്‌മാ​യേ​ലി​നെ​യും അവന്റെ അമ്മയെ​യും പുറത്താ​ക്ക​ണ​മെന്നു സാറ അബ്രാ​ഹാ​മി​നോട്‌ ആവശ്യ​പ്പെ​ട്ട​പ്പോൾ യഹോവ അത്‌ അംഗീ​ക​രി​ച്ചു​കൊ​ടു​ത്തത്‌. (ഉൽ 21:11-13) അതു​കൊണ്ട്‌, മുൻകൂ​ട്ടി​പ്പറഞ്ഞ ആ കഷ്ടപ്പാട്‌ അബ്രാ​ഹാ​മി​ന്റെ സന്തതി​യിൽ ആദ്യമാ​യി അനുഭ​വി​ച്ചതു യിസ്‌ഹാ​ക്കാ​ണെന്നു പറയാം. ചുരു​ക്ക​ത്തിൽ, ദൈവ​വ​ച​ന​ത്തിൽ വിശദ​മാ​യി രേഖ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കുന്ന ഈ സംഭവ​മാ​യി​രി​ക്കാം മുൻകൂ​ട്ടി​പ്പറഞ്ഞ 400 വർഷത്തെ കഷ്ടപ്പാ​ടി​നു തുടക്കം​കു​റി​ച്ചത്‌. ഈജി​പ്‌തിൽനിന്ന്‌ ഇസ്രാ​യേ​ല്യർ വിടു​വി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​പ്പോൾ അത്‌ അവസാ​നി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു.

എന്നെ ആരാധി​ക്കും: അക്ഷ. “എനിക്കു വിശു​ദ്ധ​സേ​വനം അർപ്പി​ക്കും.” ഇവിടെ കാണുന്ന ലാറ്റ്രി​യോ എന്ന ഗ്രീക്കു​ക്രി​യ​യു​ടെ അടിസ്ഥാ​നാർഥം “സേവി​ക്കുക” എന്നാ​ണെ​ങ്കി​ലും ചില സന്ദർഭ​ങ്ങ​ളിൽ “ആരാധി​ക്കുക” എന്നും അതു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്താം. ഈ വാക്യ​ത്തി​ന്റെ രണ്ടാം ഭാഗം പുറ 3:12-ലേക്കാണു വിരൽ ചൂണ്ടു​ന്നത്‌. അവിടെ കാണുന്ന എബ്രാ​യ​ക്രി​യ​യെ​യും “സേവി​ക്കുക” എന്നും “ആരാധി​ക്കുക” എന്നും പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്താ​നാ​കും. (പുറ 3:12, അടിക്കു​റിപ്പ്‌) തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ ലാറ്റ്രി​യോ എന്ന ഗ്രീക്കു​പദം പൊതു​വേ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌, ദൈവ​ത്തി​നാ​യി ചെയ്യുന്ന സേവന​ത്തെ​യോ ദൈവത്തിന്റെ ആരാധ​ന​യു​മാ​യി ബന്ധപ്പെട്ട സേവന​ങ്ങ​ളെ​യോ കുറി​ക്കാ​നാണ്‌. (മത്ത 4:10; ലൂക്ക 1:75; 4:8; റോമ 1:9; ഫിലി 3:3; 2തിമ 1:3; എബ്ര 9:14; 12:28; വെളി 7:15; 22:3) ഇനി, വിശു​ദ്ധ​മ​ന്ദി​ര​ത്തി​ലോ ദേവാ​ല​യ​ത്തി​ലോ ആരാധന അർപ്പി​ക്കു​ന്ന​തി​നെ​യോ വിശു​ദ്ധ​സേ​വനം ചെയ്യു​ന്ന​തി​നെ​യോ കുറി​ക്കാ​നും ഈ പദം ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌. (ലൂക്ക 2:37; എബ്ര 8:5; 9:9; 10:2; 13:10) ചില സന്ദർഭ​ങ്ങ​ളി​ലെ​ങ്കി​ലും വ്യാജാ​രാ​ധ​ന​യോ​ടു ബന്ധപ്പെ​ട്ടും ഈ പദം ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​താ​യി കാണാം. അവിട​ങ്ങ​ളിൽ ഇതു കുറി​ക്കു​ന്നത്‌, സ്രഷ്ടാ​വി​നു പകരം സൃഷ്ടി​കൾക്കു സേവനം ചെയ്യു​ന്ന​തി​നെ​യാണ്‌, അഥവാ അവയെ ആരാധി​ക്കു​ന്ന​തി​നെ​യാണ്‌.—പ്രവൃ 7:42; റോമ 1:25.

യിസ്‌ഹാ​ക്കി​നു യാക്കോ​ബും . . . ജനിച്ചു: ഈ വാചക​ത്തി​ന്റെ ഗ്രീക്കു​പാ​ഠ​ത്തിൽ ക്രിയ​ക​ളൊ​ന്നും കാണു​ന്നില്ല. എന്നാൽ ഗ്രീക്കി​ലെ വാചക​ഘ​ട​ന​യ​നു​സ​രിച്ച്‌, ആശയം പൂർത്തി​യാ​ക്കാൻ തൊട്ടു​മു​മ്പുള്ള വാചക​ത്തി​ലെ ‘ജനിച്ചു,’ “പരി​ച്ഛേദന ചെയ്‌തു” എന്നീ രണ്ടു ക്രിയ​ക​ളിൽ ഏതെങ്കി​ലു​മോ അവ രണ്ടുമോ ഇവിടെ ചേർക്കാ​വു​ന്ന​താണ്‌. അതു​കൊ​ണ്ടു​തന്നെ, ഈ വാചകം ഇങ്ങനെ​യും പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്താം: “യിസ്‌ഹാക്ക്‌ യാക്കോ​ബി​നെ​യും യാക്കോബ്‌ 12 ഗോ​ത്ര​പി​താ​ക്ക​ന്മാ​രെ​യും അങ്ങനെ​തന്നെ (അതായത്‌, പരി​ച്ഛേദന.) ചെയ്‌തു.”

ഗോ​ത്ര​പി​താ​ക്ക​ന്മാർ: അഥവാ “കുടും​ബ​ത്ത​ല​വ​ന്മാർ.” ക്രിസ്‌തീയ ഗ്രീക്കു​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ പാത്രി​യാർക്കിസ്‌ എന്ന ഗ്രീക്കു​പദം നാലു തവണ കാണാം. ഇവിടെ അതു യാക്കോ​ബി​ന്റെ 12 പുത്ര​ന്മാ​രെ​യാ​ണു കുറി​ക്കു​ന്നത്‌. (ഉൽ 35:23-26) ദാവീ​ദി​നെ​യും (പ്രവൃ 2:29) അബ്രാ​ഹാ​മി​നെ​യും (എബ്ര 7:4) കുറി​ക്കാ​നും ഈ പദം ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌.

മൊത്തം 75 പേരു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു: ഈജി​പ്‌തി​ലേക്കു പോയ യാക്കോ​ബി​ന്റെ കുടും​ബ​ത്തിൽ മൊത്തം 75 പേരു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു എന്നു സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ പറഞ്ഞെ​ങ്കി​ലും സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ അദ്ദേഹം അത്‌ എബ്രാ​യ​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽനിന്ന്‌ ഉദ്ധരി​ച്ചതല്ല. കാരണം, എബ്രാ​യ​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളു​ടെ മാസൊ​രി​റ്റിക്ക്‌ പാഠത്തിൽ ഈ സംഖ്യ കാണു​ന്നില്ല. “യാക്കോ​ബി​നോ​ടൊ​പ്പം ഈജി​പ്‌തി​ലേക്കു പോയ മക്കൾ ആകെ 66 പേരാ​യി​രു​ന്നു. ഇതിൽ യാക്കോ​ബി​ന്റെ ആൺമക്ക​ളു​ടെ ഭാര്യ​മാ​രെ കൂട്ടി​യി​ട്ടില്ല” എന്നാണ്‌ ഉൽ 46:26 പറയു​ന്നത്‌. തുടർന്ന്‌ 27-ാം വാക്യ​ത്തിൽ, “ഈജി​പ്‌തി​ലേക്കു വന്ന യാക്കോ​ബി​ന്റെ കുടും​ബ​ത്തിൽ ആകെ 70 പേർ” ഉണ്ടായി​രു​ന്നെ​ന്നും കാണുന്നു. ഇവിടെ ആളുക​ളു​ടെ എണ്ണം കണക്കു​കൂ​ട്ടി​യി​രി​ക്കു​ന്നതു രണ്ടു വിധത്തി​ലാണ്‌. ആദ്യത്തെ സംഖ്യ​യിൽ യാക്കോ​ബി​ന്റെ പിൻത​ല​മു​റ​ക്കാർ മാത്ര​വും രണ്ടാമ​ത്തേ​തിൽ ഈജി​പ്‌തി​ലേക്കു പോയ മുഴുവൻ ആളുക​ളു​ടെ എണ്ണവും ആയിരി​ക്കാം ഉൾപ്പെ​ടു​ത്തി​യത്‌. ഇനി യാക്കോ​ബി​ന്റെ പിൻത​ല​മു​റ​ക്കാ​രു​ടെ സംഖ്യ “70” ആയിരു​ന്നെ​ന്നാ​ണു പുറ 1:5; ആവ 10:22 എന്നീ വാക്യങ്ങൾ പറയു​ന്നത്‌. എന്നാൽ ഇതൊ​ന്നു​മ​ല്ലാത്ത മറ്റൊരു സംഖ്യ​യാ​ണു സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ പറഞ്ഞത്‌. സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ യാക്കോ​ബി​ന്റെ ബന്ധുക്ക​ളിൽപ്പെട്ട മറ്റു ചില​രെ​ക്കൂ​ടി ഉൾപ്പെ​ടു​ത്തിയ സംഖ്യ​യാ​യി​രു​ന്നി​രി​ക്കാം അത്‌. യോ​സേ​ഫി​ന്റെ മക്കളായ മനശ്ശെ​യു​ടെ​യും എഫ്രയീ​മി​ന്റെ​യും മക്കളെ​യും കൊച്ചു​മ​ക്ക​ളെ​യും ഒക്കെ ആ സംഖ്യ​യിൽ കൂട്ടി​യി​രി​ക്കാം എന്നു ചിലർ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെ​ടു​ന്നു. യാക്കോ​ബി​ന്റെ പിൻത​ല​മു​റ​ക്കാ​രായ അവരെ​ക്കു​റിച്ച്‌ ഉൽ 46:20-ന്റെ സെപ്‌റ്റു​വ​ജിന്റ്‌ ഭാഷാ​ന്ത​ര​ത്തിൽ പരാമർശ​മുണ്ട്‌. എന്നാൽ, ഉൽ 46:26-ലെ സംഖ്യ​യിൽ ഉൾപ്പെ​ടു​ത്താത്ത യാക്കോ​ബി​ന്റെ പുത്ര​ഭാ​ര്യ​മാ​രെ​യും​കൂ​ടെ ചേർത്താ​ണു “75” എന്നു കണക്കു​കൂ​ട്ടി​യ​തെന്നു മറ്റു ചിലർ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെ​ടു​ന്നു. എന്തായാ​ലും “75” എന്നതു മൊത്ത​ത്തി​ലുള്ള ഒരു സംഖ്യ​യാ​യി​രി​ക്കാം. ഒന്നാം നൂറ്റാ​ണ്ടിൽ പ്രചാ​ര​ത്തി​ലി​രുന്ന എബ്രായ തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളു​ടെ പകർപ്പു​ക​ളിൽ ഈ സംഖ്യ ഉണ്ടായി​രു​ന്നി​രി​ക്കാ​നും സാധ്യ​ത​യുണ്ട്‌. ഉദാഹ​ര​ണ​ത്തിന്‌, സെപ്‌റ്റു​വ​ജിന്റ്‌ പരിഭാ​ഷ​യിൽ ഉൽ 46:27-ലും പുറ 1:5-ലും “75” എന്ന സംഖ്യ​യാ​ണു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന​തെന്നു പല പണ്ഡിത​ന്മാ​രും വർഷങ്ങളായി അംഗീകരിക്കുന്നു. ഇനി, 20-ാം നൂറ്റാ​ണ്ടിൽ കണ്ടെത്തിയ ചാവു​കടൽ ചുരു​ളി​ന്റെ രണ്ടു ശകലങ്ങ​ളി​ലും പുറ 1:5-ന്റെ എബ്രാ​യ​പാ​ഠ​ത്തിൽ “75” എന്ന സംഖ്യ​യാ​ണു കാണു​ന്നത്‌. ഈ പുരാ​ത​ന​രേ​ഖ​ക​ളിൽ ഏതി​ന്റെ​യെ​ങ്കി​ലും ചുവടു​പി​ടി​ച്ചാ​യി​രി​ക്കാം സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ “75” എന്ന സംഖ്യ ഉപയോ​ഗി​ച്ചത്‌. ചുരു​ക്ക​ത്തിൽ, യാക്കോ​ബി​ന്റെ പിൻത​ല​മു​റ​ക്കാ​രു​ടെ എണ്ണം പല വിധത്തിൽ കണക്കു​കൂ​ട്ടാം. സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ അതിൽ ഒരു സംഖ്യ ഉപയോ​ഗി​ച്ചെന്നു മാത്രം.

പേരു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു: അഥവാ “ദേഹി​ക​ളു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു.” കാലങ്ങ​ളാ​യി “ദേഹി” എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്താ​റുള്ള സൈക്കി എന്ന ഗ്രീക്കു​പദം ഇവിടെ ജീവനുള്ള ഒരു വ്യക്തിയെ കുറി​ക്കു​ന്നു.—പദാവ​ലി​യിൽ “ദേഹി” കാണുക.

വളരെ സുന്ദര​നാ​യി​രു​ന്നു: ഇവിടെ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന ഗ്രീക്കു പദപ്ര​യോ​ഗ​ത്തി​ന്റെ അക്ഷരാർഥം “ദൈവ​ത്തി​ന്റെ കണ്ണിൽ സുന്ദര​നാ​യി​രു​ന്നു” എന്നാണ്‌. “ഏറ്റവും മികച്ചത്‌” എന്ന്‌ അർഥം വരുന്ന ഒരു സെമി​റ്റിക്ക്‌ ഭാഷാ​ശൈ​ലി​യിൽനി​ന്നാണ്‌ ഈ പദപ്ര​യോ​ഗം വന്നിരി​ക്കു​ന്നത്‌. ഈ വാക്യ​ത്തിൽ ആ പദപ്ര​യോ​ഗ​ത്തിന്‌ “അതീവ​സു​ന്ദ​ര​നാണ്‌,” “ദൈവ​ത്തി​ന്റെ കണ്ണിൽ സുന്ദര​നാണ്‌” എന്നീ രണ്ട്‌ അർഥങ്ങ​ളും വരാം. (പുറ 2:2 താരത​മ്യം ചെയ്യുക.) അതിന്‌ ഒരാളു​ടെ പുറ​മേ​യുള്ള സൗന്ദര്യ​ത്തെ മാത്രമല്ല, അയാളിൽ ദൈവം കാണുന്ന ആന്തരി​ക​ഗു​ണ​ങ്ങ​ളെ​യും സൂചി​പ്പി​ക്കാ​നാ​കു​മെന്നു ചില പണ്ഡിത​ന്മാർ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെ​ടു​ന്നു. ഇതു​പോ​ലൊ​രു വ്യാക​ര​ണ​ഘടന യോന 3:3-ലും കാണാം. അവിടെ കാണുന്ന എബ്രാ​യ​പ​ദ​പ്ര​യോ​ഗ​ത്തി​ന്റെ അക്ഷരാർഥ​പ​രി​ഭാഷ “(നിനെവെ) ദൈവ​ത്തിന്‌ ഒരു മഹാന​ഗ​ര​മാ​യി​രു​ന്നു” എന്നാ​ണെ​ങ്കി​ലും നിനെവെ “വളരെ വലിയ ഒരു നഗരമാ​യി​രു​ന്നു” എന്നു മാത്ര​മാണ്‌ അതിന്റെ അർഥം.—മറ്റ്‌ ഉദാഹ​ര​ണ​ങ്ങൾക്കാ​യി ഉൽ 23:6, അടിക്കു​റിപ്പ്‌; സങ്ക 36:6, അടിക്കു​റിപ്പ്‌ എന്നിവ കാണുക.

ഈജി​പ്‌തി​ലെ സകല ജ്ഞാനത്തി​ലും പരിശീ​ലനം ലഭിച്ചു: ജൂതച​രി​ത്ര​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ എബ്രാ​യ​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ കാണാത്ത പല വിശദാം​ശ​ങ്ങ​ളും സൻഹെ​ദ്രി​ന്റെ മുന്നിൽവെച്ച്‌ സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ നടത്തിയ പ്രസം​ഗ​ത്തി​ലുണ്ട്‌. ഉദാഹ​ര​ണ​ത്തിന്‌, മോശ​യ്‌ക്ക്‌ ഈജി​പ്‌തിൽവെച്ച്‌ ലഭിച്ച വിദ്യാ​ഭ്യാ​സ​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ മാത്രമേ പറഞ്ഞി​ട്ടു​ള്ളൂ. സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ തന്റെ പ്രസം​ഗ​ത്തിൽ, എബ്രാ​യ​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളി​ലി​ല്ലാത്ത ചില വിശദാം​ശങ്ങൾ ഉൾപ്പെ​ടു​ത്തി​യ​തി​ന്റെ മറ്റ്‌ ഉദാഹ​ര​ണ​ങ്ങൾക്കാ​യി പ്രവൃ 7:23, 30, 53 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.

40 വയസ്സാ​യ​പ്പോൾ: ജൂതച​രി​ത്ര​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ എബ്രാ​യ​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ കാണാത്ത പല വിശദാം​ശ​ങ്ങ​ളും സൻഹെ​ദ്രി​ന്റെ മുന്നിൽവെച്ച്‌ സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ നടത്തിയ പ്രസം​ഗ​ത്തി​ലുണ്ട്‌. ഉദാഹ​ര​ണ​ത്തിന്‌, ഈജി​പ്‌തിൽനിന്ന്‌ ഓടി​പ്പോ​യ​പ്പോൾ മോശ​യ്‌ക്കു 40 വയസ്സാ​യി​രു​ന്നെന്നു സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ മാത്രമേ പറഞ്ഞി​ട്ടു​ള്ളൂ. സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ തന്റെ പ്രസം​ഗ​ത്തിൽ, എബ്രാ​യ​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളി​ലി​ല്ലാത്ത ചില വിശദാം​ശങ്ങൾ ഉൾപ്പെ​ടു​ത്തി​യ​തി​ന്റെ മറ്റ്‌ ഉദാഹ​ര​ണ​ങ്ങൾക്കാ​യി പ്രവൃ 7:22, 30, 53 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.

ഇസ്രാ​യേൽമക്കൾ: അഥവാ “ഇസ്രാ​യേൽജനം; ഇസ്രാ​യേ​ല്യർ.”—പദാവ​ലി​യിൽ “ഇസ്രാ​യേൽ” കാണുക.

മോശ തീരു​മാ​നി​ച്ചു: അഥവാ “മോശ​യ്‌ക്കു ഹൃദയ​ത്തിൽ തോന്നി; മോശ​യ്‌ക്കു ചിന്ത വന്നു.” ഈ ഗ്രീക്കു പദപ്ര​യോ​ഗം ഒരു എബ്രായ ഭാഷാ​ശൈ​ലി​യിൽനിന്ന്‌ വന്നിരി​ക്കു​ന്ന​താണ്‌.—യശ 65:17; യിര 3:16 എന്നിവ താരത​മ്യം ചെയ്യുക.

40 വർഷം: മോശ മിദ്യാ​നിൽ എത്ര വർഷം താമസി​ച്ചെന്ന്‌ എബ്രാ​യ​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​കൾ വ്യക്തമാ​യി പറയു​ന്നില്ല. പക്ഷേ ജൂതച​രി​ത്ര​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ മുമ്പ്‌ ഒരിട​ത്തും രേഖ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​ട്ടി​ല്ലാത്ത ചില വസ്‌തു​തകൾ സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ ഇവിടെ വെളി​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്നുണ്ട്‌. മിദ്യാ​നി​ലേക്ക്‌ ഓടി​പ്പോ​യ​പ്പോൾ മോശ​യ്‌ക്കു 40 വയസ്സാ​യി​രു​ന്നെ​ന്നും (പുറ 2:11; പ്രവൃ 7:23) പിന്നെ ഏതാണ്ട്‌ 40 വർഷം അദ്ദേഹം അവിടെ താമസി​ച്ചെ​ന്നും സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ പറയുന്നു. അതു​കൊണ്ട്‌ ഇവിടെ പറഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നത്‌ ഏതാണ്ട്‌ ബി.സി. 1553 മുതൽ ബി.സി. 1513 വരെ ഉള്ള കാലഘ​ട്ട​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചാ​യി​രി​ക്കാം. മോശ ഫറവോ​നോ​ടു സംസാ​രിച്ച്‌ ഇസ്രാ​യേ​ല്യ​രെ ഈജി​പ്‌തിൽനിന്ന്‌ വിടു​വി​ച്ച​പ്പോൾ അദ്ദേഹ​ത്തിന്‌ 80 വയസ്സാ​യി​രു​ന്നെന്ന വിശദാം​ശ​ത്തോ​ടു (പുറ 7:7) സ്‌തെ​ഫാ​നൊ​സി​ന്റെ ഈ വിവരണം യോജി​ക്കു​ന്നു. ഇനി, 40 വർഷം വിജന​ഭൂ​മി​യിൽ കഴിഞ്ഞ​ശേഷം മരിക്കു​മ്പോൾ മോശ​യ്‌ക്കു 120 വയസ്സാ​യി​രു​ന്നെന്ന വസ്‌തു​ത​യെ​യും ഈ വിവരണം ശരി​വെ​ക്കു​ന്നുണ്ട്‌.—ആവ 34:7; പ്രവൃ 7:36.

ഒരു ദൈവ​ദൂ​തൻ: സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ ഇവിടെ പരാമർശിച്ച പുറ 3:2-ന്റെ മൂല എബ്രാ​യ​പാ​ഠ​ത്തിൽ “യഹോ​വ​യു​ടെ ദൂതൻ” എന്നാണു കാണു​ന്നത്‌. മിക്ക ഗ്രീക്കു കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളി​ലും ഇവിടെ “ഒരു ദൈവ​ദൂ​തൻ” എന്ന പദപ്ര​യോ​ഗ​മാണ്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​തെ​ങ്കി​ലും ചുരുക്കം ചില കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളി​ലും പുരാ​ത​ന​മായ ഏതാനും ചില പരിഭാ​ഷ​ക​ളി​ലും “കർത്താ​വി​ന്റെ (അഥവാ “യഹോ​വ​യു​ടെ”) ദൂതൻ” എന്നു കാണു​ന്നുണ്ട്‌. എന്നാൽ ക്രിസ്‌തീയ ഗ്രീക്കു​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളു​ടെ പല എബ്രാ​യ​പ​രി​ഭാ​ഷ​ക​ളി​ലും (അനു. സി4-ൽ J^{7, 8, 10-17, 28} എന്നു സൂചി​പ്പി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു.) ഇവിടെ ദൈവ​നാ​മത്തെ പ്രതി​നി​ധാ​നം ചെയ്യുന്ന എബ്രാ​യ​ച​തു​ര​ക്ഷരി ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​താ​യി കാണാം. അതു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യാൽ “യഹോ​വ​യു​ടെ ദൂതൻ” എന്നു വരും.

യഹോ​വ​യു​ടെ ശബ്ദം: സ്‌തെ​ഫാ​നൊ​സി​ന്റെ പ്രസം​ഗ​ത്തി​ലെ ഈ ഭാഗം (പ്രവൃ 7:30-33) പുറ 3:2-10-ലെ വിവര​ണ​ത്തിൽനി​ന്നു​ള്ള​താണ്‌. അവിടെ 4-ാം വാക്യ​ത്തിൽ ഒരു ദൂതനി​ലൂ​ടെ മോശയെ വിളി​ക്കു​ന്നത്‌ ‘യഹോ​വ​യാണ്‌.’ ഇനി പ്രവൃ 7:32-ൽ ഉദ്ധരി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന 6-ാം വാക്യ​ത്തി​ലെ വാക്കു​ക​ളും ‘യഹോ​വ​യു​ടേ​താണ്‌.’ എബ്രാ​യ​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ പലപ്പോ​ഴും കാണുന്ന “യഹോ​വ​യു​ടെ ശബ്ദം (അഥവാ “വാക്ക്‌”)” എന്ന പദപ്ര​യോ​ഗ​ത്തിൽ “ശബ്ദം” അഥവാ “വാക്ക്‌” എന്നതിന്റെ എബ്രാ​യ​പ​ദ​ത്തോ​ടൊ​പ്പം ദൈവ​നാ​മത്തെ പ്രതി​നി​ധാ​നം ചെയ്യുന്ന എബ്രാ​യ​ച​തു​ര​ക്ഷരി ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​താ​യി കാണാം. (അതിനു ചില ഉദാഹ​ര​ണ​ങ്ങ​ളാണ്‌ ഉൽ 3:8; പുറ 15:26; ആവ 5:25; 8:20; 15:5; 18:16; 26:14; 27:10; 28:1, 62; യോശ 5:6; 1ശമു 12:15; 1രാജ 20:36; സങ്ക 106:25; യശ 30:31; യിര 3:25; ദാനി 9:10; സെഖ 6:15 എന്നിവ.) ഇനി, ഗ്രീക്ക്‌ സെപ്‌റ്റുവജിന്റിന്റെ ഒരു ആദ്യകാ​ല​ശ​ക​ല​ത്തിൽ (ഫൗവാദ്‌ പപ്പൈ​റസ്‌ Inv. 266) ആവ 26:14; 27:10; 28:1, 62 എന്നീ വാക്യ​ങ്ങ​ളിൽ, “യഹോ​വ​യു​ടെ വാക്ക്‌” എന്ന പദപ്ര​യോ​ഗം വരുന്നി​ടത്ത്‌, ഗ്രീക്കു​പ​ദ​ങ്ങൾക്കി​ട​യിൽ ചതുരാ​കൃ​തി​യി​ലുള്ള എബ്രാ​യാ​ക്ഷ​രങ്ങൾ ഉപയോ​ഗിച്ച്‌ ദൈവ​നാ​മം എഴുതി​യി​ട്ടുണ്ട്‌ എന്നതു ശ്രദ്ധേ​യ​മാണ്‌. ഈ ശകലം ബി.സി. ഒന്നാം നൂറ്റാ​ണ്ടി​ലേ​താ​ണെന്നു കണക്കാ​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നു. ഇപ്പോ​ഴത്തെ ഗ്രീക്കു കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളിൽ പ്രവൃ 7:31-ൽ “കർത്താ​വി​ന്റെ ശബ്ദം” എന്നാണു കാണു​ന്ന​തെ​ങ്കി​ലും പുതിയ ലോക ഭാഷാ​ന്ത​ര​ത്തിൽ “യഹോ​വ​യു​ടെ ശബ്ദം” എന്ന്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​തി​ന്റെ കാരണങ്ങൾ അനു. സി-യിൽ വിശദ​മാ​യി വിവരി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌.

യഹോവ . . . പറഞ്ഞു: സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ ഇവിടെ പുറ 3:2-10-ലെ വിവര​ണ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചാ​ണു സംസാ​രി​ക്കു​ന്നത്‌. അവിടെ ഒരു ദൂതനി​ലൂ​ടെ സംസാ​രി​ക്കു​ന്നത്‌ യഹോ​വ​യാ​ണെന്നു സന്ദർഭം വ്യക്തമാ​ക്കു​ന്നു. ഈ വാക്യ​ത്തി​ന്റെ മിക്ക ഭാഗങ്ങ​ളും പുറ 3:5-ൽനിന്നു​ള്ള​താ​ണെ​ങ്കി​ലും ഇതിന്റെ ആദ്യഭാ​ഗ​ത്തുള്ള, “യഹോവ . . . പറഞ്ഞു” എന്നതി​നോ​ടു സമാന​മാ​യൊ​രു പദപ്ര​യോ​ഗം പുറ 3:7-ൽ കാണാം. അതു വായി​ക്കു​ന്നത്‌ “യഹോവ ഇങ്ങനെ​യും പറഞ്ഞു” എന്നാണ്‌.—അനു. സി കാണുക.

വിമോ​ചകൻ: അഥവാ “വീണ്ടെ​ടു​ക്കു​ന്നവൻ; വിടു​വി​ക്കു​ന്നവൻ.” ഇവിടെ കാണുന്ന ലൂ​ട്രൊ​ടിസ്‌ എന്ന ഗ്രീക്കു​പദം വന്നിരി​ക്കു​ന്നതു “സ്വത​ന്ത്ര​മാ​ക്കുക; മോചി​പ്പി​ക്കുക” എന്നൊക്കെ അർഥമുള്ള ലൂ​ട്രൊ​മാ​യി എന്ന ക്രിയ​യിൽനി​ന്നാണ്‌. “മോച​ന​വില” എന്ന്‌ അർഥം​വ​രുന്ന ലൂ​ട്രൊൻ എന്ന നാമപ​ദ​വു​മാ​യും ഇതിനു ബന്ധമുണ്ട്‌. (മത്ത 20:28-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.) മോശ​യെ​പ്പോ​ലുള്ള ഒരു പ്രവാ​ച​ക​നെന്നു തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​കൾ മുൻകൂ​ട്ടി​പ്പറഞ്ഞ (ആവ 18:15; പ്രവൃ 7:37) യേശു​ക്രി​സ്‌തു​വി​ലൂ​ടെ ലഭിക്കുന്ന മോച​ന​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ പറയു​ന്നി​ടത്ത്‌ ലൂ​ട്രൊ​മാ​യി എന്ന പദം ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​താ​യി കാണാം. (ലൂക്ക 24:21; തീത്ത 2:14, അടിക്കു​റിപ്പ്‌; 1പത്ര 1:18, അടിക്കു​റിപ്പ്‌) ഇസ്രാ​യേ​ല്യ​രെ ഈജി​പ്‌തിൽനിന്ന്‌ വിടു​വി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌ മോശ അവരുടെ വിമോ​ച​ക​നാ​യ​തു​പോ​ലെ യേശു​ക്രി​സ്‌തു തന്റെ ജീവൻ മോച​ന​വി​ല​യാ​യി നൽകി​ക്കൊണ്ട്‌ മനുഷ്യ​കു​ല​ത്തി​ന്റെ വിമോ​ച​ക​നാ​യി​ത്തീർന്നു.

40 വർഷം: ഇസ്രാ​യേ​ല്യർ ഈജി​പ്‌തിൽനിന്ന്‌ പുറ​പ്പെ​ട്ടു​പോന്ന ബി.സി. 1513 മുതൽ അവർ വാഗ്‌ദ​ത്ത​ദേ​ശത്ത്‌ പ്രവേ​ശിച്ച ബി.സി. 1473 വരെ ഉള്ള കാലഘ​ട്ട​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചാണ്‌ ഇവിടെ പറഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. ഈ 40 വർഷക്കാ​ല​ത്തും അതിനു മുമ്പും മോശ പല അത്ഭുത​ങ്ങ​ളും അടയാ​ള​ങ്ങ​ളും കാണിച്ചു. ഉദാഹ​ര​ണ​ത്തിന്‌, ഈജി​പ്‌തി​ലേക്കു തിരിച്ചു ചെന്ന മോശ ആദ്യം ഇസ്രാ​യേൽമൂ​പ്പ​ന്മാ​രു​ടെ​യെ​ല്ലാം മുന്നിൽവെച്ച്‌ അടയാ​ളങ്ങൾ കാണിച്ചു. (പുറ 4:30, 31) പിന്നെ ആ ജനത്തെ വിടു​വി​ക്കുന്ന സമയം​വരെ ഫറവോ​ന്റെ​യും ഈജി​പ്‌തി​ലെ എല്ലാ ആളുക​ളു​ടെ​യും മുന്നിൽവെ​ച്ചും യഹോവ മോശ​യി​ലൂ​ടെ വലിയ അത്ഭുതങ്ങൾ പ്രവർത്തി​ക്കു​ക​യും അടയാ​ളങ്ങൾ കാണി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു. പിന്നീട്‌, ഫറവോ​നെ​യും സൈന്യ​ത്തെ​യും ചെങ്കട​ലിൽവെച്ച്‌ ഉന്മൂലനം ചെയ്‌ത​തി​ലും മോശ​യ്‌ക്ക്‌ ഒരു പങ്കുണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. (പുറ 14:21-31; 15:4; ആവ 11:2-4) മോശ​യു​മാ​യി ബന്ധപ്പെട്ട ഏറ്റവും ശ്രദ്ധേ​യ​മായ ഒരു അത്ഭുതം, ഇസ്രാ​യേ​ല്യർക്കു വിജന​ഭൂ​മി​യിൽ ദിവസ​വും മന്ന ലഭിച്ച​താ​യി​രു​ന്നു. ബി.സി. 1473-ന്റെ തുടക്ക​ത്തിൽ അവർ കനാൻദേ​ശത്തെ വിളവു​കൾ ഭക്ഷിക്കു​ന്ന​തു​വരെ 40 വർഷക്കാ​ലം അവർക്ക്‌ അത്ഭുത​ക​ര​മാ​യി മന്ന കിട്ടി.—പുറ 16:35; യോശ 5:10-12.

അത്ഭുത​ങ്ങ​ളും: പ്രവൃ 2:19-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

ദൈവം: സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ ഈ ഭാഗം ആവ 18:15-ൽനിന്ന്‌ ഉദ്ധരി​ച്ച​താണ്‌. അതിന്റെ മൂല എബ്രാ​യ​പാ​ഠ​ത്തി​ലാ​കട്ടെ, ദൈവത്തിന്റെ പേരിനെ പ്രതി​നി​ധാ​നം ചെയ്യുന്ന നാല്‌ എബ്രാ​യ​വ്യ​ഞ്‌ജ​നാ​ക്ഷ​രങ്ങൾ (അതിന്റെ ലിപ്യ​ന്ത​രണം യ്‌ഹ്‌വ്‌ഹ്‌ എന്നാണ്‌.) അടങ്ങിയ “നിങ്ങളു​ടെ ദൈവ​മായ യഹോവ” എന്ന പദപ്ര​യോ​ഗ​മാ​ണു കാണു​ന്നത്‌. പക്ഷേ സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ ആ ഭാഗം ഉദ്ധരി​ച്ച​പ്പോൾ അതു ചുരുക്കി “ദൈവം” എന്നു മാത്രമേ പറഞ്ഞുള്ളൂ. എന്നാൽ പ്രവൃ 3:22-ൽ പത്രോസ്‌ ഇതേ വാക്യം ഉദ്ധരി​ച്ച​പ്പോൾ “നിങ്ങളു​ടെ ദൈവ​മായ യഹോവ” എന്ന പദപ്ര​യോ​ഗം മുഴു​വ​നാ​യി ഉപയോ​ഗി​ച്ചു. (പ്രവൃ 3:22-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.) ക്രിസ്‌തീയ ഗ്രീക്കു​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളു​ടെ ചില എബ്രാ​യ​പ​രി​ഭാ​ഷ​ക​ളിൽ ഈ വാക്യ​ഭാ​ഗത്ത്‌ ദൈവ​നാ​മം കാണു​ന്നുണ്ട്‌. “നിങ്ങളു​ടെ ദൈവ​മായ യഹോവ” (J^{7, 8, 10-17}) എന്നോ “ദൈവ​മായ യഹോവ” (J²⁸) എന്നോ ആണ്‌ ആ പരിഭാ​ഷ​ക​ളിൽ കാണു​ന്നത്‌. (അനു. സി4 കാണുക.) ഇനി, ചില ഗ്രീക്കു കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളിൽ ഈ വാക്യ​ഭാ​ഗത്ത്‌ കാണു​ന്നതു “കർത്താ​വായ ദൈവം” എന്നോ “ദൈവ​മായ യഹോവ” എന്നോ പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്താ​വുന്ന പദപ്ര​യോ​ഗ​ങ്ങ​ളാണ്‌ (ആ പദപ്ര​യോ​ഗ​ങ്ങളെ “ദൈവ​മായ യഹോവ” എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്താ​വു​ന്ന​തി​ന്റെ കാരണങ്ങൾ അനു. സി-യിൽ വിശദീ​ക​രി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌.). എന്നാൽ ഭൂരി​ഭാ​ഗം ഗ്രീക്കു കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളും മറ്റു പരിഭാ​ഷ​ക​ളും ഇവിടെ “ദൈവം” എന്നു മാത്രമേ പറഞ്ഞി​ട്ടു​ള്ളൂ.

ഇസ്രാ​യേൽമക്കൾ: അഥവാ “ഇസ്രാ​യേൽജനം; ഇസ്രാ​യേ​ല്യർ.”—പദാവ​ലി​യിൽ “ഇസ്രാ​യേൽ” കാണുക.

വിജന​ഭൂ​മി​യി​ലെ സഭ: ഈജി​പ്‌തിൽനിന്ന്‌ വിടു​വിച്ച ഇസ്രാ​യേൽ ജനത്തെ ഇവിടെ “സഭ” എന്നു വിളി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​താ​യി കാണാം. പുതിയ ലോക ഭാഷാ​ന്ത​ര​ത്തിൽ എബ്രായ തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ഭാ​ഗത്ത്‌ പൊതു​വേ “സഭ” എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കുന്ന ഖാഹാൽ എന്ന എബ്രാ​യ​പദം വന്നിരി​ക്കു​ന്നത്‌, “വിളി​ച്ചു​കൂ​ട്ടുക; കൂട്ടി​വ​രു​ത്തുക” എന്നൊക്കെ അർഥമുള്ള ഒരു പദത്തിൽനി​ന്നാണ്‌. (സംഖ 20:8; ആവ 4:10) ഇസ്രാ​യേ​ല്യർ ഒരു സംഘടി​ത​കൂ​ട്ട​മാ​യി​രു​ന്നെന്നു സൂചി​പ്പി​ക്കാൻ പലപ്പോ​ഴും ഈ പദം ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌. അതിന്‌ ഉദാഹ​ര​ണ​മാണ്‌ “ഇസ്രാ​യേൽസഭ” (ലേവ 16:17; യോശ 8:35; 1രാജ 8:14), “സത്യ​ദൈ​വ​ത്തി​ന്റെ സഭ” (നെഹ 13:1), “യഹോ​വ​യു​ടെ സഭ” (സംഖ 20:4; ആവ 23:2, 3; മീഖ 2:5), “ദൈവ​ത്തി​ന്റെ സഭ” (1ദിന 28:8) എന്നീ പദപ്ര​യോ​ഗങ്ങൾ. ഖാഹാൽ എന്ന എബ്രാ​യ​പദം പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്താൻ പൊതു​വേ ഗ്രീക്കു സെപ്‌റ്റു​വ​ജി​ന്റിൽ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന എക്ലേസിയ എന്ന പദംത​ന്നെ​യാ​ണു [ഉദാഹ​ര​ണ​ത്തിന്‌, സങ്ക 22:22 (21:23, LXX)] ക്രിസ്‌തീയ ഗ്രീക്കു​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ “സഭ” എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്ന​തും.—മത്ത 16:18; പ്രവൃ 5:11 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.

മാതൃക: അഥവാ “രൂപം; രീതി.” ഇവിടെ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന ടുപൊസ്‌ എന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദം​ത​ന്നെ​യാണ്‌ എബ്ര 8:5-ലും സെപ്‌റ്റു​വ​ജിന്റ്‌ ഭാഷാ​ന്ത​ര​ത്തിൽ പുറ 25:40-ലും കാണു​ന്നത്‌. ഈ സ്ഥലങ്ങളി​ലെ​ല്ലാം അത്‌ ഒരേ അർഥത്തി​ലാണ്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌.

സാക്ഷ്യ​കൂ​ടാ​രം: അഥവാ “സാക്ഷ്യ​ത്തി​ന്റെ കൂടാരം.” ‘സാന്നി​ധ്യ​കൂ​ടാ​രം’ എന്നതിന്റെ എബ്രാ​യ​പദം പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്താൻ സെപ്‌റ്റു​വ​ജി​ന്റിൽ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന പദപ്ര​യോ​ഗ​മാണ്‌ ഇത്‌. അതിന്റെ ചുവടു​പി​ടി​ച്ചാ​യി​രി​ക്കാം ലൂക്കോസ്‌ ഇവിടെ ‘സാന്നി​ധ്യ​കൂ​ടാ​രത്തെ’ “സാക്ഷ്യ​കൂ​ടാ​രം” എന്നു വിളി​ച്ചത്‌. (പുറ 27:21; 28:43; സംഖ 1:1) ഇസ്രാ​യേ​ല്യർ വിജന​ഭൂ​മി​യി​ലൂ​ടെ യാത്ര ചെയ്‌ത​പ്പോൾ ഉടമ്പടി​പ്പെ​ട്ടകം സൂക്ഷി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌ ഈ കൂടാ​ര​ത്തി​ലാ​യി​രു​ന്നു. “‘സാക്ഷ്യ’ത്തിന്റെ രണ്ടു പലക” ആയിരു​ന്നു ആ പെട്ടക​ത്തി​ലെ ഏറ്റവും പ്രധാ​ന​പ്പെട്ട വസ്‌തു​ക്കൾ. ഇസ്രാ​യേ​ല്യ​രു​ടെ ആ യാത്ര​യെ​ക്കു​റിച്ച്‌ വിവരി​ക്കുന്ന തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളിൽ “സാക്ഷ്യം” എന്ന പദം പൊതു​വേ സൂചി​പ്പി​ക്കു​ന്നതു കൽപ്പല​ക​ക​ളിൽ എഴുതിയ പത്തു കല്‌പ​ന​ക​ളെ​യാണ്‌. (പുറ 25:16, 21, 22; 31:18; 32:15) “സാക്ഷ്യം” എന്നതിന്റെ എബ്രാ​യ​പ​ദത്തെ “ഓർമി​പ്പി​ക്കൽ” എന്നും പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്താം. ഒരു “ഓർമി​പ്പി​ക്കൽ” അഥവാ “സാക്ഷ്യം” ആയിരുന്ന ആ വിശുദ്ധ കൽപ്പല​കകൾ ഭദ്രമാ​യി സൂക്ഷി​ച്ചു​വെ​ക്കാ​നുള്ള ഇടമാ​യി​രു​ന്നു ഉടമ്പടി​പ്പെ​ട്ടകം.—പദാവ​ലി​യിൽ “അതിവി​ശു​ദ്ധം”; “ഉടമ്പടി​പ്പെ​ട്ടകം” എന്നിവ കാണുക.

യോശുവ: ഇസ്രാ​യേ​ല്യ​രെ വാഗ്‌ദ​ത്ത​ദേ​ശ​ത്തേക്കു നയിച്ച അവരുടെ നേതാ​വി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചാണ്‌ ഇവിടെ പറഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. (ആവ 3:28; 31:7; യോശ 1:1, 2) യഹോ​ശുവ എന്ന എബ്രാ​യ​പേ​രി​ന്റെ ഹ്രസ്വ​രൂ​പ​മാ​ണു യോശുവ. ഈ രണ്ടു പേരി​ന്റെ​യും അർഥം “യഹോവ രക്ഷയാണ്‌” എന്നാണ്‌. അതിന്റെ ഗ്രീക്കു​രൂ​പ​മായ യീസോസ്‌ എന്ന പേരാണു ലൂക്കോസ്‌ ഇവിടെ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. അതേ പേരിന്റെ ലത്തീൻ രൂപമാ​ണു യേസുസ്‌ (യേശു). (അനു. എ4 കാണുക.) ബൈബിൾക്കാ​ല​ങ്ങ​ളിൽ ജൂതന്മാർക്കു സാധാ​ര​ണ​യാ​യു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന ഒരു പേരാണ്‌ ഇത്‌. യീസോസ്‌ എന്ന ഗ്രീക്കു​പേ​രു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന നാലു പേരെ​ക്കു​റിച്ച്‌ ക്രിസ്‌തീയ ഗ്രീക്കു​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ പറയു​ന്നുണ്ട്‌: നൂന്റെ മകനും മോശ​യു​ടെ പിൻഗാ​മി​യും ആയിരുന്ന യോശുവ (പ്രവൃ 7:45; എബ്ര 4:8); യേശു​ക്രി​സ്‌തു​വി​ന്റെ ഒരു പൂർവി​കൻ (ലൂക്ക 3:29); യേശു​ക്രി​സ്‌തു (മത്ത 1:21); പിന്നെ പൗലോ​സി​ന്റെ സഹപ്ര​വർത്ത​ക​നാ​യി​രുന്ന ഒരു ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​യും. സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ ഇദ്ദേഹം ഒരു ജൂതനാ​യി​രു​ന്നു. (കൊലോ 4:11) ഇവർക്കു പുറമേ ഇതേ പേരുള്ള മറ്റു പലരെ​യും കുറിച്ച്‌ ജോസീ​ഫസ്‌ പറഞ്ഞി​ട്ടുണ്ട്‌.

മനുഷ്യ​ക​രങ്ങൾ നിർമിച്ച ദേവാ​ല​യങ്ങൾ: അഥവാ “മനുഷ്യ​ക​രങ്ങൾ നിർമിച്ച സ്ഥലങ്ങൾ (വസ്‌തു​ക്കൾ).” ഇവിടെ കാണുന്ന ഖെയ്‌റൊ​പൊ​യെ​റ്റൊസ്‌ എന്ന ഗ്രീക്കു​പദം പ്രവൃ 17:24-ലും (“മനുഷ്യർ പണിത”) എബ്ര 9:11-ലും (“കൈ​കൊണ്ട്‌ പണിത”) 24-ലും (“മനുഷ്യൻ നിർമിച്ച”) ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌.

യഹോവ: ഇത്‌ യശ 66:1-ൽനിന്നുള്ള ഉദ്ധരണി​യാണ്‌. അതിന്റെ മൂല എബ്രാ​യ​പാ​ഠ​ത്തിൽ, ദൈവത്തിന്റെ പേരിനെ പ്രതി​നി​ധാ​നം ചെയ്യുന്ന നാല്‌ എബ്രാ​യ​വ്യ​ഞ്‌ജ​നാ​ക്ഷ​രങ്ങൾ (അതിന്റെ ലിപ്യ​ന്ത​രണം യ്‌ഹ്‌വ്‌ഹ്‌ എന്നാണ്‌.) കാണാം. ഈ വാക്യ​ത്തി​ലെ, യഹോവ ഇങ്ങനെ പറയുന്നു എന്ന പദപ്ര​യോ​ഗ​ത്തോ​ടു സമാന​മാ​യൊ​രു പദപ്ര​യോ​ഗം യശ 66:1-ന്റെ തുടക്ക​ത്തി​ലും (“യഹോവ ഇങ്ങനെ പറയുന്നു”) അടുത്ത വാക്യ​ത്തി​ന്റെ മധ്യഭാ​ഗ​ത്തും (“യഹോവ പ്രഖ്യാ​പി​ക്കു​ന്നു”) കാണു​ന്നുണ്ട്‌.—യശ 66:2; അനു. സി കാണുക.

ദുശ്ശാ​ഠ്യ​ക്കാർ: അക്ഷ. “വഴങ്ങാത്ത കഴുത്തു​ള്ളവർ.” ഇവിടെ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന ഗ്രീക്കു​പദം ക്രിസ്‌തീയ ഗ്രീക്കു​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ മറ്റ്‌ എങ്ങും കാണു​ന്നില്ല. എന്നാൽ സമാനാർഥ​മുള്ള ഒരു എബ്രാ​യ​പ​ദ​പ്ര​യോ​ഗം പരിഭാഷ ചെയ്യാൻ സെപ്‌റ്റു​വ​ജി​ന്റിൽ ചില​പ്പോ​ഴൊ​ക്കെ ഈ പദം ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌.—പുറ 33:3, അടിക്കു​റിപ്പ്‌; 33:5; 34:9; ആവ 9:6; സുഭ 29:1, അടിക്കു​റിപ്പ്‌.

ഹൃദയ​ങ്ങ​ളും കാതു​ക​ളും പരി​ച്ഛേദന ചെയ്യാ​ത്തവർ: മാറ്റം വരുത്താൻ കൂട്ടാ​ക്കാത്ത, ദുശ്ശാ​ഠ്യ​ക്കാ​രായ ആളുകളെ കുറി​ക്കുന്ന ഈ അലങ്കാ​ര​പ്ര​യോ​ഗം എബ്രാ​യ​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽനിന്ന്‌ ഉത്ഭവിച്ച ഒരു ഭാഷാ​ശൈ​ലി​യാണ്‌. (ലേവ 26:41, അടിക്കു​റിപ്പ്‌; യിര 9:25, 26; യഹ 44:7, 9) ‘ചെവി​യു​ടെ അഗ്രചർമം പരി​ച്ഛേദന നടത്തി​യി​ട്ടി​ല്ലാത്ത’ (യിര 6:10, അടിക്കു​റിപ്പ്‌) എന്ന്‌ അർഥം വരുന്ന എബ്രാ​യ​പ​ദ​പ്ര​യോ​ഗത്തെ യിര 6:10-ൽ, ‘ചെവി അടഞ്ഞി​രി​ക്കുന്ന’ എന്നാണു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. അതു​കൊണ്ട്‌ ഹൃദയ​ങ്ങ​ളും കാതു​ക​ളും പരി​ച്ഛേദന ചെയ്‌തി​ട്ടില്ല എന്നു പറഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നത്‌, അവ ദൈവ​ത്തി​ന്റെ നിർദേ​ശ​ങ്ങ​ളോ​ടു പ്രതി​ക​രി​ക്കു​ന്നില്ല എന്ന അർഥത്തി​ലാണ്‌.

ദൈവ​ദൂ​ത​ന്മാ​രി​ലൂ​ടെ . . . ലഭിച്ചി​ട്ടും: ജൂതച​രി​ത്ര​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ എബ്രാ​യ​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ കാണാത്ത പല വിശദാം​ശ​ങ്ങ​ളും സൻഹെ​ദ്രി​ന്റെ മുന്നിൽവെച്ച്‌ സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ വിവരി​ക്കു​ന്ന​താ​യി കാണാം. ഇസ്രാ​യേ​ല്യർക്കു നിയമ​സം​ഹിത നൽകാൻ ദൂതന്മാ​രെ ഉപയോ​ഗി​ച്ചു എന്ന കാര്യം അതി​നൊ​രു ഉദാഹ​ര​ണ​മാണ്‌. (ഗല 3:19; എബ്ര 2:1, 2) സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ തന്റെ പ്രസം​ഗ​ത്തിൽ, എബ്രാ​യ​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളി​ലി​ല്ലാത്ത ചില വിശദാം​ശങ്ങൾ ഉൾപ്പെ​ടു​ത്തി​യ​തി​ന്റെ മറ്റ്‌ ഉദാഹ​ര​ണ​ങ്ങൾക്കാ​യി പ്രവൃ 7:22, 23, 30 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.

അവർക്കു ദേഷ്യം അടക്കാൻ പറ്റിയില്ല: അഥവാ “അവർക്കു മുറി​വേ​റ്റ​തു​പോ​ലെ തോന്നി.” ഇവി​ടെ​യും പ്രവൃ 5:33-ലും മാത്ര​മാണ്‌ ഈ ഗ്രീക്ക്‌ പദപ്ര​യോ​ഗം കാണു​ന്നത്‌. അതിന്റെ അക്ഷരാർഥം “അറുത്തു​മു​റി​ക്കുക” എന്നാ​ണെ​ങ്കി​ലും ആ രണ്ടു വാക്യ​ങ്ങ​ളി​ലും അത്‌ ആലങ്കാ​രി​കാർഥ​ത്തിൽ, ശക്തമായ വൈകാ​രി​ക​പ്ര​തി​ക​ര​ണത്തെ കുറി​ക്കാ​നാണ്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌.

പല്ലിറു​മ്മി: അഥവാ “പല്ലുക​ടി​ച്ചു.” ഈ പ്രയോ​ഗ​ത്തി​നു സങ്കട​ത്തെ​യും നിരാ​ശ​യെ​യും ദേഷ്യ​ത്തെ​യും ഒക്കെ സൂചി​പ്പി​ക്കാ​നാ​കും. അതു വാക്കു​ക​ളി​ലൂ​ടെ​യും അക്രമാ​സ​ക്ത​മായ പ്രവർത്ത​ന​ങ്ങ​ളി​ലൂ​ടെ​യും പുറത്തു​വ​രു​ക​യും ചെയ്‌തേ​ക്കാം. ആ പദപ്ര​യോ​ഗം ഇവിടെ അർഥമാ​ക്കു​ന്നത്‌ അടക്കാ​നാ​കാത്ത ദേഷ്യ​ത്തെ​യാ​ണെന്നു വ്യക്തം.—ഇയ്യ 16:9; മത്ത 8:12-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

ദൈവ​ത്തി​ന്റെ വലതു​ഭാ​ഗത്ത്‌ യേശു നിൽക്കു​ന്ന​തും: യേശു സ്വർഗ​ത്തിൽ ദൈവ​ത്തി​ന്റെ വലതു​ഭാ​ഗത്ത്‌ നിൽക്കു​ന്നതു (സങ്ക 110:1-ൽ ഇതു മുൻകൂ​ട്ടി​പ്പ​റ​ഞ്ഞി​രു​ന്നു.) കണ്ടെന്ന്‌ ആദ്യമാ​യി സാക്ഷ്യ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യതു സ്‌തെ​ഫാ​നൊ​സാണ്‌. “വലതു​ഭാ​ഗം” എന്ന പദപ്ര​യോ​ഗം പൊതു​വേ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌, “വളരെ​യ​ധി​കം പ്രാധാ​ന്യ​മുള്ള” എന്ന അർഥത്തി​ലാണ്‌. ഒരു ഭരണാ​ധി​കാ​രി​യു​ടെ വലതു​ഭാ​ഗ​ത്താ​യി​രി​ക്കുക എന്നതിന്റെ അർഥം, ഭരണാ​ധി​കാ​രി കഴിഞ്ഞാൽ ഏറ്റവും പ്രധാ​ന​പ്പെട്ട സ്ഥാനം വഹിക്കുക എന്നോ (റോമ 8:34; 1പത്ര 3:22) അദ്ദേഹ​ത്തി​ന്റെ പ്രീതി​യു​ണ്ടാ​യി​രി​ക്കുക എന്നോ ആണ്‌.—മത്ത 25:33; മർ 10:37; ലൂക്ക 22:69 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.

ശൗൽ: അർഥം: “(ദൈവ​ത്തോ​ടു) ചോദിച്ച; (ദൈവ​ത്തോട്‌) അന്വേ​ഷിച്ച.” ‘ബന്യാ​മീൻ ഗോ​ത്ര​ക്കാ​ര​നും എബ്രാ​യ​രിൽനിന്ന്‌ ജനിച്ച എബ്രാ​യ​നും’ ആയിരുന്ന ശൗലിന്‌ പൗലോസ്‌ എന്നൊരു റോമൻ പേരു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. (ഫിലി 3:5) ശൗൽ ഒരു റോമൻ പൗരനാ​യി ജനിച്ച​തു​കൊണ്ട്‌ (പ്രവൃ 22:28) അദ്ദേഹ​ത്തി​ന്റെ ജൂത മാതാ​പി​താ​ക്കൾ അദ്ദേഹ​ത്തിന്‌ പോളസ്‌ അഥവാ പൗലോസ്‌ എന്ന റോമൻ പേരു​കൂ​ടെ നൽകി​യ​താ​യി​രി​ക്കണം. “ചെറിയ” എന്നാണ്‌ ആ പേരിന്റെ അർഥം. കുട്ടി​ക്കാ​ലം​മു​തലേ അദ്ദേഹ​ത്തിന്‌ ഈ രണ്ടു പേരും ഉണ്ടായി​രു​ന്നെ​ന്നു​വേണം കരുതാൻ. മാതാ​പി​താ​ക്കൾ അദ്ദേഹ​ത്തി​നു ശൗൽ എന്ന പേര്‌ നൽകാൻ പല കാരണ​ങ്ങ​ളു​ണ്ടാ​യി​രി​ക്കാം: ബന്യാ​മീൻ ഗോ​ത്ര​ക്കാ​രു​ടെ ഇടയിൽ കാലങ്ങ​ളാ​യി വളരെ പ്രാധാ​ന്യ​മുള്ള ഒരു പേരാ​യി​രു​ന്നു ശൗൽ. കാരണം, മുഴു ഇസ്രാ​യേ​ലി​നെ​യും ഭരിച്ച ആദ്യത്തെ രാജാവ്‌ ബന്യാ​മീൻ ഗോ​ത്ര​ക്കാ​ര​നായ ശൗൽ ആയിരു​ന്നു. (1ശമു 9:2; 10:1; പ്രവൃ 13:21) ഇനി, ആ പേരിന്റെ അർഥം​വെ​ച്ചാ​യി​രി​ക്കാം മാതാ​പി​താ​ക്കൾ അദ്ദേഹ​ത്തിന്‌ ആ പേര്‌ നൽകി​യത്‌. അതുമ​ല്ലെ​ങ്കിൽ, അദ്ദേഹ​ത്തി​ന്റെ അപ്പന്റെ പേര്‌ ശൗൽ എന്നായി​രു​ന്നി​രി​ക്കാം. മകന്‌ അപ്പന്റെ പേര്‌ നൽകുന്ന ഒരു രീതി അന്നുണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. (ലൂക്ക 1:59 താരത​മ്യം ചെയ്യുക.) കാരണം എന്തുത​ന്നെ​യാ​യാ​ലും മറ്റു ജൂതന്മാ​രോ​ടൊ​പ്പ​മാ​യി​രു​ന്ന​പ്പോൾ, പ്രത്യേ​കിച്ച്‌ ഒരു പരീശ​നാ​കാൻ പഠിക്കു​ക​യും ഒരു പരീശ​നാ​യി ജീവി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌ത കാലത്ത്‌, അദ്ദേഹം ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രു​ന്നതു ശൗൽ എന്ന ഈ എബ്രാ​യ​പേ​രാ​യി​രി​ക്കാം. (പ്രവൃ 22:3) ഒരു ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​യാ​യി​ത്തീർന്ന്‌ ഒരു ദശാബ്ദ​ത്തി​ലേറെ കടന്നു​പോ​യി​ട്ടും സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ ഈ എബ്രാ​യ​പേ​രിൽത്ത​ന്നെ​യാണ്‌ അദ്ദേഹം പൊതു​വേ അറിയ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നത്‌.—പ്രവൃ 11:25, 30; 12:25; 13:1, 2, 9.

“കർത്താ​വായ യേശുവേ” . . . എന്ന്‌ അപേക്ഷി​ച്ചു: “ആകാശങ്ങൾ തുറന്നി​രി​ക്കു​ന്ന​തും മനുഷ്യ​പു​ത്രൻ ദൈവ​ത്തി​ന്റെ വലതു​ഭാ​ഗത്ത്‌ നിൽക്കു​ന്ന​തും” സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ ഒരു ദർശന​ത്തിൽ കണ്ടതായി 55, 56 വാക്യങ്ങൾ പറയു​ന്നുണ്ട്‌. അതു​കൊണ്ട്‌ യഹോ​വ​യും യേശു​വും രണ്ടാ​ണെന്നു സ്‌തെ​ഫാ​നൊ​സി​നു വ്യക്തമാ​യി​രു​ന്നു. എന്നാൽ താൻ ദർശന​ത്തിൽ കണ്ട യേശു​വി​നു മരിച്ച​വരെ ഉയിർപ്പി​ക്കാ​നുള്ള അധികാ​രം യഹോവ നൽകി​യി​ട്ടു​ണ്ടെന്ന്‌ അദ്ദേഹ​ത്തിന്‌ അറിയാ​മാ​യി​രു​ന്നു. അതു​കൊ​ണ്ടാ​കാം, തന്റെ ജീവൻ സ്വീക​രി​ക്ക​ണ​മെന്നു സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ യേശു​വി​നോ​ടു നേരിട്ട്‌ അപേക്ഷി​ച്ചത്‌. (യോഹ 5:27-29) സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ ഇവിടെ യേശു​വി​നെ “കർത്താ​വായ യേശുവേ (ഗ്രീക്കിൽ, കിരിയീ യീസോ)” എന്നു വിളി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​താ​യി കാണാം. ക്രിസ്‌തീയ ഗ്രീക്കു​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ കിരി​യോസ്‌ എന്ന പദത്തിനു ദൈവ​മായ യഹോ​വ​യെ​യോ യേശു​ക്രി​സ്‌തു​വി​നെ​യോ കുറി​ക്കാ​നാ​കു​മെ​ങ്കി​ലും ഇവിടെ അതു യേശു​വി​നെ​ത്തന്നെ ഉദ്ദേശി​ച്ചാ​ണു പറഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്ന​തെന്നു സന്ദർഭം വ്യക്തമാ​ക്കു​ന്നുണ്ട്‌. എന്നാൽ ഈ വാക്യ​ത്തിൽ “അപേക്ഷി​ച്ചു” എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കുന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദത്തെ, പല ബൈബിൾഭാ​ഷാ​ന്ത​ര​ങ്ങ​ളും പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നത്‌ “പ്രാർഥി​ച്ചു” എന്നാണ്‌. അതു​കൊ​ണ്ടു​തന്നെ സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ ഇവിടെ യേശു​വി​നോ​ടു പ്രാർഥി​ച്ചു എന്നൊരു തെറ്റി​ദ്ധാ​ര​ണ​യു​ണ്ടാ​കാം. പക്ഷേ “അപേക്ഷി​ച്ചു” എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കുന്ന ആ ഗ്രീക്കു​പ​ദ​ത്തി​നു “പ്രാർഥി​ക്കുക” എന്നൊരു അർഥമില്ല. “പ്രാർഥി​ക്കുക” എന്നതിനു പൊതു​വേ ക്രിസ്‌തീയ ഗ്രീക്കു​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നതു മറ്റൊരു പദമാണ്‌. മാത്രമല്ല, ഇവിടെ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദ​ത്തി​ന്റെ (എപിക​ലെ​യൊ) അർഥം “ആവശ്യ​പ്പെ​ടുക; അപേക്ഷി​ക്കുക; ഒരു അധികാ​രി​യോട്‌ അഭ്യർഥി​ക്കുക” എന്നൊക്കെ മാത്ര​മാ​ണെന്ന്‌ ആധികാ​രി​ക​മായ ചില ഗ്രന്ഥങ്ങ​ളും സൂചി​പ്പി​ക്കു​ന്നു. മിക്ക സ്ഥലങ്ങളി​ലും അത്‌ അങ്ങനെ​ത​ന്നെ​യാ​ണു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്ന​തും. (പ്രവൃ 2:21; 9:14; റോമ 10:13; 2തിമ 2:22) “ഞാൻ സീസറി​ന്റെ മുമ്പാകെ അപ്പീലി​നു പോകാൻ ആഗ്രഹി​ക്കു​ന്നു” എന്ന പൗലോ​സി​ന്റെ വാക്കു​ക​ളി​ലും ഇതേ ഗ്രീക്കു​പ​ദ​മാ​ണു കാണു​ന്നത്‌. (പ്രവൃ 25:11) അതു​കൊണ്ട്‌ സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ യേശു​വി​നോ​ടു പ്രാർഥി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു എന്നു ചിന്തി​ക്കാൻ കാരണ​ങ്ങ​ളൊ​ന്നു​മില്ല. അദ്ദേഹം യേശു​വി​നോട്‌ ഒരു അപേക്ഷ നടത്തുക മാത്ര​മാ​യി​രു​ന്നു. ആ ദർശനം കണ്ടപ്പോൾ യേശു​വി​നോട്‌ ഇങ്ങനെ​യൊ​രു അപേക്ഷ നടത്താൻ സ്വാഭാ​വി​ക​മാ​യും അദ്ദേഹ​ത്തി​നു തോന്നി​ക്കാ​ണും.—പ്രവൃ 7:60-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

യഹോവേ: ഇപ്പോ​ഴുള്ള ഗ്രീക്കു കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളിൽ ഇവിടെ “കർത്താവ്‌” (കിരി​യോസ്‌) എന്ന പദമാണു കാണു​ന്നത്‌. ക്രിസ്‌തീയ ഗ്രീക്കു​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ ഈ സ്ഥാന​പ്പേ​രി​നു സന്ദർഭ​മ​നു​സ​രിച്ച്‌ ദൈവ​മായ യഹോ​വ​യെ​യോ യേശു​ക്രി​സ്‌തു​വി​നെ​യോ കുറി​ക്കാ​നാ​കും. എന്നാൽ ഇവിടെ അതു ദൈവ​മായ യഹോ​വ​യെ​യാ​ണു കുറി​ക്കു​ന്ന​തെന്നു പറയാൻ ന്യായ​മായ കാരണ​ങ്ങ​ളുണ്ട്‌. അവ ഇതാണ്‌: സ്‌തെ​ഫാ​നൊ​സി​ന്റെ വാക്കു​കൾക്കു “പിതാവേ, ഇവർ ചെയ്യു​ന്നത്‌ എന്താ​ണെന്ന്‌ ഇവർക്ക്‌ അറിയി​ല്ലാ​ത്ത​തു​കൊണ്ട്‌ ഇവരോ​ടു ക്ഷമി​ക്കേ​ണമേ” (ലൂക്ക 23:34) എന്ന യേശു​വി​ന്റെ വാക്കു​ക​ളോ​ടു സമാന​ത​യുണ്ട്‌; യേശു​വി​ന്റെ ആ വാക്കു​ക​ളാ​കട്ടെ പിതാ​വായ യഹോ​വ​യോ​ടു​ള്ള​താ​യി​രു​ന്നു. ഇനി, പ്രവൃ 7:2-53-ലെ സ്‌തെ​ഫാ​നൊ​സി​ന്റെ പ്രസം​ഗ​ത്തിൽ കിരി​യോസ്‌ എന്ന പദം ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന മൂന്നു സന്ദർഭ​ങ്ങ​ളി​ലും അദ്ദേഹം ഉദ്ധരി​ക്കു​ക​യോ പരാമർശി​ക്കു​ക​യോ ചെയ്‌തതു ദൈവ​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ പറയുന്ന എബ്രാ​യ​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളാണ്‌. (പ്രവൃ 7:31, 33, 49 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.) ഈ വാക്യ​ങ്ങ​ളി​ലെ​ല്ലാം കിരി​യോസ്‌ യഹോ​വ​യെ​യാ​ണു കുറി​ക്കു​ന്ന​തെന്നു പല പണ്ഡിത​ന്മാ​രും പരിഭാ​ഷ​ക​രും സമ്മതി​ക്കു​ന്നു​മുണ്ട്‌. (അനു. സി കാണുക.) എന്നാൽ പ്രവൃ 7:59-ലും കിരി​യോസ്‌ എന്ന പദം കാണു​ന്നു​ണ്ടെ​ങ്കി​ലും അവിടെ സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ വിളി​ക്കു​ന്നതു “കർത്താ​വായ യേശുവേ” എന്നായ​തു​കൊണ്ട്‌ ആ കിരി​യോസ്‌ യേശു​വാ​ണെന്നു വ്യക്തം. ഇതു​വെച്ച്‌ പ്രവൃ 7:60-ൽ കിരി​യോസ്‌ എന്ന്‌ അഭിസം​ബോ​ധന ചെയ്‌തി​രി​ക്കു​ന്ന​തും യേശു​വി​നെ​യാ​ണെന്നു ചിലർ പറയു​ന്നു​ണ്ടെ​ങ്കി​ലും ആ വാദം ശരിയല്ല. എന്തു​കൊ​ണ്ടാണ്‌ അങ്ങനെ പറയു​ന്നത്‌? 59-ാം വാക്യ​ത്തിൽ സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ പറഞ്ഞ വാക്കു​ക​ളു​ടെ തുടർച്ചയല്ല 60-ാം വാക്യ​ത്തിൽ കാണു​ന്നത്‌. കാരണം അത്രയും നേരം നിന്നു​കൊണ്ട്‌ സംസാ​രി​ക്കു​ക​യാ​യി​രുന്ന സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ ഇപ്പോൾ മുട്ടു​കു​ത്തി നിന്നതാ​യി 60-ാം വാക്യം പറയുന്നു. യഹോ​വ​യോ​ടു പ്രാർഥി​ക്കാ​നാ​യി​രി​ക്കാം സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ ശത്രു​ക്ക​ളു​ടെ മുന്നിൽവെച്ച്‌ അങ്ങനെ ചെയ്‌തത്‌. (മുട്ടു​കു​ത്തി നിൽക്കു​ന്ന​തി​നെ ദൈവ​ത്തോ​ടുള്ള പ്രാർഥ​ന​യു​മാ​യി ബന്ധിപ്പി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന ലൂക്ക 22:41; പ്രവൃ 9:40; 20:36; 21:5 എന്നിവ താരത​മ്യം ചെയ്യുക.) അതു​കൊണ്ട്‌ സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ പറഞ്ഞ അവസാ​ന​വാ​ക്കു​കൾ സർവശ​ക്ത​നാം ദൈവ​മായ യഹോ​വ​യോ​ടുള്ള പ്രാർഥ​ന​യാ​യി​രു​ന്നു. കൂടാതെ, “ആകാശങ്ങൾ തുറന്നി​രി​ക്കു​ന്ന​തും മനുഷ്യ​പു​ത്രൻ ദൈവ​ത്തി​ന്റെ വലതു​ഭാ​ഗത്ത്‌ നിൽക്കു​ന്ന​തും” സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ കണ്ടതായി പ്രവൃ 7:56-ൽ പറയു​ന്നുണ്ട്‌. അതു​കൊ​ണ്ടു​തന്നെ സ്‌തെ​ഫാ​നൊസ്‌ യേശു​വി​നോ​ടും (59-ാം വാക്യം) യഹോ​വ​യോ​ടും വെവ്വേറെ സംസാ​രി​ച്ച​തിൽ (60-ാം വാക്യം) അതിശ​യി​ക്കാ​നില്ല. ഇനി, ക്രിസ്‌തീയ ഗ്രീക്കു​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളു​ടെ പല എബ്രാ​യ​പ​രി​ഭാ​ഷ​ക​ളും (അനു. സി4-ൽ J^{17, 18, 22, 23} എന്നു സൂചി​പ്പി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു.) 60-ാം വാക്യ​ത്തിൽ ദൈവ​നാ​മം (ചതുര​ക്ഷരി) ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടെ​ങ്കി​ലും 59-ാം വാക്യ​ത്തിൽ (“കർത്താ​വായ യേശുവേ” എന്നു കാണു​ന്നി​ടത്ത്‌) അത്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​ട്ടില്ല എന്നതും ശ്രദ്ധേ​യ​മാണ്‌.—അനു. സി കാണുക.

മരിച്ചു: അക്ഷ. “ഉറങ്ങി.” തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ “ഉറക്കം,” “നിദ്ര” എന്നീ പദങ്ങൾ അക്ഷരാർഥ​ത്തി​ലുള്ള ഉറക്ക​ത്തെ​യോ (മത്ത 28:13; ലൂക്ക 22:45; യോഹ 11:12; പ്രവൃ 12:6) മരണമെന്ന ഉറക്ക​ത്തെ​യോ കുറി​ക്കാൻ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌. (യോഹ 11:11; പ്രവൃ 7:60, അടിക്കു​റിപ്പ്‌; 13:36, അടിക്കു​റിപ്പ്‌; 1കൊ 7:39, അടിക്കു​റിപ്പ്‌; 15:6, അടിക്കു​റിപ്പ്‌; 15:51; 2പത്ര 3:4, അടിക്കു​റിപ്പ്‌) ഈ പദങ്ങൾ ശരിക്കും മരണത്തെ കുറി​ക്കുന്ന സന്ദർഭ​ങ്ങ​ളിൽ, വായന​ക്കാർക്കു കാര്യം കൃത്യ​മാ​യി മനസ്സി​ലാ​കാൻ ബൈബിൾപ​രി​ഭാ​ഷകർ അതിനെ ‘മരണത്തിൽ നിദ്ര​കൊ​ണ്ടു’ എന്നോ “മരിച്ചു” എന്നോ ആണ്‌ പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്താ​റു​ള്ളത്‌. “ഉറക്കം” എന്ന പദം ബൈബി​ളിൽ ആലങ്കാ​രി​കാർഥ​ത്തിൽ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌, ആദാമിൽനിന്ന്‌ പാപവും മരണവും കൈമാ​റി​ക്കി​ട്ടി​യ​തി​ന്റെ ഫലമായി മരിക്കു​ന്ന​വ​രെ​ക്കു​റിച്ച്‌ പറയു​മ്പോ​ഴാണ്‌.—മർ 5:39; യോഹ 11:11 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.