1. യഹോ​വ​യെ​ക്കു​റിച്ച്‌ ആശ്വാസം തരുന്ന ഏതു കാര്യ​മാ​ണു ബൈബിൾ പറയു​ന്നത്‌?

നിറമോ സൗന്ദര്യ​മോ നിങ്ങളു​ടെ വലുപ്പ​മോ നോക്കി ആളുകൾ നിങ്ങളെ വിലയി​രു​ത്താൻ നിങ്ങൾ ആഗ്രഹി​ക്കു​മോ? ആശ്വാസം തരുന്ന ഒരു കാര്യം പറയട്ടെ. യഹോവ നമ്മളെ വിലയി​രു​ത്തു​ന്നതു മനുഷ്യർക്കു കാണാൻ കഴിയുന്ന കാര്യ​ങ്ങ​ളു​ടെ അടിസ്ഥാ​ന​ത്തി​ലല്ല. ഉദാഹ​ര​ണ​ത്തിന്‌, ശമുവേൽ യിശ്ശാ​യി​യു​ടെ ഭവനത്തിൽ ചെന്ന​പ്പോൾ നടന്ന സംഭവം നോക്കുക. യിശ്ശാ​യി​യു​ടെ പുത്ര​ന്മാ​രിൽ യഹോവ കണ്ടതു ശമു​വേ​ലി​നു കാണാൻ കഴിഞ്ഞില്ല. യിശ്ശാ​യി​യു​ടെ ആൺമക്ക​ളിൽ ഒരാൾ ഇസ്രാ​യേ​ലി​ന്റെ രാജാ​വാ​കു​മെന്ന്‌ യഹോവ ശമു​വേ​ലി​നോ​ടു പറഞ്ഞു. പക്ഷേ ആരായി​രി​ക്കും അത്‌? യിശ്ശാ​യി​യു​ടെ മൂത്ത മകനായ എലിയാ​ബി​നെ കണ്ടപ്പോൾ ശമു​വേൽപ​റഞ്ഞു: “നിശ്ചയ​മാ​യും യഹോ​വ​യു​ടെ അഭിഷി​ക്തൻ ഇതാ ദൈവ​ത്തി​ന്റെ മുന്നിൽ നിൽക്കു​ന്നു.” ഒറ്റ നോട്ട​ത്തിൽ ഒരു രാജാ​വി​നു വേണ്ട എല്ലാ ലക്ഷണങ്ങ​ളും എലിയാ​ബി​നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. “പക്ഷേ, യഹോവ ശമു​വേ​ലി​നോ​ടു പറഞ്ഞു: ‘അയാളു​ടെ രൂപഭം​ഗി​യോ പൊക്ക​മോ നോക്ക​രുത്‌. കാരണം, ഞാൻ അയാളെ തള്ളിക്ക​ള​ഞ്ഞി​രി​ക്കു​ന്നു.’” ഇതിൽനിന്ന്‌ നമ്മൾ എന്താണു മനസ്സി​ലാ​ക്കേ​ണ്ടത്‌? യഹോ​വ​തന്നെ പറയുന്നു: “കണ്ണിനു കാണാ​നാ​കു​ന്നതു മാത്രം മനുഷ്യൻ കാണുന്നു. യഹോ​വ​യോ ഹൃദയ​ത്തിന്‌ ഉള്ളിലു​ള്ളതു കാണുന്നു.”​—1 ശമു. 16:1, 6, 7.

2. യോഹ​ന്നാൻ 7:24 പറയു​ന്ന​തു​പോ​ലെ, പുറമേ കാണു​ന്ന​തു​വെച്ച്‌ നമ്മൾ ഒരാളെ വിധി​ക്ക​രു​താ​ത്തത്‌ എന്തു​കൊണ്ട്‌? ഒരു ദൃഷ്ടാന്തം പറയുക.

² അപൂർണ​രാ​യ​തു​കൊണ്ട്‌ പുറമേ കാണു​ന്ന​തു​വെച്ച്‌ ആളുകളെ വിലയി​രു​ത്താ​നുള്ള ഒരു ചായ്‌വ്‌ നമുക്ക്‌ എല്ലാവർക്കു​മുണ്ട്‌. (യോഹ​ന്നാൻ 7:24 വായി​ക്കുക.) പക്ഷേ അതിന്റെ കുഴപ്പം മനസ്സി​ലാ​ക്കാൻ ഒരു ദൃഷ്ടാന്തം നോക്കാം. വിദഗ്‌ധ​നായ, അനുഭ​വ​പ​രി​ച​യ​മുള്ള ഒരു ഡോക്ടർക്കു​പോ​ലും ഒരു രോഗി​യെ വെറുതേ നോക്കി​യാൽ കാര്യ​മാ​യൊ​ന്നും പിടി​കി​ട്ടില്ല. ആദ്യം​തന്നെ ഡോക്ടർ രോഗി​ക്കു പറയാ​നു​ള്ളതു ശ്രദ്ധിച്ച്‌ കേൾക്കണം. എങ്കിൽ മാത്രമേ, രോഗി​ക്കു മുമ്പു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന ആരോ​ഗ്യ​പ്ര​ശ്‌ന​ങ്ങ​ളും ഇപ്പോ​ഴുള്ള രോഗ​ല​ക്ഷ​ണ​ങ്ങ​ളും തന്റെ അവസ്ഥ​യെ​ക്കു​റിച്ച്‌ അയാൾക്ക്‌ എന്താണു തോന്നു​ന്ന​തെ​ന്നും ഡോക്ടർക്കു മനസ്സി​ലാ​ക്കാൻ കഴിയൂ. ആന്തരി​കാ​വ​യ​വ​ങ്ങ​ളു​ടെ അവസ്ഥ അറിയു​ന്ന​തിന്‌ ഒരു എക്‌സ്‌റേ എടുക്കാൻപോ​ലും ഡോക്ടർ ആവശ്യ​പ്പെ​ട്ടേ​ക്കാം. ഇങ്ങനെ​യൊ​ക്കെ ചെയ്‌തി​ല്ലെ​ങ്കിൽ ഡോക്ട​റു​ടെ നിഗമ​നങ്ങൾ തെറ്റി​പ്പോ​യേ​ക്കാം. സമാന​മാ​യി, പുറമേ കാണു​ന്നതു മാത്രം നോക്കി​യാൽ സഹോ​ദ​ര​ങ്ങളെ ശരിക്കു മനസ്സി​ലാ​ക്കാൻ നമുക്കു  കഴിയില്ല. അതു​കൊണ്ട്‌ നമ്മൾ അതിന്‌ അപ്പുറ​ത്തേക്ക്‌, ഒരു വ്യക്തി​യു​ടെ ഉള്ളി​ലേക്കു നോക്കണം. ആളുക​ളു​ടെ മനസ്സു വായി​ക്കാൻ കഴിയാ​ത്ത​തു​കൊണ്ട്‌, യഹോവ മനസ്സി​ലാ​ക്കു​ന്ന​തു​പോ​ലെ അത്ര നന്നായി മറ്റുള്ള​വരെ മനസ്സി​ലാ​ക്കാൻ നമുക്കു കഴിയില്ല. പക്ഷേ ഇക്കാര്യ​ത്തിൽ യഹോ​വയെ അനുക​രി​ക്കാൻ നമുക്കു നല്ല ശ്രമം ചെയ്യാം. എങ്ങനെ?

3. ഈ ലേഖന​ത്തി​ലെ ബൈബിൾവി​വ​ര​ണങ്ങൾ ഏതെല്ലാം കാര്യ​ങ്ങ​ളിൽ യഹോ​വയെ അനുക​രി​ക്കാൻ നമ്മളെ സഹായി​ക്കും?

³ യഹോവ തന്റെ ആരാധ​ക​രോട്‌ എങ്ങനെ​യാണ്‌ ഇടപെ​ടു​ന്നത്‌? യഹോവ അവർക്കു പറയാ​നു​ള്ളതു ശ്രദ്ധി​ക്കു​ന്നു. അവരുടെ സാഹച​ര്യ​ങ്ങ​ളും അവരെ സ്വാധീ​നി​ച്ചി​ട്ടുള്ള കാര്യ​ങ്ങ​ളും മനസ്സി​ലാ​ക്കു​ന്നു. അവരോ​ടു കരുണ കാണി​ക്കു​ക​യും ചെയ്യുന്നു. യോന, ഏലിയ, ഹാഗാർ, ലോത്ത്‌ എന്നിവ​രോട്‌ ഇടപെ​ട്ട​പ്പോൾ യഹോവ ഇക്കാര്യ​ങ്ങൾ ചെയ്‌തത്‌ എങ്ങനെ​യാ​ണെന്നു നോക്കാം. സഹോ​ദ​ര​ങ്ങ​ളോട്‌ ഇടപെ​ടു​മ്പോൾ യഹോ​വയെ എങ്ങനെ അനുക​രി​ക്കാ​മെ​ന്നും പഠിക്കാം.

4. നമ്മൾ യോന​യെ​ക്കു​റിച്ച്‌ തെറ്റായി ചിന്തി​ച്ചേ​ക്കാ​വു​ന്നത്‌ എന്തു​കൊണ്ട്‌?

⁴ നിനെ​വെ​യിൽ പോയി ന്യായ​വി​ധി​സ​ന്ദേശം അറിയി​ക്കാൻ യഹോവ യോന​യ്‌ക്കു നേരിട്ട്‌ ഒരു കല്‌പന കൊടു​ത്തു. എന്നാൽ അത്‌ അനുസ​രി​ക്കു​ന്ന​തി​നു പകരം എതിർദി​ശ​യിൽ പോകുന്ന ഒരു കപ്പലിൽ യോന കയറി. അങ്ങനെ “യഹോ​വ​യു​ടെ സന്നിധി​യിൽനിന്ന്‌” പോയി. ഇതിന്റെ അടിസ്ഥാ​ന​ത്തിൽ യോന ആശ്രയ​യോ​ഗ്യ​ന​ല്ലെന്നു നമ്മൾ വിലയി​രു​ത്തി​യേ​ക്കാം, അവിശ്വ​സ്‌ത​നാ​ണെ​ന്നു​പോ​ലും വിധി​ച്ചേ​ക്കാം. (യോന 1:1-3) നിങ്ങളാ​യി​രു​ന്നെ​ങ്കിൽ ആ നിയമനം ചെയ്യാൻ യോന​യ്‌ക്ക്‌ ഒരു അവസരം​കൂ​ടി കൊടു​ക്കു​മാ​യി​രു​ന്നോ? സാധ്യ​ത​യ​നു​സ​രിച്ച്‌ ഇല്ല. പക്ഷേ അങ്ങനെ ചെയ്യാ​മെന്ന്‌ യഹോ​വ​യ്‌ക്കു തോന്നി, എന്തു​കൊണ്ട്‌?​—യോന 3:1, 2.

5. യോന 2:1, 2, 9 യോന​യെ​ക്കു​റിച്ച്‌ നമ്മളെ എന്താണു പഠിപ്പി​ക്കു​ന്നത്‌?

⁵ നിയമനം ഇട്ടെറിഞ്ഞ്‌ പോയ ഒരാൾ മാത്ര​മാ​യി​ട്ടാണ്‌ നിങ്ങൾ യോനയെ കാണു​ന്ന​തെ​ങ്കിൽ യോന​യു​ടെ പ്രാർഥന ഒന്നു നോക്കുക. (യോന 2:1, 2, 9 വായി​ക്കുക.) യോന പല തവണ യഹോ​വ​യോ​ടു പ്രാർഥി​ച്ചി​ട്ടു​ണ്ടാ​കും. എങ്കിലും മത്സ്യത്തി​ന്റെ വയറ്റിൽ കിടന്ന്‌ നടത്തിയ പ്രാർഥന യോന​യെ​ക്കു​റിച്ച്‌ പലതും വെളി​പ്പെ​ടു​ത്തു​ന്നുണ്ട്‌. യോന താഴ്‌മ​യും നന്ദിയും ഉള്ള ഒരാളാ​ണെ​ന്നും യഹോ​വയെ സേവി​ക്കാൻ ഉറച്ച തീരു​മാ​ന​മെ​ടു​ത്തി​ട്ടു​ണ്ടെ​ന്നും ആ പ്രാർഥ​ന​യി​ലെ വാക്കുകൾ കാണി​ച്ചു​ത​രു​ന്നു. യഹോവ യോന​യു​ടെ തെറ്റുകൾ ഗൗരവ​മാ​യി എടുക്കാ​തി​രു​ന്ന​തി​ന്റെ കാരണം ഇപ്പോൾ മനസ്സി​ലാ​കു​ന്നി​ല്ലേ? പകരം യഹോവ യോന​യു​ടെ പ്രാർഥ​ന​യ്‌ക്ക്‌ ഉത്തരം കൊടു​ത്തു, തുടർന്നും യോനയെ ഒരു പ്രവാ​ച​ക​നാ​യി ഉപയോ​ഗി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു.

6. നമ്മൾ ശ്രദ്ധിച്ച്‌ കേൾക്കു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌ എന്തെല്ലാം പ്രയോ​ജ​ന​ങ്ങ​ളുണ്ട്‌?

⁶ മറ്റുള്ളവർ പറയു​ന്നതു ശ്രദ്ധിച്ച്‌ കേൾക്ക​ണ​മെ​ങ്കിൽ നമുക്കു താഴ്‌മ​യും ക്ഷമയും വേണം. പക്ഷേ അതിനു കുറഞ്ഞതു മൂന്നു പ്രയോ​ജ​ന​ങ്ങ​ളെ​ങ്കി​ലു​മുണ്ട്‌. ഒന്ന്‌, ആളുകൾ പറയു​ന്നതു ശ്രദ്ധിച്ച്‌ കേട്ടാൽ അവരെ​ക്കു​റിച്ച്‌ തെറ്റായ നിഗമ​ന​ത്തി​ലെ​ത്താ​നുള്ള സാധ്യത കുറവാ​യി​രി​ക്കും. രണ്ട്‌, അവരുടെ ചിന്തക​ളും അവർ ഓരോ​ന്നും ചെയ്യു​ന്ന​തി​ന്റെ പിന്നിലെ കാരണ​ങ്ങ​ളും നമുക്ക്‌ അപ്പോൾ മനസ്സി​ലാ​കും, അവരോ​ടു സഹാനു​ഭൂ​തി​യോ​ടെ ഇടപെ​ടാൻ അതു സഹായി​ക്കും. ഇനി മൂന്ന്‌, നമ്മളോ​ടു സംസാ​രി​ക്കു​മ്പോ​ഴാ​യി​രി​ക്കും ആ വ്യക്തിക്കു തന്നെക്കു​റി​ച്ചു​തന്നെ ചില കാര്യങ്ങൾ സ്വയം മനസ്സി​ലാ​കു​ന്നത്‌. അതു ശരിയല്ലേ? ചില​പ്പോൾ നമ്മുടെ വിഷമങ്ങൾ മറ്റുള്ള​വ​രോ​ടു പറയു​മ്പോ​ഴല്ലേ  അതു നമുക്കു​തന്നെ പൂർണ​മാ​യി മനസ്സി​ലാ​കു​ന്നത്‌? (സുഭാ. 20:5) ഏഷ്യയി​ലെ ഒരു മൂപ്പൻ ഇങ്ങനെ പറഞ്ഞു: “ഒരിക്കൽ എനിക്ക്‌ ഒരു തെറ്റു പറ്റി. ഞാൻ കേൾക്കു​ന്ന​തി​നു മുമ്പ്‌ സംസാ​രി​ച്ചു. മീറ്റി​ങ്ങു​ക​ളിൽ കുറച്ചു​കൂ​ടി നന്നായി ഉത്തരം പറയാൻ ശ്രമി​ക്ക​ണ​മെന്നു ഞാൻ ഒരു സഹോ​ദ​രി​യോ​ടു പറഞ്ഞു. പിന്നീ​ടാണ്‌ അറിയു​ന്നത്‌, ആ സഹോ​ദ​രി​ക്കു വായന ബുദ്ധി​മു​ട്ടാ​ണെ​ന്നും ഒത്തിരി കഷ്ടപ്പെ​ട്ടാണ്‌ ഉത്തരം പറയാൻ തയ്യാറാ​കു​ന്ന​തെ​ന്നും.” ബുദ്ധി​യു​പ​ദേശം കൊടു​ക്കു​ന്ന​തി​നു മുമ്പ്‌ മൂപ്പന്മാർ ‘വസ്‌തു​ത​ക​ളെ​ല്ലാം കേൾക്കേ​ണ്ടത്‌’ എത്ര പ്രധാ​ന​മാണ്‌!​—സുഭാ. 18:13.

7. യഹോവ ഏലിയ​യോട്‌ ഇടപെട്ട വിധത്തിൽനിന്ന്‌ നമുക്ക്‌ എന്തു പഠിക്കാം?

⁷ നമ്മുടെ ചില സഹോ​ദ​ര​ങ്ങൾക്ക്‌ ആദ്യം​തന്നെ തങ്ങളുടെ ഉള്ളിലു​ള്ള​തെ​ല്ലാം നമ്മളോ​ടു പറയാൻ തോന്ന​ണ​മെ​ന്നില്ല. അവർ വളർന്നു​വന്ന പശ്ചാത്ത​ല​വും സംസ്‌കാ​ര​വും അവരുടെ വ്യക്തി​ത്വ​വും ഒക്കെയാ​യി​രി​ക്കാം അതിനു കാരണം. അവർക്കു നമ്മളോട്‌ ഉള്ളു തുറക്കാൻ തോന്ന​ണ​മെ​ങ്കിൽ നമ്മൾ എന്തു ചെയ്യണം? അതു മനസ്സി​ലാ​ക്കാൻ ഇസബേ​ലി​നെ പേടിച്ച്‌ ഓടി​പ്പോയ ഏലിയ​യോട്‌ യഹോവ ഇടപെട്ട വിധം നോക്കാം. ഏലിയ തന്റെ വിഷമങ്ങൾ സ്വർഗീ​യ​പി​താ​വി​നോ​ടു പറയാൻ കുറെ ദിവസ​മെ​ടു​ത്തു. എന്നാൽ ഏലിയ ഉള്ളു തുറന്ന​പ്പോൾ യഹോവ ശ്രദ്ധിച്ച്‌ കേട്ടു. അതു കഴിഞ്ഞ്‌ യഹോവ ഏലിയയെ പ്രോ​ത്സാ​ഹി​പ്പി​ക്കു​ക​യും പ്രധാ​ന​പ്പെട്ട ചില ജോലി​കൾ ഏൽപ്പി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു. (1 രാജാ. 19:1-18) പിരി​മു​റു​ക്ക​മൊ​ക്കെ മാറ്റി​വെച്ച്‌ നമ്മളോ​ടു സംസാ​രി​ക്കാൻ സഹോ​ദ​ര​ങ്ങൾക്കു തോന്ന​ണ​മെ​ങ്കിൽ കുറച്ച്‌ സമയ​മെ​ടു​ത്തേ​ക്കാം. പക്ഷേ അവർ ഉള്ളു തുറക്കു​ന്ന​തു​വരെ കാത്തി​രു​ന്നാ​ലേ അവരുടെ വിഷമങ്ങൾ നമുക്കു മനസ്സി​ലാ​ക്കാൻ കഴിയൂ. യഹോ​വ​യെ​പ്പോ​ലെ ക്ഷമ കാണി​ക്കു​ന്നെ​ങ്കിൽ പതിയെ നമ്മളോ​ടു തുറന്ന്‌ സംസാ​രി​ക്കാൻ അവർക്കു തോന്നും. അവർ സംസാ​രി​ക്കു​മ്പോൾ നമ്മൾ ശ്രദ്ധിച്ച്‌ കേൾക്കു​ക​യും വേണം.

8. ഉൽപത്തി 16:7-13 പറയു​ന്ന​ത​നു​സ​രിച്ച്‌ യഹോവ ഹാഗാ​റി​നെ എങ്ങനെ​യാ​ണു സഹായി​ച്ചത്‌?

⁸ സാറാ​യി​യു​ടെ ദാസി​യായ ഹാഗാർ അബ്രാ​മി​ന്റെ ഭാര്യ​യായ ശേഷം ഒരിക്കൽ ബുദ്ധി​ശൂ​ന്യ​മാ​യി പ്രവർത്തി​ച്ചു. ഹാഗാർ ഗർഭി​ണി​യാ​യ​പ്പോൾ, കുട്ടി​ക​ളി​ല്ലാ​തി​രുന്ന സാറാ​യി​യെ അവജ്ഞ​യോ​ടെ നോക്കാൻ തുടങ്ങി. അതു​കൊണ്ട്‌ സാറായി ഹാഗാ​റി​നെ അസഹ്യ​പ്പെ​ടു​ത്തി. ഒടുവിൽ ഹാഗാ​റിന്‌ അവി​ടെ​നിന്ന്‌ ഓടി​പ്പോ​കേ​ണ്ടി​വന്നു. (ഉൽപ. 16:4-6) നമ്മൾ അപൂർണ​രാ​യ​തു​കൊണ്ട്‌ ഹാഗാർ അഹങ്കാ​രി​യാ​ണെ​ന്നും അർഹിച്ച ശിക്ഷത​ന്നെ​യാ​ണു കിട്ടി​യ​തെ​ന്നും നമുക്കു തോന്നി​യേ​ക്കാം. എന്നാൽ യഹോ​വ​യ്‌ക്ക്‌ അങ്ങനെയല്ല തോന്നി​യത്‌. യഹോവ ഹാഗാ​റി​ന്റെ അടു​ത്തേക്ക്‌ തന്റെ ദൂതനെ അയച്ചു. ദൂതൻ ഹാഗാ​റി​നെ കണ്ടപ്പോൾ, ഹാഗാ​റി​ന്റെ മനോ​ഭാ​വ​ത്തി​നു മാറ്റം വരുത്താൻ സഹായി​ക്കു​ക​യും അനു​ഗ്ര​ഹി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു. യഹോവ തന്നെ ശ്രദ്ധി​ക്കു​ന്നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നെ​ന്നും തന്റെ സാഹച​ര്യം മുഴുവൻ മനസ്സി​ലാ​ക്കി​യെ​ന്നും ഹാഗാർ തിരി​ച്ച​റി​ഞ്ഞു. അതു​കൊണ്ട്‌ ഹാഗാർ യഹോ​വയെ “അങ്ങ്‌ എല്ലാം കാണുന്ന ദൈവം” എന്നു വിളിച്ചു.​—ഉൽപത്തി 16:7-13 വായി​ക്കുക.

9. ദൈവം ഹാഗാ​റി​നോ​ടു ദയയോ​ടെ ഇടപെ​ട്ടത്‌ എന്തു​കൊണ്ട്‌?

⁹ ഹാഗാ​റിൽ യഹോവ എന്താണു കണ്ടത്‌? ഹാഗാ​റി​ന്റെ കഴിഞ്ഞ കാലവും ഹാഗാർ അനുഭ​വിച്ച കഷ്ടപ്പാ​ടു​ക​ളും യഹോ​വ​യ്‌ക്കു നന്നായി അറിയാ​മാ​യി​രു​ന്നു. (സുഭാ. 15:3) ഹാഗാർ ഒരു ഈജി​പ്‌തു​കാ​രി​യാ​യി​രു​ന്നു. ഇപ്പോൾ ഒരു എബ്രാ​യ​ഭ​വ​ന​ത്തി​ലാ​ണു കഴിയു​ന്നത്‌. താൻ ആർക്കും വേണ്ടാത്ത ഒരാളാ​ണെന്നു ഹാഗാ​റി​നു തോന്നി​ക്കാ​ണു​മോ? സ്വന്തം നാട്ടിൽനിന്ന്‌ അകലെ, വീട്ടു​കാ​രെ പിരി​ഞ്ഞി​രി​ക്കേ​ണ്ടി​വ​ന്ന​തി​ന്റെ വേദന ഹാഗാർ അനുഭ​വി​ച്ചു​കാ​ണു​മോ? ഹാഗാർ അബ്രാ​ഹാ​മി​ന്റെ ഒരേ ഒരു ഭാര്യ​യാ​യി​രു​ന്നില്ല. അക്കാല​ത്തൊ​ക്കെ വിശ്വ​സ്‌ത​രായ ചില പുരു​ഷ​ന്മാർക്ക്‌ ഒന്നിൽ കൂടുതൽ ഭാര്യ​മാ​രു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. പക്ഷേ യഹോവ ശരിക്കും ആദ്യം ഉദ്ദേശി​ച്ചത്‌ അതായി​രു​ന്നില്ല. (മത്താ. 19:4-6) അതു​കൊ​ണ്ടു​തന്നെ ബഹുഭാ​ര്യ​ത്വം കുടും​ബ​ത്തിൽ അസൂയ​യും വെറു​പ്പും പോലുള്ള പ്രശ്‌ന​ങ്ങ​ളു​ണ്ടാ​ക്കി​യി​രു​ന്നു. ഹാഗാർ സാറാ​യി​യോട്‌ അനാദ​രവ്‌ കാണി​ച്ചത്‌ തെറ്റാ​ണെന്ന്‌ യഹോ​വ​യ്‌ക്ക്‌ അറിയാ​മാ​യി​രു​ന്നെ​ങ്കി​ലും യഹോവ ഹാഗാ​റി​ന്റെ വിഷമ​ങ്ങ​ളും സാഹച​ര്യ​ങ്ങ​ളും മനസ്സി​ലാ​ക്കു​ക​യും ദയയോ​ടെ ഇടപെ​ടു​ക​യും ചെയ്‌തു.

10. നമുക്ക്‌ എങ്ങനെ നമ്മുടെ സഹോ​ദ​ര​ങ്ങളെ കുറെ​ക്കൂ​ടി നന്നായി മനസ്സി​ലാ​ക്കാൻ കഴിയും?

¹⁰ നമ്മുടെ സഹോ​ദ​ര​ങ്ങളെ മനസ്സി​ലാ​ക്കാൻ ശ്രമി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌ നമുക്ക്‌ യഹോ​വയെ അനുക​രി​ക്കാം. അതെ, സഹോ​ദ​ര​ങ്ങളെ കുറെ​ക്കൂ​ടി നന്നായി മനസ്സി​ലാ​ക്കാൻ ശ്രമി​ക്കുക. മീറ്റി​ങ്ങു​കൾക്കു മുമ്പും അതു കഴിഞ്ഞും സഹോ​ദ​ര​ങ്ങ​ളോ​ടു സംസാ​രി​ക്കുക. അവരു​ടെ​കൂ​ടെ വയൽസേ​വ​ന​ത്തി​നു പോകുക. കഴിയു​മെ​ങ്കിൽ അവരെ ഒരു ഭക്ഷണത്തി​നു വിളി​ക്കുക. ഇങ്ങനെ​യൊ​ക്കെ ചെയ്യു​മ്പോൾ നമുക്കു പല കാര്യ​ങ്ങ​ളും മനസ്സി​ലാ​ക്കാൻ കഴി​ഞ്ഞേ​ക്കും. ഉദാഹ​ര​ണ​ത്തിന്‌, നമ്മളോ​ടു വലിയ അടുപ്പം കാണി​ക്കാത്ത ഒരു സഹോ​ദരി ലജ്ജകൊ​ണ്ടാ​യി​രി​ക്കാം അങ്ങനെ ചെയ്യു​ന്നത്‌. പണസ്‌നേ​ഹ​മു​ണ്ടെന്നു നമ്മൾ കരുതിയ ഒരു സഹോ​ദരൻ അങ്ങനെ​യ​ല്ലെ​ന്നും കൊടു​ക്കാൻ മനസ്സു​ള്ള​യാ​ളാ​ണെ​ന്നും നമുക്കു മനസ്സി​ലാ​യേ​ക്കാം.  ഇനി, വീട്ടിലെ എതിർപ്പു കാരണ​മാണ്‌ ഒരു സഹോ​ദരി കുട്ടി​ക​ളു​മൊത്ത്‌ പതിവാ​യി മീറ്റി​ങ്ങി​നു താമസി​ച്ചു​വ​രു​ന്നത്‌ എന്നും നമ്മൾ തിരി​ച്ച​റി​ഞ്ഞേ​ക്കാം. (ഇയ്യോ. 6:29) നമ്മൾ ഒരിക്ക​ലും ‘മറ്റുള്ള​വ​രു​ടെ കാര്യ​ങ്ങ​ളിൽ തലയി​ടാൻ’ പോക​രുത്‌ എന്നതു ശരിയാണ്‌. (1 തിമൊ. 5:13) എങ്കിലും സഹോ​ദ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ സാഹച​ര്യ​ങ്ങ​ളെ​യും അവരുടെ കഴിഞ്ഞ​കാല ജീവി​ത​ത്തെ​യും കുറിച്ച്‌ കുറ​ച്ചൊ​ക്കെ അറിയു​ന്നതു നല്ലതാണ്‌. അപ്പോൾ അവരെ കുറെ​ക്കൂ​ടി നന്നായി മനസ്സി​ലാ​ക്കാൻ നമുക്കു കഴിയും.

11. മൂപ്പന്മാർ ആടുകളെ നന്നായി അറി​യേ​ണ്ടത്‌ എന്തു​കൊണ്ട്‌?

¹¹ പ്രത്യേ​കിച്ച്‌ മൂപ്പന്മാർ തങ്ങളുടെ പരിപാ​ല​ന​ത്തി​ലുള്ള സഹോ​ദ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ സാഹച​ര്യ​ങ്ങൾ അറിയണം. ഒരു സർക്കിട്ട്‌ മേൽവി​ചാ​ര​ക​നാ​യി​രുന്ന ആർതർ സഹോ​ദ​രന്റെ അനുഭവം നോക്കാം. അദ്ദേഹ​വും വേറൊ​രു മൂപ്പനും​കൂ​ടി ഒരു സഹോ​ദ​രി​യെ കാണാൻ പോയി. മറ്റുള്ള​വ​രോട്‌ അധിക​മൊ​ന്നും സംസാ​രി​ക്കാ​തെ ഒതുങ്ങി​ക്കൂ​ടു​ന്ന​യാ​ളാ​യി​രു​ന്നു ആ സഹോ​ദരി. ആർതർ സഹോ​ദരൻ പറയുന്നു: “സംസാ​രി​ച്ച​പ്പോ​ഴാ​ണു സഹോ​ദ​രി​യു​ടെ സാഹച​ര്യം ശരിക്കു മനസ്സി​ലാ​യത്‌. വിവാഹം കഴിഞ്ഞ്‌ അധികം കാലമാ​കു​ന്ന​തി​നു മുമ്പ്‌ സഹോ​ദ​രി​യു​ടെ ഭർത്താവ്‌ മരിച്ചു​പോ​യി​രു​ന്നു. പല ബുദ്ധി​മു​ട്ടു​ക​ളും സഹിച്ചാണ്‌ തന്റെ രണ്ടു പെൺമ​ക്കളെ സഹോ​ദരി നല്ല ആത്മീയ​ത​യു​ള്ള​വ​രാ​യി വളർത്തി​ക്കൊ​ണ്ടു​വ​ന്നത്‌. അടുത്ത കാലത്താ​യി സഹോ​ദ​രി​യു​ടെ കാഴ്‌ച​ശക്തി കുറയാൻ തുടങ്ങി. വിഷാ​ദ​രോ​ഗ​ത്തി​ന്റെ ബുദ്ധി​മു​ട്ടു​ക​ളും ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. എങ്കിലും, സഹോ​ദ​രിക്ക്‌ യഹോ​വ​യോ​ടുള്ള സ്‌നേ​ഹ​ത്തി​നും യഹോ​വ​യി​ലുള്ള വിശ്വാ​സ​ത്തി​നും ഒട്ടും കുറവ്‌ വന്നില്ല. ഈ സഹോ​ദ​രി​യിൽനിന്ന്‌ ധാരാളം കാര്യങ്ങൾ പഠിക്കാ​നു​ണ്ടെന്നു ഞങ്ങൾക്കു മനസ്സി​ലാ​യി.” (ഫിലി. 2:3) യഹോ​വ​യെ​പ്പോ​ലെ, ഈ സർക്കിട്ട്‌ മേൽവിചാരകൻ തന്റെ ആടുകളെ നന്നായി അറിയു​ക​യും അവരുടെ കഷ്ടപ്പാ​ടു​കൾ മനസ്സി​ലാ​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു. (പുറ. 3:7) ആടുകളെ നന്നായി അറിയുന്ന മൂപ്പന്മാർക്കാണ്‌ അവരെ ഏറ്റവും മെച്ചമാ​യി സഹായി​ക്കാൻ കഴിയു​ന്നത്‌.

12. സഭയിലെ ഒരു സഹോ​ദ​രി​യെ അടുത്ത്‌ അറിഞ്ഞ​തു​കൊണ്ട്‌ യിപ്‌ യീ സഹോ​ദ​രിക്ക്‌ എന്തു പ്രയോ​ജ​ന​മു​ണ്ടാ​യി?

¹² ഒരു സഹക്രി​സ്‌ത്യാ​നി​യു​ടെ ചില രീതികൾ നമുക്ക്‌ അസ്വസ്ഥ​ത​യു​ണ്ടാ​ക്കു​ന്നു എന്നിരി​ക്കട്ടെ. അദ്ദേഹ​ത്തി​ന്റെ പശ്ചാത്തലം നന്നായി മനസ്സി​ലാ​ക്കു​ന്നെ​ങ്കിൽ നമുക്ക്‌ അദ്ദേഹ​ത്തോട്‌ അനുകമ്പ കാണി​ക്കു​ന്നത്‌ എളുപ്പ​മാ​യി​രി​ക്കും. ഒരു അനുഭവം നോക്കാം. ഒരു ഏഷ്യൻ രാജ്യത്ത്‌ താമസി​ക്കുന്ന യിപ്‌ യീ സഹോ​ദരി പറയുന്നു: “എന്റെ സഭയിലെ ഒരു സഹോ​ദരി ഒത്തിരി ഉറക്കെ​യാ​ണു സംസാ​രി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌. ഇതു നല്ല രീതി​യ​ല്ലെന്ന്‌ എനിക്കു തോന്നി. പക്ഷേ സഹോ​ദ​രി​യു​ടെ​കൂ​ടെ വയൽസേ​വ​ന​ത്തി​നു പോയ​പ്പോ​ഴാണ്‌ എനിക്കു കാര്യം മനസ്സി​ലാ​യത്‌. ആ സഹോ​ദരി അച്ഛന്റെ​യും അമ്മയു​ടെ​യും കൂടെ മാർക്ക​റ്റിൽ മീൻ വിൽക്കാൻ പോയി​രു​ന്നു. കച്ചവടം നല്ലപോ​ലെ നടക്കണ​മെ​ങ്കിൽ ഉച്ചത്തിൽ സംസാ​രി​ക്ക​ണ​മാ​യി​രു​ന്നു.” ഇതിൽനിന്ന്‌ യിപ്‌ യീ സഹോ​ദരി എന്തു പഠിച്ചു? സഹോ​ദരി തുടരു​ന്നു: “എന്റെ സഹോ​ദ​ര​ങ്ങളെ നന്നായി അറിയ​ണ​മെ​ങ്കിൽ അവരുടെ സാഹച​ര്യ​ങ്ങൾ മനസ്സി​ലാ​ക്ക​ണ​മെന്നു ഞാൻ പഠിച്ചു.” സഹോ​ദ​ര​ങ്ങളെ അടുത്ത്‌ അറിയാൻ നല്ല ശ്രമം വേണം എന്നതു ശരിയാണ്‌. പക്ഷേ, ഹൃദയം വിശാ​ല​മാ​യി തുറക്കാ​നുള്ള ബൈബി​ളി​ന്റെ ഉപദേശം അനുസ​രി​ക്കു​മ്പോൾ, ‘എല്ലാ തരം ആളുക​ളെ​യും’ സ്‌നേ​ഹി​ക്കുന്ന യഹോ​വയെ നിങ്ങൾ അനുക​രി​ക്കു​ക​യാണ്‌.​—1 തിമൊ. 2:3, 4; 2 കൊരി. 6:11-13.

13. ഉൽപത്തി 19:15, 16 അനുസ​രിച്ച്‌, ലോത്ത്‌ മടിച്ചു​നി​ന്ന​പ്പോൾ ദൂതന്മാർ എന്താണു ചെയ്‌തത്‌, എന്തു​കൊണ്ട്‌?

¹³ ജീവി​ത​ത്തി​ലെ നിർണാ​യ​ക​മായ ഒരു സമയത്ത്‌,  യഹോ​വ​യു​ടെ നിർദേ​ശങ്ങൾ അനുസ​രി​ക്കാൻ ലോത്ത്‌ താമസം കാണിച്ചു. കുടും​ബ​ത്തെ​യും​കൂ​ട്ടി സൊ​ദോ​മിൽനിന്ന്‌ പുറത്ത്‌ കടക്കാൻ ഒരിക്കൽ രണ്ടു ദൂതന്മാർ ലോത്തി​നോട്‌ ആവശ്യ​പ്പെട്ടു. എന്തു​കൊണ്ട്‌? “ഞങ്ങൾ ഈ നഗരം നശിപ്പി​ക്കാൻപോ​കു​ക​യാണ്‌” എന്ന്‌ ആ ദൂതന്മാർ പറഞ്ഞു. (ഉൽപ. 19:12, 13) പിറ്റേന്ന്‌ നേരം വെളു​ക്കാ​റാ​യി​ട്ടും ലോത്തും കുടും​ബ​വും വീട്ടിൽനിന്ന്‌ പോയി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. അതു​കൊണ്ട്‌ ദൂതന്മാർ വീണ്ടും ലോത്തി​നു മുന്നറി​യി​പ്പു കൊടു​ത്തു. “പക്ഷേ ലോത്ത്‌ മടിച്ചു​നി​ന്നു.” ലോത്ത്‌ യഹോ​വ​യു​ടെ വാക്കു​കൾക്കു വലിയ ഗൗരവം കൊടു​ത്തി​ല്ലെ​ന്നും അനുസ​ര​ണ​ക്കേ​ടാ​ണു കാണി​ച്ച​തെ​ന്നും നമുക്കു തോന്നി​യേ​ക്കാം. പക്ഷേ യഹോവ ലോത്തി​നെ ഉപേക്ഷി​ച്ചില്ല. “യഹോവ കരുണ കാണി​ച്ച​തി​നാൽ” ദൂതന്മാർ അവരെ കൈക്കു പിടിച്ച്‌ നഗരത്തി​നു വെളി​യിൽ കൊണ്ടു​വന്നു.​—ഉൽപത്തി 19:15, 16 വായി​ക്കുക.

14. യഹോവ ലോത്തി​നോ​ടു കരുണ കാണി​ച്ചത്‌ എന്തു​കൊ​ണ്ടാ​യി​രി​ക്കാം?

¹⁴ യഹോ​വ​യ്‌ക്കു ലോത്തി​നോ​ടു കരുണ തോന്നി​യ​തി​നു പല കാരണങ്ങൾ കണ്ടേക്കാം. നഗരത്തി​നു വെളി​യി​ലുള്ള ആളുകളെ ലോത്ത്‌ പേടി​ച്ചി​രു​ന്നോ? എങ്കിൽ, അതായി​രി​ക്കാം വീട്ടിൽനിന്ന്‌ ഇറങ്ങാൻ മടിച്ച​തി​ന്റെ ഒരു കാരണം. മറ്റ്‌ അപകട​ങ്ങ​ളു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. അടുത്തുള്ള താഴ്‌വ​ര​യി​ലെ ടാറുള്ള കുഴി​ക​ളിൽ മുമ്പ്‌ രണ്ടു രാജാ​ക്ക​ന്മാർ വീണി​രു​ന്നു. ലോത്ത്‌ അത്‌ ഓർത്തു​കാ​ണും. (ഉൽപ. 14:8-12) ഭാര്യ​യു​ടെ​യും മക്കളു​ടെ​യും സുരക്ഷ​യെ​ക്കു​റിച്ച്‌ ലോത്തിന്‌ ഉത്‌കണ്‌ഠ തോന്നി​ക്കാ​ണു​മോ? കൂടാതെ വലിയ പണക്കാ​ര​നാ​യി​രു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌ ലോത്തി​നു സൊ​ദോ​മിൽ നല്ല ഒരു വീട്‌ ഉണ്ടായി​രു​ന്നി​രി​ക്കും. (ഉൽപ. 13:5, 6) എന്നാൽ ഇതൊ​ന്നും ലോത്ത്‌ യഹോ​വയെ അപ്പോൾത്തന്നെ അനുസ​രി​ക്കാ​തി​രു​ന്ന​തി​നു ന്യായീ​ക​ര​ണമല്ല. എങ്കിലും യഹോവ ലോത്തി​നെ ‘നീതി​മാ​നാ​യി’ കണക്കാക്കി. കാരണം യഹോവ ലോത്തി​ന്റെ തെറ്റി​ലേക്കല്ല നോക്കി​യത്‌.​—2 പത്രോ. 2:7, 8.

15. പ്രവൃ​ത്തി​ക​ളു​ടെ അടിസ്ഥാ​ന​ത്തിൽ മാത്രം ഒരാളെ വിലയി​രു​ത്തു​ന്ന​തി​നു പകരം നമ്മൾ എന്തു ചെയ്യണം?

¹⁵ പ്രവൃ​ത്തി​ക​ളു​ടെ അടിസ്ഥാ​ന​ത്തിൽ മാത്രം ഒരു വ്യക്തിയെ വിലയി​രു​ത്തു​ന്ന​തി​നു പകരം അയാളു​ടെ മനസ്സ്‌ അറിയാൻ നല്ല ശ്രമം ചെയ്യുക. യൂറോ​പ്പി​ലെ വെറോ​ണിക്ക എന്ന സഹോ​ദരി അതാണു ചെയ്‌തത്‌. സഹോ​ദരി പറയുന്നു: “എനിക്കു പരിച​യ​മുള്ള ഒരു സഹോ​ദ​രി​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു, എപ്പോ​ഴും മറ്റുള്ള​വ​രിൽനി​ന്നെ​ല്ലാം മാറി​ന​ട​ന്നി​രുന്ന ഒരു സഹോ​ദരി. അവളെ ഒരിക്ക​ലും എനിക്കു സന്തോ​ഷ​ത്തോ​ടെ കാണാൻ പറ്റിയി​ട്ടില്ല. സത്യം പറഞ്ഞാൽ, ചില​പ്പോ​ഴൊ​ക്കെ സഹോ​ദ​രി​യോ​ടു സംസാ​രി​ക്കാൻതന്നെ എനിക്കു പേടി​യാ​യി​രു​ന്നു. പക്ഷേ ഞാൻ പിന്നീട്‌ ഓർത്തു, ‘ഞാനാ​യി​രു​ന്നു അവളുടെ സ്ഥാന​ത്തെ​ങ്കിൽ, ഒരു സുഹൃ​ത്തി​നെ കിട്ടാൻ ആഗ്രഹി​ക്കി​ല്ലേ?’ അതു​കൊണ്ട്‌ അവളോ​ടു സംസാ​രി​ക്കാ​നും കൂടുതൽ അടുത്ത്‌ അറിയാ​നും ഞാൻ ശ്രമിച്ചു. അപ്പോൾ അവൾ തന്റെ മനസ്സു തുറന്നു. ഇപ്പോൾ എനിക്ക്‌ അവളെ നന്നായി മനസ്സി​ലാ​ക്കാൻ കഴിയു​ന്നു.”

16. മറ്റുള്ള​വ​രോ​ടു സഹാനു​ഭൂ​തി​യോ​ടെ ഇടപെ​ടാ​നുള്ള സഹായ​ത്തി​നാ​യി യഹോ​വ​യോ​ടു പ്രാർഥി​ക്കേ​ണ്ടത്‌ എന്തു​കൊണ്ട്‌?

 ¹⁶ യഹോ​വ​യ്‌ക്കു മാത്രമേ നമ്മളെ പൂർണ​മാ​യി മനസ്സി​ലാ​ക്കാൻ കഴിയൂ. (സുഭാ. 15:11) യഹോവ കാണു​ന്ന​തു​പോ​ലെ മറ്റുള്ള​വരെ കാണാ​നുള്ള സഹായ​ത്തി​നാ​യി പ്രാർഥി​ക്കുക. മറ്റുള്ള​വ​രോട്‌ എങ്ങനെ അനുകമ്പ കാണി​ക്കാ​മെന്നു മനസ്സി​ലാ​ക്കാ​നും യഹോ​വ​യ്‌ക്കു നമ്മളെ സഹായി​ക്കാൻ കഴിയും. മറ്റുള്ള​വ​രോ​ടു കൂടുതൽ സഹാനു​ഭൂ​തി കാണി​ക്കാൻ പ്രാർഥന ആൻഷല എന്ന സഹോ​ദ​രി​യെ സഹായി​ച്ചു. സഭയിലെ ഒരു സഹോ​ദ​രി​യു​മാ​യി യോജി​ച്ചു​പോ​കു​ന്നത്‌ ആൻഷല​യ്‌ക്കു ബുദ്ധി​മു​ട്ടാ​യി​രു​ന്നു. സഹോ​ദരി പറയുന്നു: “അവളുടെ കുറ്റം കണ്ടുപി​ടിച്ച്‌ അവളെ ഒഴിവാ​ക്കാ​നാണ്‌ ആദ്യം എനിക്കു തോന്നി​യത്‌. പക്ഷേ അതു ശരിയ​ല്ലെന്ന്‌ എനിക്കു മനസ്സി​ലാ​യി. അതു​കൊണ്ട്‌ അവളോ​ടു സഹാനു​ഭൂ​തി​യോ​ടെ ഇടപെ​ടാ​നുള്ള സഹായ​ത്തി​നാ​യി ഞാൻ യഹോ​വ​യോ​ടു പ്രാർഥി​ച്ചു.” ആൻഷല​യു​ടെ പ്രാർഥ​ന​യ്‌ക്ക്‌ യഹോവ ഉത്തരം കൊടു​ത്തോ? ആൻഷല പറയുന്നു: “ഞങ്ങൾ ഒരുമിച്ച്‌ വയൽസേ​വ​ന​ത്തി​നു പോയി. അതു കഴിഞ്ഞ്‌ ഞങ്ങൾ കുറേ സമയം സംസാ​രി​ച്ചു. അവൾ പറഞ്ഞ​തെ​ല്ലാം ഞാൻ ദയയോ​ടെ കേട്ടി​രു​ന്നു. എനിക്ക്‌ ഇപ്പോൾ അവളോ​ടു കൂടുതൽ സ്‌നേഹം തോന്നു​ന്നു. അവളെ സഹായി​ക്കാൻ ഞാൻ തീരു​മാ​നി​ച്ചി​രി​ക്കു​ക​യാണ്‌.”

17. നമുക്ക്‌ എന്തു ചെയ്യാൻ ഉറച്ച തീരു​മാ​ന​മെ​ടു​ക്കാം?

¹⁷ യോന, ഏലിയ, ഹാഗാർ, ലോത്ത്‌ എന്നിവ​രെ​പ്പോ​ലെ നമ്മുടെ എല്ലാ സഹോ​ദ​ര​ങ്ങ​ളും പ്രശ്‌നങ്ങൾ നേരി​ടു​ന്നുണ്ട്‌. ചിലരു​ടെ കാര്യ​ത്തിൽ, ആ പ്രശ്‌നങ്ങൾ അവർ സ്വയം വരുത്തി​വെ​ച്ച​താണ്‌. അങ്ങനെ​യു​ള്ള​വ​രോട്‌ അനുകമ്പ കാണി​ക്കേണ്ട കാര്യ​മില്ല എന്നു നമ്മൾ ചിന്തി​ക്ക​രുത്‌. സത്യത്തിൽ നമ്മു​ടെ​യൊ​ക്കെ ജീവി​ത​ത്തിൽ അങ്ങനെ സംഭവി​ച്ചി​ട്ടി​ല്ലേ? ആ സ്ഥിതിക്ക്‌, മറ്റുള്ള​വ​രോ​ടു സഹാനു​ഭൂ​തി​യോ​ടെ ഇടപെ​ടാൻ യഹോവ നമ്മളോട്‌ ആവശ്യ​പ്പെ​ടു​ന്നതു ന്യായ​മല്ലേ? (1 പത്രോ. 3:8) നമ്മൾ യഹോ​വയെ അനുസ​രി​ക്കു​മ്പോൾ എല്ലാ തരം ആളുക​ളും അടങ്ങുന്ന ആഗോള കുടും​ബ​ത്തി​ന്റെ ഐക്യ​ത്തി​നു​വേണ്ടി പ്രവർത്തി​ക്കു​ക​യാണ്‌. അതു​കൊണ്ട്‌ സഹോ​ദ​രങ്ങൾ പറയു​ന്നതു ശ്രദ്ധിച്ച്‌ കേൾക്കാ​നും അവരെ നന്നായി മനസ്സി​ലാ​ക്കാ​നും അവരോട്‌ അനുകമ്പ കാണി​ക്കാ​നും നമുക്ക്‌ ഉറച്ച തീരു​മാ​ന​മെ​ടു​ക്കാം.