ഒരു രാഷ്‌ട്രീയ വിപ്ലവ​കാ​രി നിഷ്‌പക്ഷ ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​യാ​യി മാറുന്നു

ലഡീസ്ലഫ്‌ ഷ്‌മേ​ക്കാൽ പറഞ്ഞ​പ്ര​കാ​രം

വിധി പ്രഖ്യാ​പി​ക്ക​പ്പെട്ട ശേഷം എന്നെ വീണ്ടും തടവറ​യി​ലേക്കു കൊണ്ടു​പോ​യി. ഉടനെ ഞാൻ ഒരു സുഹൃ​ത്തിന്‌ മോഴ്‌സ്‌ കോഡ്‌ ഉപയോ​ഗിച്ച്‌ ഒരു സന്ദേശം നൽകി, അദ്ദേഹം രണ്ടു നില മുകളി​ലുള്ള തടവറ​യി​ലാ​യി​രു​ന്നു. എനിക്കു കിട്ടിയ ശിക്ഷ എന്താ​ണെന്ന്‌ അറിയാൻ അദ്ദേഹം കാത്തി​രി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു.

“പതിന്നാ​ലു വർഷം,” ഞാൻ അറിയി​ച്ചു.

വിശ്വാസം വരാതെ സുഹൃത്തു ചോദി​ച്ചു: “പതിന്നാ​ലു മാസമോ?”

“അല്ല,” ഞാൻ മറുപടി പറഞ്ഞു. “പതിന്നാ​ലു വർഷം.” 

ഈസം​ഭവം നടന്നത്‌ 1953-ലായി​രു​ന്നു. സ്ഥലം—ചെക്കോ​സ്ലോ​വാ​ക്യ​യി​ലെ (ഇപ്പോ​ഴത്തെ ചെക്ക്‌ റിപ്പബ്ലിക്ക്‌) ലിബെ​റെ​റ്റ്‌സ്‌. രാഷ്‌ട്രീയ പരിവർത്ത​ന​ത്തി​നു വേണ്ടി പ്രവർത്തി​ക്കു​ക​യാ​യി​രുന്ന 19 വയസ്സുള്ള ഒരു വിപ്ലവ​കാ​രി ആയിരു​ന്നു ഞാൻ. അന്ന്‌ അധികാ​ര​ത്തി​ലു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന കമ്മ്യൂ​ണിസ്റ്റ്‌ പാർട്ടി​യെ വിമർശി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടുള്ള നോട്ടീ​സു​കൾ വിതരണം ചെയ്‌തു​കൊണ്ട്‌ വിപ്ലവ​കാ​രി​ക​ളായ ഞങ്ങൾ ഞങ്ങളുടെ ആശയങ്ങൾ പ്രചരി​പ്പി​ച്ചു. ഞങ്ങളുടെ പ്രവർത്ത​നത്തെ വലിയ രാജ്യ​ദ്രോഹ കുറ്റമാ​യി​ട്ടാ​ണു കണക്കാ​ക്കി​യി​രു​ന്നത്‌. അതു​കൊ​ണ്ടാണ്‌ എന്നെ അത്രയും നീണ്ട ഒരു കാലാ​വ​ധി​ക്കു ശിക്ഷി​ച്ചത്‌.

ഈ വിധി പുറ​പ്പെ​ടു​വി​ക്കു​ന്ന​തി​നു മുമ്പു​തന്നെ ഏകദേശം ഒരു വർഷമാ​യി ഞാൻ കസ്റ്റഡി​യിൽ കഴിയു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. വിധി വരുന്ന​തു​വരെ രണ്ടു തടവു​പു​ള്ളി​കളെ ഒരുമിച്ച്‌ ഒരു തടവറ​യിൽ ഇടുക​യാ​യി​രു​ന്നു പതിവ്‌. ഇടയ്‌ക്കി​ട​യ്‌ക്ക്‌ കണ്ണു മൂടി​ക്കെട്ടി ഞങ്ങളെ ചോദ്യം ചെയ്യാ​നാ​യി കൊണ്ടു​പോ​യി​രു​ന്നു. തടവറ​യിൽ പരസ്‌പരം സംസാ​രി​ക്കാൻ ഞങ്ങളെ അനുവ​ദി​ച്ചി​രു​ന്നില്ല. അതു​കൊണ്ട്‌ ശബ്ദം അടക്കി സംസാ​രി​ച്ചും മോഴ്‌സ്‌ കോഡ്‌ ഉപയോ​ഗി​ച്ചു​മൊ​ക്കെ​യാണ്‌ ഞങ്ങൾ ആശയവി​നി​മയം ചെയ്‌തി​രു​ന്നത്‌.

ജയിലി​ലു​ള്ള അനേക​രും യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷികൾ ആണെന്ന്‌ താമസി​യാ​തെ ഞാൻ മനസ്സി​ലാ​ക്കി. ഒന്നോ രണ്ടോ മാസം കൂടു​മ്പോൾ തടവു​കാ​രെ ഒരു തടവറ​യിൽനി​ന്നു മറ്റൊ​ന്നി​ലേക്കു മാറ്റുന്ന രീതി ഞങ്ങളുടെ ജയിലിൽ ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. എനിക്കു ബൈബി​ളിൽ താത്‌പ​ര്യം ഉണ്ടായി​രു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌ ഒടുവിൽ ഒരു സാക്ഷി​യോ​ടൊ​പ്പം ഒരു തടവറ​യിൽ കഴിയാൻ അവസരം കിട്ടി​യ​പ്പോൾ ഞാൻ സന്തോ​ഷി​ച്ചു. കുറച്ചു കഴിഞ്ഞ​പ്പോൾ ആ സാക്ഷി​യോ​ടൊ​പ്പം ഞാൻ ബൈബിൾ പഠിക്കാൻ തുടങ്ങി.

ബൈബി​ളോ ബൈബിൾ പ്രസി​ദ്ധീ​ക​ര​ണ​ങ്ങ​ളോ ഇല്ലായി​രു​ന്നെ​ങ്കി​ലും ഞങ്ങളുടെ ചർച്ചകളെ ബൈബിൾ അധ്യയ​നങ്ങൾ എന്നു വിളി​ക്കാൻ കഴിയു​മാ​യി​രു​ന്നെന്നു തോന്നു​ന്നു. വാസ്‌ത​വ​ത്തിൽ ഞാൻ ഒരു ബൈബിൾ കണ്ടിട്ടു പോലും ഇല്ലായി​രു​ന്നു. എന്നാൽ സാക്ഷി തന്റെ ഓർമ​യിൽനിന്ന്‌ ബൈബിൾ വിഷയങ്ങൾ വിശദീ​ക​രി​ച്ചു തരും, ഞാനാ​കട്ടെ അദ്ദേഹം പറയുന്ന കാര്യങ്ങൾ കുറി​ച്ചെ​ടു​ക്കു​ക​യും ചെയ്യും. അടുത്ത​ടുത്ത്‌ ഇരുന്ന്‌ അടക്കി​പ്പി​ടിച്ച ശബ്ദത്തി​ലാ​ണു ഞങ്ങൾ സംസാ​രി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌.

അവിടെ ആകെ ലഭ്യമാ​യി​രു​ന്നത്‌ ടോയ്‌ലറ്റ്‌ പേപ്പറും ഒരു ചീപ്പു​മാ​യി​രു​ന്നു. ചീപ്പ്‌ ഉപയോ​ഗിച്ച്‌ ഞാൻ ടോയ്‌ലറ്റ്‌ പേപ്പറിൽ കാര്യങ്ങൾ കുറി​ച്ചെ​ടു​ത്തു. ഞങ്ങൾ ചർച്ച ചെയ്‌ത തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​ക​ളിൽ പലതും  ഞാൻ മനഃപാ​ഠ​മാ​ക്കി. സാക്ഷികൾ എന്നെ രാജ്യ​ഗീ​ത​ങ്ങ​ളും പഠിപ്പി​ച്ചു. ഒരു സാക്ഷി എന്നോടു പറഞ്ഞു: “ഇപ്പോൾ ഒരു രാഷ്‌ട്രീയ തടവു​കാ​ര​നാണ്‌ നിങ്ങൾ, എന്നാൽ ഭാവി​യിൽ യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളിൽ ഒരാളാ​യി​രി​ക്കു​ന്നതു കൊണ്ട്‌ നിങ്ങൾക്കു തടവു​ശിക്ഷ അനുഭ​വി​ക്കേണ്ടി വന്നേക്കാം.”

ഒടുവിൽ എണ്ണമറ്റ ചോദ്യം​ചെ​യ്യ​ലു​കൾക്കു ശേഷം എന്റെ വിധി വന്നു. യാഹി​മോഫ്‌ പട്ടണത്തി​ന​ടു​ത്തുള്ള ഒരു തൊഴിൽ പാളയ​ത്തി​ലേക്ക്‌ എന്നെ കൊണ്ടു​പോ​യി. ആ സമയം ആയപ്പോ​ഴേ​ക്കും എന്നെങ്കി​ലു​മൊ​രി​ക്കൽ ഞാൻ യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളിൽ ഒരാളാ​കു​മെന്ന്‌ എനിക്കു ബോധ്യ​മാ​യി​രു​ന്നു.

തടവിൽ അനേകം വർഷം

യൂറേ​നി​യം ഖനനം ചെയ്‌തി​രുന്ന പാളയ​ത്തിൽ എത്തിയ ഉടനെ ഞാൻ സാക്ഷി​കളെ തിരയാൻ തുടങ്ങി. എന്നാൽ അവരെ​യെ​ല്ലാം മറ്റെ​ങ്ങോ​ട്ടോ കൊണ്ടു​പോ​യെന്ന്‌ അറിയാൻ കഴിഞ്ഞു. എന്നാൽ പാചക​ക്കാ​രൻ ആയിരു​ന്ന​തി​നാൽ ഒരു സാക്ഷി മാത്രം അവി​ടെ​ത്തന്നെ ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. പല ഒളിസ​ങ്കേ​തങ്ങൾ കടന്ന്‌ അവിടെ എത്തിയ കീറി​പ്പ​റിഞ്ഞ ഒരു ബൈബിൾ അദ്ദേഹം എനിക്കു വായി​ക്കാൻ തന്നു. അങ്ങനെ, ഓർമ​യിൽ സൂക്ഷി​ച്ചി​രുന്ന തിരു​വെ​ഴു​ത്തു​കൾ ബൈബി​ളിൽനി​ന്നു നേരിട്ടു വായി​ക്കാൻ എനിക്കു കഴിഞ്ഞു. വായി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്ന​പ്പോൾ ‘സഹോ​ദ​രങ്ങൾ എന്നെ പഠിപ്പി​ച്ചത്‌ കൃത്യ​മാ​യും ഇങ്ങനെ​ത​ന്നെ​യാണ്‌’ എന്നു ഞാൻ എന്നോ​ടു​തന്നെ പറഞ്ഞു​കൊ​ണ്ടി​രു​ന്നു.

ഏകദേശം ഒരു മാസം കഴിഞ്ഞ​പ്പോൾ പർഷീ​ബ്രാം പട്ടണത്തി​ന​ടു​ത്തുള്ള ബിറ്റിസ്‌ പാളയ​ത്തി​ലേക്ക്‌ എന്നെ മാറ്റി. അവിടെ ഞാൻ മറ്റു സാക്ഷി​കളെ കണ്ടുമു​ട്ടി. ഒളിച്ചു കടത്തിയ ബൈബിൾ സാഹി​ത്യ​ങ്ങൾ അവിടെ ഞങ്ങൾക്കു നിരന്തരം ലഭിച്ചി​രു​ന്നു. ഈ സാഹി​ത്യ​ങ്ങൾ ഞങ്ങളുടെ പക്കൽ എത്തുന്നത്‌ എങ്ങനെ​യാ​ണെന്നു കണ്ടുപി​ടി​ക്കാൻ പാളയ അധികാ​രി​കൾ ശ്രമി​ച്ചെ​ങ്കി​ലും അവർക്ക്‌ അതിനു കഴിഞ്ഞില്ല. മറ്റുള്ള​വ​രോ​ടു സാക്ഷീ​ക​രി​ക്കു​ന്ന​തിൽ സജീവ​മാ​യി പങ്കുപ​റ്റി​യി​രുന്ന 14 തടവു​കാർ അവിടെ ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. ഇതിൽ പകുതി പേർ സ്‌നാ​പ​ന​മേറ്റ സാക്ഷി​ക​ളും മറ്റുള്ളവർ എന്നെ​പ്പോ​ലെ ജയിലിൽ വെച്ച്‌ സാക്ഷി​ക​ളു​ടെ വിശ്വാ​സങ്ങൾ സ്വീക​രി​ച്ച​വ​രും ആയിരു​ന്നു.

ഞങ്ങളിൽ പലരും ദൈവ​ത്തി​നുള്ള ഞങ്ങളുടെ സമർപ്പണം ജലസ്‌നാ​പ​ന​ത്താൽ പ്രതീ​ക​പ്പെ​ടു​ത്താൻ ആഗ്രഹി​ച്ചു. എന്നാൽ വെള്ളം ഇല്ലായി​രു​ന്ന​തി​നാൽ—കുറെ​ക്കൂ​ടെ കൃത്യ​മാ​യി പറഞ്ഞാൽ ആവശ്യ​മാ​യ​ത്ര​യും വെള്ളം നിറയ്‌ക്കാൻ പറ്റിയ വലിപ്പ​മുള്ള യാതൊ​ന്നും ഇല്ലായി​രു​ന്ന​തി​നാൽ—നിമജ്ജനം എളുപ്പ​മാ​യി​രു​ന്നില്ല. അതു​കൊണ്ട്‌ ആ കാലത്തു പലർക്കും സ്‌നാ​പ​ന​മേൽക്കാൻ ജയിലിൽനിന്ന്‌ ഇറങ്ങു​ന്നതു വരെ കാത്തി​രി​ക്കേണ്ടി വന്നു. എന്നാൽ ബിറ്റിസ്‌ പാളയ​ത്തിൽ ഖനിയി​ലെ കംപ്ര​സ്സ​റു​കൾക്കു വേണ്ടി​യുള്ള കൂറ്റൻ കൂളിങ്‌ ടവറുകൾ ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. 1950-കളുടെ മധ്യത്തിൽ ഞങ്ങളിൽ പലരും ആ ടവറു​ക​ളി​ലൊ​ന്നി​ലെ ജലസം​ഭ​ര​ണി​യിൽ സ്‌നാ​പ​ന​മേറ്റു.

ഏതാനും വർഷം കഴിഞ്ഞ്‌ 1960 മാർച്ചിൽ രാഷ്‌ട്രീയ തടവു​കാ​രു​ടെ ചുമതല ഉണ്ടായി​രുന്ന ഒരു പോലീസ്‌ ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥന്റെ മുന്നിൽ എന്നെ ഹാജരാ​ക്കി. മറ്റു തടവു​കാ​രു​ടെ പ്രവർത്ത​നത്തെ കുറിച്ച്‌ അദ്ദേഹ​ത്തിന്‌ അറിവു നൽകു​ക​യാ​ണെ​ങ്കിൽ എന്റെ തടവു​ശി​ക്ഷ​യിൽ ഇളവു വരുത്താൻ വേണ്ട ക്രമീ​ക​ര​ണങ്ങൾ ചെയ്യാ​മെന്ന്‌ അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു. അതു ചെയ്യാൻ ഞാൻ വിസമ്മ​തി​ച്ച​പ്പോൾ അദ്ദേഹം എന്റെ നേർക്ക്‌ അസഭ്യ വർഷം തുടങ്ങി. “ഒരു നല്ല ജീവി​ത​ത്തി​നുള്ള അവസര​മല്ലേ നീ കളഞ്ഞു​കു​ളി​ച്ചത്‌,” അദ്ദേഹം അലറി. “നീ ഒരിക്ക​ലും വീട്ടി​ലേക്കു മടങ്ങാൻ പോകു​ന്നില്ല, അതിന്‌ എന്തു ചെയ്യണ​മെന്ന്‌ എനിക്ക്‌ അറിയാം! നോക്കി​ക്കോ, ഇവിടെ കിടന്നു തന്നെ നീ ചാകും.” എന്നാൽ രണ്ടു മാസം കഴിഞ്ഞ​പ്പോൾ പ്രഖ്യാ​പി​ക്ക​പ്പെട്ട ഒരു പൊതു​മാ​പ്പി​ന്റെ അടിസ്ഥാ​ന​ത്തിൽ എട്ടു വർഷത്തെ തടവു​ശി​ക്ഷ​യ്‌ക്കു ശേഷം എനിക്കു വീട്ടി​ലേക്കു മടങ്ങാൻ കഴിഞ്ഞു.

സ്വാത​ന്ത്ര്യ​ത്തി​ന്റെ ഒരു ഹ്രസ്വ കാലഘട്ടം

ചെക്കോ​സ്ലോ​വാ​ക്യ​യിൽ 1949 ഏപ്രിൽ മുതൽ യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളു​ടെ പ്രവർത്തനം നിരോ​ധി​ച്ചി​രു​ന്നു. അതു​കൊണ്ട്‌ സ്വാത​ന്ത്ര്യ​മെന്നു വിശേ​ഷി​പ്പി​ക്ക​പ്പെട്ട ആ അവസ്ഥയിൽ ദൈവത്തെ സേവി​ക്കു​ന്ന​തും തടവിൽ അങ്ങനെ ചെയ്യു​ന്ന​തും തമ്മിൽ വലിയ വ്യത്യാ​സ​മൊ​ന്നും ഇല്ലെന്നു ഞാൻ പെട്ടെ​ന്നു​തന്നെ മനസ്സി​ലാ​ക്കി. തടവിൽനി​ന്നു മോചി​ത​നായ ശേഷം ഞാൻ ഒരു പുതിയ പ്രശ്‌നത്തെ നേരിട്ടു. രാജ്യത്തെ ഓരോ പുരു​ഷ​നും രണ്ടു വർഷ​ത്തേക്കു സൈന്യ​ത്തിൽ സേവി​ക്ക​ണ​മെ​ന്നു​ള്ളത്‌ അപ്പോൾ നിർബ​ന്ധ​മാ​യി​രു​ന്നു.

ചില സർക്കാർ വക ജോലി​ക​ളിൽ ഏർപ്പെ​ട്ടി​രു​ന്ന​വർക്ക്‌ സൈനിക സേവന​ത്തിൽനിന്ന്‌ ഒഴിവു ലഭിച്ചി​രു​ന്നു. ഉദാഹ​ര​ണ​ത്തിന്‌ കൽക്കരി ഖനിക​ളിൽ ജോലി ചെയ്‌തി​രു​ന്ന​വർക്ക്‌  ഒഴിവു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. ജോലി​യിൽ മുൻപ​രി​ചയം ഉണ്ടായി​രു​ന്ന​തി​നാൽ എനിക്ക്‌ ഒരു ഖനിയിൽ ജോലി കിട്ടി. അവിടെ എനിക്ക്‌ ഊഷ്‌മ​ള​മായ സ്വീക​രണം ലഭിച്ചു. “ഇനി സൈനിക സേവനത്തെ കുറിച്ച്‌ ഓർത്തു വിഷമി​ക്കേണ്ട. അതിൽനിന്ന്‌ താങ്കളെ ഒഴിവാ​ക്കാൻ വേണ്ട​തെ​ല്ലാം ഞങ്ങൾക്ക്‌ ചെയ്യാ​വു​ന്ന​തേ​യു​ള്ളൂ,” അവിടത്തെ മേൽനോ​ട്ട​ക്കാർ എന്നോടു പറഞ്ഞു.

രണ്ടു മാസം കഴിഞ്ഞ്‌ സൈന്യ​ത്തിൽ ചേരാൻ ആവശ്യ​പ്പെ​ട്ടു​കൊ​ണ്ടുള്ള ഒരു നോട്ടീസ്‌ എനിക്കു ലഭിച്ച​പ്പോൾ ഖനിയു​ടെ നടത്തി​പ്പു​കാർ എനിക്ക്‌ ഉറപ്പു നൽകി: “വിഷമി​ക്കേണ്ട, അവർക്ക്‌ എന്തോ തെറ്റു പറ്റിയ​താണ്‌. ഞങ്ങൾ ഉടനെ പട്ടാള​ത്തിന്‌ എഴുതാം, എല്ലാം ശരിയാ​കും.” എന്നാൽ എല്ലാം ശരിയാ​യില്ല. പിന്നീട്‌, ഒരു ഉദ്യോ​ഗസ്ഥൻ എന്റെ അടുക്കൽ വന്ന്‌ ക്ഷമാപണ സ്വരത്തിൽ പറഞ്ഞു: “ഇത്‌ ആദ്യമാ​യാണ്‌ ഇങ്ങനെ​യൊ​രു കാര്യം സംഭവി​ക്കു​ന്നത്‌, ഏതായാ​ലും നിങ്ങൾ സൈന്യ​ത്തിൽ റിപ്പോർട്ടു ചെയ്യണം.” യുദ്ധം ചെയ്യാൻ മനസ്സാ​ക്ഷി​പ​ര​മാ​യി വിസമ്മ​തി​ച്ച​തി​നെ തുടർന്ന്‌ എന്നെ അറസ്റ്റ്‌ ചെയ്‌ത്‌ ഏറ്റവും അടുത്തുള്ള സൈനിക യൂണി​റ്റി​ലേക്കു കൊണ്ടു​പോ​യി.—യെശയ്യാ​വു 2:4.

അന്വേഷക സമിതി​യു​ടെ മുമ്പാകെ

എന്നെ 1961 ജനുവ​രി​യിൽ ക്ലാഡ്‌നോ പട്ടണത്തി​ലെ ജയിലിൽ അടച്ചു. അതിനു​ശേഷം സൈന്യ​ത്തിൽ ചേരാൻ എന്നെ പ്രേരി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തി​നുള്ള ശ്രമങ്ങൾ നടന്നു. ഒരു ഉയർന്ന പട്ടാള ഉദ്യോ​ഗസ്ഥൻ ഒരു യോഗം ക്രമീ​ക​രി​ച്ചു. എന്നെ ഒരു കോൺഫ​റൻസ്‌ മുറി​യി​ലേക്കു കൊണ്ടു​പോ​യി. അവിടെ ഒരു വലിയ വട്ടമേ​ശ​യ്‌ക്കു ചുറ്റും സൗകര്യ​പ്ര​ദ​മായ വലിയ തുകൽ കസേരകൾ ഇട്ടിരു​ന്നു. താമസി​യാ​തെ ഓഫീ​സർമാർ എത്തി മേശയ്‌ക്കു ചുറ്റു​മുള്ള കസേര​ക​ളിൽ സ്ഥാനം പിടിച്ചു. യോഗ​ത്തി​നു നേതൃ​ത്വം നൽകിയ ഉദ്യോ​ഗസ്ഥൻ അവരെ ഓരോ​രു​ത്ത​രെ​യും എനിക്കു പരിച​യ​പ്പെ​ടു​ത്തി. എന്നിട്ട്‌ ഇരുന്നു​കൊണ്ട്‌ അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു: “ശരി, ഇനി നിന്റെ ഈ മതത്തെ കുറിച്ചു ഞങ്ങളോ​ടു പറ.”

പെട്ടെന്ന്‌ നിശ്ശബ്ദ​മാ​യി ഒന്നു പ്രാർഥി​ച്ച​ശേഷം ഞാൻ സംസാ​രി​ച്ചു തുടങ്ങി. പറഞ്ഞത​ത്ര​യും അവർ ശ്രദ്ധിച്ചു കേട്ടു. സംഭാ​ഷണം പെട്ടെന്നു പരിണാ​മ​ത്തി​ലേക്കു തിരിഞ്ഞു. പരിണാ​മം ഒരു ശാസ്‌ത്രീയ വസ്‌തു​ത​യാ​ണെന്ന അവകാ​ശ​വാ​ദം ഉന്നയി​ക്ക​പ്പെട്ടു. ഞാൻ മുമ്പ്‌ ഒരു തൊഴിൽ പാളയ​ത്തിൽ വെച്ച്‌ പരിണാ​മ​ത്തി​നെ​തി​രെ പുതി​യ​ലോ​കം (ഇംഗ്ലീഷ്‌) a എന്ന ചെറു​പു​സ്‌തകം പഠിച്ചി​രു​ന്നു. അതു​കൊണ്ട്‌ പട്ടാള ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥരെ അതിശ​യി​പ്പി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌ പരിണാ​മം തെളി​യി​ക്ക​പ്പെ​ടാത്ത വെറു​മൊ​രു സിദ്ധാ​ന്ത​മാ​ണെന്നു സ്ഥാപി​ക്കാൻ എനിക്കു കഴിഞ്ഞു.

പിന്നെ, വ്യക്തമാ​യും കത്തോ​ലിക്ക മതപശ്ചാ​ത്തലം ഉണ്ടായി​രുന്ന ഒരു മേജർ സംഭാ​ഷ​ണ​ത്തിൽ പങ്കു​ചേർന്നു. “കന്യാ​മ​റി​യത്തെ നിങ്ങൾ എങ്ങനെ​യാ​ണു വീക്ഷി​ക്കു​ന്നത്‌?, വിശുദ്ധ കുർബാ​നയെ കുറിച്ചു നിങ്ങൾ എന്തു പറയുന്നു?” എന്ന്‌ അദ്ദേഹം ചോദി​ച്ചു. ആ ചോദ്യ​ങ്ങൾക്ക്‌ ഉത്തരം നൽകിയ ശേഷം ഞാൻ പറഞ്ഞു: “സാറ്‌ ഒരു വിശ്വാ​സി​യാ​ണല്ലേ, സാറിന്റെ ചോദ്യ​ങ്ങൾ മറ്റുള്ള​വ​രു​ടേ​തിൽനി​ന്നു വ്യത്യ​സ്‌ത​മാണ്‌.”

“അല്ലല്ല! ഞാൻ ഒരു വിശ്വാ​സി​യൊ​ന്നു​മല്ല!,” ഉച്ചത്തിൽ അദ്ദേഹം അതു നിഷേ​ധി​ച്ചു. ആ കമ്മ്യൂ​ണിസ്റ്റ്‌ രാജ്യത്ത്‌ ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​കൾ എന്ന്‌ അവകാ​ശ​പ്പെ​ട്ട​വരെ ആരും ബഹുമാ​നി​ച്ചി​രു​ന്നില്ല, കൂടാതെ അവർക്ക്‌ ഉത്തരവാ​ദി​ത്വ​ങ്ങ​ളൊ​ന്നും ലഭിച്ചി​രു​ന്നു​മില്ല. അതു​കൊണ്ട്‌ അതിനു​ശേഷം ആ ഉദ്യോ​ഗസ്ഥൻ പിന്നെ ചർച്ചയിൽ പങ്കെടു​ത്തതേ ഇല്ല. യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളു​ടെ വിശ്വാ​സങ്ങൾ ആ ഉദ്യോ​ഗ​സ്ഥ​ന്മാ​രോ​ടു വിശദീ​ക​രി​ക്കാ​നുള്ള അവസരം ലഭിച്ച​തിൽ ഞാൻ അങ്ങേയറ്റം നന്ദി ഉള്ളവനാ​യി​രു​ന്നു.

സാക്ഷ്യം നൽകു​ന്ന​തി​നുള്ള കൂടു​ത​ലായ അവസരങ്ങൾ

ഏതാനും ദിവസം കഴിഞ്ഞ​പ്പോൾ പ്രാഗി​ലുള്ള ഒരു സൈനിക കെട്ടി​ട​ത്തി​ലേക്ക്‌ എന്നെ കൊണ്ടു​പോ​യി. അവിടെ പട്ടാള​ക്കാർ എനിക്കു കാവൽനി​ന്നു. എനിക്കു കാവൽനിൽക്കാൻ ആദ്യമാ​യി നിയമനം ലഭിച്ച ഭടന്‌ പ്രത്യേക സുരക്ഷാ നടപടി​കൾ കണ്ട്‌ അതിശയം തോന്നി. “ഞങ്ങൾ ഏതെങ്കി​ലും വ്യക്തിക്ക്‌ ഇങ്ങനെ പ്രത്യേ​കം കാവൽനിൽക്കേണ്ടി വരുന്നത്‌ ആദ്യമാ​യാണ്‌,” അദ്ദേഹം എന്നോടു പറഞ്ഞു. അതു​കൊണ്ട്‌ എന്നെ തടവിൽ ആക്കിയി​രി​ക്കു​ന്ന​തി​ന്റെ കാരണം ഞാൻ അദ്ദേഹ​ത്തോ​ടു വിശദീ​ക​രി​ച്ചു. വളരെ താത്‌പ​ര്യം തോന്നിയ അദ്ദേഹം തോക്ക്‌ മുട്ടി​നി​ട​യിൽ വെച്ച്‌ അവിടെ കുത്തി​യി​രുന്ന്‌ ഞാൻ പറഞ്ഞ​തെ​ല്ലാം ശ്രദ്ധ​യോ​ടെ കേട്ടു. രണ്ടു മണിക്കൂ​റി​നു ശേഷം അദ്ദേഹ​ത്തി​ന്റെ സ്ഥാനത്ത്‌ മറ്റൊരു പട്ടാള​ക്കാ​രൻ വന്നു. സമാന​മായ ചോദ്യ​ങ്ങൾ  ചോദിച്ച അദ്ദേഹ​വു​മാ​യും ഒരു ബൈബിൾ ചർച്ച നടത്താൻ എനിക്കു കഴിഞ്ഞു.

തുടർന്നു​ള്ള ദിവസ​ങ്ങ​ളിൽ എനിക്കു കാവൽനിന്ന ഭടന്മാ​രു​മാ​യും അവർ അനുവ​ദി​ക്കു​മ്പോൾ മറ്റു തടവു​കാ​രു​മാ​യും ചർച്ചകൾ നടത്താ​നുള്ള അവസരം എനിക്കു ലഭിച്ചു. ഭടന്മാർ തടവറകൾ തുറന്ന്‌ ബൈബിൾ ചർച്ചകൾക്കാ​യി കൂടി​വ​രാൻ തടവു​കാ​രെ അനുവ​ദി​ക്കുക പോലും ചെയ്‌തു! കുറച്ചു കഴിഞ്ഞ​പ്പോൾ, മറ്റുള്ള​വ​രോ​ടു സംസാ​രി​ക്കാൻ ഭടന്മാർ എനിക്കു നൽകിയ സ്വാത​ന്ത്ര്യ​ത്തെ കുറിച്ച്‌ പുറത്ത്‌ അറിയാ​നി​ട​യാ​കു​മെ​ന്നും അതു പ്രശ്‌ന​ങ്ങൾക്ക്‌ ഇടയാ​ക്കു​മെ​ന്നും ഞാൻ ഭയപ്പെട്ടു തുടങ്ങി. പക്ഷേ മുഴു സംഗതി​യും രഹസ്യ​മാ​യി​ത്തന്നെ സൂക്ഷി​ക്ക​പ്പെട്ടു.

പിന്നീട്‌ വിധി പറയുന്ന ദിവസം എന്നെ കോട​തി​യിൽ ഹാജരാ​ക്കാൻ കൊണ്ടു​പോ​യ​പ്പോൾ എന്റെ വിശ്വാ​സ​ങ്ങളെ കുറിച്ചു ഞാൻ സംസാ​രി​ച്ചി​രു​ന്നവർ എന്നെ പ്രോ​ത്സാ​ഹി​പ്പി​ച്ചു. രണ്ടു വർഷത്തെ തടവി​നാണ്‌ എന്നെ ശിക്ഷി​ച്ചത്‌. എന്നാൽ പൊതു​മാപ്പ്‌ ലഭിച്ച​തി​നെ തുടർന്ന്‌ എനിക്ക്‌ ഇളച്ചു കിട്ടിയ ആറുവർഷ​വും കൂടെ അതി​നോ​ടു കൂട്ടി​ച്ചേർക്ക​പ്പെട്ടു. അതായത്‌, എട്ടു വർഷത്തെ തടവു​ശിക്ഷ കൂടി ഞാൻ അനുഭ​വി​ക്ക​ണ​മാ​യി​രു​ന്നു.

ദൈവ​സ​ഹാ​യം അനുഭ​വി​ച്ച​റി​യു​ന്നു

ചെക്കോ​സ്ലോ​വാ​ക്യ​യി​ലെ പാളയങ്ങൾ തോറും ജയിലു​കൾ തോറും എന്നെ മാറ്റി​പ്പാർപ്പി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രുന്ന കാലത്ത്‌ പലപ്പോ​ഴും ഞാൻ ദൈവ​സ​ഹാ​യം അനുഭ​വി​ച്ച​റി​ഞ്ഞി​ട്ടുണ്ട്‌. വാൽഡി​റ്റ്‌സെ​യി​ലുള്ള ജയിലിൽ എത്തിയ​പ്പോൾ ഞാൻ അവിടെ എത്താനുള്ള കാരണം എന്താ​ണെന്ന്‌ കമാൻഡർ ചോദി​ച്ചു. “ഞാൻ സൈനിക സേവന​ത്തി​നു വിസമ്മ​തി​ച്ചു. യുദ്ധത്തിൽ പങ്കെടു​ക്കു​ന്നത്‌ എന്റെ വിശ്വാ​സ​ങ്ങൾക്കു വിരു​ദ്ധ​മാണ്‌” എന്നു ഞാൻ മറുപടി പറഞ്ഞു.

“എല്ലാവർക്കും ആ മനോ​ഭാ​വം ഉണ്ടായി​രു​ന്നെ​ങ്കിൽ എത്ര നന്നായി​രു​ന്നു” എന്ന്‌ അദ്ദേഹം അനുക​മ്പാ​പൂർവം പറഞ്ഞു. എന്നാൽ ഒരു നിമിഷം ചിന്തിച്ച ശേഷം അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു: “എന്നാൽ ഇന്നു മിക്കവ​രും അങ്ങനെ ചിന്തി​ക്കാ​ത്ത​തി​നാൽ നിങ്ങളെ ശിക്ഷി​ക്കേ​ണ്ടി​യി​രി​ക്കു​ന്നു—കഠിന​മാ​യി​ത്തന്നെ ശിക്ഷി​ക്കേ​ണ്ടി​യി​രി​ക്കു​ന്നു!”

ഗ്ലാസ്സിൽ കൊത്തു​പ​ണി​കൾ ചെയ്യുന്ന വിഭാ​ഗ​ത്തിൽ പണി​യെ​ടു​ക്കാൻ എന്നെ നിയമി​ച്ചു. കഠിന​ത​ട​വി​നു ശിക്ഷി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്ന​വ​രെ​യാണ്‌ അവിടെ ജോലി ചെയ്യാൻ ആക്കിയി​രു​ന്നത്‌. യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി എന്ന നിലയിൽ സൈനിക സേവന​ത്തി​നു വിസമ്മ​തി​ച്ച​തി​നാ​ലാ​ണു ഞാൻ ശിക്ഷി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​തെ​ങ്കി​ലും അപ്പോ​ഴും എന്നെ രാഷ്‌ട്രീയ തടവു​കാ​ര​നാ​യി മുദ്ര​കു​ത്തി ഏറ്റവും ബുദ്ധി​മു​ട്ടുള്ള നിയമ​ന​ങ്ങ​ളാ​ണു നൽകി​യി​രു​ന്നത്‌. അലങ്കാര വിളക്കു​കൾക്കും മറ്റ്‌ ആഡംബര വസ്‌തു​ക്കൾക്കും വേണ്ടി ഗ്ലാസ്സിൽ കൊത്തു​പണി ചെയ്യു​ന്നത്‌ പ്രത്യേ​കി​ച്ചും ബുദ്ധി​മു​ട്ടുള്ള പണിയാ​യി​രു​ന്നു. കാരണം അതിൽ ഒരു പിഴവു പോലും വരാൻ പാടി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. സാധാ​ര​ണ​ഗ​തി​യിൽ പണിക​ഴിഞ്ഞ്‌ തടവു​കാർ തിരി​ച്ചേൽപ്പി​ക്കുന്ന ഗ്ലാസ്സിൽ പകുതി​യും പിറ്റേ ദിവസം പിഴവു​കൾ നികത്തു​ന്ന​തിന്‌ തിരി​ച്ചെ​ത്തി​യി​രു​ന്നു. അതു​കൊണ്ട്‌ പറഞ്ഞി​രി​ക്കുന്ന അത്രയും പണി ചെയ്‌തു​തീർക്കുക എന്നത്‌ ഒട്ടും എളുപ്പ​മാ​യി​രു​ന്നില്ല.

എന്നെ ആ വിഭാ​ഗ​ത്തിൽ നിയമിച്ച ദിവസം ജോലി തുടങ്ങു​ന്ന​തി​നു മുമ്പു ഞാൻ ഡിപ്പാർട്ട്‌മെന്റ്‌ മേധാ​വി​ക്കാ​യി കാത്തു​നിൽക്ക​ണ​മാ​യി​രു​ന്നു. അദ്ദേഹം എത്തിയ​പ്പോൾ തടവു​കാർ കഠിന​മാ​യി അധ്വാ​നി​ക്കു​ന്നി​ല്ലെ​ന്നും മറ്റും പറഞ്ഞ്‌ ഏവരു​ടെ​യും നേരെ ആക്രോ​ശി​ക്കാൻ തുടങ്ങി. ഒടുവിൽ അദ്ദേഹം എന്റെയ​ടുത്ത്‌ എത്തി ചോദി​ച്ചു: “നീയെന്താ പണി​യെ​ടു​ക്കാ​തെ നിൽക്കു​ന്നത്‌?”

ഞാൻ പുതി​യ​താ​യി വന്ന തടവു​കാ​രൻ ആണെന്ന്‌ വിശദീ​ക​രി​ച്ചു. അദ്ദേഹം എന്നെ ഓഫീ​സിൽ കൊണ്ടു​പോ​യി ഞാൻ തടവി​ലാ​കാ​നുള്ള കാരണം എന്താണ്‌ എന്നും മറ്റുമുള്ള പതിവു ചോദ്യ​ങ്ങൾ ചോദി​ച്ചു. എന്റെ സാഹച​ര്യം ഞാൻ വിശദീ​ക​രിച്ച ശേഷം അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു: “അപ്പോൾ നീ യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളിൽ ഒരാളാ​ണല്ലേ?”

“അതേ,” ഞാൻ മറുപടി നൽകി.

അതോടെ എന്നോ​ടുള്ള അദ്ദേഹ​ത്തി​ന്റെ സമീപ​ന​ത്തി​നു മാറ്റം വന്നു. അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു, “വിഷമി​ക്കേണ്ട, യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളായ പലരും മുമ്പ്‌ ഇവിടെ വന്നിട്ടുണ്ട്‌. ഞങ്ങൾ അവരെ ബഹുമാ​നി​ക്കു​ന്നു, കാരണം അവർ കഠിനാ​ധ്വാ​നി​ക​ളും മാന്യ​രു​മാണ്‌. ചെയ്‌തു​തീർക്കാൻ കഴിയു​ന്നത്ര ജോലി​യേ നിനക്കു ലഭിക്കു​ന്നു​ള്ളൂ എന്നു ഞാൻ ഉറപ്പു​വ​രു​ത്തും.”

അദ്ദേഹ​ത്തി​ന്റെ പെരു​മാ​റ്റ​ത്തി​ലെ മാറ്റം എന്നെ വളരെ അതിശ​യി​പ്പി​ച്ചു. യഹോ​വ​യോ​ടും ആ ജയിലിൽ സാക്ഷി​കൾക്ക്‌ അത്രയും നല്ല ഒരു പേര്‌ ഉണ്ടാക്കി​ത്തന്ന എന്റെ അജ്ഞാത സഹവി​ശ്വാ​സി​ക​ളോ​ടും ഞാൻ നന്ദിയു​ള്ള​വ​നാ​യി​രു​ന്നു. വാസ്‌ത​വ​ത്തിൽ, ജയിലിൽ കഴിഞ്ഞ മുഴുവൻ സമയവും യഹോ​വ​യു​ടെ സ്‌നേ​ഹ​പൂർവ​ക​മായ സഹായം എനിക്ക്‌ അനുഭ​വി​ക്കാൻ കഴിഞ്ഞു.

എത്ര ബുദ്ധി​മു​ട്ടുള്ള സാഹച​ര്യ​ങ്ങ​ളി​ലും ഒടുവിൽ എന്റെ ക്രിസ്‌തീയ സഹോ​ദ​ര​ങ്ങളെ കണ്ടുമു​ട്ടു​മെന്ന്‌ ഞാൻ എപ്പോ​ഴും വിശ്വ​സി​ച്ചി​രു​ന്നു. അപ്പോൾ അവരുടെ ഹൃദ്യ​മായ പുഞ്ചിരി കാണാ​നും അവരിൽനി​ന്നു പ്രോ​ത്സാ​ഹനം സ്വീക​രി​ക്കാ​നും എനിക്കു കഴിയു​മാ​യി​രു​ന്നു. അവർ ഇല്ലായി​രു​ന്നെ​ങ്കിൽ എന്റെ തടവു​കാ​ലത്തു സഹിച്ചു​നിൽക്കുക എത്രയോ പ്രയാ​സ​ക​ര​മാ​യി​രു​ന്നേനെ.

തങ്ങൾക്കു ലഭിച്ച മോശ​മായ പെരു​മാ​റ്റ​ത്തി​നെ​ല്ലാം പകരം ചോദി​ക്ക​ണ​മെന്ന ചിന്താ​ഗ​തി​ക്കാ​രാ​യി​രു​ന്നു ചില തടവു​കാർ. എന്നാൽ എനിക്ക്‌ ഒരിക്ക​ലും അങ്ങനെ തോന്നി​യി​ട്ടില്ല.  ദൈവ​ത്തി​ന്റെ നീതി​യുള്ള തത്ത്വങ്ങ​ളോ​ടുള്ള അനുസ​രണം നിമി​ത്ത​മാ​ണു ഞാൻ കഷ്ടപ്പെ​ടു​ന്ന​തെന്ന്‌ എനിക്ക്‌ അറിയാ​മാ​യി​രു​ന്നു. അതു​കൊണ്ട്‌ ജയിലിൽ കഴിയുന്ന ഓരോ ദിവസ​ത്തി​നും പകരമാ​യി പുതിയ ഭൂമി​യി​ലെ പറുദീ​സ​യിൽ എണ്ണമറ്റ സന്തോ​ഷ​പ്ര​ദ​മായ ദിവസങ്ങൾ എനിക്കു നൽകാൻ യഹോ​വ​യ്‌ക്കു കഴിയു​മെന്ന്‌ എനിക്ക്‌ അറിയാ​മാ​യി​രു​ന്നു.—സങ്കീർത്തനം 37:29; 2 പത്രൊസ്‌ 3:13; വെളി​പ്പാ​ടു 21:3, 4.

ഇപ്പോ​ഴത്തെ അനു​ഗ്ര​ഹ​ങ്ങൾക്കു നന്ദിയു​ള്ള​വൻ

ഒടുവിൽ 1968 മേയിൽ, 15-ലധികം വർഷത്തെ തടവു​ശി​ക്ഷ​യ്‌ക്കു ശേഷം ഞാൻ മോചി​ത​നാ​യി. ആദ്യ​മൊ​ക്കെ ആളുക​ളു​മാ​യി സംസാ​രി​ക്കു​ന്ന​തിൽ എനിക്കു ബുദ്ധി​മുട്ട്‌ അനുഭ​വ​പ്പെട്ടു. തടവു​കാ​രു​ടെ​യും ഭടന്മാ​രു​ടെ​യും യൂണി​ഫോം ധരിച്ച​വ​രോ​ടൊ​പ്പം ആയുഷ്‌കാ​ല​ത്തി​ല​ധി​ക​വും ചെലവ​ഴി​ച്ച​വർക്ക്‌ ഇങ്ങനെ അനുഭ​വ​പ്പെ​ടു​ന്നത്‌ സാധാ​ര​ണ​മാണ്‌. എന്നാൽ പെട്ടെ​ന്നു​തന്നെ പ്രസം​ഗ​പ്ര​വർത്ത​ന​ത്തിൽ—അപ്പോ​ഴും അതു നിരോ​ധ​ന​ത്തിൻ കീഴി​ലാ​യി​രു​ന്നു—പങ്കെടു​ക്കാൻ എന്റെ ക്രിസ്‌തീയ സഹോ​ദ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ സഹായ​ത്താൽ എനിക്കു സാധിച്ചു.

തടവിൽനി​ന്നു മോചി​ത​നാ​യി ഏതാനും ആഴ്‌ച​കൾക്കകം ഞാൻ ഇവ്വാ എന്ന സഹോ​ദ​രി​യെ കണ്ടുമു​ട്ടി. കുടും​ബ​ത്തിൽനി​ന്നു കഠിന​മായ എതിർപ്പ്‌ ഉണ്ടായി​രു​ന്നി​ട്ടും ഏതാണ്ടു മൂന്നു വർഷം മുമ്പ്‌ അവൾ തന്റെ ജ്യേഷ്‌ഠ​നോ​ടൊ​പ്പം ബൈബിൾ സത്യത്തി​നാ​യി ധൈര്യ​പൂർവം ഒരു നിലപാട്‌ എടുത്തി​രു​ന്നു. പെട്ടെ​ന്നു​തന്നെ ഞങ്ങൾ ഒരുമി​ച്ചു പ്രസം​ഗ​വേ​ല​യിൽ പങ്കെടു​ക്കാൻ തുടങ്ങി. കൂടാതെ ബൈബിൾ സാഹി​ത്യ​ങ്ങൾ ഉത്‌പാ​ദി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തി​ലും ഞങ്ങൾ ഏർപ്പെട്ടു. രഹസ്യ ഭൂഗർഭ അറകളി​ലെ അച്ചടി​ശാ​ല​ക​ളി​ലാണ്‌ സാഹി​ത്യ​ങ്ങൾ ഉത്‌പാ​ദി​പ്പി​ച്ചി​രു​ന്നത്‌. 1969 നവംബ​റിൽ ഞങ്ങൾ വിവാ​ഹി​ത​രാ​യി.

ഞങ്ങളുടെ ആദ്യത്തെ കുട്ടി, യാനാ 1970-ൽ ജനിച്ചു. പിന്നീട്‌ യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളു​ടെ സഞ്ചാര​മേൽവി​ചാ​ര​ക​നാ​യി നിയമനം ലഭിച്ച​പ്പോൾ വാരാ​ന്ത​ങ്ങ​ളിൽ ഞാൻ സഭകൾ സന്ദർശിച്ച്‌ അവർക്ക്‌ ആത്മീയ പ്രോ​ത്സാ​ഹനം നൽകാൻ തുടങ്ങി. 1975-ൽ ഈ പ്രവർത്ത​ന​ത്തി​നി​ട​യ്‌ക്ക്‌ എന്നെ വീണ്ടും അറസ്റ്റു ചെയ്‌ത്‌ ജയിലിൽ അടച്ചു. എന്നാൽ ഇപ്രാ​വ​ശ്യം ഏതാനും മാസങ്ങളേ ഞാൻ അവിടെ ചെലവ​ഴി​ച്ചു​ള്ളൂ. പിന്നെ, 1977-ൽ ഞങ്ങളുടെ മകൻ ഷ്‌​റ്റൈ​പാൻ ജനിച്ചു.

ഒടുവിൽ 1993 സെപ്‌റ്റം​ബർ 1-ന്‌ ചെക്ക്‌ റിപ്പബ്ലിക്ക്‌ യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​കൾക്ക്‌ ഔദ്യോ​ഗിക അംഗീ​കാ​രം നൽകി. അതിന​ടുത്ത വർഷം ഞങ്ങളുടെ മകൾ യാനാ​യും ഒരു ക്രിസ്‌തീയ മൂപ്പനായ ഡാലി​ബോർ ഡ്രാഷാ​നും വിവാ​ഹി​ത​രാ​യി. 1999-ൽ, ശുശ്രൂ​ഷാ​ദാ​സ​നാ​യി​രുന്ന ഞങ്ങളുടെ മകൻ ഷ്‌​റ്റൈ​പാൻ ഒരു മുഴു​സമയ ശുശ്രൂ​ഷ​ക​യായ ബ്ലാങ്കായെ വിവാഹം ചെയ്‌തു. ഞങ്ങളെ​ല്ലാം ഇപ്പോൾ പ്രാഗി​ലുള്ള സഭകളിൽ അംഗങ്ങ​ളാണ്‌. പുതിയ ലോകം വന്നെത്തുന്ന ദിനത്തി​നാ​യി ഞങ്ങളെ​ല്ലാ​വ​രും നോക്കി​പ്പാർത്തി​രി​ക്കു​ക​യാണ്‌—എന്നാൽ എവി​ടെ​യും ഒരു ജയിൽ പോലും ഇല്ലാത്ത സമയത്തി​നാ​യാണ്‌ ഞാൻ വിശേ​ഷി​ച്ചും കാത്തി​രി​ക്കു​ന്നത്‌. (g02 6/22)

[അടിക്കു​റി​പ്പു​കൾ]

[20-ാം പേജിലെ ചിത്രങ്ങൾ]

ഒരു ചീപ്പ്‌ ഉപയോ​ഗിച്ച്‌ ഞാൻ ബൈബിൾ വാക്യങ്ങൾ കുറി​ച്ചു​വെ​ച്ചു

[21-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

ഞാൻ തടവി​ലാ​ക്ക​പ്പെട്ട ബിറ്റിസ്‌ പാളയം, ഇവിടെ ആയിരി​ക്കെ​യാ​ണു ഞാൻ സ്‌നാ​പ​ന​മേ​റ്റത്‌

[23-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

ഞങ്ങളുടെ വിവാ​ഹ​ദി​നം

[23-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

ഇവ്വായും ഞാനും, ഇടത്ത്‌ ഷ്‌​റ്റൈ​പാ​നും ബ്ലാങ്കാ​യും, വലത്ത്‌ യാനാ​യും ഡാലി​ബോ​റും