ശബത്ത്‌: അക്ഷ. “ശബത്തുകൾ.” ഈ വാക്യ​ത്തിൽ സാബ്ബ​ടോൺ എന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദ​ത്തി​ന്റെ ബഹുവ​ച​ന​രൂ​പം രണ്ടു പ്രാവ​ശ്യം കാണു​ന്നുണ്ട്‌. അതിൽ ആദ്യ​ത്തേത്‌, ആഴ്‌ച​യു​ടെ ഏഴാം ദിവസ​മായ ശബത്ത്‌ ദിവസത്തെ മാത്രം കുറി​ക്കു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌ ‘ശബത്ത്‌ ’ എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നു. രണ്ടാമ​ത്തേത്‌, ഏഴു ദിവസ​ങ്ങ​ളു​ടെ കാലഘ​ട്ടത്തെ കുറി​ക്കു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌ ആഴ്‌ച​യു​ടെ എന്നാണു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. ആ ശബത്ത്‌ ദിവസം (നീസാൻ 15) സൂര്യാ​സ്‌ത​മ​യ​ത്തോ​ടെ അവസാ​നി​ച്ചു. മത്തായി​യു​ടെ സുവി​ശേ​ഷ​ത്തിൽ പറഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നതു ‘ശബത്തിനു ശേഷമുള്ള’ സന്ധ്യ​യെ​ക്കു​റി​ച്ചാ​ണെന്നു ചിലർ കരുതു​ന്നെ​ങ്കി​ലും, സ്‌ത്രീ​കൾ കല്ലറ കാണാൻ ചെന്നത്‌ നീസാൻ 16-ാം തീയതി “അതിരാ​വി​ലെ” “സൂര്യൻ ഉദിച്ച​പ്പോൾത്തന്നെ” ആണെന്നു മറ്റു സുവി​ശേ​ഷ​വി​വ​ര​ണങ്ങൾ വ്യക്തമാ​ക്കു​ന്നു.​—മർ 16:1, 2; ലൂക്ക 24:1; യോഹ 20:1; പദാവ​ലി​യും അനു. ബി12-ഉം കാണുക.

ആഴ്‌ച​യു​ടെ ഒന്നാം ദിവസം: അതായത്‌, നീസാൻ 16. ശബത്തിന്റെ തൊട്ട​ടുത്ത ദിവസ​മാ​ണു ജൂതന്മാർ ആഴ്‌ച​യു​ടെ ഒന്നാം ദിവസ​മാ​യി കണക്കാ​ക്കി​യി​രു​ന്നത്‌.

യഹോ​വ​യു​ടെ ദൂതൻ: മത്ത 1:20–ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പും അനു. സി-യും കാണുക.

ശിഷ്യ​ന്മാ​രോട്‌ ഇങ്ങനെ പറയുക: “യേശു മരിച്ച​വ​രിൽനിന്ന്‌ ഉയിർപ്പി​ക്ക​പ്പെട്ടു”: ക്രിസ്‌തു​ശി​ഷ്യ​രിൽ ഈ സ്‌ത്രീ​ക​ളോ​ടാ​യി​രു​ന്നു യേശു​വി​ന്റെ പുനരു​ത്ഥാ​ന​ത്തെ​ക്കു​റിച്ച്‌ ആദ്യം അറിയി​ച്ചത്‌. ഇതെക്കു​റിച്ച്‌ മറ്റു ശിഷ്യരെ അറിയി​ക്കാൻ നിയോ​ഗി​ച്ച​തും ഇവരെ​ത്ത​ന്നെ​യാ​യി​രു​ന്നു. (മത്ത 28:2, 5, 7) ജൂതപാ​ര​മ്പ​ര്യ​മ​നു​സ​രിച്ച്‌ കോട​തി​യിൽ സാക്ഷി​മൊ​ഴി കൊടു​ക്കാൻ സ്‌ത്രീ​കളെ അനുവ​ദി​ച്ചി​രു​ന്നില്ല. എന്നാൽ ഇതിനു തിരു​വെ​ഴു​ത്ത​ടി​സ്ഥാ​ന​മി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. അതേസ​മയം സന്തോ​ഷ​ക​ര​മായ ഈ നിയമനം സ്‌ത്രീ​കൾക്കു നൽകി​ക്കൊണ്ട്‌ യഹോ​വ​യു​ടെ ദൂതൻ സ്‌ത്രീ​കളെ ആദരിച്ചു.

വണങ്ങി: അഥവാ “കുമ്പിട്ട്‌ നമസ്‌ക​രി​ച്ചു; സാഷ്ടാം​ഗം പ്രണമി​ച്ചു; ആദരവ്‌ കാണിച്ചു.”​—മത്ത 8:2; 14:33; 15:25 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.

എന്റെ സഹോ​ദ​ര​ന്മാർ: തന്റെ ശിഷ്യ​ന്മാ​രു​മാ​യുള്ള ആത്മീയ​ബന്ധം നിമി​ത്ത​മാ​ണു യേശു അവരെ ‘സഹോ​ദ​ര​ന്മാർ’ എന്നു വിളി​ച്ചത്‌.​—മത്ത 28:16 കാണുക; മത്ത 25:40; യോഹ 20:17; എബ്ര 2:10-12 എന്നിവ താരത​മ്യം ചെയ്യുക.

മൂപ്പന്മാർ: മത്ത 16:21-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

ഇത്‌: അതായത്‌, അവർ ഉറങ്ങി​പ്പോ​യെന്ന നുണ. കാവൽ നിൽക്കു​ന്ന​തി​നി​ട​യിൽ ഉറങ്ങി​പ്പോ​യാൽ റോമൻ പടയാ​ളി​കൾക്കു വധശി​ക്ഷ​വരെ ലഭിക്കാ​മാ​യി​രു​ന്നു.

ഗവർണ​റു​ടെ: ഇവിടെ പറഞ്ഞി​രി​ക്കുന്ന ഗവർണർ പൊന്തി​യൊസ്‌ പീലാ​ത്തൊ​സാണ്‌.

കാണാൻ: സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌, യേശു​വി​നെ കാണാൻ 500-ലധികം പേർ ഗലീല​യിൽ കൂടി​വന്നു.​—1കൊ 15:6.

ചിലർ സംശയി​ച്ചു: സംശയി​ച്ചത്‌ അപ്പോ​സ്‌ത​ല​ന്മാ​രിൽപ്പെട്ട ആരുമല്ല എന്ന സൂചന​യാണ്‌ 1കൊ 15:6 നൽകു​ന്നത്‌. സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ അത്‌ ഗലീല​യി​ലെ ശിഷ്യ​ന്മാ​രാ​യി​രു​ന്നു. യേശു അവർക്ക്‌ അതുവരെ പ്രത്യ​ക്ഷ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നില്ല.

എല്ലാ ജനതക​ളി​ലെ​യും ആളുകൾ: ഇതിന്റെ അക്ഷരാർഥ​പ​രി​ഭാഷ “എല്ലാ ജനതക​ളും” എന്നാണ്‌. എന്നാൽ സന്ദർഭം സൂചി​പ്പി​ക്കു​ന്നത്‌ ഇത്‌ എല്ലാ ജനതക​ളി​ലെ​യും ആളുക​ളെ​യാണ്‌ കുറി​ക്കു​ന്ന​തെ​ന്നാണ്‌. കാരണം അവരെ സ്‌നാ​ന​പ്പെ​ടു​ത്തുക എന്ന പദപ്ര​യോ​ഗ​ത്തി​ലെ “അവർ” എന്ന സർവനാ​മം ഗ്രീക്കിൽ പുല്ലിം​ഗ​രൂ​പ​ത്തി​ലു​ള്ള​താണ്‌. അതു ‘ജനതക​ളെയല്ല’ ആളുക​ളെ​യാണ്‌ അർഥമാ​ക്കു​ന്നത്‌. “ജനതകൾ” എന്ന പദമാ​കട്ടെ ഗ്രീക്കിൽ നപും​സ​ക​രൂ​പ​ത്തി​ലു​ള്ള​തും. ‘എല്ലാ ജനതക​ളി​ലെ​യും ആളുക​ളു​ടെ’ അടുക്കൽ എത്തുക എന്ന ഈ കല്‌പന പുതിയ ഒന്നായി​രു​ന്നു. യേശു​വി​ന്റെ ശുശ്രൂ​ഷ​ക്കാ​ല​ത്തി​നു മുമ്പ്‌, യഹോ​വയെ സേവി​ക്കാ​നാ​യി വരുന്ന മറ്റു ജനതക​ളിൽപ്പെ​ട്ട​വരെ ഇസ്രാ​യേ​ലി​ലേക്കു സ്വാഗതം ചെയ്‌തി​രു​ന്ന​താ​യി തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​കൾ സൂചി​പ്പി​ക്കു​ന്നുണ്ട്‌. (1രാജ 8:41-43) എന്നാൽ ഈ കല്‌പ​ന​യി​ലൂ​ടെ പ്രസം​ഗ​പ്ര​വർത്തനം കൂടുതൽ വിപു​ല​മാ​ക്കാ​നുള്ള ഒരു നിയോ​ഗം യേശു ശിഷ്യ​ന്മാർക്കു നൽകി. ഇനിമു​തൽ ജനനം​കൊണ്ട്‌ ജൂതന്മാ​ര​ല്ലാ​ത്ത​വ​രു​ടെ അടു​ത്തേ​ക്കും അവർ പോക​ണ​മാ​യി​രു​ന്നു. ഈ ശിഷ്യ​രാ​ക്കൽവേല ലോക​വ്യാ​പ​ക​മാ​യി നടക്കേ​ണ്ട​താ​ണെ​ന്നാ​ണു യേശു ഇതിലൂ​ടെ സൂചി​പ്പി​ച്ചത്‌.​—മത്ത 10:1, 5-7; വെളി 7:9; മത്ത 24:14-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു കാണുക.

ശിഷ്യ​രാ​ക്കു​ക: മതീറ്റ്യു​വോ എന്ന ഗ്രീക്കു​ക്രി​യയെ “പഠിപ്പി​ക്കുക” എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്താ​നാ​കും. ആളുകളെ വിദ്യാർഥി​ക​ളോ ശിഷ്യ​ന്മാ​രോ ആക്കുക എന്ന ലക്ഷ്യ​ത്തോ​ടെ പഠിപ്പി​ക്കു​ന്ന​താണ്‌ ഇതിൽ ഉൾപ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. (ഇതേ പദം, “പഠിപ്പി​ക്കുന്ന” എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കുന്ന മത്ത 13:52 താരത​മ്യം ചെയ്യുക.) “ശിഷ്യ​രാ​ക്കുക” എന്ന കല്‌പ​ന​യിൽ ഉൾപ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്നത്‌ എന്താ​ണെന്നു “സ്‌നാ​ന​പ്പെ​ടു​ത്തുക,” “പഠിപ്പി​ക്കുക” എന്നീ ക്രിയകൾ വ്യക്തമാ​ക്കു​ന്നു.

പിതാ​വി​ന്റെ​യും പുത്ര​ന്റെ​യും പരിശു​ദ്ധാ​ത്മാ​വി​ന്റെ​യും: പിതാ​വി​നെ അംഗീ​ക​രി​ക്കു​ന്നതു തികച്ചും ന്യായ​മാണ്‌. കാരണം പിതാവ്‌, അതായത്‌ ദൈവ​മായ യഹോവ, നമ്മുടെ സ്രഷ്ടാ​വും ജീവദാ​താ​വും ആണ്‌. (സങ്ക 36:7, 9; വെളി 4:11) ഇനി, ദൈ​വോ​ദ്ദേ​ശ്യ​ത്തിൽ പുത്രന്റെ സ്ഥാനം അംഗീ​ക​രി​ക്കാ​തെ ഒരു മനുഷ്യ​നും രക്ഷ നേടാ​നാ​കി​ല്ലെ​ന്നും ബൈബിൾ പറയു​ന്നുണ്ട്‌. (യോഹ 14:6; പ്രവൃ 4:12) പരിശു​ദ്ധാ​ത്മാ​വി​ന്റെ ധർമം അംഗീ​ക​രി​ക്കു​ന്ന​തും വളരെ പ്രധാ​ന​മാണ്‌. കാരണം ജീവൻ നൽകുക (ഇയ്യ 33:4), തന്റെ സന്ദേശം രേഖ​പ്പെ​ടു​ത്താൻ മനുഷ്യ​രെ പ്രചോ​ദി​പ്പി​ക്കുക (2പത്ര 1:21), തന്റെ ഇഷ്ടം ചെയ്യാൻ അവരെ ശക്തീക​രി​ക്കുക (റോമ 15:19) എന്നിങ്ങനെ പല കാര്യ​ങ്ങ​ളും ചെയ്യാൻ ദൈവം തന്റെ പ്രവർത്ത​ന​നി​ര​ത​മായ ഈ ശക്തിയെ ഉപയോ​ഗി​ക്കു​ന്നു. ഈ വാക്യം ത്രി​ത്വോ​പ​ദേ​ശത്തെ പിന്താ​ങ്ങു​ന്ന​താ​യി ചിലർ വിശ്വ​സി​ക്കു​ന്നെ​ങ്കി​ലും പിതാ​വി​നും പുത്ര​നും പരിശു​ദ്ധാ​ത്മാ​വി​നും നിത്യത, ശക്തി, സ്ഥാനം എന്നീ കാര്യ​ങ്ങ​ളിൽ തുല്യ​ത​യു​ണ്ടെന്നു ബൈബി​ളിൽ ഒരിട​ത്തും പറയു​ന്നില്ല. ഒരേ വാക്യ​ത്തിൽ പിതാ​വി​നെ​യും പുത്ര​നെ​യും പരിശു​ദ്ധാ​ത്മാ​വി​നെ​യും കുറിച്ച്‌ ഇങ്ങനെ ഒരുമിച്ച്‌ പറഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നു എന്നതു​കൊ​ണ്ടു മാത്രം ദൈവ​ത്വം, നിത്യത എന്നിവ​യു​ടെ കാര്യ​ത്തിൽ പിതാ​വും പുത്ര​നും പരിശു​ദ്ധാ​ത്മാ​വും ഒരു​പോ​ലെ​യാ​ണെന്നു വരുന്നില്ല. പിതാ​വി​നും പുത്ര​നും പരിശു​ദ്ധാ​ത്മാ​വി​നും തുല്യ​ത​യു​ണ്ടെ​ന്നും അതിന്‌ അർഥമില്ല.​—മർ 13:32; കൊലോ 1:15; 1തിമ 5:21.

പരിശു​ദ്ധാ​ത്മാവ്‌: അഥവാ “പ്രവർത്ത​ന​നി​ര​ത​മായ പരിശു​ദ്ധ​ശക്തി.” “ആത്മാവ്‌” എന്ന പദം (ഗ്രീക്കിൽ നപും​സകം.) വ്യക്തി​ത്വ​മി​ല്ലാത്ത, പ്രവർത്ത​ന​നി​ര​ത​മായ ഒരു ശക്തിയെ കുറി​ക്കു​ന്നു. അതു ദൈവ​ത്തിൽനിന്ന്‌ ഉത്ഭവി​ക്കു​ന്ന​താണ്‌.​—പദാവ​ലി​യിൽ “ആത്മാവ്‌”; “പരിശു​ദ്ധാ​ത്മാവ്‌” എന്നിവ കാണുക.

നാമത്തിൽ: “നാമം” എന്നതിന്റെ ഗ്രീക്കു​പദം (ഓനൊമ) ഒരു വ്യക്തി​യു​ടെ പേരിനെ മാത്രമല്ല കുറി​ക്കു​ന്നത്‌. ഇവിടെ അത്‌, പിതാ​വി​ന്റെ​യും പുത്ര​ന്റെ​യും അധികാ​ര​വും സ്ഥാനവും അതോ​ടൊ​പ്പം പരിശു​ദ്ധാ​ത്മാ​വി​ന്റെ ധർമവും അംഗീ​ക​രി​ക്കു​ന്ന​തി​നെ അർഥമാ​ക്കു​ന്നു. അത്‌ അംഗീ​ക​രി​ക്കു​ന്ന​തോ​ടെ ഒരു വ്യക്തി ദൈവ​വു​മാ​യി പുതി​യൊ​രു ബന്ധത്തി​ലേക്കു വരുന്നു.​—മത്ത 10:41-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പു താരത​മ്യം ചെയ്യുക.

അവരെ പഠിപ്പി​ക്കുക: “പഠിപ്പി​ക്കുക” എന്നു പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യി​രി​ക്കുന്ന ഗ്രീക്കു​പ​ദ​ത്തിൽ, അറിവ്‌ പകർന്നു​കൊ​ടു​ക്കു​ന്ന​തും അതു വിശദീ​ക​രി​ക്കു​ന്ന​തും ന്യായ​വാ​ദ​ത്തി​ലൂ​ടെ കാര്യങ്ങൾ വ്യക്തമാ​ക്കു​ന്ന​തും തെളി​വു​കൾ നിരത്തു​ന്ന​തും ഉൾപ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ന്നു. (മത്ത 3:1; 4:23 എന്നിവ​യു​ടെ പഠനക്കു​റി​പ്പു​കൾ കാണുക.) യേശു കല്‌പി​ച്ച​തെ​ല്ലാം അനുസ​രി​ക്കാൻ അവരെ പഠിപ്പി​ക്കു​ന്നതു തുടർച്ച​യായ ഒരു പ്രക്രി​യ​യാണ്‌. യേശു പഠിപ്പി​ച്ച​തെ​ല്ലാം പഠിപ്പി​ക്കാ​നും യേശു​വി​ന്റെ ഉപദേ​ശങ്ങൾ അനുസ​രി​ക്കാ​നും യേശു​വി​ന്റെ മാതൃക അനുക​രി​ക്കാ​നും അവരെ പഠിപ്പി​ക്കു​ന്നത്‌ അതിൽ ഉൾപ്പെ​ടു​ന്നു.​—യോഹ 13:17; എഫ 4:21; 1പത്ര 2:21.

വ്യവസ്ഥി​തി: അഥവാ “യുഗം.”​—പദാവ​ലി​യിൽ “വ്യവസ്ഥി​തി(കൾ)” കാണുക.

അവസാ​ന​കാ​ലം: മത്ത 24:3-ന്റെ പഠനക്കു​റി​പ്പും പദാവ​ലി​യിൽ “വ്യവസ്ഥി​തി​യു​ടെ അവസാ​ന​കാ​ലം” എന്നതും കാണുക.