യഹോവ ഞങ്ങളെ ഒരിക്ക​ലും കൈ​വെ​ടി​ഞ്ഞി​ല്ല

നാഷോ ഡോരി പറഞ്ഞ​പ്ര​കാ​രം

ഗ്രീസിൽനിന്ന്‌ അധികം ദൂരത്ത​ല്ലാ​തെ സ്ഥിതി​ചെ​യ്യുന്ന ദക്ഷിണ അൽബേ​നി​യ​യി​ലെ ഒരു ചെറിയ മലമ്പ്ര​ദേശ ഗ്രാമ​മാ​ണു മ്പ്രെഷ്‌റ്റാൻ. 1907-ൽ അവി​ടെ​യാ​ണു ഞാൻ പിറന്നത്‌. അഞ്ചു വയസ്സാ​യ​പ്പോൾ ഞാൻ ഒരു ഗ്രീക്കു സ്‌കൂ​ളിൽ പോകാൻ തുടങ്ങി. എന്നാൽ ഒന്നാം ലോക​മ​ഹാ​യു​ദ്ധ​കാ​ലത്ത്‌ ഇറ്റാലി​യൻ സേനകൾ അൽബേ​നി​യ​യിൽ ആക്രമി​ച്ചു കടന്ന​പ്പോൾ എന്റെ സ്‌കൂൾ വിദ്യാ​ഭ്യാ​സ​ത്തി​നു ഭംഗം വന്നു. യുദ്ധത്തി​നു ശേഷം സ്‌കൂൾ വിദ്യാ​ഭ്യാ​സം പുനരാ​രം​ഭി​ച്ചു, എന്നാൽ അൽബേ​നി​യൻ ഭാഷയി​ലാ​യി​രു​ന്നു​വെ​ന്നു​മാ​ത്രം.

എന്റെ മാതാ​പി​താ​ക്കൾ അത്രകണ്ടു മതഭക്ത​രാ​യി​രു​ന്നി​ല്ലെ​ങ്കി​ലും അവർ അൽബേ​നി​യൻ ഓർത്ത​ഡോ​ക്‌സ്‌ സഭയുടെ പാരമ്പ​ര്യ​ങ്ങൾ അനുഷ്‌ഠി​ച്ചു​പോ​ന്നു. എന്റെ വല്യമ്മാ​വൻ മ്പ്രെഷ്‌റ്റാ​നിൽ ഒരു പുരോ​ഹി​ത​നാ​യി​രു​ന്ന​തു​കൊ​ണ്ടു ഞാൻ പള്ളിയിൽ ജോലി ചെയ്‌തി​രു​ന്നു. അങ്ങനെ അവിടത്തെ ഉള്ളുകളി സംബന്ധിച്ച നേരനു​ഭവം എനിക്കു​ണ്ടാ​യി. ആചാര​ക്ര​മ​ങ്ങ​ളൊ​ക്കെ തികച്ചും പൊള്ള​യാ​യി തോന്നി​ച്ചു, കൂടാതെ അവിടത്തെ കപടഭക്തി എന്നെ അലോ​സ​ര​പ്പെ​ടു​ത്തി.

പ്രാ​ദേ​ശി​ക ആചാര​പ്ര​കാ​രം, മാതാ​പി​താ​ക്കൾ എനിക്കു​വേണ്ടി ഒരു വധുവി​നെ തിര​ഞ്ഞെ​ടു​ത്തു. അയൽഗ്രാ​മ​മായ ഗ്രബോ​വ​യി​ലാ​യി​രു​ന്നു അർഗ്‌ജി​റോ​യു​ടെ വീട്‌. 1928-ൽ, അവൾക്കു 18 വയസ്സു​ള്ള​പ്പോൾ, ഞങ്ങൾ വിവാ​ഹി​ത​രാ​യി.

ബൈബിൾ സത്യം പഠിക്കു​ന്നു

ഏതാണ്ട്‌ അതേ സമയത്ത്‌ ഐക്യ​നാ​ടു​ക​ളിൽനി​ന്നു ഞങ്ങളെ സന്ദർശിച്ച എന്റെ ഒരു മച്ചുന​നോ​ടു ഞാൻ ഓർത്ത​ഡോ​ക്‌സ്‌ സഭയെ​പ്പറ്റി പരാതി​പ്പെട്ടു. “അമേരി​ക്ക​യിൽ എന്റെ വീടി​ന​ടുത്ത്‌ ഒരു കൂട്ടരുണ്ട്‌. അവർക്കു പള്ളിയി​ല്ലെ​ന്നു​വ​രി​കി​ലും അവർ ബൈബിൾ പഠിക്കു​ന്ന​വ​രാണ്‌” എന്ന്‌ അദ്ദേഹം മറുപ​ടി​പ​റഞ്ഞു. പള്ളിയി​ല്ലാ​തെ ബൈബിൾ പഠിക്കു​ക​യെന്ന ആശയം എനിക്ക്‌ ആകർഷ​ക​മാ​യി തോന്നി. അതു​കൊണ്ട്‌, എനിക്ക്‌ ഏതാനും ബൈബിൾ സാഹി​ത്യ​ങ്ങൾ അയച്ചു​ത​രു​മോ എന്നു ഞാൻ അദ്ദേഹ​ത്തോ​ടു ചോദി​ച്ചു.

ഏതാണ്ട്‌ ഒരു വർഷം കഴിഞ്ഞ്‌ വിസ്‌കാൻറ്‌സ​നി​ലുള്ള മിൽവൊ​ക്കീ​യിൽനിന്ന്‌ ഒരു പൊതി​ക്കെട്ടു കിട്ടു​ന്ന​തു​വരെ ഞങ്ങളുടെ സംഭാ​ഷ​ണ​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചു ഞാൻ പാടേ മറന്നി​രു​ന്നു. പൊതി​ക്കു​ള്ളിൽ അൽബേ​നി​യൻ ഭാഷയിൽ ദൈവ​ത്തി​ന്റെ കിന്നരം എന്ന പുസ്‌ത​ക​വും ഗ്രീക്കു ഭാഷയിൽ വീക്ഷാ​ഗോ​പു​ര​വും ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. ഞാൻ പുസ്‌ത​ക​മൊന്ന്‌ ഓടിച്ചു വായി​ച്ച​പ്പോൾ സത്യസ​ഭ​യെ​പ്പറ്റി അതിൽ പരാമർശി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നതു ശ്രദ്ധിച്ചു. അത്‌ എന്നെ അസഹ്യ​പ്പെ​ടു​ത്തി. ‘പള്ളിയു​മാ​യി ഒരു ബന്ധവും വേണ്ട,’ ഞാൻ ആത്മഗത​മെ​ന്നോ​ണം പറഞ്ഞു. അതു​കൊ​ണ്ടു ഞാൻ പുസ്‌തകം മുഴുവൻ വായി​ച്ചില്ല.

1929-ൽ ഞാൻ സൈന്യ​ത്തിൽ ചേർന്നു. അൽബേ​നി​യ​യു​ടെ തലസ്ഥാ​ന​ന​ഗ​രി​യായ ടിറാ​ന​യി​ലേക്ക്‌ എന്നെ അയച്ചു. അവി​ടെ​വെച്ചു ഞാൻ ഗ്രീക്കു ബൈബിൾ വായി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രുന്ന സ്റ്റാതി മുസിയെ കണ്ടുമു​ട്ടി. “താങ്കൾ പള്ളിയിൽ പോകാ​റു​ണ്ടോ?” ഞാൻ ചോദി​ച്ചു. “ഇല്ല. ഞാൻ പള്ളി വിട്ടു​പോ​ന്നു. ഞാൻ അന്താരാ​ഷ്ട്ര ബൈബിൾ വിദ്യാർഥി​ക​ളിൽ ഒരാളാണ്‌,” അദ്ദേഹം മറുപ​ടി​നൽകി. ഞാനും മറ്റൊരു സൈനി​ക​നും ഞായറാഴ്‌ച സ്റ്റാതി​യോ​ടൊ​പ്പം ഒരു യോഗ​ത്തി​നു പോയി. സത്യസഭ ഒരു കെട്ടി​ട​മോ ഒരു മതമോ അല്ല, മറിച്ച്‌ അതു ക്രിസ്‌തു​വി​ന്റെ അഭിഷിക്ത ദാസരാൽ രൂപീ​കൃ​ത​മാണ്‌ എന്ന്‌ അവി​ടെ​വെച്ചു ഞാൻ മനസ്സി​ലാ​ക്കി. ദൈവ​ത്തി​ന്റെ കിന്നരം പറഞ്ഞ​തെ​ന്താ​ണെന്ന്‌ എനിക്ക​പ്പോൾ പിടി​കി​ട്ടി.

1920-കളുടെ മധ്യത്തിൽ നാഷോ ഇഡ്രി​സും സ്‌പി​റോ വ്രൂ​ഹോ​യും ഐക്യ​നാ​ടു​ക​ളിൽനിന്ന്‌ അൽബേ​നി​യ​യിൽ തിരി​ച്ചെത്തി, അവി​ടെ​വെച്ചു പഠിച്ച ബൈബിൾ സത്യങ്ങൾ അവർ അൽബേ​നി​യ​യിൽ പ്രചരി​പ്പി​ച്ചു​വ​രു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. ടിറാ​ന​യിൽ ചുരുക്കം ചില ബൈബിൾ വിദ്യാർഥി​ക​ളോ​ടൊ​പ്പം ഞാൻ യോഗ​ങ്ങൾക്കു ഹാജരാ​കാൻ തുടങ്ങി. യഹോ​വ​യു​ടെ സ്ഥാപനം കണ്ടെത്തി​യെന്ന്‌ എനിക്കു പെട്ടെ​ന്നു​തന്നെ ബോധ്യ​മാ​യി. തന്മൂലം, സമീപ​ത്തുള്ള ഒരു നദിയിൽ 1930 ആഗസ്റ്റ്‌ 4-നു ഞാൻ സ്‌നാ​പ​ന​മേറ്റു.

പിന്നീടു ഞാൻ ഷൂ നിർമാ​ണ​ത്തൊ​ഴി​ലിൽ ഏർപ്പെ​ടു​ന്ന​തി​നു മ്പ്രെഷ്‌റ്റാ​നി​ലേക്കു തിരി​കെ​പ്പോ​ന്നു. എന്നാൽ അതിലും പ്രധാ​ന​മാ​യി, പഠിച്ച ബൈബിൾ സത്യങ്ങൾ  ഞാനും മറ്റുള്ള​വ​രു​മാ​യി പങ്കിടാൻ തുടങ്ങി. “പള്ളിയിൽ കാണുന്ന പ്രതി​മകൾ മാതി​രി​യല്ല യേശു​ക്രി​സ്‌തു. അവൻ ജീവനു​ള്ള​വ​നാണ്‌!” എന്നു ഞാൻ പറയു​മാ​യി​രു​ന്നു.

എതിർപ്പു​കൾക്കു​മ​ധ്യേ​യും പ്രസം​ഗി​ക്കു​ന്നു

1925-ൽ ആക്‌മെദ്‌ ബേ സോഗ്യ അധികാ​രം പിടി​ച്ചെ​ടുത്ത്‌, 1928-ൽ സോഗാ I-ാമൻ രാജാ​വാ​യി സ്വയം വാഴിച്ചു, 1939 വരെ ഭരണം നടത്തി. അദ്ദേഹ​ത്തി​ന്റെ മനുഷ്യാ​വ​കാശ വകുപ്പു മന്ത്രി ഞങ്ങളുടെ ക്രിസ്‌തീയ വേലയ്‌ക്ക്‌ അനുമതി നൽകി. എന്നുവ​രി​കി​ലും, ഞങ്ങൾക്കു പ്രശ്‌ന​ങ്ങ​ളു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. ആഭ്യന്ത​ര​മ​ന്ത്രി​യാ​യി​രുന്ന മൂസാ ജുക്കാ റോമി​ലെ പാപ്പാ​യു​മാ​യി അടുത്ത ബന്ധം പുലർത്തി​യി​രു​ന്ന​താ​യി​രു​ന്നു അതിനു കാരണം. മൂന്നു മതങ്ങൾ—ഇസ്ലാം, ഓർത്ത​ഡോ​ക്‌സ്‌, റോമൻ കത്തോ​ലി​ക്കാ എന്നിവ—മാത്രമേ അംഗീ​ക​രി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നു​ള്ളു​വെന്നു ജുക്കാ കൽപ്പന പുറ​പ്പെ​ടു​വി​ച്ചു. ഞങ്ങളുടെ പുസ്‌ത​കങ്ങൾ പിടി​ച്ചെ​ടു​ക്കാ​നും പ്രസം​ഗ​വേല തടയാ​നും പൊലീസ്‌ ശ്രമി​ച്ചെ​ങ്കി​ലും അവർ അതിൽ വിജയി​ച്ചില്ല.

1930-കളിൽ ഞാൻ മിക്ക​പ്പോ​ഴും അൽബേ​നി​യ​യി​ലെ ഒരു വലിയ നഗരമായ ബരാറ്റ്‌ സന്ദർശി​ക്കു​മാ​യി​രു​ന്നു. അവി​ടെ​നി​ന്നാ​ണു മീഹൽ സ്വേകി ഞങ്ങളുടെ വേലക്കു മാർഗ​നിർദേശം നൽകി​യി​രു​ന്നത്‌. രാജ്യ​ത്തു​ട​നീ​ളം ഞങ്ങൾ പ്രസം​ഗ​പ​ര്യ​ട​നങ്ങൾ ക്രമീ​ക​രി​ച്ചു. ഒരിക്കൽ എന്നെ രണ്ടാഴ്‌ച​ത്തേക്കു ഷ്‌കോ​ഡർ എന്ന പട്ടണത്തി​ലേക്ക്‌ അയയ്‌ക്കു​ക​യു​ണ്ടാ​യി, അനേകം സാഹി​ത്യ​ങ്ങൾ സമർപ്പി​ക്കു​ന്ന​തിന്‌ എനിക്കു കഴിഞ്ഞു. 1935-ൽ ഞങ്ങളി​ലൊ​രു സംഘം കീൽസി​റീ എന്ന പട്ടണത്തിൽ പ്രസം​ഗ​വേല ചെയ്യു​ന്ന​തിന്‌ ഒരു ബസ്‌ വാടക​യ്‌ക്കെ​ടു​ത്തു. പിന്നീട്‌, പർമെറ്റ്‌, ലെസ്‌കൊ​വിക്‌, എർസെകീ, കോർച്ച, പോ​ഗ്രാ​ഡെ​റ്റ്‌സ്‌, എൽബസാൻ എന്നീ അൽബേ​നി​യൻ പട്ടണങ്ങ​ളിൽ ഒരു വലിയ പ്രസം​ഗ​പ​ര്യ​ടനം നടത്തു​ന്ന​തി​നു പട്ടിക​പ്പെ​ടു​ത്തി. ക്രിസ്‌തു​വി​ന്റെ മരണത്തി​ന്റെ സ്‌മാ​രകം ആഘോ​ഷി​ക്കാൻ പോന്ന​വണ്ണം സമയത്തു​തന്നെ ടിറാ​ന​യിൽവെച്ചു ഞങ്ങൾ പര്യടനം അവസാ​നി​പ്പി​ച്ചു.

ആത്മീയ ആഹാര​ത്തി​ന്റെ ഒരു ശേഖരം ആത്മീയ​മാ​യി ബലിഷ്‌ഠ​രാ​യി​രി​ക്കാൻ ഞങ്ങളെ സഹായി​ച്ചു. അതു​കൊ​ണ്ടു ഞങ്ങൾക്ക്‌ ഒരിക്ക​ലും കൈ​വെ​ടി​യ​പ്പെ​ട്ട​താ​യി അനുഭ​വ​പ്പെ​ട്ടില്ല. 1930 മുതൽ 1939 വരെ എനിക്കു ഗ്രീക്കു ഭാഷയിൽ വീക്ഷാ​ഗോ​പു​രം ക്രമമാ​യി ലഭിച്ചി​രു​ന്നു. ദിനം​തോ​റും ചുരു​ങ്ങി​യത്‌ ഒരു മണിക്കൂ​റെ​ങ്കി​ലും ബൈബിൾ വായി​ക്ക​ണ​മെ​ന്ന​തും എന്റെ ലക്ഷ്യമാ​യി​രു​ന്നു. എന്റെ കാഴ്‌ച​ശക്തി ക്ഷയിക്കു​ന്ന​തു​വരെ 60 വർഷ​ത്തോ​ളം ഞാൻ അതു ചെയ്‌തു. അൽബേ​നി​യൻ ഭാഷയിൽ മുഴു ബൈബി​ളും ലഭ്യമാ​യതു സമീപ​കാ​ലത്തു മാത്ര​മാണ്‌. അതു​കൊണ്ട്‌ കുട്ടി​യാ​യി​രു​ന്ന​പ്പോൾ ഗ്രീക്കു പഠിക്കാൻ കഴിഞ്ഞ​തിൽ എനിക്കു സന്തോ​ഷ​മുണ്ട്‌. അൽബേ​നി​യ​ക്കാ​രാ​യി​രുന്ന മറ്റു സാക്ഷി​ക​ളും ആ ആദിമ നാളു​ക​ളിൽ ഗ്രീക്കു വായി​ക്കാൻ പഠിച്ചു. തന്മൂലം അവർക്കും മുഴു ബൈബി​ളും വായി​ക്കാൻ കഴിഞ്ഞു.

1938-ൽ അർഗ്‌ജി​റോ സ്‌നാ​പ​ന​മേ​ററു. 1939 ആയപ്പോ​ഴേ​ക്കും ഞങ്ങളുടെ പത്തുമ​ക്ക​ളിൽ ഏഴു​പേ​രും പിറന്നി​രു​ന്നു. ദുഃഖ​ക​ര​മെ​ന്നു​പ​റ​യട്ടെ, ഞങ്ങളുടെ ആദ്യത്തെ ഏഴു മക്കളിൽ മൂന്നു​പേർ ചെറു​പ്പ​ത്തി​ലേ മരിച്ചു​പോ​യി.

രണ്ടാം ലോക​മ​ഹാ​യു​ദ്ധ​കാ​ലത്തെ കഷ്ടപ്പാ​ടു​കൾ

രണ്ടാം ലോക​മ​ഹാ​യു​ദ്ധം തുടങ്ങു​ന്ന​തി​നു തൊട്ടു​മുമ്പ്‌, 1939 ഏപ്രി​ലിൽ ഇറ്റാലി​യൻ ഫാസിസ്റ്റു സൈന്യ​ങ്ങൾ അൽബേ​നി​യയെ ആക്രമി​ച്ചു. അതേത്തു​ടർന്നു പെട്ടെ​ന്നു​തന്നെ യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളു​ടെ വേല നിരോ​ധി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. എന്നാൽ ഏതാണ്ട്‌ 50 രാജ്യ പ്രഘോ​ഷ​ക​ര​ട​ങ്ങുന്ന ഞങ്ങളുടെ ഒരു ചെറിയ സംഘം പ്രസം​ഗ​വേല തുടർന്നു. രണ്ടാം ലോക​മ​ഹാ​യു​ദ്ധ​കാ​ലത്തു ഞങ്ങളുടെ 15,000-ത്തോളം പുസ്‌ത​ക​ങ്ങ​ളും ചെറു​പു​സ്‌ത​ക​ങ്ങ​ളും കണ്ടു​കെട്ടി നശിപ്പി​ക്കു​ക​യു​ണ്ടാ​യി.

സാഹി​ത്യ​ങ്ങൾ സൂക്ഷി​ക്കു​ന്ന​തി​നുള്ള ഒരു വലിയ സംഭരണ മുറി ജാനി കൊമി​നൊ​യു​ടെ വീടി​നോ​ടു ചേർന്നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. പുസ്‌ത​കങ്ങൾ ഐക്യ​നാ​ടു​ക​ളിൽ അച്ചടി​ച്ച​താ​ണെ​ന്ന​റി​ഞ്ഞ​പ്പോൾ ഇറ്റാലി​യൻ സേനകൾക്കു കലിയി​ളകി. “നിങ്ങൾ മതപ്ര​ചാ​ര​ണ​ക്കാ​രാണ്‌! ഐക്യ​നാ​ടു​കൾ ഇറ്റലി​ക്കെ​തി​രാണ്‌!” അവർ പറഞ്ഞു. തീക്ഷ്‌ണ​ത​യുള്ള യുവ സഹോ​ദ​ര​ന്മാ​രായ തോമായ്‌ കാമാ, വസിലി കാമാ എന്നിവർ അറസ്റ്റു​ചെ​യ്യ​പ്പെട്ടു. അവർ വിതരണം ചെയ്‌തി​രുന്ന പുസ്‌ത​കങ്ങൾ കൊമി​നൊ​യു​ടെ പക്കൽനി​ന്നു വന്നതാ​ണെ​ന്ന​റി​ഞ്ഞ​പ്പോൾ അദ്ദേഹ​ത്തെ​യും അറസ്റ്റു​ചെ​യ്യു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. പെട്ടെ​ന്നു​തന്നെ ചോദ്യം​ചെ​യ്യു​ന്ന​തി​നു പൊലീസ്‌ എന്നെ വിളി​പ്പി​ച്ചു.

“നിങ്ങൾക്ക്‌ ഇവരെ അറിയാ​മോ?” അവർ ചോദി​ച്ചു.

 “ഉവ്വ്‌,” ഞാൻ മറുപടി പറഞ്ഞു.

“നിങ്ങൾ ഇവരോ​ടൊ​പ്പം പ്രവർത്തി​ക്കു​ന്നു​ണ്ടോ?”

“ഉവ്വ്‌. ഞങ്ങൾ യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളാണ്‌. ഞങ്ങൾ ഗവൺമെൻറു​കൾക്ക്‌ എതിരല്ല. ഞങ്ങൾ നിഷ്‌പ​ക്ഷ​രാണ്‌,” ഞാൻ മറുപടി പറഞ്ഞു.

“നിങ്ങൾ ഈ സാഹി​ത്യം വിതരണം ചെയ്‌തി​ട്ടു​ണ്ടോ?”

ഉവ്വ്‌ എന്നു ഞാൻ പ്രത്യു​ത്തരം നൽകി​യ​പ്പോൾ അവർ എന്റെ കൈക്കു വിലങ്ങു​വെച്ചു, 1940 ജൂലൈ 6-ന്‌ എന്നെ ജയിലി​ല​ടച്ചു. അവിടെ ഞാൻ—ജോ​സെഫ്‌ കാസി, ലൂക്കൻ ബാർക്കോ, ജാനി കൊമി​നൊ, കാമാ സഹോ​ദ​ര​ന്മാർ എന്നിങ്ങനെ—എന്റെ ഗ്രാമ​ത്തിൽനി​ന്നുള്ള വേറെ അഞ്ചു​പേ​രോ​ടു ചേർന്നു. ജയിലി​ലാ​യി​രി​ക്കു​മ്പോൾ ഞങ്ങൾ—ഗോറി നാസി, നിക്കോ​ദിൻ ഷിറ്റി, ലീയാ​ന​ഡസ്‌ പോപ്പ്‌ എന്നിങ്ങനെ—വേറെ മൂന്നു സാക്ഷി​കളെ കണ്ടുമു​ട്ടി. 3.7 മീറ്റർ നീളവും 1.8 മീറ്റർ വീതി​യു​മുള്ള ഒരു ജയില​റ​യിൽ മരുങ്ങു​തി​രി​യാൻ പാടി​ല്ലാ​ത്ത​വണ്ണം ഞങ്ങളെ ഒമ്പതു​പേ​രെ​യും തിക്കി​നി​റച്ചു!

ഏതാനും ദിവസങ്ങൾ കഴിഞ്ഞ്‌, ഞങ്ങളെ ഒരുമി​ച്ചു ചങ്ങലയിൽ ബന്ധിച്ചു പർമെറ്റ്‌ നഗരത്തി​ലേക്കു കൊണ്ടു​പോ​യി. മൂന്നു മാസങ്ങൾക്കു​ശേഷം ഞങ്ങളെ ടിറാ​ന​യി​ലുള്ള ജയിലി​ലേക്കു മാറ്റി, വിചാരണ കൂടാതെ വേറെ ഒരു എട്ടു മാസം​കൂ​ടെ അവിടെ ജയിലി​ല​ടച്ചു.

ഒടുവിൽ ഞങ്ങൾ ഒരു സൈനിക കോട​തി​യു​ടെ മുമ്പാകെ ഹാജരാ​യി. എന്നെയും ഷിറ്റി സഹോ​ദ​ര​നെ​യും 27 മാസ​ത്തേ​ക്കും കൊമി​നൊ സഹോ​ദ​രനെ 24 മാസ​ത്തേ​ക്കും ജയിൽശി​ക്ഷ​യ്‌ക്കു വിധിച്ചു. മറ്റുള്ള​വരെ 10 മാസം കഴിഞ്ഞു വിട്ടയച്ചു. ഞങ്ങളെ ഗിറകാ​സ്റ്റ​റി​ലുള്ള ജയിലി​ലേക്കു മാറ്റി. അവി​ടെ​വെച്ചു ഗൊലെ ഫ്‌ളോ​ക്കോ സഹോ​ദരൻ 1943-ൽ ഞങ്ങളുടെ മോചനം ഉറപ്പാ​ക്കാൻ സഹായി​ച്ചു. അതിനു​ശേഷം ഞങ്ങളുടെ കുടും​ബം പർമെറ്റ്‌ നഗരത്തിൽ താമസ​മു​റ​പ്പി​ച്ചു, ഞാൻ അവിടെ ഒരു ചെറിയ സഭയുടെ മേൽവി​ചാ​ര​ക​നാ​യി.

ഞങ്ങളുടെ വേല നിരോ​ധി​ച്ചി​രി​ക്കു​ക​യും ഞങ്ങൾക്കു ചുറ്റു​മുള്ള രാജ്യങ്ങൾ രണ്ടാം ലോക​മ​ഹാ​യു​ദ്ധ​ത്തിൽ മുങ്ങി​ത്തു​ടി​ക്കു​ക​യും ആയിരു​ന്നെ​ങ്കി​ലും രാജ്യ​സ​ന്ദേശം പ്രസം​ഗി​ക്കു​ന്ന​തി​നുള്ള നിയോ​ഗം നിവർത്തി​ക്കു​ന്ന​തിൽ തുടരു​ന്ന​തി​നു കഴിവി​ന്റെ പരമാ​വധി ഞങ്ങൾ ചെയ്‌തു. (മത്തായി 24:14) 1944-ൽ മൊത്തം 15 സാക്ഷികൾ ജയിലി​ലാ​യി​രു​ന്നു. എങ്കിലും, ദുഷ്‌ക​ര​മായ ഈ നാളു​ക​ളി​ലൊ​ന്നും യഹോവ ഞങ്ങളെ കൈ​വെ​ടി​ഞ്ഞ​താ​യി ഞങ്ങൾക്ക്‌ അനുഭ​വ​പ്പെ​ട്ടില്ല.

നിഷ്‌പ​ക്ഷ​ത​യു​ടെ പേരിൽ പരി​ശോ​ധി​ക്ക​പ്പെ​ടു​ന്നു

യുദ്ധം 1945-ൽ അവസാ​നി​ച്ചെ​ങ്കി​ലും ഞങ്ങളുടെ കഷ്ടപ്പാ​ടു​കൾ തുടർന്നു, അതു കൂടുതൽ വഷളാ​വു​ക​പോ​ലും​ചെ​യ്‌തു. 1946 ഡിസംബർ 2-ലെ തെര​ഞ്ഞെ​ടു​പ്പി​ന്റെ സമയത്തു നിർബ​ന്ധിത വോട്ടിങ്‌ സമ്പ്രദാ​യം പ്രാബ​ല്യ​ത്തിൽ വരുത്തി. വോട്ടു ചെയ്യാ​തി​രി​ക്കാൻ ധൈര്യ​പ്പെ​ടു​ന്ന​യാ​ളെ രാജ്യ​ദ്രോ​ഹി​യാ​യി കണക്കാക്കി. “ഞങ്ങൾ എന്തു ചെയ്യണം?” പർമെ​റ്റി​ലുള്ള ഞങ്ങളുടെ സഭയി​ലു​ള്ളവർ ചോദി​ക്കാൻ തുടങ്ങി.

“നിങ്ങൾ യഹോ​വ​യിൽ ആശ്രയി​ക്കു​ന്നെ​ങ്കിൽ എന്തു ചെയ്യണ​മെന്നു നിങ്ങൾക്ക്‌ എന്നോടു ചോദി​ക്കേണ്ട ആവശ്യ​മില്ല. യഹോ​വ​യു​ടെ ജനം നിഷ്‌പ​ക്ഷ​രാ​ണെന്ന കാര്യം നിങ്ങൾക്കു പണ്ടേ അറിയാ​വു​ന്ന​താണ്‌. അവർ ഈ ലോക​ത്തി​ന്റെ ഭാഗമല്ല,” ഞാൻ ഉത്തരം നൽകി.—യോഹ​ന്നാൻ 17:16.

തെര​ഞ്ഞെ​ടു​പ്പു ദിവസം വന്നെത്തി. ഗവണ്മെൻറ്‌ പ്രതി​നി​ധി​കൾ ഞങ്ങളുടെ വീട്ടിൽ വന്നു. “നമുക്ക്‌ ഒരു കപ്പു കാപ്പി കുടി​ച്ചി​ട്ടാ​കാം സംസാരം. ഇന്നെന്താ പ്രത്യേ​ക​ത​യെന്നു താങ്കൾക്ക​റി​യാ​മോ?” ശാന്തമാ​യി സംസാ​രി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌ അവർ തുടക്ക​മി​ട്ടു.

“ഉവ്വ്‌, ഇന്നു തെര​ഞ്ഞെ​ടു​പ്പു നടക്കു​ക​യാണ്‌,” ഞാൻ ഉത്തരം പറഞ്ഞു.

“പെട്ടെ​ന്നാ​കട്ടെ, അല്ലാത്ത​പക്ഷം താമസി​ച്ചെ​ന്നു​വ​രും,” ഒരു ഓഫീസർ പറഞ്ഞു.

“പക്ഷേ, ഞാൻ പോകാൻ ഉദ്ദേശി​ക്കു​ന്നില്ല. ഞങ്ങളുടെ വോട്ട്‌ യഹോ​വ​യ്‌ക്കാണ്‌,” ഞാൻ മറുപടി പറഞ്ഞു.

“ശരി, അങ്ങനെ​യെ​ങ്കിൽ വന്നു പ്രതി​പ​ക്ഷ​ത്തിന്‌ വോട്ടു ചെയ്യ്‌.”

യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷികൾ തികച്ചും നിഷ്‌പ​ക്ഷ​രാ​ണെന്നു ഞാൻ വിശദീ​ക​രി​ച്ചു. ഞങ്ങളുടെ നിലപാ​ടു നല്ലവണ്ണം വ്യക്തമാ​യ​പ്പോൾ ഞങ്ങളു​ടെ​മേൽ കൂടുതൽ സമ്മർദം ചെലു​ത്ത​പ്പെട്ടു. യോഗങ്ങൾ നടത്തു​ന്നതു നിർത്തി​വ​യ്‌ക്കാൻ ഞങ്ങളോട്‌ ആജ്ഞാപി​ച്ചു. അതു​കൊ​ണ്ടു ഞങ്ങൾ രഹസ്യ​മാ​യി കൂടി​വ​രാൻ തുടങ്ങി.

ഞങ്ങളുടെ ജന്മനാ​ട്ടി​ലേക്കു തിരി​ച്ചു​വ​രു​ന്നു

1947-ൽ ഞാനും കുടും​ബ​വും മ്പ്രെഷ്‌റ്റാ​നിൽ തിരി​ച്ചെത്തി. അതിനു​ശേഷം പെട്ടെ​ന്നു​തന്നെ, മരം​കോ​ച്ചുന്ന തണുപ്പുള്ള ഡിസം​ബ​റി​ലെ ഒരു ദിവസം ഉച്ചകഴി​ഞ്ഞ​നേരം എന്നെ സിഗു​രി​മി​യു​ടെ (രഹസ്യ​പൊ​ലീസ്‌) ഓഫീ​സി​ലേക്കു വിളി​പ്പി​ച്ചു. “തന്നെ ഞാൻ വിളി​പ്പി​ച്ച​തെ​ന്തി​നാ​ണെ​ന്ന​റി​യാ​മോ?” ഓഫീസർ ചോദി​ച്ചു.

“എനി​ക്കെ​തി​രെ ആരോ​പ​ണങ്ങൾ കേട്ടതു​കൊ​ണ്ടാ​ണെന്നു ഞാൻ കരുതു​ന്നു,” ഞാൻ മറുപടി പറഞ്ഞു. “എങ്കിലും, ലോകം ഞങ്ങളെ പകയ്‌ക്കു​മെന്നു ബൈബിൾ പറയു​ന്ന​തു​കൊണ്ട്‌ ആരോ​പ​ണങ്ങൾ എന്നെ അതിശ​യി​പ്പി​ക്കാ​റില്ല.”—യോഹ​ന്നാൻ 15:18, 19.

“ബൈബി​ളി​നെ​പ്പറ്റി എന്നോടു മിണ്ടി​പ്പോ​ക​രുത്‌,” അയാൾ മുരണ്ടു. “തന്റെ തല ഞാൻ തകർക്കും.”

എന്നോടു തണുപ്പത്തു വെളി​യിൽ നിൽക്കാൻ പറഞ്ഞിട്ട്‌ ഓഫീ​സ​റും അയാളു​ടെ ആളുക​ളും അവി​ടെ​നി​ന്നു പോയി. കുറച്ചു​നേരം കഴിഞ്ഞ്‌ അയാൾ എന്നെ  ഓഫീ​സിൽ തിരിച്ചു വിളി​ച്ചിട്ട്‌, എന്റെ വീട്ടിൽവെച്ചു യോഗങ്ങൾ നടത്തു​ന്നതു നിർത്താൻ ആജ്ഞാപി​ച്ചു. “തന്റെ ഗ്രാമ​ത്തിൽ എത്രപേർ താമസി​ക്കു​ന്നുണ്ട്‌?” അയാൾ ചോദി​ച്ചു.

“നൂറ്റി​യി​രു​പത്‌,” ഞാൻ പറഞ്ഞു.

“അവർ ഏതു മതക്കാരാ?”

“അൽബേ​നി​യൻ ഓർത്ത​ഡോ​ക്‌സ്‌.”

“താനോ?”

“ഞാനൊ​രു യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​യാണ്‌.”

“നൂറ്റി​യി​രു​പ​തു​പേർ ഒരു വഴിക്കു​പോ​കു​മ്പോൾ താൻ മറ്റൊരു വഴിക്കു പോകു​ന്നോ?” പള്ളിയിൽ മെഴു​കു​തി​രി കത്തിക്കാൻ അയാൾ പിന്നീട്‌ എന്നോ​ടാ​വ​ശ്യ​പ്പെട്ടു. ഞാൻ അതു ചെയ്യു​ക​യി​ല്ലെന്നു പറഞ്ഞ​പ്പോൾ ഒരു കുറു​വ​ടി​കൊണ്ട്‌ എന്നെ അടിച്ചു തുടങ്ങി. ഒടുവിൽ എന്നെ വിട്ടയ​ച്ച​പ്പോൾ നേരം ഏതാണ്ടു വെളു​പ്പിന്‌ ഒരുമണി ആയിരു​ന്നു.

സാഹിത്യ വിതരണം മുടങ്ങു​ന്നു

രണ്ടാം ലോക​മ​ഹാ​യു​ദ്ധം അവസാ​നി​ച്ച​ശേഷം ഞങ്ങൾക്കു വീണ്ടും വീക്ഷാ​ഗോ​പു​രം തപാലി​ലൂ​ടെ ലഭിക്കാൻ തുടങ്ങി. എന്നാൽ ക്രമേണ മാസി​കകൾ വീണ്ടും എത്തിക്കാ​തെ​യാ​യി. പിന്നീട്‌, ഒരു രാത്രി പത്തുമ​ണിക്ക്‌, രഹസ്യ​പൊ​ലീസ്‌ എന്നെ വിളി​പ്പി​ച്ചു. “ഗ്രീക്കു ഭാഷയിൽ ഒരു മാസിക വന്നിട്ടുണ്ട്‌. അതെന്തി​നെ​പ്പ​റ്റി​യാ​ണെന്നു താങ്കൾ വിശദീ​ക​രി​ക്കാൻ ഞങ്ങൾ ആഗ്രഹി​ക്കു​ന്നു” എന്ന്‌ എന്നോടു പറയു​ക​യു​ണ്ടാ​യി.

“എനിക്കു ഗ്രീക്ക്‌ അത്ര വശമില്ല, എന്റെ അയൽക്കാ​രനു നന്നായി അറിയാം. ഒരുപക്ഷേ അദ്ദേഹ​ത്തി​നു നിങ്ങളെ സഹായി​ക്കാൻ കഴി​ഞ്ഞേ​ക്കും,” ഞാൻ പറഞ്ഞു.

“വേണ്ട, താങ്കൾ തന്നെ ഇതേക്കു​റി​ച്ചു വിശദീ​ക​രി​ക്കണം” എന്നു പറഞ്ഞു​കൊണ്ട്‌ ഒരു ഓഫീസർ ഗ്രീക്കു ഭാഷയിൽ വീക്ഷാ​ഗോ​പു​ര​ത്തി​ന്റെ ഏതാനും പ്രതികൾ പുറ​ത്തെ​ടു​ത്തു.

“ഓ, ഇവ എന്റേതു​തന്നെ!” ഞാൻ പറഞ്ഞു. “ഇതേപ്പറ്റി തീർച്ച​യാ​യും എനിക്കു വിശദീ​ക​രി​ക്കാൻ കഴിയും. നിങ്ങൾക്ക​റി​യാ​മോ, ഈ മാസി​കകൾ ന്യൂ​യോർക്കി​ലുള്ള ബ്രുക്ലി​നിൽനി​ന്നാ​ണു വരുന്നത്‌. യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളു​ടെ ആസ്ഥാനം അവി​ടെ​യാണ്‌. ഞാൻ യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളി​ലൊ​രാ​ളാണ്‌. അവർക്കു വിലാസം തെറ്റി​പ്പോ​യ​തു​പോ​ലുണ്ട്‌. ഈ മാസി​കകൾ നിങ്ങൾക്കല്ല, എനിക്കാണ്‌ അയയ്‌ക്കേ​ണ്ടി​യി​രു​ന്നത്‌.”

അവർ എനിക്ക്‌ ആ മാസി​കകൾ തരുമാ​യി​രു​ന്നില്ല. അന്നുമു​തൽ 1991 വരെ, 40 വർഷത്തി​ല​ധി​കം, ഞങ്ങൾക്ക്‌ അൽബേ​നി​യ​യിൽ ഒറ്റ സാഹി​ത്യം​പോ​ലും കിട്ടി​യില്ല. ഈ വർഷങ്ങ​ളി​ലെ​ല്ലാം ഞങ്ങൾ ബൈബിൾ മാത്രം ഉപയോ​ഗി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു പ്രസം​ഗ​വേ​ല​ചെ​യ്‌തു. 20-ഓളം സാക്ഷികൾ 1949-ൽ ജയിലി​ലാ​യി​രു​ന്നു; ചിലരെ അഞ്ചുവർഷ​ത്തേ​ക്കാ​യി​രു​ന്നു തടവി​ലാ​ക്കി​യി​രു​ന്നത്‌.

ബുദ്ധി​മു​ട്ടു​കൾ വർധി​ക്കു​ന്നു

സൈന്യ​ത്തെ പിന്തു​ണ​യ്‌ക്കു​ന്നു​വെന്നു കാണി​ക്കുന്ന രേഖകൾ കൂടെ​കൊ​ണ്ടു​ന​ട​ക്കാൻ 1950-ൽ ജനങ്ങ​ളോട്‌ ആജ്ഞാപി​ക്കു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. എന്നാൽ അത്തരം രേഖകൾ കൊണ്ടു​ന​ട​ക്കാൻ യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷികൾ വിസമ്മ​തി​ച്ചു. തന്മൂലം കൊമി​നൊ സഹോ​ദ​ര​നും ഞാനും രണ്ടുമാ​സം കൂടി ജയിലിൽ ചെലവ​ഴി​ച്ചു.

ചില മതങ്ങൾ നിലവി​ലു​ണ്ടാ​യി​രി​ക്കാൻ രാജ്യം അനുവാ​ദം നൽകിയ സമയത്ത്‌ ഒരു പരിധി​വരെ ഞങ്ങൾക്കു സ്വാത​ന്ത്ര്യ​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. എന്നിരു​ന്നാ​ലും, 1967-ൽ അൽബേ​നി​യയെ ഔദ്യോ​ഗി​ക​മാ​യി പൂർണ​മാ​യും ഒരു നിരീ​ശ്വര രാജ്യ​മാ​ക്കി​ക്കൊണ്ട്‌, എല്ലാ മതങ്ങളു​ടെ​മേ​ലും നിരോ​ധ​ന​മേർപ്പെ​ടു​ത്തി. യോഗങ്ങൾ നടത്താ​നുള്ള സാക്ഷി​ക​ളു​ടെ ശ്രമം തുടർന്നു, എന്നാൽ അതു വളരെ പ്രയാ​സ​ക​ര​മാ​യി​രു​ന്നു. ഞങ്ങളിൽ ചിലർ, ചെറിയ ഒരു ബൈബിൾ ഒളിപ്പി​ച്ചു​വ​യ്‌ക്ക​ത്ത​ക്ക​വി​ധം ജാക്കറ്റിൽ പ്രത്യേ​കം പോക്കറ്റു തയ്‌ച്ചു​പി​ടി​പ്പി​ച്ചു. എന്നിട്ട്‌ അതു വായി​ക്കു​ന്ന​തി​നു​വേണ്ടി ഒരു വയലി​ലേക്കു പോകും.

ടിറാ​ന​യിൽ സാക്ഷികൾ പിടി​ക്ക​പ്പെട്ടു. മൂന്നു​പേരെ അഞ്ചു വർഷ​ത്തേക്കു ശിക്ഷി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌ അതിദൂ​രെ​യുള്ള ഒരു ലേബർ ക്യാമ്പി​ലേക്ക്‌ അയച്ചു. തത്‌ഫ​ല​മാ​യി, അവരുടെ കുടും​ബങ്ങൾ ആകെ കഷ്ടപ്പെട്ടു. ഒറ്റപ്പെ​ട്ടു​കി​ട​ക്കുന്ന ഗ്രാമ​ങ്ങ​ളിൽനി​ന്നുള്ള ഞങ്ങളെ അയച്ചില്ല, കാരണം ഞങ്ങളെ ഗുരു​ത​ര​മായ ഒരു ഭീഷണി​യാ​യി കരുതി​യി​രു​ന്നില്ല. എങ്കിലും ഞങ്ങളുടെ നിഷ്‌പ​ക്ഷ​ത​നി​മി​ത്തം ഭക്ഷണത്തി​നുള്ള ലിസ്റ്റു​ക​ളിൽനി​ന്നു ഞങ്ങളുടെ പേരുകൾ എടുത്തു​മാ​റ്റ​പ്പെട്ടു. തന്മൂലം, ജീവിതം ഏറെ ദുഷ്‌ക​ര​മാ​യി​രു​ന്നു. ഞങ്ങളുടെ മക്കളിൽ വേറെ​യും രണ്ടുപേർ മരിച്ചു​പോ​യി. എന്നിട്ടും യഹോവ കൈ​വെ​ടി​ഞ്ഞ​താ​യി ഞങ്ങൾക്ക്‌ ഒരിക്ക​ലും തോന്നി​യില്ല.

അൽബേ​നി​യ ഭീതി​യി​ലാ​ണ്ടു. സകലരും നോട്ട​പ്പു​ള്ളി​ക​ളാ​യി. ഭരണക​ക്ഷി​ക്കു വിരു​ദ്ധ​മാ​യി എന്തെങ്കി​ലും ഒരഭി​പ്രാ​യം പറയാൻ ധൈര്യ​പ്പെ​ടു​ന്ന​വ​രെ​പ്പറ്റി രഹസ്യ പൊലീസ്‌ റിപ്പോർട്ടു​കൾ എഴുതി അയച്ചു. അതു​കൊണ്ട്‌ ഞങ്ങളുടെ പ്രവർത്ത​ന​ങ്ങ​ളെ​പ്പറ്റി ലിഖിത റിപ്പോർട്ട്‌ ഉണ്ടാക്കു​ന്നതു സംബന്ധി​ച്ചു ഞങ്ങൾ ജാഗരൂ​ക​രാ​യി​രു​ന്നു. ആത്മീയ പ്രോ​ത്സാ​ഹനം പകരു​ന്ന​തി​നുള്ള ഞങ്ങളുടെ കൂട്ടങ്ങ​ളിൽ രണ്ട്‌ അല്ലെങ്കിൽ മൂന്ന്‌, അതിൽ കൂടുതൽ ആളുകൾക്കു കൂടി​വ​രാൻ കഴിഞ്ഞില്ല. എന്നിട്ടും ഞങ്ങൾ പ്രസം​ഗ​വേല ഒരിക്ക​ലും നിർത്തി​യില്ല.

സഹോ​ദ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ​യി​ട​യിൽ ആശയക്കു​ഴ​പ്പ​മു​ണ്ടാ​ക്ക​ണ​മെന്ന ഉദ്ദേശ്യ​ത്തിൽ രഹസ്യ പൊലീസ്‌, ടിറാ​ന​യി​ലെ ഒരു പ്രമുഖ സാക്ഷി ഒരു ചാരനാ​യി​രു​ന്നു​വെന്ന കിംവ​ദന്തി പരത്തി. ചിലർക്ക്‌ ആത്മവി​ശ്വാ​സം നഷ്ടപ്പെ​ടാൻ ഇത്‌ ഇടയാക്കി, തന്നെയു​മല്ല ഞങ്ങളുടെ ഇടയി​ലുള്ള ഐക്യ​ത്തി​നും ഏതാണ്ടു കോട്ടം​വ​രു​ത്തു​ന്ന​തു​പോ​ലെ​യാ​യി​രു​ന്നു ഇത്‌. പുതിയ സാഹി​ത്യ​മൊ​ന്നും കൈവ​ശ​മി​ല്ലാ​തെ, യഹോ​വ​യു​ടെ ദൃശ്യ സ്ഥാപന​വു​മാ​യി യാതൊ​രു ബന്ധവു​മി​ല്ലാ​തെ, വന്നപ്പോൾ ഏതാനും ചിലർ ഭീതിക്കു വശംവ​ദ​രാ​യി.

 അതിനു​പു​റമേ, അൽബേ​നി​യ​യിൽ അങ്ങേയറ്റം ആദരി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​രുന്ന ഒരു ക്രിസ്‌തീയ മൂപ്പനാ​യി​രുന്ന സ്‌പി​റോ വ്രൂഹോ ആത്മഹത്യ ചെയ്‌തു​വെ​ന്നും അധികാ​രി​കൾ കിംവ​ദന്തി പരത്തി. “കണ്ടോ, വ്രൂഹോ പോലും ശ്രമം വെടിഞ്ഞു” എന്ന്‌ അവർ പറഞ്ഞു. എന്നാൽ വ്രൂഹോ സഹോ​ദ​രനെ വാസ്‌ത​വ​ത്തിൽ കൊല​ചെ​യ്‌ത​താ​ണെന്നു പിന്നീടു സ്‌പഷ്ട​മാ​യി.

1975-ൽ ഞാനും അർഗ്‌ജി​റോ​യും ഞങ്ങളുടെ മകനോ​ടൊ​പ്പം ഏതാനും മാസം ടിറാ​ന​യിൽ താമസി​ക്കു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. തെര​ഞ്ഞെ​ടു​പ്പി​ന്റെ സമയ​ത്തെ​ല്ലാം നഗരാ​ധി​കാ​രി​കൾ ഇപ്രകാ​രം ഭീഷണി​പ്പെ​ടു​ത്തി​ക്കൊ​ണ്ടു ഞങ്ങളു​ടെ​മേൽ സമ്മർദം ചെലു​ത്തു​മാ​യി​രു​ന്നു: “നിങ്ങൾ വോട്ടു ചെയ്യാ​ത്ത​പക്ഷം നിങ്ങളു​ടെ മകന്റെ തൊഴിൽ ഇല്ലാതാ​ക്കും.”

“എന്റെ മകൻ ജോലി​യിൽ പ്രവേ​ശി​ച്ചിട്ട്‌ 25 വർഷമാ​യി. അവനെ​യും കുടും​ബ​ത്തെ​യും കുറി​ച്ചുള്ള വിശദാം​ശ​ങ്ങ​ളുള്ള വ്യക്തി​പ​ര​മായ രേഖകൾ നിങ്ങളു​ടെ പക്കലു​ണ്ട​ല്ലോ. ഞാൻ 40 വർഷമാ​യി വോട്ടു ചെയ്യാ​താ​യിട്ട്‌. ഈ വിവരങ്ങൾ സാധാ​ര​ണ​ഗ​തി​യിൽ വ്യക്തിയെ സംബന്ധിച്ച രേഖക​ളിൽ ഉണ്ടായി​രി​ക്കണം. ഇല്ലെന്നു വരികിൽ നിങ്ങളു​ടെ രേഖകൾ കൃത്യമല്ല. അതു നിങ്ങളു​ടെ രേഖക​ളി​ലു​ള്ള​പക്ഷം, അവനെ ഇത്രയും വർഷങ്ങൾ ജോലി ചെയ്യാൻ അനുവ​ദി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു നിങ്ങൾ നിങ്ങളു​ടെ പാർട്ടി​യോ​ടു കൂറു​പു​ലർത്താ​തി​രി​ക്കു​ക​യാ​ണു ചെയ്‌തത്‌” എന്നു ഞാൻ മറുപടി പറഞ്ഞു. ഞങ്ങൾ മ്പ്രെഷ്‌റ്റാ​നി​ലേക്കു മടങ്ങി​പ്പോ​യാൽ ഈ വിഷയം വീണ്ടും കുത്തി​പ്പൊ​ക്കു​ക​യി​ല്ലെന്ന്‌ അധികാ​രി​കൾ പറഞ്ഞു.

നാടകീയ മാറ്റങ്ങൾ

1983-ൽ ഞങ്ങൾ മ്പ്രെഷ്‌റ്റാ​നിൽനി​ന്നു ലാക്‌ എന്ന നഗരത്തി​ലേക്കു മാറി. അതിനു​ശേഷം പെട്ടെ​ന്നു​തന്നെ, 1985-ൽ സ്വേച്ഛാ​ധി​പതി മരണമ​ടഞ്ഞു. 1946-ലെ ആദ്യത്തെ നിർബ​ന്ധിത തെര​ഞ്ഞെ​ടു​പ്പു മുതൽ അയാൾ ഭരണം നടത്തി​യി​രു​ന്നു. ക്രമേണ, ടിറാ​ന​യി​ലെ പ്രധാന നിരത്തിൽ അയാളു​ടെ​യും സ്റ്റാലി​ന്റെ​യും തലയു​യർത്തി​നി​ന്നി​രുന്ന പ്രതി​മകൾ എടുത്തു​മാ​റ്റ​പ്പെട്ടു.

ഞങ്ങളുടെ പ്രവർത്ത​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ മേൽ നിരോ​ധനം ഏർപ്പെ​ടു​ത്തിയ ദശകങ്ങ​ളിൽ അനേകം സാക്ഷികൾ മൃഗീ​യ​മാ​യി പെരു​മാ​റ​പ്പെട്ടു, ചിലർ കൊല​ചെ​യ്യ​പ്പെട്ടു. തെരു​വിൽവെച്ച്‌ ഒരു വ്യക്‌തി ഏതാനും സാക്ഷി​ക​ളോട്‌ ഇങ്ങനെ പറഞ്ഞു: “കമ്മ്യു​ണി​സ്‌റ്റു​കാ​രു​ടെ കാലത്തു ഞങ്ങളെ​ല്ലാം ദൈവത്തെ ഉപേക്ഷി​ച്ചാ​യി​രു​ന്നു. യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷികൾ മാത്രം പരി​ശോ​ധ​ന​കൾക്കും ബുദ്ധി​മു​ട്ടു​കൾക്കും മധ്യേ ദൈവ​ത്തോ​ടുള്ള വിശ്വ​സ്‌തത കാത്തു​സൂ​ക്ഷി​ച്ചു.”

കൂടുതൽ സ്വാത​ന്ത്ര്യം അനുവ​ദി​ച്ച​തോ​ടെ 1991 ജൂണിൽ ഒമ്പതു​പേർ ക്രിസ്‌തീയ ശുശ്രൂ​ഷ​യി​ലേർപ്പെ​ട്ട​താ​യി റിപ്പോർട്ടു ചെയ്യ​പ്പെട്ടു. നിരോ​ധനം എടുത്തു​മാ​റ്റി ഒരു മാസം കഴിഞ്ഞ​പ്പോൾ 1992 ജൂണിൽ 56 പേർ പ്രസം​ഗ​വേ​ല​യിൽ ഏർപ്പെട്ടു. ആ വർഷമാ​ദ്യം ക്രിസ്‌തു​വി​ന്റെ മരണത്തി​ന്റെ സ്‌മാ​രകം ആഘോ​ഷി​ക്കു​ന്ന​തിന്‌ 325 പേർ കൂടി​വ​ന്ന​പ്പോൾ ഞങ്ങൾ സന്തോ​ഷ​ത്താൽ മതിമ​റന്നു. അന്നുമു​തൽ പ്രസം​ഗ​വേ​ല​യിൽ ഏർപ്പെ​ടു​ന്ന​വ​രു​ടെ സംഖ്യ 600-ലധിക​മാ​യി​ത്തീർന്നി​രി​ക്കു​ന്നു, 1995 ഏപ്രിൽ 14-നു മൊത്തം 3,491 പേർ സ്‌മാ​ര​ക​ത്തി​നു ഹാജരാ​യി! സമീപ​കാ​ല​ങ്ങ​ളിൽ അനേകം ചെറു​പ്പ​ക്കാർ സഭയി​ലേക്കു ചേർക്ക​പ്പെ​ടു​ന്ന​താ​യി കാണു​ന്നത്‌ എന്നിൽ വർണനാ​തീ​ത​മായ സന്തോഷം ഉളവാ​ക്കി​യി​രി​ക്കു​ന്നു.

ഈ വർഷങ്ങ​ളി​ലു​ട​നീ​ളം അർഗ്‌ജി​റോ യഹോ​വ​യോ​ടു വിശ്വ​സ്‌ത​യാ​യി നില​കൊ​ള്ളു​ക​യും എന്നോടു വിശ്വ​സ്‌തത പുലർത്തു​ക​യും ചെയ്‌തി​രി​ക്കു​ന്നു. ഞാൻ തടവി​ലാ​യി​രു​ന്ന​പ്പോ​ഴോ പ്രസം​ഗ​വേ​ല​യ്‌ക്കുള്ള യാത്ര​യി​ലാ​യി​രു​ന്ന​പ്പോ​ഴോ യാതൊ​രു പരാതി​യും കൂടാതെ അവൾ ക്ഷമാപൂർവം കുടും​ബ​ത്തി​ന്റെ ആവശ്യങ്ങൾ നിറ​വേറ്റി. ഞങ്ങളുടെ ആൺമക്ക​ളിൽ ഒരാളും ഭാര്യ​യും 1993-ൽ സ്‌നാ​പ​ന​മേറ്റു. അതു ഞങ്ങളെ വളരെ​യ​ധി​കം സന്തുഷ്ട​രാ​ക്കി.

ദൈവ​രാ​ജ്യ​ത്തി​നു​വേണ്ടി മാത്രം

അൽബേ​നി​യ​യിൽ യഹോ​വ​യു​ടെ സ്ഥാപനം ഇത്രമാ​ത്രം ഏകീകൃ​ത​മാ​യി​രി​ക്കു​ക​യും ആത്മീയ സമൃദ്ധി ആസ്വദി​ക്കു​ക​യും ചെയ്യു​ന്ന​താ​യി കാണു​ന്ന​തിൽ ഞാൻ ആഹ്ലാദ​ചി​ത്ത​നാണ്‌. മരിക്കു​ന്ന​തി​നു​മുമ്പ്‌, ദീർഘ​കാ​ലം പ്രതീ​ക്ഷി​ച്ചി​രുന്ന മിശി​ഹാ​യെ കാണു​ന്ന​തി​നുള്ള വില​യേ​റിയ പദവി ലഭിച്ച, യെരു​ശ​ലേ​മി​ലു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന പ്രായം​ചെന്ന ശിമ​യോ​നെ​പ്പോ​ലെ​യാണ്‌ എനിക്കു തോന്നു​ന്നത്‌. (ലൂക്കൊസ്‌ 2:30, 31) ഏതുതരം ഗവണ്മെ​ന്റാ​ണു ഞാൻ അധികം ഇഷ്ടപ്പെ​ടു​ന്ന​തെന്ന്‌ ഇപ്പോൾ എന്നോടു ചോദി​ക്കു​മ്പോൾ ഞാൻ ഇങ്ങനെ പറയും: “കമ്മ്യു​ണി​സ​വു​മല്ല ക്യാപ്പി​റ്റ​ലി​സ​വു​മല്ല ഞാൻ അധികം ഇഷ്ടപ്പെ​ടു​ന്നത്‌. ദേശത്തി​ന്റെ ഉടമസ്ഥത ജനങ്ങൾക്കാ​ണോ സർക്കാ​രി​നാ​ണോ എന്നതു പ്രസക്തമല്ല. ഗവണ്മെൻറ്‌ റോഡു​കൾ പണിയു​ന്നു, വിദൂര ഗ്രാമ​ങ്ങ​ളിൽ വൈദ്യു​തി എത്തിക്കു​ന്നു, ഒരു പരിധി​വരെ ക്രമസ​മാ​ധാ​നം നിലനിർത്തു​ന്നു. എന്നിരു​ന്നാ​ലും, യഹോ​വ​യു​ടെ ഗവണ്മെൻറ്‌, അവന്റെ സ്വർഗീയ ഗവണ്മെന്റു മാത്ര​മാണ്‌ അൽബേ​നി​യ​യി​ലെ​യും അതു​പോ​ലെ ലോക​ത്തി​ന്റെ മറ്റുഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളി​ലെ​യും പ്രശ്‌ന​ങ്ങൾക്കുള്ള ഏക പരിഹാ​രം.”

ദൈവ​ദാ​സർ ദൈവ​രാ​ജ്യം പ്രസം​ഗി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു ഭൂമി​യിൽ ചെയ്യുന്ന വേല ഏതെങ്കി​ലും മനുഷ്യ​ന്റെ വേലയല്ല. അതു ദൈവ​ത്തി​ന്റെ വേലയാണ്‌. നാം അവന്റെ ദാസരാണ്‌. അൽബേ​നി​യ​യിൽ ഞങ്ങൾക്ക്‌ അനേകം ബുദ്ധി​മു​ട്ടു​കൾ സഹി​ക്കേണ്ടി വരിക​യും ദീർഘ​കാ​ലം യഹോ​വ​യു​ടെ ദൃശ്യ​സ്ഥാ​പ​ന​ത്തിൽനി​ന്നു വിച്ഛേ​ദി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​രി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു​വെ​ങ്കി​ലും അവൻ ഞങ്ങളെ ഒരിക്ക​ലും കൈ​വെ​ടി​ഞ്ഞില്ല. അവന്റെ ആത്മാവ്‌ എല്ലായ്‌പോ​ഴും ഇവി​ടെ​യു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. ഓരോ ചുവടി​ലും അവൻ ഞങ്ങളെ നയിച്ചു. എന്റെ ജീവി​ത​ത്തി​ലു​ട​നീ​ളം ഞാൻ അതു കണ്ടറി​ഞ്ഞി​ട്ടുണ്ട്‌.