മൂപ്പന്മാർ: മത്ത 16:21-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

ഗവർണ​റാ​യ പീലാ​ത്തൊസ്‌: എ.ഡി. 26-ൽ തിബെ​ര്യൊസ്‌ ചക്രവർത്തി നിയമിച്ച യഹൂദ്യ​യി​ലെ റോമൻ ഗവർണർ (അധിപതി). അദ്ദേഹം പത്തു വർഷ​ത്തോ​ളം ഭരണം നടത്തി. റോമൻ ചരി​ത്ര​കാ​ര​നായ റ്റാസി​റ്റസ്‌ ഉൾപ്പെടെ ബൈബി​ളെ​ഴു​ത്തു​കാ​ര​ല്ലാത്ത പലരും പീലാ​ത്തൊ​സി​നെ​ക്കു​റിച്ച്‌ പരാമർശി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌. തിബെ​ര്യൊ​സി​ന്റെ ഭരണകാ​ലത്ത്‌ പീലാ​ത്തൊസ്‌ ക്രിസ്‌തു​വി​നെ വധിക്കാൻ ഉത്തരവി​ട്ട​താ​യി റ്റാസി​റ്റസ്‌ എഴുതി. കൂടാതെ, ഇസ്രാ​യേ​ലി​ലെ കൈസ​ര്യ​യി​ലുള്ള പുരാതന റോമൻ പ്രദർശ​ന​ശാ​ല​യിൽനിന്ന്‌ ലത്തീൻ ഭാഷയി​ലുള്ള, “പൊന്തി​യൊസ്‌ പീലാ​ത്തൊസ്‌, യഹൂദ്യ​യു​ടെ അധിപതി” എന്നൊരു ആലേഖ​ന​വും കണ്ടെത്തി​യി​രു​ന്നു.​—പൊന്തി​യൊസ്‌ പീലാ​ത്തൊസ്‌ ഭരിച്ചി​രുന്ന പ്രദേ​ശ​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ അറിയാൻ അനു. ബി10 കാണുക.

വലിയ മനപ്ര​യാ​സം തോന്നി: ഇവിടെ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന മെറ്റ​മെ​ലൊ​മാ​യി എന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദ​ത്തിന്‌ ‘കുറ്റ​ബോ​ധം,’ ‘ഖേദം’ എന്നൊ​ക്കെ​യുള്ള അർഥം വരാ​മെ​ങ്കി​ലും (മത്ത 21:29; 2കൊ 7:8) യൂദാസ്‌ ആത്മാർഥ​മാ​യി പശ്ചാത്ത​പി​ച്ചു എന്നു വിശ്വ​സി​ക്കാൻ ഒരു ന്യായ​വു​മില്ല. കാരണം ദൈവ​മു​മ്പാ​കെ ഒരാൾ പശ്ചാത്ത​പി​ക്കു​ന്ന​തി​നെ​ക്കു​റിച്ച്‌ പറയു​ന്നി​ടത്ത്‌ ബൈബിൾ മെറ്റാ​നോയ്‌യ (മത്ത 3:2; 4:17; ലൂക്ക 15:7; പ്രവൃ 3:19 എന്നിവി​ട​ങ്ങ​ളിൽ “മാനസാ​ന്തരം” എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നു.) എന്നൊരു പദമാണ്‌ ഉപയോ​ഗി​ക്കു​ന്നത്‌. ഒരാളു​ടെ ചിന്താ​രീ​തി​യി​ലോ മനോ​ഭാ​വ​ത്തി​ലോ ലക്ഷ്യത്തി​ലോ വരുന്ന വലി​യൊ​രു മാറ്റത്തെ കുറി​ക്കുന്ന പദമാണ്‌ ഇത്‌. യൂദാസ്‌ തന്നോ​ടൊ​പ്പം ഗൂഢാ​ലോ​ചന നടത്തി​യ​വ​രു​ടെ അടു​ത്തേ​ക്കു​തന്നെ തിരി​ച്ചു​പോ​യ​തും പിന്നീട്‌ ആത്മഹത്യ ചെയ്‌ത​തും കാണി​ക്കു​ന്നത്‌ അയാളു​ടെ വികല​മായ ചിന്താ​രീ​തി​ക്കു മാറ്റ​മൊ​ന്നും വന്നില്ല എന്നാണ്‌. അതു​കൊ​ണ്ടാണ്‌ “യൂദാ​സി​നു വലിയ മനപ്ര​യാ​സം തോന്നി” എന്നു മാത്രം പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നത്‌.

നിഷ്‌ക​ള​ങ്ക​മാ​യ: ചില പുരാതന കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളിൽ “നീതിയുള്ള” എന്നാണു കാണു​ന്നത്‌.​—മത്ത 23:35 താരത​മ്യം ചെയ്യുക.

ദേവാ​ല​യ​ത്തി​ലേക്ക്‌: ഇവിടെ കാണുന്ന നയോസ്‌ എന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദ​ത്തിന്‌, ആലയത്തി​ന്റെ മുറ്റങ്ങൾ ഉൾപ്പെടെ ആലയസ​മു​ച്ച​യത്തെ മുഴുവൻ കുറി​ക്കാ​നാ​കും. അതു ദേവാ​ല​യ​ത്തി​ലെ വിശു​ദ്ധ​മ​ന്ദി​രം​ത​ന്നെ​യാ​ക​ണ​മെ​ന്നില്ല.

തൂങ്ങി​മ​രി​ച്ചു: യൂദാ​സി​ന്റെ മരണ​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ പ്രവൃ 1:18-ൽ ലൂക്കോസ്‌ വിവരി​ക്കു​ന്നത്‌ അയാൾ താഴേക്കു വീണ്‌ അയാളു​ടെ ശരീരം പിളർന്നു എന്നാണ്‌. യൂദാസ്‌ ആത്മഹത്യ ചെയ്‌തത്‌ എങ്ങനെ​യാണ്‌ എന്ന്‌ മത്തായി വിവരി​ക്കു​മ്പോൾ ലൂക്കോസ്‌ വിശദീ​ക​രി​ക്കു​ന്നത്‌ യൂദാ​സിന്‌ അവസാനം എന്തു സംഭവി​ച്ചു എന്നാണ്‌. ഈ രണ്ടു വിവര​ണ​ങ്ങ​ളും കൂട്ടി​വാ​യി​ക്കു​മ്പോൾ നമുക്കു കിട്ടുന്ന ചിത്രം ഇതാണ്‌: സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ യൂദാസ്‌ കീഴ്‌ക്കാ​ന്തൂ​ക്കായ ഒരു പാറയു​ടെ മുകളി​ലുള്ള ഒരു സ്ഥലത്ത്‌ കെട്ടി​ത്തൂ​ങ്ങി. പിന്നീട്‌ ആ കയറ്‌ പൊട്ടു​ക​യോ മരക്കമ്പ്‌ ഒടിയു​ക​യോ ചെയ്‌ത​പ്പോൾ അയാളു​ടെ ശരീരം താഴെ​യുള്ള പാറ​ക്കെ​ട്ടിൽ വീണ്‌ പിളർന്നു​പോ​യി. യരുശ​ലേ​മി​ന്റെ പരിസ​ര​പ്ര​ദേ​ശത്തെ ഭൂപ്ര​കൃ​തി​യും ഇങ്ങനെ​യൊ​രു നിഗമ​നത്തെ ശരി​വെ​ക്കു​ന്നു.

രക്തത്തിന്റെ വില: അഥവാ “രക്തപ്പണം.” അതായത്‌, രക്തം ചൊരി​ഞ്ഞ​തി​നു കിട്ടിയ പണം.

വിശു​ദ്ധ​ഖ​ജ​നാവ്‌: യോഹ 8:20-ൽ ‘ഖജനാവ്‌ ’ എന്നു വിളി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന ദേവാ​ല​യ​ഭാ​ഗ​മാ​യി​രി​ക്കാം ഇത്‌. സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ ഇതു സ്‌ത്രീ​ക​ളു​ടെ മുറ്റം എന്ന്‌ അറിയ​പ്പെ​ട്ടി​രുന്ന ഭാഗത്താ​യി​രു​ന്നു. അവിടെ 13 സംഭാ​വ​ന​പ്പെ​ട്ടി​കൾ ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. (അനു. ബി11 കാണുക.) സംഭാ​വ​ന​പ്പെ​ട്ടി​ക​ളിൽനി​ന്നുള്ള പണമൊ​ക്കെ ശേഖരി​ച്ചു​വെ​ക്കുന്ന ഒരു പ്രധാ​ന​ഖ​ജ​നാ​വും ദേവാ​ല​യ​ത്തി​ലു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്ന​താ​യി കരുത​പ്പെ​ടു​ന്നു.

ആ പണം​കൊണ്ട്‌: ആ 30 വെള്ളി​ക്കാ​ശു​കൊണ്ട്‌ മുഖ്യ​പു​രോ​ഹി​ത​ന്മാർ ഒരു നിലം വാങ്ങി​യ​താ​യി മത്തായി മാത്രമേ പറഞ്ഞി​ട്ടു​ള്ളൂ. എന്നാൽ ആ സ്ഥലം വാങ്ങി​യത്‌ യൂദാസ്‌ ആണെന്നു പ്രവൃ 1:18, 19 വാക്യ​ങ്ങ​ളിൽ പറയുന്നു. മുഖ്യ​പു​രോ​ഹി​ത​ന്മാർ ആ നിലം വാങ്ങി​യതു യൂദാസ്‌ കൊടുത്ത പണം​കൊ​ണ്ടാണ്‌ എന്നതി​നാ​ലാ​യി​രി​ക്കാം അങ്ങനെ പറഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നത്‌.

പരദേ​ശി​കൾ: അതായത്‌ അന്യനാ​ടു​ക​ളിൽനിന്ന്‌ സന്ദർശ​ക​രാ​യി എത്തുന്ന ജൂതന്മാ​രോ ജനതക​ളിൽപ്പെ​ട്ട​വ​രോ.

കുശവന്റെ നിലം: ഹിന്നോം താഴ്‌വ​ര​യു​ടെ തെക്കേ ചെരുവിൽ, കിദ്രോൻ താഴ്‌വ​ര​യു​മാ​യി അതു ചേരു​ന്ന​തി​നു തൊട്ട​ടു​ത്താ​യി​രു​ന്നു ഈ നിലം എന്ന്‌ എ.ഡി. 4-ാം നൂറ്റാ​ണ്ടു​മു​തൽ കരുതി​പ്പോ​രു​ന്നു. ഇതു കുശവ​ന്മാർ പാത്രങ്ങൾ നിർമി​ച്ചി​രുന്ന ഒരു സ്ഥലമാ​യി​രു​ന്നി​രി​ക്കാം. മത്ത 27:8-ലും പ്രവൃ 1:19-ലും കാണു​ന്ന​തു​പോ​ലെ ഈ നിലം പിന്നീട്‌ “രക്തനിലം” അഥവാ അക്കൽദാമ എന്ന്‌ അറിയ​പ്പെ​ടാൻതു​ടങ്ങി.​—അനു. ബി12 കാണുക.

ഇന്നുവരെ: ഈ ഭാഗത്ത്‌ വിവരി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന സംഭവങ്ങൾ നടന്നിട്ട്‌ കുറച്ച്‌ കാലത്തി​നു ശേഷമാ​ണു മത്തായി അവ രേഖ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യ​തെ​ന്നാണ്‌ ഇതു സൂചി​പ്പി​ക്കു​ന്നത്‌. ഏകദേശം എ.ഡി. 41-ലായി​രി​ക്കാം മത്തായി​യു​ടെ സുവി​ശേഷം എഴുതി​യത്‌.

യിരെമ്യ പ്രവാ​ച​ക​നി​ലൂ​ടെ പറഞ്ഞതു നിറ​വേറി: ഇതിനെ തുടർന്ന്‌ കാണുന്ന ഉദ്ധരണി പ്രധാ​ന​മാ​യും സെഖ 11:12, 13-ൽനിന്നു​ള്ള​താ​ണെന്നു കരുത​പ്പെ​ടു​ന്നു. എന്നാൽ മത്തായി അതു സ്വന്തം വാക്കു​ക​ളിൽ എഴുതു​ക​യാ​യി​രു​ന്നി​രി​ക്കാം. ദൈവ​പ്ര​ചോ​ദി​ത​നാ​യി മത്തായി ആ വാക്കുകൾ ഇവിടെ നിവൃ​ത്തി​യേ​റി​യ​താ​യി സൂചി​പ്പി​ച്ചു. മത്തായി​യു​ടെ കാലത്ത്‌ പ്രവാ​ച​ക​പു​സ്‌ത​ക​ങ്ങ​ളിൽ ഏറ്റവും ആദ്യ​ത്തേ​താ​യി പട്ടിക​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രു​ന്നതു യിരെ​മ്യ​യു​ടേ​താ​യി​രു​ന്നു. അതു​കൊ​ണ്ടു​തന്നെ സെഖര്യ ഉൾപ്പെ​ടെ​യുള്ള എല്ലാ പ്രവാ​ച​ക​പു​സ്‌ത​ക​ങ്ങ​ളും യിരെ​മ്യ​യു​ടെ പേരി​ലാ​യി​രി​ക്കാം അറിയ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നത്‌.​—മത്ത 1:22-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

യഹോവ: എബ്രാ​യ​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽനി​ന്നുള്ള ഈ ഉദ്ധരണി​യു​ടെ (മത്ത 27:9-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.) മൂലപാ​ഠ​ത്തിൽ ദൈവ​ത്തി​ന്റെ പേരിനെ പ്രതി​നി​ധാ​നം ചെയ്യുന്ന നാല്‌ എബ്രാ​യ​വ്യ​ഞ്‌ജ​നാ​ക്ഷ​രങ്ങൾ (അതിന്റെ ലിപ്യ​ന്ത​രണം യ്‌ഹ്‌വ്‌ഹ്‌ എന്നാണ്‌.) കാണാം.​—അനു. സി കാണുക.

നീ ജൂതന്മാ​രു​ടെ രാജാ​വാ​ണോ?: സീസറി​ന്റെ അനുമ​തി​യി​ല്ലാ​തെ ആർക്കും റോമൻ സാമ്രാ​ജ്യ​ത്തിൽ രാജാ​വാ​യി ഭരിക്കാൻ കഴിയി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. അതു​കൊ​ണ്ടാ​യി​രി​ക്കാം യേശു​വി​നെ ചോദ്യം ചെയ്‌ത​പ്പോൾ പീലാ​ത്തൊസ്‌ പ്രധാ​ന​മാ​യും യേശു​വി​ന്റെ രാജാ​ധി​കാ​രം എന്ന വിഷയ​ത്തിൽ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീ​ക​രി​ച്ചത്‌.

അങ്ങുതന്നെ അതു പറയു​ന്ന​ല്ലോ: തെളി​വ​നു​സ​രിച്ച്‌ പീലാ​ത്തൊ​സി​ന്റെ പ്രസ്‌താ​വന സത്യമാ​ണെ​ന്ന​തിന്‌ ഉറപ്പു​കൊ​ടു​ക്കുന്ന ഒരു മറുപ​ടി​യാ​യി​രു​ന്നു ഇത്‌. (മത്ത 26:25, 64 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ താരത​മ്യം ചെയ്യുക.) താൻ ശരിക്കും ഒരു രാജാ​വാ​ണെന്ന കാര്യം യേശു പീലാ​ത്തൊ​സി​ന്റെ മുന്നിൽ സമ്മതി​ച്ചു​പ​റ​യു​ന്നെ​ങ്കി​ലും അതിനു പീലാ​ത്തൊസ്‌ ഉദ്ദേശി​ക്കുന്ന ഒരർഥ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നില്ല. കാരണം യേശു​വി​ന്റെ രാജ്യം ‘ഈ ലോക​ത്തി​ന്റെ ഭാഗമാ​യി​രു​ന്നില്ല.’ അതു​കൊ​ണ്ടു​തന്നെ അതു റോമിന്‌ ഒരു ഭീഷണി​യു​മാ​കി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു.​—യോഹ 18:33-37.

ഒരു തടവു​കാ​രനെ . . . മോചി​പ്പി​ക്കുക പതിവാ​യി​രു​ന്നു: നാലു സുവി​ശേ​ഷ​യെ​ഴു​ത്തു​കാ​രും ഈ സംഭവ​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ പരാമർശി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌. (മർ 15:6-15; ലൂക്ക 23:16-25; യോഹ 18:39, 40) ഇങ്ങനെ​യൊ​രു പതിവ്‌ നിലവിൽ വന്നതിന്റെ അടിസ്ഥാ​ന​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചോ ഇത്തര​മൊ​രു കീഴ്‌വ​ഴ​ക്ക​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചോ എബ്രാ​യ​തി​രു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ എങ്ങും കാണു​ന്നില്ല. എന്നാൽ യേശു​വി​ന്റെ കാലത്തി​നു മുമ്പ്‌ എപ്പോ​ഴോ ജൂതന്മാർ ഇങ്ങനെ​യൊ​രു രീതി തുടങ്ങി​യി​രി​ക്കാം. പക്ഷേ ഈ ആചാരം റോമാ​ക്കാർക്ക്‌ ഒരു പുതു​മ​യ​ല്ലാ​യി​രു​ന്നി​രി​ക്കണം. കാരണം ജനക്കൂ​ട്ടത്തെ പ്രീതി​പ്പെ​ടു​ത്താൻ തടവു​കാ​രെ മോചി​പ്പി​ക്കുന്ന ഒരു രീതി റോമാ​ക്കാർക്കു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു എന്നതിനു തെളി​വു​ക​ളുണ്ട്‌.

ന്യായാ​സ​നം: ഉയർത്തി​ക്കെ​ട്ടിയ ഒരു വേദി. സാധാ​ര​ണ​യാ​യി വെളി​യി​ലാണ്‌ ഇതു നിർമി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌. അവിടെ ഇരുന്ന്‌ അധികാ​രി​കൾക്കു ജനക്കൂ​ട്ടത്തെ അഭിസം​ബോ​ധന ചെയ്യാ​നും വിധികൾ പ്രസ്‌താ​വി​ക്കാ​നും സാധി​ക്കു​മാ​യി​രു​ന്നു.

സ്വപ്‌നം: തെളി​വ​നു​സ​രിച്ച്‌ ദൈവ​ത്തിൽനി​ന്നു​ള്ളത്‌. സുവി​ശേ​ഷ​യെ​ഴു​ത്തു​കാ​രിൽ മത്തായി മാത്രമേ ഈ സംഭവം ദൈവ​പ്ര​ചോ​ദി​ത​രേ​ഖ​യിൽ ഉൾപ്പെ​ടു​ത്തി​യി​ട്ടു​ള്ളൂ.

കൈ കഴുകി: ഒരാൾ ഒരു കാര്യ​ത്തിൽ നിരപ​രാ​ധി​യാ​ണെ​ന്നും അയാൾക്ക്‌ അക്കാര്യ​ത്തിൽ ഉത്തരവാ​ദി​ത്വ​മി​ല്ലെ​ന്നും സൂചി​പ്പി​ക്കുന്ന ആലങ്കാ​രി​കാർഥ​ത്തി​ലുള്ള ഒരു പ്രവൃത്തി. ജൂതന്മാ​രു​ടെ ഈ രീതി​യെ​ക്കു​റിച്ച്‌ ആവ 21:6, 7; സങ്ക 26:6 എന്നീ ഭാഗങ്ങ​ളിൽ കാണു​ന്നുണ്ട്‌.

അവന്റെ രക്തം ഞങ്ങളുടെ മേലും ഞങ്ങളുടെ മക്കളുടെ മേലും വരട്ടെ: അതായത്‌, “അവന്റെ മരണത്തി​ന്റെ ഉത്തരവാ​ദി​ത്വം ഞങ്ങളും ഞങ്ങളുടെ പിൻത​ല​മു​റ​ക്കാ​രും ഏറ്റെടു​ക്കു​ന്നു.”

ചാട്ടയ്‌ക്ക്‌ അടിക്കുക: കുറ്റവാ​ളി​കളെ ക്രൂര​മാ​യി ദണ്ഡിപ്പി​ക്കാൻ റോമാ​ക്കാർ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രുന്ന ചാട്ട, ലത്തീൻ ഭാഷയിൽ ഫ്‌ലാ​ഗെ​ല്ലും എന്നാണ്‌ അറിയ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നത്‌. ആ പദത്തിൽനി​ന്നാണ്‌ ഇവിടെ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന ഗ്രീക്കു​ക്രിയ (ഫ്രാ​ഗെ​ല്ലൊ​വൊ, “ചാട്ടയ്‌ക്ക്‌ അടിക്കുക.”) വന്നിരി​ക്കു​ന്നത്‌. ഈ ചാട്ടയു​ടെ പിടി​യിൽ നിരവധി വള്ളിക​ളോ കെട്ടു​ക​ളുള്ള തോൽവാ​റു​ക​ളോ പിടി​പ്പി​ച്ചി​രു​ന്നു. ചില​പ്പോ​ഴൊ​ക്കെ വേദന​യു​ടെ കാഠി​ന്യം കൂട്ടാൻ ആ തോൽവാ​റു​ക​ളിൽ കൂർത്ത എല്ലിൻക​ഷ​ണ​ങ്ങ​ളോ ലോഹ​ക്ക​ഷ​ണ​ങ്ങ​ളോ പിടി​പ്പി​ക്കാ​റു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. അതു​കൊ​ണ്ടുള്ള അടി​യേ​റ്റാൽ ആഴത്തിൽ ചതവേൽക്കു​ക​യും മാംസം കീറി​പ്പ​റി​യു​ക​യും ചെയ്‌തി​രു​ന്നു. ചില​പ്പോൾ മരണം​പോ​ലും സംഭവി​ച്ചി​രു​ന്നു.

ഗവർണ​റു​ടെ വസതി: പ്രായി​റ്റോ​റി​യൊൻ എന്ന ഗ്രീക്കു​പദം (പ്രായ്‌റ്റോ​റി​യം എന്ന ലത്തീൻ പദത്തിൽനി​ന്നു​ള്ളത്‌.) റോമൻ ഗവർണർമാ​രു​ടെ ഔദ്യോ​ഗി​ക​വ​സ​തി​യെ​യാ​ണു കുറി​ക്കു​ന്നത്‌. യരുശ​ലേ​മിൽ ഈ വസതി സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ മഹാനായ ഹെരോദ്‌ നിർമിച്ച കൊട്ടാ​ര​മാ​യി​രു​ന്നു. ഇതിന്റെ സ്ഥാനം, യരുശ​ലേ​മി​ന്റെ തെക്കൻപ​കു​തി​യു​ടെ വടക്കു​പ​ടി​ഞ്ഞാ​റേ മൂലയ്‌ക്കാ​യി​രു​ന്നു. (ഇതിന്റെ സ്ഥാനം മനസ്സി​ലാ​ക്കാൻ അനു. ബി12 കാണുക.) പ്രത്യേ​കം ചില അവസര​ങ്ങ​ളിൽ മാത്ര​മാ​ണു പീലാ​ത്തൊസ്‌ യരുശ​ലേ​മിൽ താമസി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌. ഉത്സവങ്ങ​ളു​ടെ സമയത്തും മറ്റും കുഴപ്പ​ങ്ങ​ളു​ണ്ടാ​കാ​നുള്ള സാധ്യത മുൻകൂ​ട്ടി​ക്ക​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു ഇത്‌. എന്നാൽ പീലാ​ത്തൊ​സി​ന്റെ സ്ഥിരതാ​മസം കൈസ​ര്യ​യി​ലാ​യി​രു​ന്നു.

കടുഞ്ചു​വ​പ്പു നിറമുള്ള ഒരു മേലങ്കി: ഇത്തരം ഒരു മേലങ്കി അഥവാ കുപ്പായം അണിഞ്ഞി​രു​ന്നതു രാജാ​ക്ക​ന്മാ​രോ മജിസ്‌റ്റ്രേട്ടുമാരോ സൈനി​കോ​ദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​രോ ആയിരു​ന്നു. മർ 15:17; യോഹ 19:2 എന്നീ വാക്യ​ങ്ങ​ളിൽ കാണു​ന്നത്‌ അതു പർപ്പിൾ നിറമുള്ള ഒരു വസ്‌ത്ര​മാ​ണെ​ന്നാണ്‌. എന്നാൽ പുരാ​ത​ന​കാ​ല​ങ്ങ​ളിൽ ചുവപ്പും നീലയും ചേർന്ന ഏതു നിറ​ത്തെ​യും “പർപ്പിൾ” എന്നു വിളി​ക്കാ​റു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. മാത്രമല്ല പ്രകാ​ശ​ത്തി​ന്റെ പ്രതിഫലനം, പശ്ചാത്തലം എന്നിവ മാറു​ന്ന​ത​നു​സ​രിച്ച്‌ ഒരു കാഴ്‌ച​ക്കാ​രന്‌ ഒരു വസ്‌തു​വി​ന്റെ നിറം മറ്റൊ​ന്നാ​യി തോന്നാം. അയാൾ എവി​ടെ​നിന്ന്‌ നോക്കു​ന്നു എന്നതും അതിനെ സ്വാധീ​നി​ച്ചേ​ക്കാം. സുവി​ശേ​ഷ​യെ​ഴു​ത്തു​കാർ ഒരേ നിറത്തെ വ്യത്യ​സ്‌ത​രീ​തി​ക​ളിൽ വർണിച്ചു എന്ന വസ്‌തുത സൂചിപ്പിക്കുന്നത്‌, അവർ വെറുതേ കണ്ണുമ​ടച്ച്‌ മറ്റൊ​രാ​ളു​ടെ വിവരണം പകർത്തു​ക​യാ​യി​രു​ന്നില്ല എന്നാണ്‌.

കിരീടം . . . ഈറ്റത്തണ്ട്‌: കടുഞ്ചു​വപ്പു മേലങ്കി​യോ​ടൊ​പ്പം (മത്ത 27:28-ൽ പറഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നത്‌.) അവർ യേശു​വിന്‌ ഒരു മുൾക്കി​രീ​ട​വും ചെങ്കോ​ലാ​യി ഈറ്റത്ത​ണ്ടും കൊടു​ത്തു. രാജകീ​യ​ചി​ഹ്ന​ങ്ങ​ളെ​ന്നോ​ണം ഇവ കൊടു​ത്തതു യേശു​വി​നെ കളിയാ​ക്കാ​നാ​യി​രു​ന്നു.

യേശു​വി​ന്റെ മുന്നിൽ മുട്ടു​കു​ത്തി: മുട്ടു​കു​ത്തു​ന്നതു സാധാ​ര​ണ​യാ​യി ഒരു അധികാ​രി​യോ​ടുള്ള ആദരവി​ന്റെ സൂചന​യാ​യി​രു​ന്നു. എന്നാൽ ഇതും യേശു​വി​നെ കളിയാ​ക്കാൻവേണ്ടി പടയാ​ളി​കൾ ചെയ്‌ത​താ​യി​രു​ന്നു.​—മത്ത 17:14-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

അഭിവാ​ദ്യ​ങ്ങൾ: അഥവാ “ജയജയ.” അക്ഷ. “എപ്പോഴും ആനന്ദി​ച്ചു​ല്ല​സി​ക്കുക.” സാധാ​ര​ണ​യാ​യി സീസറി​നെ ഇങ്ങനെ അഭിവാ​ദ്യം ചെയ്‌തി​രു​ന്നു. എന്നാൽ യേശു​വി​നെ ഇങ്ങനെ അഭിവാ​ദ്യം ചെയ്‌തതു യേശു രാജാ​വാ​ണെന്ന വാദത്തെ പരിഹ​സി​ക്കാ​നാ​യി​രി​ക്കാം.

കുറേന: ആഫ്രി​ക്ക​യു​ടെ വടക്കൻതീ​ര​ത്തോട്‌ അടുത്ത്‌, ക്രേത്ത ദ്വീപി​ന്റെ തെക്കു​പ​ടി​ഞ്ഞാ​റാ​യി സ്ഥിതി ചെയ്‌തി​രുന്ന ഒരു നഗരം.​—അനു. ബി13 കാണുക.

നിർബ​ന്ധിച്ച്‌: മത്ത 5:41–ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

ദണ്ഡനസ്‌തം​ഭം: അഥവാ “വധസ്‌തംഭം.”​—പദാവ​ലി​യിൽ “ദണ്ഡനസ്‌തം​ഭം;” “സ്‌തംഭം” എന്നിവ​യും ഈ പദം ആലങ്കാ​രി​കാർഥ​ത്തിൽ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന മത്ത 10:38; 16:24 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​ക​ളും കാണുക.

ഗൊൽഗോ​ഥ: “തലയോട്ടി” എന്ന്‌ അർഥമുള്ള ഒരു എബ്രാ​യ​പ​ദ​ത്തിൽനിന്ന്‌ വന്നത്‌. (യോഹ 19:17 കാണുക; ഗുൽഗോ​ലെത്‌ എന്ന എബ്രാ​യ​പദം “തലയോ​ട്ടി” എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കുന്ന ന്യായ 9:53 താരത​മ്യം ചെയ്യുക.) യേശു​വി​ന്റെ കാലത്ത്‌ ഈ സ്ഥലം യരുശ​ലേ​മി​ന്റെ നഗരമ​തി​ലു​കൾക്കു വെളി​യി​ലാ​യി​രു​ന്നു. എന്നാൽ അതിന്റെ കൃത്യ​സ്ഥാ​നം അറിയില്ല. (അനു. ബി12 കാണുക.) ഗൊൽഗോഥ ഒരു കുന്നിൻമു​ക​ളി​ലാ​യി​രു​ന്നെന്നു ബൈബിൾ പറയു​ന്നി​ല്ലെ​ങ്കി​ലും യേശു​വി​നെ വധിക്കു​ന്നതു ചിലർ ദൂരെ നിന്ന്‌ കണ്ടതായി ബൈബി​ളിൽ രേഖയുണ്ട്‌.​—മർ 15:40; ലൂക്ക 23:49.

കയ്‌പു​ര​സ​മു​ള്ളൊ​രു സാധനം: ഇവിടെ ഗ്രീക്കു​പ​ദ​മായ ഖോലെ, ചെടി​ക​ളിൽനിന്ന്‌ എടുക്കുന്ന കയ്‌പു​ര​സ​മുള്ള ഒരു ദ്രാവ​ക​ത്തെ​യോ കയ്‌പു​ര​സ​മുള്ള പദാർഥ​ങ്ങളെ പൊതു​വി​ലോ കുറി​ക്കു​ന്നു. ഇത്‌ ഒരു പ്രവച​ന​നി​വൃ​ത്തി​യാ​ണെന്നു കാണി​ക്കാൻ മത്തായി ഇവിടെ സങ്ക 69:21-ൽനിന്ന്‌ ഉദ്ധരി​ക്കു​ക​യാണ്‌. അവിടെ കാണുന്ന “വിഷം” എന്നതിന്റെ എബ്രാ​യ​പദം സെപ്‌റ്റു​വ​ജി​ന്റിൽ പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നത്‌ ഇതേ ഗ്രീക്കു​പദം ഉപയോ​ഗി​ച്ചാണ്‌. സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌, വധശി​ക്ഷ​യ്‌ക്കു വിധേ​യ​രാ​കു​ന്ന​വ​രു​ടെ വേദന കുറയ്‌ക്കാൻ യരുശ​ലേ​മി​ലെ സ്‌ത്രീ​കൾ വീഞ്ഞിൽ കയ്‌പു​ര​സ​മുള്ള ഈ സാധനം കലർത്തിയ മിശ്രി​തം തയ്യാറാ​ക്കി​യി​രു​ന്നു. റോമാ​ക്കാർ ഇതിന്റെ ഉപയോ​ഗത്തെ വിലക്കി​യ​തു​മില്ല. എന്നാൽ സമാന്ത​ര​വി​വ​ര​ണ​മായ മർ 15:23-ൽ പറയു​ന്നതു വീഞ്ഞിൽ ‘മീറ കലർത്തി​യി​രു​ന്നു’ എന്നാണ്‌. ഇതിൽനിന്ന്‌ ആ പാനീ​യ​ത്തിൽ കയ്‌പു​ര​സ​മുള്ള സാധന​ത്തോ​ടൊ​പ്പം മീറയും ചേർത്തി​രു​ന്നു എന്ന്‌ ഊഹി​ക്കാം.

യേശു . . . കുടി​ക്കാൻ വിസമ്മ​തി​ച്ചു: വിശ്വാ​സ​ത്തി​ന്റെ ഈ പരി​ശോ​ധ​നാ​വേ​ള​യിൽ തന്റെ ശരീര​ത്തി​ന്റെ​യും മനസ്സി​ന്റെ​യും മേൽ പൂർണ​നി​യ​ന്ത്ര​ണ​മു​ണ്ടാ​യി​രി​ക്കാൻ യേശു ആഗ്രഹി​ച്ച​തു​കൊ​ണ്ടാ​കാം ഇങ്ങനെ ചെയ്‌തത്‌.

അവർ . . . യേശു​വി​ന്റെ പുറങ്കു​പ്പാ​യം വീതി​ച്ചെ​ടു​ത്തു: മത്തായി​യും മർക്കോ​സും ലൂക്കോ​സും പറയാത്ത ചില വിശദാം​ശങ്ങൾ യോഹ 19:23, 24 വാക്യ​ങ്ങ​ളിൽ കാണു​ന്നുണ്ട്‌: സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ റോമൻ പടയാ​ളി​കൾ യേശു​വി​ന്റെ പുറങ്കു​പ്പാ​യ​ത്തി​നും ഉള്ളങ്കി​ക്കും വേണ്ടി നറുക്കി​ട്ടു. അവർ “പുറങ്കു​പ്പാ​യം നാലായി വീതിച്ച്‌ ഓരോ​രു​ത്ത​രും ഓരോ കഷണം എടുത്തു.” ഉള്ളങ്കി വീതി​ക്കാൻ മനസ്സു​വ​രാ​ഞ്ഞ​തു​കൊണ്ട്‌ അവർ അതിനു​വേണ്ടി നറുക്കി​ട്ടു. ഇത്തരത്തിൽ മിശി​ഹ​യു​ടെ വസ്‌ത്ര​ത്തി​നു​വേണ്ടി നറുക്കി​ട്ടതു സങ്ക 22:18-ലെ പ്രവച​ന​ത്തി​ന്റെ നിവൃ​ത്തി​യാ​യി​രു​ന്നു. തെളി​വ​നു​സ​രിച്ച്‌, വധശിക്ഷ നടപ്പാ​ക്കി​യി​രു​ന്നവർ കുറ്റവാ​ളി​യു​ടെ വസ്‌ത്രം കൈവശം വെക്കുന്ന ഒരു രീതി അന്നു നിലവി​ലു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. അതു​കൊ​ണ്ടു​തന്നെ വധിക്കു​ന്ന​തി​നു മുമ്പ്‌ അവർ കുറ്റവാ​ളി​ക​ളു​ടെ വസ്‌ത്ര​ങ്ങൾ ഊരിമാറ്റുകയും അവരുടെ കൈയിലുണ്ടായിരുന്ന സാധന​ങ്ങൾ എടുക്കുകയും ചെയ്യുമായിരുന്നു. ഇതാകട്ടെ കുറ്റവാ​ളി​കളെ കൂടുതൽ അപമാ​നി​ത​രാ​ക്കി​യി​രു​ന്നു.

നറുക്കിട്ട്‌: പദാവ​ലി​യിൽ “നറുക്ക്‌” കാണുക.

കവർച്ച​ക്കാർ: അഥവാ “കൊള്ളക്കാർ.” ലീസ്റ്റീസ്‌ എന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദ​ത്തിന്‌ അക്രമ​മാർഗ​ത്തി​ലൂ​ടെ കവർച്ച ചെയ്യു​ന്ന​തി​നെ കുറി​ക്കാ​നാ​കും. അതു ചില​പ്പോൾ കലാപ​കാ​രി​ക​ളെ​യും അർഥമാ​ക്കി​യേ​ക്കാം. ലൂക്ക 23:19-ൽ ‘കൊലപാതകത്തിന്റെയും കലാപത്തിന്റെയും’ പേരിൽ ജയിലി​ലാ​യ​താ​യി പറഞ്ഞി​രി​ക്കുന്ന ബറബ്ബാ​സി​നെ കുറി​ക്കാ​നും (യോഹ 18:40) ഇതേ പദമാണ്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. ലൂക്ക 23:32, 33, 39-ലെ സമാന്ത​ര​വി​വ​ര​ണ​ത്തിൽ ഈ കവർച്ച​ക്കാ​രെ ‘കുറ്റവാളികൾ’ എന്നാണു വിളി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. അതിന്റെ ഗ്രീക്കു​പ​ദ​മായ കകൗർഗൊ​സി​ന്റെ അക്ഷരാർഥം “മോശമായ കാര്യ​ങ്ങ​ളോ ദുഷ്ടത​യോ പ്രവർത്തിക്കുന്നവർ” എന്നാണ്‌.

തല കുലു​ക്കി​ക്കൊണ്ട്‌: സാധാ​ര​ണ​യാ​യി ഇതോ​ടൊ​പ്പം ആളുകൾ എന്തെങ്കി​ലും പറയു​ക​യും ചെയ്യു​മാ​യി​രു​ന്നു. പരിഹാ​സ​ത്തി​ന്റെ​യും നിന്ദയു​ടെ​യും പുച്ഛത്തി​ന്റെ​യും ഒരു പ്രകട​ന​മാ​യി​രു​ന്നു അത്‌. അതുവഴി കടന്നു​പോ​കു​ന്നവർ, അറിയാ​തെ​യാ​ണെ​ങ്കി​ലും സങ്ക 22:7-ലെ പ്രവചനം നിറ​വേ​റ്റു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു.

ദണ്ഡനസ്‌തം​ഭം: അഥവാ “വധസ്‌തംഭം.”​—മത്ത 27:32-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പും പദാവ​ലി​യിൽ “ദണ്ഡനസ്‌തം​ഭം;” “സ്‌തംഭം” എന്നിവ​യും കാണുക.

ദണ്ഡനസ്‌തം​ഭം: അഥവാ “വധസ്‌തംഭം.”​—മത്ത 27:32-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പും പദാവ​ലി​യിൽ “ദണ്ഡനസ്‌തം​ഭം;” “സ്‌തംഭം” എന്നിവ​യും കാണുക.

ആറാം മണി: അതായത്‌, ഉച്ചയ്‌ക്ക്‌ ഏകദേശം 12 മണി.​—മത്ത 20:3-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

ഒൻപതാം മണി: അതായത്‌, ഉച്ച കഴിഞ്ഞ്‌ ഏകദേശം 3 മണി.​—മത്ത 20:3-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

ഏലീ, ഏലീ, ലമാ ശബക്താനീ: ഇത്‌ അരമാ​യ​വാ​ക്കു​ക​ളാ​ണെന്നു ചിലർ കരുതു​ന്നെ​ങ്കി​ലും ഇത്‌ അരമാ​യ​സ്വാ​ധീ​ന​മുള്ള എബ്രാ​യ​വാ​ക്കു​ക​ളാ​യി​രു​ന്നി​രി​ക്കണം. സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ അക്കാലത്തെ എബ്രാ​യ​ഭാ​ഷ​യിൽ കുറ​ച്ചൊ​ക്കെ അരമാ​യ​സ്വാ​ധീ​നം ദൃശ്യ​മാ​യി​രു​ന്നു. ഈ വാക്കുകൾ മത്തായി​യും മർക്കോ​സും ഗ്രീക്കിൽ ലിപ്യ​ന്ത​രണം ചെയ്‌തി​രി​ക്കു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌ (അതായത്‌ ഗ്രീക്ക്‌ അക്ഷരങ്ങൾ ഉപയോ​ഗിച്ച്‌ ആ പദങ്ങൾ അതേപടി എഴുതി​യി​രി​ക്കു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌) ഇത്‌ യഥാർഥ​ത്തിൽ ഏതു ഭാഷയാ​ണെന്നു കണ്ടെത്തുക എളുപ്പമല്ല.

എന്റെ ദൈവമേ, എന്റെ ദൈവമേ: യേശു സ്വർഗീ​യ​പി​താ​വി​നെ തന്റെ ദൈവ​മാ​യി അംഗീ​ക​രി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌ ഇങ്ങനെ വിളി​ച്ച​പേ​ക്ഷി​ച്ച​തി​ലൂ​ടെ സങ്ക 22:1 നിറ​വേ​റ്റു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. യേശു ഇങ്ങനെ നിലവി​ളി​ച്ച​പ്പോൾ അതു കേട്ടു​നി​ന്ന​വ​രു​ടെ മനസ്സി​ലേക്ക്‌, സങ്ക 22-ലെ മറ്റു വാക്യ​ങ്ങ​ളിൽ യേശു​വി​നെ​ക്കു​റിച്ച്‌ പറഞ്ഞി​രി​ക്കുന്ന അനേകം പ്രവച​നങ്ങൾ വന്നിരി​ക്കാം. യേശു​വി​നെ ആളുകൾ കളിയാ​ക്കു​ക​യും പുച്ഛി​ക്കു​ക​യും ചെയ്യു​മെ​ന്നും അവർ യേശു​വി​ന്റെ കൈയും കാലും ആക്രമി​ക്കു​മെ​ന്നും വസ്‌ത്രം നറുക്കിട്ട്‌ വീതി​ച്ചെ​ടു​ക്കു​മെ​ന്നും അവിടെ മുൻകൂ​ട്ടി​പ്പ​റ​ഞ്ഞി​ട്ടുണ്ട്‌.​—സങ്ക 22: 6-8, 16, 18.

ഏലിയ: “എന്റെ ദൈവം യഹോവയാണ്‌” എന്ന്‌ അർഥമുള്ള ഒരു എബ്രാ​യ​പേ​രിൽനിന്ന്‌ വന്നത്‌.

പുളിച്ച വീഞ്ഞ്‌: അഥവാ “വീഞ്ഞിൽനിന്നുള്ള വിനാ​ഗി​രി.” ഇത്‌, ലത്തീൻ ഭാഷയിൽ അസെറ്റം (വിനാ​ഗി​രി) എന്ന്‌ അറിയ​പ്പെ​ടുന്ന വീര്യം കുറഞ്ഞ, നല്ല പുളി​യുള്ള ഒരിനം വീഞ്ഞോ അതിൽ വെള്ളം ചേർത്ത്‌ നേർപ്പിച്ച പോസ്‌ക​യോ ആയിരു​ന്നി​രി​ക്കാം. റോമൻ പടയാ​ളി​കൾ ഉൾപ്പെടെ പാവ​പ്പെ​ട്ടവർ സാധാ​ര​ണ​യാ​യി ദാഹം ശമിപ്പി​ക്കാൻ കുടി​ച്ചി​രുന്ന വില കുറഞ്ഞ ഒരു പാനീ​യ​മാ​യി​രു​ന്നു ഇത്‌. മിശി​ഹ​യ്‌ക്കു “വിനാഗിരി” കുടി​ക്കാൻ കൊടു​ക്കും എന്നു പ്രവചി​ച്ചി​രി​ക്കുന്ന സങ്ക 69:21-ന്റെ സെപ്‌റ്റു​വ​ജിന്റ്‌ ഭാഷാ​ന്ത​ര​ത്തിൽ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്ന​തും ഒക്‌സൊസ്‌ എന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദം​ത​ന്നെ​യാണ്‌.

ഈറ്റത്തണ്ട്‌: അഥവാ “വടി; കോൽ.” യോഹ​ന്നാ​ന്റെ വിവര​ണ​ത്തിൽ അതിനെ ‘ഈസോപ്പുതണ്ട്‌ ’ എന്നാണു വിളി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌.​—യോഹ 19:29; പദാവ​ലി​യിൽ “ഈസോ​പ്പു​ചെടി” കാണുക.

എന്നു പറഞ്ഞു: ചില പുരാതന കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​കൾ ഇതിനു​ശേഷം ഇങ്ങനെ കൂട്ടി​ച്ചേർത്തി​ട്ടുണ്ട്‌: “മറ്റൊരാൾ ഒരു കുന്തം എടുത്ത്‌ യേശു​വി​ന്റെ വിലാ​പ്പു​റത്ത്‌ കുത്തി. അപ്പോൾ രക്തവും വെള്ളവും പുറത്ത്‌ വന്നു.” എന്നാൽ മറ്റു ചില പ്രധാ​ന​പ്പെട്ട കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളിൽ ഈ വാക്കുകൾ കാണു​ന്നില്ല. സമാന​മായ വാക്കുകൾ യോഹ 19:34-ൽ കാണു​ന്നു​ണ്ടെ​ങ്കി​ലും യോഹ 19:33 സൂചി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​ത​നു​സ​രിച്ച്‌ യേശു മരിച്ച​തി​നു​ശേ​ഷ​മാണ്‌ അതു നടന്നത്‌. യോഹ​ന്നാ​ന്റെ വിവര​ണ​ത്തി​ലെ ഈ വാക്കുകൾ പിൽക്കാ​ലത്ത്‌ പകർപ്പെ​ഴു​ത്തു​കാർ മത്തായി​യു​ടെ വിവര​ണ​ത്തി​ലേക്കു കൂട്ടി​ച്ചേർത്ത​താ​കാം എന്നാണു നെസ്‌ലെ-അലൻഡ്‌, യു​ണൈ​റ്റഡ്‌ ബൈബിൾ സൊ​സൈറ്റി എന്നീ ഗ്രീക്കു​പാ​ഠ​ങ്ങ​ളു​ടെ എഡിറ്റർമാർ ഉൾപ്പെ​ടെ​യുള്ള പണ്ഡിത​ന്മാ​രിൽ മിക്കവ​രു​ടെ​യും അഭി​പ്രാ​യം. വെസ്റ്റ്‌കോ​ട്ടി​ന്റെ​യും ഹോർട്ടി​ന്റെ​യും ഗ്രീക്കു​പാ​ഠ​ത്തിൽ ഈ വാക്കുകൾ ഇരട്ടവ​ല​യ​ത്തി​ലാ​ണു കൊടു​ത്തി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. എന്നാൽ ഈ വാക്കുകൾ “പിൽക്കാ​ലത്ത്‌ ശാസ്‌ത്രി​മാർ കൂട്ടി​ച്ചേർത്ത​താ​കാം എന്ന അനുമാ​ന​ത്തിൽത്ത​ന്നെ​യാണ്‌ ഉൾപ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നത്‌” എന്ന്‌ അവർപോ​ലും അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെ​ടു​ന്നു. മത്തായി​യു​ടെ വിവര​ണ​ത്തി​ന്റെ കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളിൽ ചില വ്യത്യാ​സങ്ങൾ കാണു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടും യോഹ​ന്നാ​ന്റെ സുവി​ശേ​ഷ​ത്തി​ലെ വിവര​ണ​ത്തി​ന്റെ ആധികാരികതയെക്കുറിച്ച്‌ ആർക്കും സംശയമില്ലാത്ത​തു​കൊ​ണ്ടും ഒരു കാര്യം അനുമാ​നി​ക്കാം: സംഭവങ്ങൾ യഥാർഥ​ത്തിൽ നടന്ന ക്രമത്തിൽത്തന്നെ കൊടു​ത്തി​രി​ക്കു​ന്നതു യോഹ 19:33, 34-ലെ വിവര​ണ​മാണ്‌. അതനു​സ​രിച്ച്‌ റോമൻ പടയാളി കുന്തം​കൊണ്ട്‌ യേശു​വി​നെ കുത്തു​ന്ന​തി​നു മുമ്പു​തന്നെ യേശു മരിച്ചി​രു​ന്നു. അതു​കൊ​ണ്ടാണ്‌ ഈ ഭാഷാ​ന്തരം, മത്ത 27:49-ൽ ആ വാക്കുകൾ ഉൾപ്പെ​ടു​ത്താ​തി​രു​ന്നത്‌.

പ്രാണൻ വെടിഞ്ഞു: അക്ഷ. “ആത്മാവിനെ ഏൽപ്പി​ച്ചു​കൊ​ടു​ത്തു.” അഥവാ “ശ്വാസം നിലച്ചു.” മൂലഭാ​ഷ​യി​ലെ “ആത്മാവ്‌” എന്ന പദത്തിന്‌ (ഗ്രീക്കിൽ, ന്യൂമ) ഇവിടെ “ശ്വാസ​ത്തെ​യോ” “ജീവശ​ക്തി​യെ​യോ” കുറി​ക്കാ​നാ​കും. സമാന്ത​ര​വി​വ​ര​ണ​മായ മർ 15:37-ൽ എക്‌പ്‌നി​യോ (അക്ഷ. “ശ്വാസം പുറ​ത്തേ​ക്കു​വി​ടുക.”) എന്ന ഗ്രീക്കു​ക്രിയ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നത്‌ ഈ വാദത്തെ പിന്താ​ങ്ങു​ന്നു. (അവിടെ ആ പദം പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നതു “ജീവൻ വെടിഞ്ഞു,” അഥവാ അടിക്കു​റി​പ്പിൽ കാണു​ന്ന​തു​പോ​ലെ “അന്ത്യശ്വാ​സം വലിച്ചു” എന്നാണ്‌.) സംഭവി​ക്കേ​ണ്ട​തെ​ല്ലാം പൂർത്തി​യാ​യ​തു​കൊണ്ട്‌ ജീവൻ നിലനി​റു​ത്താ​നുള്ള പരി​ശ്രമം യേശു മനഃപൂർവം അവസാ​നി​പ്പി​ച്ചു എന്ന അർഥത്തി​ലാ​കാം മൂലഭാ​ഷ​യിൽ “ഏൽപ്പി​ച്ചു​കൊ​ടു​ത്തു” എന്നു പറഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നത്‌ എന്നാണു ചിലരു​ടെ അഭി​പ്രാ​യം. (യോഹ 19:30) അതെ, യേശു മനസ്സോ​ടെ ‘മരണത്തോളം തന്റെ ജീവൻ ചൊരി​ഞ്ഞു.’​—യശ 53:12; യോഹ 10:11.

വിശു​ദ്ധ​മ​ന്ദി​രം: നയോസ്‌ എന്ന ഗ്രീക്കു​പദം ഇവിടെ ആലയസ​മു​ച്ച​യ​ത്തി​ന്റെ കേന്ദ്ര​ഭാ​ഗ​ത്തുള്ള കെട്ടി​ടത്തെ കുറി​ക്കു​ന്നു. അതിലാ​യി​രു​ന്നു വിശു​ദ്ധ​വും അതിവി​ശു​ദ്ധ​വും.

തിരശ്ശീല: ദേവാ​ല​യ​ത്തി​ലെ വിശു​ദ്ധ​ത്തെ​യും അതിവി​ശു​ദ്ധ​ത്തെ​യും തമ്മിൽ വേർതി​രി​ക്കുന്ന ഈ തിരശ്ശീ​ല​യിൽ മനോ​ഹ​ര​മായ ചിത്ര​പ്പ​ണി​ക​ളു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. ജൂതപാ​ര​മ്പ​ര്യം പറയുന്നതനുസരിച്ച്‌, നല്ല ഭാരമു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന ഈ തിരശ്ശീ​ല​യ്‌ക്കു 18 മീ. (60 അടി) നീളവും 9 മീ. (30 അടി) വീതി​യും 7.4 സെ.മീ. (2.9 ഇഞ്ച്‌) കനവും ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. തിരശ്ശീല രണ്ടായി കീറി​യ​തി​ലൂ​ടെ യഹോവ തന്റെ മകനെ കൊന്ന​വ​രോ​ടുള്ള ക്രോധം പ്രകടി​പ്പി​ച്ചു. സ്വർഗ​ത്തി​ലേ​ക്കുള്ള പ്രവേ​ശനം ഇനി സാധ്യ​മാ​ണെ​ന്നും അതു സൂചി​പ്പി​ച്ചു.​—എബ്ര 10:19, 20; പദാവലി കാണുക.

കല്ലറകൾ: അഥവാ “സ്‌മാ​ര​ക​ക്ക​ല്ല​റകൾ.”​—പദാവ​ലി​യിൽ “സ്‌മാ​ര​ക​ക്കല്ലറ” കാണുക.

പുറത്ത്‌ വന്നു: “പുറത്ത്‌ വരിക” എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കുന്ന എഗെയ്‌റോ എന്ന ഗ്രീക്കു​ക്രി​യ​യ്‌ക്കു പുനരു​ത്ഥാ​നത്തെ അർഥമാ​ക്കാ​നാ​കു​മെ​ങ്കി​ലും മിക്ക​പ്പോ​ഴും മറ്റു കാര്യ​ങ്ങളെ കുറി​ക്കാ​നാണ്‌ അത്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​ട്ടു​ള്ളത്‌. ഉദാഹരണത്തിന്‌, ഒരു കുഴി​യിൽനിന്ന്‌ ‘പിടിച്ചുകയറ്റുക,’ നിലത്തു​നിന്ന്‌ ‘എഴുന്നേൽക്കുക’ എന്നൊ​ക്കെ​യുള്ള അർഥത്തിൽ അത്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​ട്ടുണ്ട്‌. (മത്ത 12:11; 17:7; ലൂക്ക 1:69) ഇനി, മത്തായി പറഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നതു ‘വിശുദ്ധർ’ “പുറത്ത്‌ വന്നു” എന്നല്ല മറിച്ച്‌ അവരുടെ “ജഡങ്ങൾ പുറത്ത്‌ വന്നു” എന്നാണ്‌. തെളി​വ​നു​സ​രിച്ച്‌ ഭൂകമ്പ​ത്തി​ന്റെ ശക്തി കാരണം കല്ലറകൾ തുറന്നു​പോ​യിട്ട്‌ ജഡങ്ങൾ പുറത്ത്‌ വന്നതാ​കാം.

യേശു ഉയിർപ്പി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​ശേഷം: വലയങ്ങൾക്കു​ള്ളിൽ കാണുന്ന സംഭവങ്ങൾ പിന്നീടു നടന്നതാണ്‌.

കല്ലറയ്‌ക്കൽനിന്ന്‌ വന്നവർ: ഇവിടെ കാണുന്ന ഗ്രീക്കു​ക്രി​യ​യു​ടെ കർത്താവ്‌ പുല്ലിം​ഗ​ബ​ഹു​വ​ച​ന​രൂ​പ​ത്തി​ലു​ള്ള​താണ്‌. അതു സൂചി​പ്പി​ക്കു​ന്നത്‌ ഇവിടെ പറയു​ന്നത്‌ ആളുക​ളെ​ക്കു​റി​ച്ചാണ്‌ അല്ലാതെ 52-ാം വാക്യ​ത്തിൽ പറഞ്ഞി​രി​ക്കുന്ന ജഡങ്ങ​ളെ​ക്കു​റി​ച്ചല്ല (ഗ്രീക്കിൽ ഇതു നപും​സ​ക​രൂ​പ​ത്തി​ലു​ള്ള​താണ്‌.) എന്നാണ്‌. അതുവഴി കടന്നു​പോയ ആളുക​ളാ​യി​രി​ക്കാം ഇത്‌. ഭൂകമ്പ​ത്തിൽ (51-ാം വാക്യം) വെളി​യിൽ വന്ന ശവശരീ​രങ്ങൾ കണ്ട അവർ നഗരത്തി​ലെത്തി അതെക്കു​റിച്ച്‌ മറ്റുള്ള​വ​രോ​ടു പറഞ്ഞു​കാ​ണും.

വിശു​ദ്ധ​ന​ഗ​രം: അതായത്‌, യരുശ​ലേം.​—മത്ത 4:5-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

സൈനി​കോ​ദ്യോ​ഗസ്ഥൻ: അഥവാ “ശതാധിപൻ.” അതായത്‌ റോമൻ സൈന്യ​ത്തി​ലെ ഏകദേശം 100 പടയാ​ളി​ക​ളു​ടെ മേധാവി. പീലാ​ത്തൊസ്‌ യേശു​വി​നെ വിചാരണ ചെയ്യുന്ന സമയത്ത്‌ ഈ ഉന്നതോദ്യോഗസ്ഥൻ അവി​ടെ​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നി​രി​ക്കാം. അതു​കൊ​ണ്ടു​തന്നെ യേശു ദൈവ​പു​ത്ര​നാ​ണെന്ന്‌ അവകാ​ശ​പ്പെ​ട്ട​താ​യി ജൂതന്മാർ പറഞ്ഞത്‌ അദ്ദേഹം കേട്ടി​രി​ക്കാ​നി​ട​യുണ്ട്‌.​—മത്ത 27:27; യോഹ 19:7.

മഗ്‌ദ​ല​ക്കാ​രി മറിയ: മറ്റു മറിയ​മാ​രിൽനിന്ന്‌ ഈ മറിയയെ വേർതി​രി​ച്ചു​കാ​ണി​ക്കുന്ന മഗ്‌ദ​ല​ക്കാ​രി എന്ന വിശേ​ഷണം മഗ്‌ദല എന്ന സ്ഥലപ്പേ​രിൽനിന്ന്‌ വന്നതാ​കാം. ഗലീല​ക്ക​ട​ലി​ന്റെ പടിഞ്ഞാ​റേ തീര​ത്തോ​ടു ചേർന്ന്‌ സ്ഥിതി​ചെ​യ്യുന്ന ഈ പട്ടണത്തി​ന്റെ സ്ഥാനം കഫർന്നഹൂമിനും തിബെ​ര്യാ​സി​നും ഇടയ്‌ക്ക്‌ ഏതാണ്ട്‌ അവയുടെ മധ്യഭാ​ഗ​ത്താ​യി​രു​ന്നു. ഇതു മറിയ ജനിച്ചു​വ​ളർന്ന സ്ഥലമോ അപ്പോൾ താമസി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രുന്ന സ്ഥലമോ ആയിരി​ക്കാം എന്നു കരുത​പ്പെ​ടു​ന്നു.​—മത്ത 15:39; ലൂക്ക 8:2 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.

യാക്കോബ്‌: ‘ചെറിയ യാക്കോബ്‌ ’ എന്നും അറിയ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നു.​—മർ 15:40.

യോസെ: ചില പുരാതന കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളിൽ ഇവിടെ “യോസെ” എന്നതിനു പകരം “യോ​സേഫ്‌” എന്നാണു കാണു​ന്നത്‌. മിക്ക പുരാതന കൈ​യെ​ഴു​ത്തു​പ്ര​തി​ക​ളി​ലും മർ 15:40-ലെ സമാന്ത​ര​വി​വ​ര​ണ​ത്തിൽ “യോസെ” എന്നാണു കാണു​ന്നത്‌.

സെബെ​ദി​പു​ത്ര​ന്മാ​രു​ടെ അമ്മ: അതായത്‌ അപ്പോ​സ്‌ത​ല​ന്മാ​രായ യാക്കോ​ബി​ന്റെ​യും യോഹ​ന്നാ​ന്റെ​യും അമ്മ.​—മത്ത 4:21; 20:20 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.

യോ​സേഫ്‌: യോ​സേ​ഫി​നെ​ക്കു​റിച്ച്‌ ഓരോ സുവി​ശേ​ഷ​യെ​ഴു​ത്തു​കാ​രും നൽകുന്ന വ്യത്യ​സ്‌ത​മായ വിശദാം​ശ​ങ്ങ​ളിൽ അവരവ​രു​ടേ​തായ വ്യക്തി​മു​ദ്ര പതിഞ്ഞി​ട്ടുണ്ട്‌. നികു​തി​പി​രി​വു​കാ​ര​നായ മത്തായി, യോ​സേഫ്‌ ധനിക​നാ​ണെന്നു രേഖ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നു; റോമാ​ക്കാർക്കു​വേണ്ടി എഴുതിയ മർക്കോസ്‌ ആകട്ടെ, ദൈവ​രാ​ജ്യ​ത്തി​നു​വേണ്ടി കാത്തി​രുന്ന ആളായ യോ​സേഫ്‌ ‘ന്യായാ​ധി​പ​സ​ഭ​യി​ലെ ബഹുമാ​ന്യ​നായ ഒരു അംഗമാണ്‌ ’ എന്നു പറയുന്നു; മനസ്സലി​വുള്ള വൈദ്യ​നായ ലൂക്കോസ്‌ എഴുതി​യത്‌ യോ​സേഫ്‌ യേശു​വിന്‌ എതി​രെ​യുള്ള ന്യായാ​ധി​പ​സ​ഭ​യു​ടെ തീരു​മാ​നത്തെ അനുകൂ​ലി​ക്കാഞ്ഞ, ‘നല്ലവനും നീതി​മാ​നും’ ആയ ഒരാളാ​ണെ​ന്നാണ്‌; യോ​സേഫ്‌ “ജൂതന്മാ​രെ പേടിച്ച്‌ യേശു​വി​ന്റെ ഒരു രഹസ്യ​ശി​ഷ്യ​നാ​യി കഴിഞ്ഞി​രുന്ന” ആളാ​ണെന്നു പറഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നതു യോഹ​ന്നാൻ മാത്ര​മാണ്‌.​—മർ 15:43-46; ലൂക്ക 23:50-53; യോഹ 19:38-42.

അരിമഥ്യ: “ഉയരം” എന്ന്‌ അർഥമുള്ള ഒരു എബ്രാ​യ​പ​ദ​ത്തിൽനി​ന്നാണ്‌ ഈ നഗരത്തി​ന്റെ പേര്‌ വന്നിരി​ക്കു​ന്നത്‌. ലൂക്ക 23:51-ൽ അതിനെ ‘യഹൂദ്യ​രു​ടെ ഒരു നഗരം’ എന്നു വിളി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു.​—അനു. ബി10 കാണുക.

കല്ലറ: അഥവാ “സ്‌മാ​ര​ക​ക്കല്ലറ.” ഇതു പ്രകൃ​തി​ജ​ന്യ​മായ ഗുഹയല്ല, മറിച്ച്‌ താരത​മ്യേന മൃദു​വായ, ചുണ്ണാ​മ്പു​കൽപ്പാ​റ​യിൽ വെട്ടി​യു​ണ്ടാ​ക്കിയ അറയാ​യി​രു​ന്നു. മിക്ക​പ്പോ​ഴും അത്തരം കല്ലറക​ളിൽ ശവശരീ​രം വെക്കാൻ പാകത്തി​നു ബെഞ്ചു​പോ​ലുള്ള തട്ടുകൾ കാണു​മാ​യി​രു​ന്നു. അവയുടെ ഭിത്തി​ക​ളി​ലും അറകൾ വെട്ടി​യു​ണ്ടാ​ക്കി​യി​രു​ന്നു.​—പദാവ​ലി​യിൽ “സ്‌മാ​ര​ക​ക്കല്ലറ” കാണുക.

വലിയ കല്ല്‌: സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ ഇതിനു വൃത്താ​കൃ​തി​യാ​യി​രു​ന്നു. കാരണം ഈ വാക്യ​ത്തിൽ കല്ലറയു​ടെ വാതിൽക്ക​ലേക്കു കല്ല്‌ ‘ഉരുട്ടി​വെ​ച്ചെ​ന്നും,’ മർ 16:4-ൽ യേശു​വി​ന്റെ പുനരു​ത്ഥാ​ന​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ പറയു​ന്നി​ടത്ത്‌ അത്‌ ‘ഉരുട്ടി​മാ​റ്റി​യെ​ന്നും’ ആണ്‌ പറയു​ന്നത്‌. ഇതിന്‌ ഒരു ടണ്ണോ അതിൽ കൂടു​ത​ലോ ഭാരം വരുമാ​യി​രു​ന്നു.

അടുത്ത ദിവസം: അതായത്‌ നീസാൻ 15. നീസാൻ 14-ന്റെ പിറ്റേന്ന്‌, ആഴ്‌ച​യു​ടെ ഏതു ദിവസ​മാ​ണെ​ങ്കി​ലും അത്‌ ഒരു ശബത്തായി അഥവാ വിശു​ദ്ധ​മായ ഒരു വിശ്ര​മ​ദി​ന​മാ​യി ആചരി​ച്ചി​രു​ന്നു. എന്നാൽ എ.ഡി. 33-ലെ നീസാൻ 15, ആ ആഴ്‌ച​യി​ലെ പതിവ്‌ ശബത്തു​ദി​വ​സം​ത​ന്നെ​യാ​യി​രു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌ അതൊരു “വലിയ” ശബത്ത്‌ അഥവാ ഇരട്ടശ​ബത്ത്‌ ആയിരു​ന്നു.​—യോഹ 19:31; അനു. ബി12 കാണുക.

ഒരുക്ക​നാൾ: ഒരാഴ്‌ച​യി​ലെ ശബത്തു​ദി​വ​സ​ത്തി​ന്റെ തലേനാൾ. ജൂതന്മാർ ശബത്തി​നു​വേ​ണ്ടി​യുള്ള ഒരുക്കങ്ങൾ നടത്തുന്ന ദിവസ​മാ​യി​രു​ന്നു ഇത്‌. ശബത്തു​ദി​വ​സം​കൂ​ടി കണക്കാക്കി കൂടുതൽ ഭക്ഷണം ഉണ്ടാക്കുക, ശബത്ത്‌ കഴിയു​ന്ന​തു​വരെ മാറ്റി​വെ​ക്കാൻ പറ്റാത്ത ജോലി​കൾ ചെയ്‌തു​തീർക്കുക എന്നിവ​യെ​ല്ലാം അതിന്റെ ഭാഗമാ​യി​രു​ന്നു. ഇത്തവണ നീസാൻ 14 ആയിരു​ന്നു ആ ഒരുക്ക​നാൾ.​—മർ 15:42; പദാവലി കാണുക.

മൂന്നു ദിവസം: ഈ പദപ്ര​യോ​ഗ​ത്തി​നു മൂന്നു ദിവസ​ത്തി​ന്റെ ഭാഗങ്ങളെ അർഥമാ​ക്കാ​നാ​കും. അതു​കൊ​ണ്ടാ​ണു “മൂന്നാം ദിവസം​വരെ കല്ലറ ഭദ്രമാ​ക്കി സൂക്ഷി​ക്കാൻ“ അവർ അപേക്ഷി​ച്ചത്‌, അല്ലായി​രു​ന്നെ​ങ്കിൽ “നാലാം ദിവസം​വരെ” എന്നു പറയു​മാ​യി​രു​ന്നു.​—മത്ത 27:64; മത്ത 12:40-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

ഇത്‌ ആദ്യ​ത്തേ​തി​നെ​ക്കാൾ വലിയ ചതിയാ​കും: യേശു​വി​ന്റെ ശത്രു​ക്ക​ളു​ടെ അഭി​പ്രാ​യ​ത്തിൽ, താൻ മിശി​ഹ​യാ​ണെ​ന്നുള്ള യേശു​വി​ന്റെ അവകാ​ശ​വാ​ദ​മാ​യി​രു​ന്നു ആദ്യത്തെ ചതി. യേശു​വി​ന്റെ പുനരു​ത്ഥാ​നം അതി​നെ​ക്കാൾ വലി​യൊ​രു “ചതിയാ​കും” എന്നായി​രി​ക്കാം അവർ ഉദ്ദേശി​ച്ചത്‌. യേശു പുനരു​ത്ഥാ​ന​പ്പെ​ട്ടാൽ താൻ മിശി​ഹ​യാ​ണെ​ന്നുള്ള യേശു​വി​ന്റെ അവകാ​ശ​വാ​ദം ശരിയാ​ണെന്നു വരു​മെന്ന്‌ അവർ ചിന്തി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടാ​കണം.

കാവൽഭ​ട​ന്മാ​രു​ടെ ഒരു ഗണം: തെളി​വ​നു​സ​രിച്ച്‌ പീലാ​ത്തൊസ്‌ അപ്പോൾ റോമൻ പടയാ​ളി​ക​ളു​ടെ ഒരു ഗണത്തെ​യാ​ണു വിട്ടു​കൊ​ടു​ത്തത്‌. (മത്ത 28:4, 11) അങ്ങനെ നിഗമനം ചെയ്യാൻ രണ്ടു കാരണ​ങ്ങ​ളുണ്ട്‌: ഒന്ന്‌, അവർ ദേവാ​ല​യ​ത്തിൽ സേവി​ച്ചി​രുന്ന ജൂതഭ​ട​ന്മാ​രാ​യി​രു​ന്നെ​ങ്കിൽ ഇതിനാ​യി പീലാ​ത്തൊ​സി​നെ സമീപി​ക്കേ​ണ്ടി​വ​രി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. രണ്ട്‌, യേശു​വി​ന്റെ ശരീരം അപ്രത്യ​ക്ഷ​മാ​യ​തി​നെ​ക്കു​റിച്ച്‌ ഗവർണർ അറിഞ്ഞാൽ പ്രശ്‌നം പരിഹ​രി​ക്കാൻ തങ്ങൾ അദ്ദേഹ​ത്തോ​ടു സംസാ​രി​ച്ചു​കൊ​ള്ളാം എന്ന വാഗ്‌ദാ​ന​മാ​ണു പുരോ​ഹി​ത​ന്മാർ നൽകി​യത്‌.​—മത്ത 28:14.