യഹോവ എന്നോ​ടൊ​പ്പ​മു​ണ്ടെന്നു തെളിഞ്ഞു

മാക്‌സ്‌ ഹെനിങ്‌ പറഞ്ഞ​പ്ര​കാ​രം

വർഷം 1933. അഡോൾഫ്‌ ഹിറ്റ്‌ലർ ജർമനി​യിൽ അധികാ​ര​ത്തിൽ വന്ന സമയം. എന്നാൽ, ബെർലി​നി​ലെ 500-ഓളം യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷികൾ ചഞ്ചലചി​ത്ത​രാ​യില്ല. ചെറു​പ്പ​ക്കാ​രായ പലരും പയനി​യർമാർ അഥവാ മുഴു​സമയ ശുശ്രൂ​ഷ​ക​രാ​യി. ചിലർ മറ്റു യൂറോ​പ്യൻ രാജ്യ​ങ്ങ​ളി​ലേക്കു നിയമനം സ്വീക​രി​ക്കു​ക​പോ​ലു​മു​ണ്ടാ​യി. ഞാനും എന്റെ സുഹൃത്ത്‌ വെർനർ ഫ്‌ളാ​റ്റ​നും പരസ്‌പരം ചോദി​ക്കു​മാ​യി​രു​ന്നു: ‘നാമെ​ന്തി​നാ തങ്ങിത്ത​ങ്ങി​നി​ന്നു സമയം പാഴാ​ക്കു​ന്നത്‌? നമുക്കു പയനി​യ​റിങ്‌ ചെയ്യരു​തോ?’

ഞാൻ 1909-ൽ ജനിച്ച്‌ എട്ടു ദിവസം കഴിഞ്ഞ​പ്പോൾ, സ്‌നേ​ഹ​നി​ധി​ക​ളായ വളർത്തു​മാ​താ​പി​താ​ക്ക​ളു​ടെ സംരക്ഷ​ണ​യി​ലാ​യി. 1918-ൽ എന്റെ കൊച്ചു വളർത്തു​സ​ഹോ​ദ​രി​യു​ടെ പെട്ടെ​ന്നുള്ള മരണം ഞങ്ങളുടെ കുടും​ബത്തെ ആകെ ഉലച്ചു. അതിനു​ശേഷം അധികം താമസി​യാ​തെ ബൈബിൾ വിദ്യാർഥി​കൾ—യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷികൾ അന്ന്‌ അങ്ങനെ​യാണ്‌ അറിയ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നത്‌—ഞങ്ങളുടെ വീട്ടിൽ വന്നു. ബൈബിൾ സത്യം സ്വീക​രി​ക്കാൻ എന്റെ വളർത്തു​മാ​താ​പി​താ​ക്കൾ തങ്ങളുടെ ഹൃദയം തുറന്നു. ആത്മീയ കാര്യങ്ങൾ വിലമ​തി​ക്കാൻ അവർ എന്നെയും പഠിപ്പി​ച്ചു.

ഞാൻ ലൗകിക വിദ്യാ​ഭ്യാ​സ​ത്തിൽ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീ​ക​രിച്ച്‌, ഒരു പ്ലംബർ ആയിത്തീർന്നു. എന്നാൽ സർവോ​പരി, ഞാൻ ആത്മീയ​മാ​യി ഉറച്ചു നില​കൊ​ണ്ടു. ഞാനും വെർന​റും 1933 മേയ്‌ 5-നു പയനി​യ​റിങ്‌ തുടങ്ങി. ബെർലി​നിൽനി​ന്നു 100 കിലോ​മീ​റ്റർ അകലെ​യുള്ള ഒരു പട്ടണത്തി​ലേക്കു ഞങ്ങൾ സൈക്കിൾ ചവിട്ടി പോകു​മാ​യി​രു​ന്നു. രണ്ടാഴ്‌ച അവിടെ താമസി​ച്ചു പ്രസം​ഗ​വേല ചെയ്‌തു. പിന്നീട്‌ അത്യാ​വശ്യ കാര്യ​ങ്ങ​ളിൽ ശ്രദ്ധ​കേ​ന്ദ്രീ​ക​രി​ക്കാ​നാ​യി ഞങ്ങൾ ബെർലി​നി​ലേക്കു തിരിച്ചു. അതിനു​ശേഷം ഞങ്ങൾ വീണ്ടും രണ്ടാഴ്‌ച​ത്തേക്കു ഞങ്ങളുടെ പ്രസം​ഗ​പ്ര​ദേ​ശ​ത്തേക്കു മടങ്ങി.

വേറെ രാജ്യത്തു സേവന​മ​നു​ഷ്‌ഠി​ക്കാൻ ഞങ്ങൾ അപേക്ഷി​ച്ചു. 1993 ഡിസം​ബ​റിൽ ഞങ്ങൾക്ക്‌ അന്നത്തെ യൂഗോ​സ്ലാ​വ്യ​യി​ലേക്കു നിയമനം ലഭിച്ചു. എന്നാൽ, അവി​ടേക്കു പോകു​ന്ന​തി​നു മുമ്പ്‌, ഞങ്ങളുടെ നിയമനം നെതർലൻഡ്‌സി​ലെ യൂ​ട്രെ​ക്‌റ്റി​ലേക്കു മാറ്റി. അതിനു​ശേഷം പെട്ടെ​ന്നു​തന്നെ ഞാൻ സ്‌നാ​പ​ന​മേറ്റു. അന്നൊക്കെ സ്‌നാ​പ​ന​ത്തിന്‌ അത്ര പ്രധാ​ന്യം കൽപ്പി​ച്ചി​രു​ന്നില്ല; ശുശ്രൂ​ഷ​യാ​യി​രു​ന്നു പ്രധാനം. യഹോ​വ​യി​ലുള്ള ആശ്രയം ഇപ്പോൾ എന്റെ ജീവി​ത​ത്തിൽ അവിഭാ​ജ്യ ഘടകമാ​യി​ത്തീർന്നി​രി​ക്കു​ന്നു. ബൈബിൾ സങ്കീർത്ത​ന​ക്കാ​രന്റെ ഈ വാക്കു​ക​ളിൽ ഞാൻ വളരെ​യ​ധി​കം സാന്ത്വ​ന​മ​ടഞ്ഞു: “ഇതാ, ദൈവം എന്റെ സഹായ​ക​നാ​കു​ന്നു; കർത്താവു എന്റെ പ്രാണനെ താങ്ങു​ന്ന​വ​രോ​ടു കൂടെ ഉണ്ടു.”—സങ്കീർത്തനം 54:4.

നെതർലൻഡ്‌സി​ലെ പയനി​യ​റിങ്‌

നെതർലൻഡ്‌സി​ലെത്തി അധികം താമസി​യാ​തെ ഞങ്ങളുടെ നിയമനം റോട്ടർഡാം നഗരത്തി​ലേക്കു മാറ്റി. ഞങ്ങൾ താമസി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രുന്ന കുടും​ബ​ത്തി​ലെ അച്ഛനും മകനും പയനി​യർമാ​രാ​യി​രു​ന്നു. ഏതാനും മാസങ്ങൾക്കു ശേഷം, യൂ​ട്രെ​ക്‌റ്റിൽനിന്ന്‌ അധികം ദൂരത്ത​ല്ലാ​തെ സ്ഥിതി​ചെ​യ്യുന്ന ലീർസം എന്ന പട്ടണത്തിൽ പയനി​യർമാർക്കു താമസി​ക്കാ​നാ​യി ഒരു വലിയ വീടു വാങ്ങി​യ​പ്പോൾ വെർന​റും ഞാനും അങ്ങോട്ടു താമസം​മാ​റ്റി.

ആ പയനിയർ ഭവനത്തിൽ താമസി​ക്കവേ, ഞങ്ങൾ അടുത്തുള്ള പ്രദേ​ശ​ത്തേക്കു സൈക്കിൾ സവാരി​ചെ​യ്‌തു പോകു​മാ​യി​രു​ന്നു. ദൂരെ​യുള്ള പ്രദേ​ശത്ത്‌ എത്തുന്ന​തിന്‌ ഏഴു പേർക്കി​രി​ക്കാ​വുന്ന കാറ്‌ ഉപയോ​ഗി​ക്കു​മാ​യി​രു​ന്നു. അന്ന്‌ നെതർലൻഡ്‌സിൽ ആകമാനം നൂറു സാക്ഷികൾ മാത്രമേ ഉണ്ടായി​രു​ന്നു​ള്ളൂ. ഇന്ന്‌, 60 വർഷത്തി​നു​ശേഷം, ആ പയനിയർ ഭവനത്തിൽ താമസി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു ഞങ്ങൾ പ്രവർത്തി​ച്ചി​രുന്ന പ്രദേ​ശത്ത്‌ ഏതാണ്ട്‌ 50 സഭകളി​ലാ​യി 4,000 പ്രസാ​ധ​ക​രുണ്ട്‌!

 ഞങ്ങൾ ദിവസേന 14 മണിക്കൂർ ശുശ്രൂ​ഷ​യിൽ ചെലവ​ഴി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടു കഠിനാ​ധ്വാ​നം ചെയ്‌തു, അതു ഞങ്ങളെ സന്തുഷ്ട​രു​മാ​ക്കി. സാധി​ക്കു​ന്നി​ട​ത്തോ​ളം സാഹി​ത്യം സമർപ്പി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു ഒരു മുഖ്യ ലക്ഷ്യം. മിക്ക​പ്പോ​ഴും ഞങ്ങൾ ദിവസേന നൂറി​ല​ധി​കം ചെറു​പു​സ്‌ത​കങ്ങൾ താത്‌പ​ര്യ​ക്കാർക്കു നൽകുക പതിവാ​യി​രു​ന്നു. മടക്കസ​ന്ദർശ​ന​വും ബൈബി​ള​ധ്യ​യ​ന​വും അതുവരെ ഞങ്ങളുടെ ക്രമമായ പ്രവർത്ത​ന​ത്തി​ന്റെ ഭാഗമാ​യി​രു​ന്നില്ല.

ഒരിക്കൽ ഞാനും എന്റെ സുഹൃ​ത്തും ഫ്രാസ്‌വാക്ക്‌ പട്ടണത്തിൽ പ്രവർത്തി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. സൈനിക കോട്ട​യു​ടെ കവാട​ത്തി​ന​ടു​ത്തു​വെച്ച്‌ അദ്ദേഹം ഒരാൾക്കു സാക്ഷ്യം നൽകി​ക്കൊ​ണ്ടി​രുന്ന നേരത്തു ഞാൻ ബൈബിൾ വായി​ക്കാൻ തുടങ്ങി. ചെമപ്പും നീലയും നിറത്തിൽ അതിൽ വേണ്ടു​വോ​ളം അടിവ​ര​യി​ട്ടി​ട്ടു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. പിന്നീട്‌, സമീപ​ത്തുള്ള ഒരു മേൽക്കൂ​ര​യിൽ പണിതു​കൊ​ണ്ടി​രുന്ന ഒരു ആശാരി, ഞാൻ ഏതോ ചാരനാ​യി​രി​ക്കാൻ ഇടയു​ണ്ടെന്ന്‌ ആ മനുഷ്യ​നു മുന്നറി​യി​പ്പു കൊടു​ത്തു. തത്‌ഫ​ല​മാ​യി, അന്നുതന്നെ ഒരു കടക്കാ​രനു സാക്ഷ്യം നൽകി​ക്കൊ​ണ്ടി​രു​ന്ന​പ്പോൾ എന്നെ അറസ്റ്റു​ചെ​യ്‌ത്‌ എന്റെ ബൈബിൾ കണ്ടു​കെട്ടി.

എന്നെ കോട​തി​യിൽ ഹാജരാ​ക്കി. ബൈബി​ളിൽ വരച്ചി​രി​ക്കുന്ന അടയാ​ളങ്ങൾ കോട്ട​യു​ടെ രൂപരേഖ തയ്യാറാ​ക്കു​ന്ന​തി​നുള്ള ശ്രമമാ​യി​രു​ന്നു​വെന്നു കുറ്റമാ​രോ​പി​ക്ക​പ്പെട്ടു. ഞാൻ കുറ്റക്കാ​ര​നാ​ണെന്നു തീർപ്പു കൽപ്പിച്ച്‌, ജഡ്‌ജി എന്നെ രണ്ടുവർഷത്തെ തടവിനു വിധിച്ചു. എന്നാൽ ഉപരി​വി​ചാ​രണ ആവശ്യ​പ്പെ​ടു​ക​യും എന്നെ വെറു​തെ​വി​ടു​ക​യും ചെയ്‌തു. എന്നെ വെറുതെ വിട്ടതിൽ ഞാൻ എത്ര സന്തോ​ഷ​വാ​നാ​യി​രു​ന്നു, എന്നാൽ കുറി​പ്പു​ക​ള​ട​ക്ക​മുള്ള എന്റെ ബൈബിൾ തിരി​ച്ചു​കി​ട്ടി​യ​തി​ലാ​യി​രു​ന്നു എനിക്ക്‌ ഏറെ സന്തോഷം!

1936 വേനൽക്കാ​ലത്ത്‌, ഞാനും പയനിയർ ഭവനത്തി​ലെ പയനി​യർമാ​രി​ലൊ​രാ​ളായ റിക്കാർട്ട്‌ ബ്രൗണി​ങും നെതർലൻഡ്‌സി​ന്റെ വടക്കു ഭാഗത്തു പ്രസം​ഗ​വേ​ല​യി​ലേർപ്പെ​ട്ടു​കൊ​ണ്ടു വേനൽക്കാ​ലം ചെലവ​ഴി​ച്ചു. ആദ്യമാ​സം ഞങ്ങൾ ശുശ്രൂ​ഷ​യിൽ 240 മണിക്കൂർ ചെലവ​ഴി​ക്കു​ക​യും ഒട്ടേറെ സാഹി​ത്യ​ങ്ങൾ സമർപ്പി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു. ഞങ്ങൾ ഒരു കൂടാ​ര​ത്തി​ലാ​ണു താമസി​ച്ചത്‌. തുണി​യ​ലക്കൽ, ഭക്ഷണം പാകം​ചെയ്യൽ ഇത്യാദി ആവശ്യ​ങ്ങ​ളെ​ല്ലാം ഞങ്ങൾ സ്വയം നടത്തി​പ്പോ​ന്നു.

പിന്നീട്‌, ലൈറ്റ്‌ബെ​യറർ എന്നു പേരുള്ള ഒരു ബോട്ടി​ലേക്ക്‌ എന്നെ മാറ്റി. അതു നെതർലൻഡി​സി​ന്റെ വടക്കു സുവി​ദി​ത​മാ​യി​ത്തീർന്നു. ആ ബോട്ടിൽ അഞ്ചു പയനി​യർമാർ താമസി​ച്ചി​രു​ന്നു. അതിന്റെ സഹായ​ത്തോ​ടെ ഒറ്റപ്പെട്ടു കിടക്കുന്ന ഒട്ടേറെ പ്രദേ​ശ​ങ്ങ​ളിൽ എത്തി​ച്ചേ​രാൻ ഞങ്ങൾക്കു സാധിച്ചു.

കൂടു​ത​ലായ പദവികൾ

1938-ൽ ഞാൻ മേഖലാ ദാസനാ​യി—യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളു​ടെ സർക്കിട്ട്‌ മേൽവി​ചാ​ര​ക​ന്മാർ അന്ന്‌ അങ്ങനെ​യാണ്‌ അറിയ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നത്‌—നിയമി​ക്ക​പ്പെട്ടു, തന്മൂലം, ഞാൻ ലൈറ്റ്‌ബെ​യറർ വിട്ട്‌ സഭക​ളെ​യും മൂന്നു ദക്ഷിണ പ്രവി​ശ്യ​ക​ളി​ലുള്ള ഒറ്റപ്പെട്ട സാക്ഷി​ക​ളെ​യും സന്ദർശി​ക്കാൻ തുടങ്ങി.

സൈക്കി​ളാ​യി​രു​ന്നു ഞങ്ങളുടെ ഏക യാത്രാ​മാ​ധ്യ​മം. ഒരു സഭയിൽനി​ന്നു മറ്റൊ​ന്നി​ലേ​ക്കോ താത്‌പ​ര്യ​ക്കാ​രായ ആളുക​ളു​ടെ ഒരു സമൂഹം വിട്ടു മറ്റൊ​ന്നി​ലേ​ക്കോ യാത്ര ചെയ്യു​ന്ന​തി​നു മിക്ക​പ്പോ​ഴും ഒരു മുഴു ദിവസ​വും വേണ്ടി​വ​ന്നി​ട്ടുണ്ട്‌. അങ്ങനെ സന്ദർശി​ച്ചി​ട്ടുള്ള നഗരങ്ങ​ളി​ലൊ​ന്നാ​ണു ഞാൻ ഇപ്പോൾ താമസി​ക്കുന്ന ബ്രെഡാ. അന്ന്‌, ബ്രെഡാ​യിൽ സഭയി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു, വൃദ്ധരായ ഒരു സാക്ഷി ദമ്പതികൾ മാത്രം.

ലിംബർഗി​ലെ സഹോ​ദ​ര​ങ്ങളെ സേവി​ക്കവേ, യോഹാൻ പീപർ എന്നു പേരുള്ള ഒരു ഖനി​ത്തൊ​ഴി​ലാ​ളി ഉന്നയിച്ച ഒട്ടേറെ ചോദ്യ​ങ്ങൾക്ക്‌ ഉത്തരം​നൽകാൻ ഞാൻ ക്ഷണിക്ക​പ്പെട്ടു. അദ്ദേഹം ബൈബിൾ സത്യത്തി​നു​വേണ്ടി ഉറച്ച നിലപാ​ടു സ്വീക​രി​ക്കു​ക​യും ധീരനായ ഒരു പ്രസം​ഗകൻ ആയിത്തീ​രു​ക​യും ചെയ്‌തു. നാലു വർഷങ്ങൾക്കു​ശേഷം അദ്ദേഹം തടങ്കൽപ്പാ​ള​യ​ത്തി​ല​ട​ക്ക​പ്പെട്ടു. അവിടെ അദ്ദേഹം മൂന്നര വർഷം ചെലവ​ഴി​ച്ചു. മോചി​പ്പി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​ശേഷം അദ്ദേഹം തീക്ഷ്‌ണ​താ​പൂർവം വീണ്ടും പയനി​യ​റി​ങ്ങി​ലേർപ്പെട്ടു. ഇന്നും അദ്ദേഹം വിശ്വ​സ്‌ത​നായ ഒരു മൂപ്പനാണ്‌. 12 സാക്ഷി​ക​ളു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന ലിംബർഗി​ലെ ആ കൊച്ചു സഭ ഇന്ന്‌ 1,550 പ്രസാ​ധ​ക​രുള്ള 17 സഭകളാ​യി വളർന്നി​രി​ക്കു​ന്നു!

നാസി കാൽക്കീ​ഴിൽ

1940 മേയിൽ നാസികൾ നെതർലൻഡ്‌സി​നെ ആക്രമി​ച്ചു. ആംസ്റ്റർഡാ​മി​ലുള്ള വാച്ച്‌ ടവർ സൊ​സൈ​റ്റി​യു​ടെ ബ്രാഞ്ച്‌ ഓഫീ​സിൽ വേല ചെയ്യു​ന്ന​തിന്‌ എനിക്കു നിയമനം ലഭിച്ചു. അങ്ങേയറ്റം ജാഗ്ര​ത​യോ​ടെ ഞങ്ങളുടെ വേല ചെയ്യേ​ണ്ടി​യി​രു​ന്നു. അതു ഞങ്ങളെ ബൈബി​ളി​ലെ ഈ സദൃശ​വാ​ക്യം വിലമ​തി​ക്കാൻ ഇടയാക്കി: ‘യഥാർഥ സ്‌നേ​ഹി​തൻ . . . കഷ്ടതയുള്ള നാളി​ലേക്കു ജനിച്ച ഒരു സഹോ​ദ​ര​നാണ്‌.’ (സദൃശ​വാ​ക്യ​ങ്ങൾ 17:17,  NW) ആ സമ്മർദ സമയത്ത്‌ അഭിവൃ​ദ്ധി പ്രാപിച്ച ഐക്യ​ത്തി​ന്റെ ഹൃദ്യ​മായ ബന്ധം എന്റെ ആത്മീയ വളർച്ച​യിൽ കാര്യ​മായ സ്വാധീ​നം ചെലുത്തി. കൂടാതെ ഏറെ ദുഷ്‌ക​ര​മായ ഭാവി ദിനങ്ങ​ളി​ലേക്ക്‌ അതെന്നെ സജ്ജനാ​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു.

സഭകൾക്കു സാഹി​ത്യം എത്തിക്കു​ന്ന​തി​ന്റെ മേൽനോ​ട്ടം വഹിക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു എന്റെ നിയമനം. മിക്ക​പ്പോ​ഴും അതു ചെയ്‌തി​രു​ന്നതു സന്ദേശ​വാ​ഹ​ക​രി​ലൂ​ടെ​യാണ്‌. ഗസ്റ്റപ്പോ, ജർമനി​യിൽ നിർബ​ന്ധിത തൊഴി​ലാ​ളി​ക​ളാ​യി വേല​ചെ​യ്യു​ന്ന​തി​നു ചെറു​പ്പ​ക്കാ​രെ ഇടവി​ടാ​തെ തേടി​ക്കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു. അതു​കൊ​ണ്ടു ഞങ്ങൾ ക്രിസ്‌തീയ സഹോ​ദ​രി​മാ​രെ സന്ദേശ​വാ​ഹ​ക​രാ​യി ഉപയോ​ഗി​ച്ചു. അതിനി​ട​യിൽ, എല്ലായ്‌പോ​ഴും നോണീ എന്നറി​യ​പ്പെ​ട്ടി​രുന്ന വിൽഹെൽമി​നാ ബേക്കറെ ഹേഗിൽനി​ന്നു ഞങ്ങളുടെ അടുക്ക​ലേക്ക്‌ അയയ്‌ക്കു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. ഞാൻ അവളെ ഞങ്ങളുടെ ബ്രാഞ്ച്‌ മേൽവി​ചാ​രകൻ, ആർതർ വിങ്ക്‌ളർ ഒളിവിൽ കഴിഞ്ഞി​രു​ന്നി​ട​ത്തേക്കു കൊണ്ടു​പോ​യി. തിരി​ച്ച​റി​യാ​തി​രി​ക്കാൻ പരമാ​വധി ശ്രമി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌, തടി​കൊ​ണ്ടുള്ള ഷൂസും മറ്റും ധരിച്ച്‌, ഞാൻ ഒരു ഡച്ച്‌ കർഷക​നെ​പോ​ലെ വേഷവി​ധാ​നം ചെയ്‌ത്‌, തെരു​വു​കാ​റിൽ നോണിക്ക്‌ അകമ്പടി​യാ​യി പോയി. ചിരി​യ​ട​ക്കാൻ തനിക്കു പെടാ​പ്പാ​ടു കഴി​ക്കേണ്ടി വന്നതായി അവൾ പിന്നീട്‌ എന്നോടു പറഞ്ഞു. കാരണം എന്നെ തിരി​ച്ച​റി​യാ​നാ​വു​മാ​യി​രു​ന്നു.

1941 ഒക്ടോബർ 21-ന്‌, ആംസ്റ്റർഡാ​മിൽ സാഹി​ത്യ​ങ്ങ​ളും കടലാ​സ്സും ശേഖരി​ച്ചു​വെ​ച്ചി​രുന്ന സ്ഥലം ശത്രു​ക്കൾക്ക്‌ ഒറ്റി​ക്കൊ​ടു​ക്ക​പ്പെട്ടു. ഗസ്റ്റപ്പോ​യു​ടെ മിന്നൽപ​രി​ശോ​ധ​ന​യിൽ വിങ്ക്‌ള​റും നോണി​യും അറസ്റ്റു​ചെ​യ്യ​പ്പെട്ടു. അവരെ തടവി​ലേക്കു മാറ്റി​യ​പ്പോൾ രണ്ടു ഗസ്റ്റപ്പോ ഏജന്റു​മാർ, തിരക്കു പിടിച്ച തെരു​വു​ക​ളിൽ തങ്ങളുടെ കണ്ണു​വെ​ട്ടി​ച്ചു കടന്നു​കളഞ്ഞ “ഇരുണ്ട മുടി​യുള്ള, കുറിയ ഒരുത്തനെ”ക്കുറിച്ചു സംസാ​രി​ക്കു​ന്നത്‌ അവർ യാദൃ​ച്ഛി​ക​മാ​യി കേട്ടു. അവർ എന്നെക്കു​റി​ച്ചാ​യി​രു​ന്നു സംസാ​രി​ച്ചത്‌ എന്നതു വ്യക്തം. അതു​കൊണ്ട്‌ വിങ്ക്‌ളർ പുറത്തുള്ള സഹോ​ദ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ പക്കൽ ഒരു കണക്കിനു സന്ദേശ​മെ​ത്തി​ച്ചു. ഉടൻതന്നെ എന്നെ ഹേഗി​ലേക്കു മാറ്റി.

അതിനി​ട​യിൽ, തടവിൽനി​ന്നു മോചി​പ്പി​ക്ക​പ്പെട്ട നോണി പയനി​യ​റിങ്‌ ചെയ്യു​ന്ന​തി​നു​വേണ്ടി ഹേഗിൽ തിരി​ച്ചെത്തി. അവി​ടെ​വെച്ചു ഞാൻ അവളെ വീണ്ടും കണ്ടുമു​ട്ടി. എന്നാൽ റോട്ടർഡാ​മി​ലെ സഭാ ദാസൻ അറസ്റ്റു​ചെ​യ്യ​പ്പെ​ട്ട​പ്പോൾ അദ്ദേഹ​ത്തി​ന്റെ സ്ഥാന​ത്തേക്ക്‌ എന്നെ നിയോ​ഗി​ച്ച​യച്ചു. പിന്നീട്‌, ഗൗഡ സഭയിലെ സഭാ ദാസൻ അറസ്റ്റു​ചെ​യ്യ​പ്പെ​ടു​ക​യും അദ്ദേഹ​ത്തി​നു പകരമാ​യി എന്നെ അവി​ടേക്ക്‌ മാറ്റു​ക​യും ചെയ്‌തു. ഒടുവിൽ, 1943 മാർച്ച്‌ 29-ന്‌ ഞാൻ പിടി​ക്ക​പ്പട്ടു. ഞാൻ ബൈബിൾ സാഹി​ത്യ​ങ്ങ​ളു​ടെ ശേഖരം പരി​ശോ​ധി​ച്ചു​കൊ​ണ്ടി​രി​ക്കെ, ഗസ്റ്റപ്പോ പൊടു​ന്നനെ ഒരു മിന്നൽ പരി​ശോ​ധന നടത്തി.

ബൈബിൾ സാഹി​ത്യ​ങ്ങൾ മേശപ്പു​റത്തു നിരത്തി​വ​ച്ചി​രു​ന്ന​തി​നു പുറമെ ക്രിസ്‌തീയ സഹോ​ദ​രീ​സ​ഹോ​ദ​ര​ന്മാ​രു​ടെ പേരുള്ള ഒരു ലിസ്റ്റും ഉണ്ടായി​രു​ന്നു, അതു കോഡ്‌ ഭാഷയി​ലാ​യി​രു​ന്നെ​ന്നു​മാ​ത്രം. അപ്പോ​ഴും പ്രസം​ഗി​ക്കു​ന്ന​തി​നു സ്വാത​ന്ത്ര്യ​മു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന അവരെ സംരക്ഷി​ക്കു​ന്ന​തിന്‌ എനിക്ക്‌ ഒരു വഴികാ​ണി​ച്ചു​ത​രാൻ ഉത്‌ക​ണ്‌ഠ​യോ​ടെ ഞാൻ യഹോ​വ​യോട്‌ അപേക്ഷി​ച്ചു. അയാളു​ടെ ശ്രദ്ധയിൽപ്പെ​ടാ​തെ ആ ലിസ്റ്റിനു മുകളിൽ കൈ വച്ചിട്ട്‌ എന്റെ ഉള്ളംക​യ്യിൽ അതു ചുരു​ട്ടി​ക്കൂ​ട്ടി എടുക്കു​ന്ന​തിന്‌ എനിക്കു കഴിഞ്ഞു. പിന്നീട്‌, കക്കൂസിൽ പോകാൻ ഞാൻ അനുവാ​ദം ചോദി​ച്ചു, ആ ലിസ്റ്റ്‌ കുനു​കു​നെ കീറി കക്കൂസിൽ താഴ്‌ത്തി​ക്ക​ളഞ്ഞു.

അത്തരം ആപത്‌സ​ന്ധി​ക​ളി​ലും, പൂർവ​കാ​ലത്തു തന്റെ ജനവു​മാ​യു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന യഹോ​വ​യു​ടെ ഇടപെ​ട​ലു​ക​ളിൽനി​ന്നും വിടു​ത​ലി​നെ​ക്കു​റി​ച്ചുള്ള അവന്റെ വാഗ്‌ദ​ത്ത​ങ്ങ​ളിൽനി​ന്നും ശക്തിയാർജി​ക്കാൻ ഞാൻ പഠിച്ചു. എന്റെ മനസ്സിൽ സദാ കുടി​കൊ​ള്ളുന്ന ഒരു നിശ്വസ്‌ത പ്രതി​ജ്ഞ​യാ​ണിത്‌: “മനുഷ്യർ നമ്മോടു എതിർത്ത​പ്പോൾ, യഹോവ നമ്മുടെ പക്ഷത്തി​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു​വെ​ങ്കിൽ, . . . അവർ നമ്മെ ജീവ​നോ​ടെ വിഴു​ങ്ങി​ക്ക​ള​യു​മാ​യി​രു​ന്നു.”—സങ്കീർത്തനം 124:2, 3.

തടവറ​ക​ളും തടങ്കൽപ്പാ​ള​യ​ങ്ങ​ളും

എന്നെ റോട്ടർഡാം തടവറ​യി​ലേക്കു കൊണ്ടു​പോ​യി. അവി​ടേക്ക്‌ എന്റെ ബൈബിൾ കൊണ്ടു​പോ​രാൻ കഴിഞ്ഞ​തിൽ ഞാൻ കൃതജ്ഞ​നാ​യി​രു​ന്നു. എന്റെ പക്കൽ രക്ഷ (ഇംഗ്ലീഷ്‌) എന്ന പുസ്‌ത​ക​വും കുട്ടികൾ (ഇംഗ്ലീഷ്‌), എന്ന പുസ്‌ത​ക​ത്തി​ന്റെ ചില ഭാഗങ്ങ​ളും ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. പോരാ​തെ, ഈ സാഹി​ത്യ​ങ്ങൾ വായി​ക്കാൻ ഇഷ്ടം​പോ​ലെ സമയവു​മു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. ആറു മാസത്തി​നു ശേഷം എനിക്കു ഗുരു​ത​ര​മായ രോഗം​ബാ​ധിച്ച്‌ ആശുപ​ത്രി​യിൽ പോ​കേ​ണ്ടി​വന്നു. ജയിലിൽനി​ന്നു പോരു​ന്ന​തി​നു​മു​മ്പു ഞാൻ എന്റെ സാഹി​ത്യം കിടക്ക​യ്‌ക്കു​കീ​ഴെ വെച്ചി​ട്ടു​പോ​ന്നു. പിന്നീട്‌, പിയറ്റ്‌ ബ്രൂട്ട്‌ജസ്‌ എന്റെ അറയി​ലേക്കു മാറ്റ​പ്പെ​ടു​ക​യും അദ്ദേഹം ആ പുസ്‌തകം കണ്ടുപി​ടി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു​വെന്ന്‌ എനിക്ക​റി​യാൻ കഴിഞ്ഞു. അങ്ങനെ മറ്റുള്ള​വ​രെ​യും വിശ്വാ​സ​ത്തിൽ ബലിഷ്‌ഠ​രാ​ക്കു​ന്ന​തിന്‌ ആ സാഹി​ത്യം ഉപകരി​ക്കു​ക​യു​ണ്ടാ​യി.

സുഖം​പ്രാ​പി​ച്ച​പ്പോൾ ഹേഗി​ലുള്ള ഒരു തടവറ​യി​ലേക്ക്‌ എന്നെ മാറ്റു​ക​യു​ണ്ടാ​യി. അവി​ടെ​വെച്ച്‌, ലെയോ സി. വാൻ ഡർ റ്റാസ്‌ എന്നു​പേ​രുള്ള ഒരു നിയമ​വി​ദ്യാർഥി​യെ കണ്ടുമു​ട്ടി. നാസി ആക്രമ​ണത്തെ ചെറു​ത്ത​തിന്‌ തടവി​ലാ​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​താ​യി​രു​ന്നു അദ്ദേഹം. യഹോ​വ​യു​ടെ സാക്ഷി​ക​ളെ​ക്കു​റിച്ച്‌ ഒരിക്ക​ലും കേട്ടി​ട്ടി​ല്ലാ​യി​രുന്ന അദ്ദേഹ​ത്തി​നു സാക്ഷ്യം കൊടു​ക്കു​ന്ന​തിന്‌ എനിക്ക്‌ അവസരം ലഭിച്ചു. ചില​പ്പോ​ഴെ​ല്ലാം അദ്ദേഹം പാതി​രാ​ത്രിക്ക്‌ എന്നെ വിളി​ച്ചെ​ഴു​ന്നേൽപ്പി​ച്ചു ചോദ്യ​ങ്ങൾ ചോദി​ക്കു​മാ​യി​രു​ന്നു. അദ്ദേഹ​ത്തി​നു സാക്ഷി​ക​ളോ​ടു​ണ്ടായ വിലമ​തി​പ്പു മറച്ചു​പി​ടി​ക്കാ​നാ​യില്ല, വിശ്വാ​സം ത്യജി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌ ഒരു പ്രമാ​ണ​പ​ത്ര​ത്തിൽ ഒപ്പിടു​ന്ന​പക്ഷം  ഞങ്ങൾക്കു പുറത്തു​പോ​കാൻ കഴിയു​മാ​യി​രു​ന്നു​വെ​ന്ന​റി​ഞ്ഞ​പ്പോൾ പ്രത്യേ​കി​ച്ചും. യുദ്ധത്തി​നു​ശേഷം ലെയോ ഒരു വക്കീലാ​യി​ത്തീ​രു​ക​യും, ആരാധനാ സ്വാത​ന്ത്ര്യ​ത്തോ​ടു ബന്ധപ്പെട്ട ഡസൻക​ണ​ക്കി​നു കേസുകൾ വാച്ച്‌ ടവർ സൊ​സൈ​റ്റി​ക്കു​വേണ്ടി വാദി​ക്കു​ക​യും ചെയ്‌തു.

1944 ഏപ്രിൽ 29-നു ജർമനി​യി​ലേ​ക്കുള്ള 18 ദിവസത്തെ പീഡനാ​ത്മ​ക​മായ യാത്ര​യ്‌ക്കാ​യി എന്നെ ട്രെയിൻ കയറ്റി. മേയ്‌ 18-ാം തീയതി ഞാൻ ബൂക്കൻവോൾഡ്‌ തടങ്കൽപ്പാ​ള​യ​ത്തി​ന്റെ കവാട​ങ്ങൾക്കു​ള്ളി​ലാ​യി. ഏതാണ്ട്‌ ഒരു വർഷത്തി​നു ശേഷം സഖ്യ​സേ​നകൾ ഞങ്ങളെ മോചി​പ്പി​ക്കു​ന്ന​തു​വരെ ജീവിതം അവർണ​നീ​യ​മാം വിധം ദുഷ്‌ക​ര​മാ​യി​രു​ന്നു. ആയിരങ്ങൾ, അനേക​രും ഞങ്ങളുടെ കൺമു​മ്പിൽവെച്ച്‌, മരണമ​ടഞ്ഞു. യുദ്ധ സാമ​ഗ്രി​കൾ ഉല്‌പാ​ദി​പ്പി​ച്ചി​രുന്ന ഫാക്ടറി​യിൽ പണി​യെ​ടു​ക്കാൻ വിസമ്മ​തി​ച്ച​തു​കൊണ്ട്‌ എന്നെ ഒരു ഓടയിൽ വേല​ചെ​യ്യാൻ നിയോ​ഗി​ച്ചു.

ഒരു ദിവസം ഫാക്ടറി ബോം​ബിന്‌ ഇരയായി. അനേക​രും സുരക്ഷ​യ്‌ക്കാ​യി സേനാ​ഗൃ​ഹ​ങ്ങ​ളി​ലേക്കു പാഞ്ഞു, മറ്റു ചിലർ മരക്കൂ​ട്ട​ങ്ങൾക്കി​ട​യി​ലേക്ക്‌ ഓടി. ലക്ഷ്യം തെറ്റിയ ബോം​ബു​കൾ സേനാ​ഗൃ​ഹ​ങ്ങ​ളു​ടെ മേൽ വീണു, കൊള്ളി​വ​യ്‌ക്കൽ ബോം​ബു​കൾ മരക്കൂ​ട്ട​ത്തി​നു തീ കൊളു​ത്തി. ഭീതി​ദ​മായ കാഴ്‌ച! നിരവ​ധി​പേർ വെന്തു​മ​രി​ച്ചു! ഞാനൊ​രു സുരക്ഷിത സ്ഥാനം കണ്ടുപി​ടി​ച്ചു, തീ ഒന്നു കെട്ടട​ങ്ങി​യ​പ്പോൾ എണ്ണിയാൽ തീരാത്ത മൃതശ​രീ​രങ്ങൾ കടന്നു ഞാൻ പാളയ​ത്തി​ലേക്കു തിരി​ച്ചു​പോ​യി.

നാസി കൂട്ട​ക്കൊ​ല​യി​ലെ ഘോര​ത​ക​ളെ​ക്കു​റിച്ച്‌ ഇന്നു മിക്കവർക്കും അറിയാം. ഞാൻ അനുഭ​വിച്ച ഘോര​തകൾ വർഷങ്ങ​ളി​ലു​ട​നീ​ളം എന്റെ ചിന്തയിൽ ആധിപ​ത്യം പുലർത്താ​ത്ത​വി​ധം യഹോവ എന്റെ ചിന്താ​പ്രാ​പ്‌തി​യെ ശക്തമാ​ക്കി​യ​തിൽ ഞാൻ അവനോ​ടു നന്ദിയു​ള്ള​വ​നാണ്‌. തടവി​ലാ​യി​രുന്ന കാലഘ​ട്ട​ത്തെ​ക്കു​റി​ച്ചു ചിന്തി​ക്കു​മ്പോൾ മനസ്സിൽ ആദ്യം നുരഞ്ഞു​പൊ​ന്തുന്ന വികാരം, യഹോ​വ​യു​ടെ നാമത്തി​നു മഹിമ കരേറ്റി​ക്കൊണ്ട്‌ നിർമലത പാലി​ക്കാൻ കഴിഞ്ഞ​തി​ലുള്ള സന്തോ​ഷ​മാണ്‌.—സങ്കീർത്തനം 124:6-8.

യുദ്ധാ​നന്തര പ്രവർത്ത​നം

മോചി​പ്പി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​ശേഷം ആംസ്റ്റർഡാ​മി​ലേക്കു മടങ്ങിയ ഞാൻ ഒരു നിയമ​ന​ത്തി​നു​വേണ്ടി നേരെ ബ്രാഞ്ച്‌  ഓഫീ​സിൽ റിപ്പോർട്ടു ചെയ്‌തു. എന്റെ അസാന്നി​ദ്ധ്യ​ത്തിൽ എന്തെല്ലാം നടന്നു​വെ​ന്ന​റി​യാൻ എനിക്കു വളരെ ആകാം​ക്ഷ​യാ​യി​രു​ന്നു. നോണി മുമ്പേ​തന്നെ അവിടെ വേല​ചെ​യ്യു​ന്നു​ണ്ടാ​യി​രു​ന്നു. യുദ്ധത്തി​ന്റെ അവസാന വർഷം, സഭകൾക്കു ബൈബിൾ സാഹി​ത്യ​ങ്ങൾ വിതരണം ചെയ്‌തു​കൊണ്ട്‌ ഒരു സന്ദേശ​വാ​ഹ​ക​യാ​യി അവൾ സേവന​മ​നു​ഷ്‌ഠി​ച്ചി​രു​ന്നു. പലപ്പോ​ഴും കഷ്ടിച്ചു രക്ഷപ്പെ​ട്ട​തു​കൊണ്ട്‌ അവളെ വീണ്ടും അറസ്റ്റു​ചെ​യ്യു​ക​യു​ണ്ടാ​യില്ല.

ഞാൻ കുറച്ചു​നാൾ ഹാർല​മിൽ പയനി​യ​റിങ്‌ ചെയ്‌തു. എന്നാൽ ആംസ്റ്റർഡാ​മി​ലുള്ള ബ്രാഞ്ചിൽ ഷിപ്പിങ്‌ വിഭാ​ഗ​ത്തിൽ വേല​ചെ​യ്യു​ന്ന​തിന്‌ 1946-ൽ എന്നോട്‌ ആവശ്യ​പ്പെട്ടു. 1948-ന്റെ അവസാ​ന​ത്തോ​ടെ ഞാനും നോണി​യും വിവാ​ഹി​ത​രാ​യി. ഒരുമി​ച്ചു പയനി​യ​റിങ്‌ ചെയ്യു​ന്ന​തി​നു​വേണ്ടി ഞങ്ങൾ ബ്രാഞ്ചിൽനി​ന്നു പോന്നു. ഞങ്ങളുടെ പയനി​യ​റിങ്‌ നിയമനം ആസനി​ലാ​യി​രു​ന്നു. പന്ത്രണ്ടു വർഷം​മു​മ്പു ഞാനും റിച്ചർഡ്‌ ബ്രൗണി​ങും കൂടാ​ര​ത്തിൽ കഴിഞ്ഞു​കൊ​ണ്ടു പ്രസം​ഗ​വേ​ല​യ്‌ക്കാ​യി അവിടെ വേനൽക്കാ​ലം ചെലവ​ഴി​ച്ചി​രു​ന്ന​താണ്‌. ഒരു തടങ്കൽപ്പാ​ള​യ​ത്തി​ലേ​ക്കുള്ള യാത്ര​യ്‌ക്കി​ട​യിൽ റിച്ചാർഡി​നെ വെടി​വെച്ചു കൊന്ന​താ​യി എനിക്ക​റി​യാൻ കഴിഞ്ഞു.

തടവി​ലാ​ക്ക​പ്പെട്ട കാലഘട്ടം എന്റെ ആരോ​ഗ്യ​ത്തി​നു ഗുരു​ത​ര​മായ ഹാനി വരുത്തി​യി​രു​ന്നു. ബൂക്കൻവോൾഡിൽനി​ന്നു വിടു​വി​ക്ക​പ്പെട്ട്‌ ആറു വർഷത്തി​നു​ശേഷം, ഞാൻ രോഗ​ഗ്ര​സ്‌ത​നാ​യി നാലു മാസം കിടപ്പി​ലാ​യി. വർഷങ്ങൾക്കു ശേഷം, 1957-ൽ, ക്ഷയരോ​ഗം നിമിത്തം ഒരു വർഷം മുഴുവൻ ഞാൻ വല്ലാതെ അവശനാ​യി. എന്റെ ശരീര​ത്തിൽനി​ന്നു ശക്തിമു​ഴു​വൻ ചോർന്നു​പോ​യി. എന്നാൽ അപ്പോ​ഴും പയനിയർ ആത്മാവ്‌ എന്നിൽ ശക്തമാ​യി​രു​ന്നു. രോഗ​ഗ്ര​സ്‌ത​നാ​യി​രുന്ന സമയം, കിട്ടിയ അവസര​മെ​ല്ലാം ഞാൻ സാക്ഷ്യം കൊടു​ക്കു​ന്ന​തി​നു പ്രയോ​ജ​ന​പ്പെ​ടു​ത്തി. എന്റെ രോഗങ്ങൾ, എന്നെ തീരാ​രോ​ഗി​യാ​ക്കി മാറ്റാ​ത്ത​തി​നു മുഖ്യ കാരണം ഈ പയനിയർ ആത്മാവാ​ണെന്ന്‌ എനിക്കു തോന്നു​ന്നു. ഞങ്ങളുടെ ആരോ​ഗ്യ​സ്ഥി​തി അനുവ​ദി​ക്കു​ന്നി​ട​ത്തോ​ളം​കാ​ലം മുഴു​സമയ സേവന​ത്തിൽ തുടരാൻ ഞാനും നോണി​യും നിശ്ചയ​ദാർഢ്യ​മു​ള്ള​വ​രാണ്‌.

ഞാൻ സുഖം പ്രാപി​ച്ച​ശേഷം ബ്രെഡാ എന്ന നഗരത്തി​ലേക്കു ഞങ്ങൾക്കു നിയമനം ലഭിച്ചു. ഒരു മേഖലാ ദാസൻ എന്ന നിലയിൽ ഞാൻ ആ നഗരം സന്ദർശിച്ച്‌ 21 വർഷത്തി​നു ശേഷമാ​യി​രു​ന്നു അത്‌. 1959-ൽ ഞങ്ങൾ അവിടെ എത്തിയ​പ്പോൾ 34 സാക്ഷി​ക​ളുള്ള ഒരു ചെറിയ സഭയാ​യി​രു​ന്നു അവിടെ ഉണ്ടായി​രു​ന്നത്‌. ഇന്ന്‌, 37 വർഷത്തി​നു​ശേഷം, മൂന്നു രാജ്യ​ഹാ​ളു​ക​ളി​ലാ​യി 500-ലധികം സാക്ഷികൾ കൂടി​വ​രുന്ന ആറു സഭകളാ​യി അതു വളർന്നി​രി​ക്കു​ന്നു! ഞങ്ങളുടെ എന്തെങ്കി​ലു​മൊ​ക്കെ ശ്രമഫ​ല​മാ​യി ബൈബിൾ സത്യത്തി​ന്റെ അറിവി​ലെ​ത്തിയ അനേക​രെ​യും പ്രാ​ദേ​ശിക യോഗ​ങ്ങ​ളി​ലും സമ്മേള​ന​ങ്ങ​ളി​ലും ഞങ്ങൾക്കു കാണാൻ സാധി​ക്കു​ന്നുണ്ട്‌. “എന്റെ മക്കൾ സത്യത്തിൽ നടക്കുന്നു എന്നു കേൾക്കു​ന്ന​തി​നെ​ക്കാൾ വലിയ സന്തോഷം എനിക്കില്ല” എന്നെഴു​തി​യ​പ്പോൾ യോഹ​ന്നാൻ അപ്പോ​സ്‌ത​ല​നു​ണ്ടായ അതേ വികാ​ര​മാ​ണു മിക്ക​പ്പോ​ഴും ഞങ്ങൾക്ക​നു​ഭ​വ​പ്പെ​ടു​ന്നത്‌.—3 യോഹ​ന്നാൻ 4.

ഞങ്ങൾക്കി​പ്പോൾ പ്രായ​മാ​യി. എനിക്ക്‌ 86-ഉം നോണിക്ക്‌ 78-ഉം. എന്നാൽ പയനി​യ​റിങ്‌ ആരോ​ഗ്യാ​വ​ഹ​മായ പ്രവർത്ത​ന​മാ​ണെ​ന്നു​തന്നെ ഞാൻ പറയും. ബ്രെഡാ​യിൽ താമസ​മാ​യ​തോ​ടെ, തടവു​കാ​ലത്ത്‌ എന്നെ ബാധിച്ച മിക്ക ആരോഗ്യ പ്രശ്‌ന​ങ്ങ​ളും ഞാൻ തരണം ചെയ്‌തു. കൂടാതെ, യഹോ​വ​യു​ടെ സേവന​ത്തിൽ ഫലപ്ര​ദ​മായ അനേക വർഷങ്ങ​ളും ഞാൻ ആസ്വദി​ച്ചി​രി​ക്കു​ന്നു.

അനേക വർഷത്തെ ഫലപ്ര​ദ​മായ സേവന​ത്തി​ലേക്കു പിന്തി​രി​ഞ്ഞു നോക്കു​ന്നതു ഞങ്ങളെ രണ്ടു​പേ​രെ​യും സംബന്ധി​ച്ചി​ട​ത്തോ​ളം സന്തോ​ഷ​ത്തി​ന്റെ സ്രോ​ത​സ്സാണ്‌. ഞങ്ങളുടെ ശരീര​ത്തിൽ ശ്വാസ​മു​ള്ളി​ട​ത്തോ​ളം​കാ​ലം യഹോ​വ​യു​ടെ സേവന​ത്തിൽ തുടരു​ന്ന​തി​നുള്ള ഉത്സാഹ​വും ശക്തിയും ഞങ്ങൾക്കു നൽകണമേ എന്നാണു ദിനം​തോ​റു​മുള്ള ഞങ്ങളുടെ പ്രാർഥന. ഞങ്ങൾ ആത്മവി​ശ്വാ​സ​ത്തോ​ടെ സങ്കീർത്ത​ന​ക്കാ​രന്റെ വാക്കു​ക​ളിൽ ഇങ്ങനെ പ്രസ്‌താ​വി​ക്കു​ന്നു: “ഇതാ, ദൈവം എന്റെ സഹായ​ക​നാ​കു​ന്നു; കർത്താവു [“യഹോവ,” NW] എന്റെ പ്രാണനെ താങ്ങു​ന്ന​വ​രോ​ടു കൂടെ ഉണ്ടു.”—സങ്കീർത്തനം 54:4.

[23-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

1930-കളിൽ പയനി​യ​റിങ്‌ നടത്തി​യ​പ്പോൾ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രുന്ന കൂടാ​ര​ത്തി​ന​രി​കെ

[23-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

ഒറ്റപ്പെട്ട പ്രദേ​ശത്ത്‌ എത്തി​ച്ചേ​രാൻ ഞങ്ങൾ ഉപയോ​ഗി​ച്ചി​രുന്ന ബോട്ട്‌

[23-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

1957-ൽ കൺ​വെൻ​ഷൻ പരിപാ​ടി​യു​ടെ സമയത്ത്‌ അഭിമു​ഖം നടത്തുന്നു

[24-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

ഇന്നു ഭാര്യ​യോ​ടൊ​പ്പം