കൊളീ​ജി​യ​ന്മാർ—ബൈബിൾ പഠനം അവരെ വ്യത്യ​സ്‌ത​രാ​ക്കി

കൊളീജിയന്മാരെ കുറിച്ചു നിങ്ങൾ കേട്ടി​ട്ടു​ണ്ടോ?

17-ാം നൂറ്റാ​ണ്ടി​ലെ ഈ കൊച്ചു മതവി​ഭാ​ഗം അക്കാലത്തെ വ്യവസ്ഥാ​പിത മതങ്ങളിൽനി​ന്നു വളരെ വ്യത്യ​സ്‌ത​മാ​യി​രു​ന്നു. എങ്ങനെ? നമുക്ക്‌ അവരിൽനിന്ന്‌ എന്തു പഠിക്കാൻ കഴിയും? അതു മനസ്സി​ലാ​ക്കാൻ നമുക്ക്‌ ആ കാലഘ​ട്ട​ത്തി​ലേക്കു പോകാം.

യാക്കോ​ബ്യുസ്‌ ആർമി​നി​യസ്‌ (അഥവാ, യാക്കോബ്‌ ഹാർമെൻസൺ) ആംസ്റ്റർഡാം എന്ന നഗരത്തിൽ എത്തി​ച്ചേർന്നത്‌ 1587-ൽ ആണ്‌. അദ്ദേഹ​ത്തി​നു ജോലി കണ്ടെത്താൻ യാതൊ​രു ബുദ്ധി​മു​ട്ടും ഉണ്ടായില്ല. കാരണം, അദ്ദേഹം നല്ല യോഗ്യ​ത​യുള്ള ആളായി​രു​ന്നു. 21-ാമത്തെ വയസ്സിൽ അദ്ദേഹം ഹോള​ണ്ടി​ലെ ലൈഡൻ സർവക​ലാ​ശാ​ല​യിൽനി​ന്നു ബിരുദം നേടി. അതിനു​ശേഷം, ആറു വർഷം സ്വിറ്റ്‌സർല​ണ്ടിൽ ചെലവ​ഴിച്ച്‌, പ്രൊ​ട്ട​സ്റ്റന്റ്‌ നവോ​ത്ഥാന പ്രവർത്ത​ക​നായ ജോൺ കാൽവി​ന്റെ പിൻഗാ​മി​യായ തേയൊ​ഡൊർ ബിസയു​ടെ കീഴിൽ ദൈവ​ശാ​സ്‌ത്രം അഭ്യസി​ച്ചു. 27 വയസ്സുള്ള ആർമി​നി​യ​സി​നെ തങ്ങളുടെ പാസ്റ്റർമാ​രിൽ ഒരുവ​നാ​യി നിയമി​ക്കാൻ ആംസ്റ്റർഡാ​മി​ലെ പ്രൊ​ട്ട​സ്റ്റ​ന്റു​കാർ സന്തോ​ഷ​മു​ള്ളവർ ആയിരു​ന്ന​തിൽ അതിശ​യി​ക്കാ​നില്ല! എന്നാൽ ഏതാനും വർഷങ്ങൾക്കു ശേഷം, പല സഭാം​ഗ​ങ്ങ​ളും തങ്ങളുടെ തീരു​മാ​ന​ത്തെ​പ്രതി ഖേദിച്ചു. എന്തു​കൊണ്ട്‌?

മുൻനിർണയം എന്ന വിവാ​ദ​വി​ഷ​യം

ആർമി​നി​യസ്‌ പാസ്റ്ററാ​യി​ത്തീർന്ന ഉടനേ മുൻനിർണയ പഠിപ്പി​ക്കൽ സംബന്ധിച്ച്‌ ആംസ്റ്റർഡാ​മി​ലെ പ്രൊ​ട്ട​സ്റ്റ​ന്റു​കാർക്കി​ട​യിൽ പിരി​മു​റു​ക്കം വളർന്നു​വന്നു. ആ ഉപദേശം കാൽവി​നി​ക​വാ​ദ​ത്തി​ന്റെ ആണിക്ക​ല്ലാ​യി​രു​ന്നു. എന്നാൽ, പ്രസ്‌തുത പഠിപ്പി​ക്കൽ പ്രകാരം ചിലർക്കു രക്ഷയും മറ്റു ചിലർക്കു കുറ്റവി​ധി​യും മുൻനിർണ​യിച്ച ദൈവം ക്രൂര​നും നീതി​കെ​ട്ട​വ​നും ആണെന്നു ചിലർ കരുതി. ബിസയു​ടെ ഒരു ശിഷ്യൻ ആയിരുന്ന ആർമി​നി​യസ്‌ വിമത​പ്ര​ശ്‌നം പരിഹ​രി​ക്കും എന്നാണു കാൽവി​നി​ക​വാ​ദി​കൾ കരുതി​യത്‌. എന്നാൽ ആർമി​നി​യസ്‌ ആകട്ടെ വിമത​രോ​ടു ചേരു​ക​യാ​ണു ചെയ്‌തത്‌. അതു കാൽവി​നി​ക​വാ​ദി​കൾ തീരെ പ്രതീ​ക്ഷി​ക്കാ​ത്ത​താ​യി​രു​ന്നു. 1593 ആയപ്പോ​ഴേ​ക്കും വിവാദം മൂർച്ഛിച്ച്‌ ആ നഗരത്തി​ലെ പ്രൊ​ട്ട​സ്റ്റ​ന്റു​കാർ രണ്ടു വിഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളാ​യി പിരിഞ്ഞു—മുൻനിർണയ ഉപദേ​ശത്തെ പിന്താ​ങ്ങി​യവർ ഒരു വിഭാഗം, അതിനെ എതിർത്ത മിതവാ​ദി​കൾ മറ്റൊരു വിഭാഗം.

ഏതാനും വർഷങ്ങൾക്കു​ള്ളിൽ, ആ പ്രദേ​ശിക സംവാദം രാജ്യ​മൊ​ട്ടാ​കെ​യുള്ള ഒരു പ്രൊ​ട്ട​സ്റ്റന്റ്‌ വിഭജ​ന​ത്തി​നു കാരണ​മാ​യി. ഒടുവിൽ, 1618 നവംബ​റിൽ ഒരു ശക്തിപ​രീ​ക്ഷ​ണ​ത്തി​നുള്ള വേദി​യൊ​രു​ങ്ങി. സൈന്യ​ത്തി​ന്റെ​യും പൊതു​ജ​ന​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും പിന്തുണ ഉണ്ടായി​രുന്ന കാൽവി​നി​ക​വാ​ദി​കൾ വിമതരെ (അപ്പോ​ഴേ​ക്കും റിമോൺസ്‌ട്രന്മാർ a  എന്നു വിളി​ക്ക​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നു) ‘ഡൊർ​ഡ്രെ​ക്‌റ്റ്‌ പ്രൊ​ട്ട​സ്റ്റന്റ്‌ വൈദി​ക​സ​മി​തി’യിൽ വിളി​ച്ചു​വ​രു​ത്തി. ആ യോഗ​ത്തി​ന്റെ ഒടുവിൽ റിമോൺസ്‌ട്ര​ന്മാ​രായ എല്ലാ ശുശ്രൂ​ഷ​കർക്കും ഒരു തിര​ഞ്ഞെ​ടു​പ്പി​നെ നേരി​ടേണ്ടി വന്നു: ഒന്നുകിൽ വീണ്ടും ഒരിക്ക​ലും മതപ്ര​സം​ഗം നടത്തു​ക​യി​ല്ലെന്ന ഒരു പ്രതി​ജ്ഞ​യിൽ ഒപ്പു വെക്കുക, അല്ലെങ്കിൽ രാജ്യം വിടുക. മിക്കവ​രും തീരു​മാ​നി​ച്ചത്‌ രാജ്യം വിടാ​നാണ്‌. പിടി​വാ​ശി​ക്കാ​രായ കാൽവി​നി​ക​വാ​ദി​കൾ, റിമോൺസ്‌ട്ര​ന്മാ​രായ ശുശ്രൂ​ഷ​ക​രു​ടെ സ്ഥാനം കയ്യടക്കി. കാൽവിൻ പക്ഷം വിജയി​ച്ചു—അല്ലെങ്കിൽ വൈദി​ക​സ​മി​തി അങ്ങനെ​യാ​ണു കണക്കാ​ക്കി​യത്‌.

കൊളീ​ജി​യ​ന്മാ​രു​ടെ ഉത്‌ഭ​വ​വും വളർച്ച​യും

മറ്റ്‌ എവിട​ത്തെ​യും പോ​ലെ​തന്നെ, ലൈഡന്‌ അടുത്തു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന വാർമൊൺട്‌ എന്ന ഗ്രാമ​ത്തി​ലെ റിമോൺസ്‌ട്ര​ന്മാ​രു​ടെ സഭയ്‌ക്ക്‌ അതിന്റെ പാസ്റ്ററെ നഷ്ടമായി. എന്നാൽ മറ്റുള്ളി​ട​ങ്ങ​ളിൽ നിന്നു വ്യത്യ​സ്‌ത​മാ​യി, വൈദിക സമിതി പകരമാ​യി അംഗീ​ക​രിച്ച വ്യക്തിയെ അവർ സ്വീക​രി​ച്ചില്ല. അങ്ങനെ​യി​രി​ക്കെ, റിമോൺസ്‌ട്രൻകാ​ര​നായ ഒരു മതശു​ശ്രൂ​ഷകൻ 1620-ൽ തന്റെ ജീവൻ തൃണവ​ത്‌ഗ​ണി​ച്ചു​കൊണ്ട്‌ വാർമൊൺടിൽ മടങ്ങി​യെത്തി. എന്നാൽ ചില സഭാം​ഗങ്ങൾ അദ്ദേഹ​ത്തെ​യും തള്ളിക്ക​ള​യു​ക​യാ​ണു ചെയ്‌തത്‌. യാതൊ​രു വൈദി​ക​ന്റെ​യും സഹായം കൂടാതെ അവർ തങ്ങളുടെ മതയോ​ഗങ്ങൾ രഹസ്യ​മാ​യി നടത്തി. പിന്നീട്‌, ആ യോഗങ്ങൾ കോ​ളെ​ജു​കൾ എന്നു വിളി​ക്ക​പ്പെട്ടു, അതിൽ സംബന്ധി​ച്ച​വരെ കൊളീ​ജി​യ​ന്മാർ എന്നും.

കൊളീ​ജി​യ​ന്മാ​രു​ടെ പ്രസ്ഥാനം രൂപം കൊണ്ടത്‌ മതപര​മായ ഏതെങ്കി​ലും തത്ത്വങ്ങളെ പ്രതി ആയിരു​ന്നില്ല, ഒരു പ്രത്യേക സാഹച​ര്യം നിമി​ത്ത​മാ​യി​രു​ന്നു. എന്നാൽ ആ സാഹച​ര്യ​ത്തി​നു പെട്ടെ​ന്നു​തന്നെ മാറ്റം വന്നു. പുരോ​ഹിത മേൽനോ​ട്ട​മി​ല്ലാ​തെ കൂടി​വ​രി​ക​വഴി, തങ്ങളുടെ വിഭാഗം വ്യവസ്ഥാ​പിത സഭകളിൽനി​ന്നു വ്യത്യ​സ്‌ത​മാ​യി ബൈബി​ളി​നോ​ടും ആദിമ ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​ക​ളു​ടെ രീതി​യോ​ടും കൂടുതൽ പൊരു​ത്ത​പ്പെ​ടുക ആയിരു​ന്നു​വെന്നു സഭാം​ഗ​മായ ചിസ്‌ബെർട്ട്‌ വാൻ ഡെർ കോദ വാദിച്ചു. തൊഴിൽ പഠിക്കാൻ വിമു​ഖ​രായ പുരു​ഷ​ന്മാർക്കു പണിയു​ണ്ടാ​ക്കുക എന്ന ഉദ്ദേശ്യ​ത്തിൽ അപ്പൊ​സ്‌ത​ല​ന്മാ​രു​ടെ മരണ​ശേഷം സൃഷ്ടി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​താ​ണു പൗരോ​ഹി​ത്യ ക്രമീ​ക​രണം എന്ന്‌ അദ്ദേഹം പറഞ്ഞു.

വാൻ ഡെർ കോദ​യും സമാന ചിന്താ​ഗ​തി​ക്കാ​രും 1621-ൽ തങ്ങളുടെ യോഗങ്ങൾ സമീപ ഗ്രാമ​മായ റൈൻസ്‌ബർച്ചി​ലേക്കു മാറ്റി. b കുറെ വർഷങ്ങൾക്കു ശേഷം, മതപീ​ഡനം മാറി മതസഹി​ഷ്‌ണുത നിലവിൽ വന്നപ്പോൾ കൊളീ​ജി​യ​ന്മാ​രു​ടെ യോഗ​ങ്ങ​ളു​ടെ ഖ്യാതി രാജ്യ​മെ​ങ്ങും വ്യാപി​ച്ചു. തത്‌ഫ​ല​മാ​യി, ചരി​ത്ര​കാ​ര​നായ സെച്ച്‌ഫ്രിറ്റ്‌ സിൽവർബെർച്ച്‌ പറഞ്ഞതു​പോ​ലെ, “നാനാ​തരം പക്ഷികൾ” അതിൽ ആകൃഷ്ട​രാ​യി. അവരിൽ റിമോൺസ്‌ട്ര​ന്മാ​രും മെന​നൈ​റ്റു​ക​ളും സൊസി​നി​യ​രും, ദൈവ​ശാ​സ്‌ത്രജ്ഞർ പോലും, ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. ചിലർ കർഷകർ ആയിരു​ന്നു. മറ്റു ചിലർ കവിക​ളും അച്ചടി​ക്കാ​രും ഡോക്ടർമാ​രും വ്യാപാ​രി​ക​ളും ആയിരു​ന്നു. തത്ത്വചി​ന്ത​ക​നായ സ്‌പി​നോ​സ​യും (ബെനെ​ഡി​ക്‌റ്റുസ്‌ ദെ സ്‌പി​നോസ) ആചാര്യ​നായ യോഹാൻ ആമൊസ്‌ കൊമി​നി​യ​സും (അല്ലെങ്കിൽ, യാൻ കൊ​മെൻസ്‌കി) അതു​പോ​ലെ പ്രസിദ്ധ ചിത്ര​കാ​ര​നായ റെം​ബ്രാന്റ്‌ വാൻ റൈനും ആ പ്രസ്ഥാ​ന​ത്തോട്‌ അനുഭാ​വം പ്രകട​മാ​ക്കി. ഭക്തരായ ഈ ആളുകൾ കൊണ്ടു​വന്ന വിഭിന്ന ആശയങ്ങൾ കൊളീ​ജി​യൻ വിശ്വാ​സ​ങ്ങ​ളു​ടെ വികാ​സത്തെ സ്വാധീ​നി​ച്ചു.

1640-നു ശേഷം ഉത്സാഹി​ക​ളായ ഇവരുടെ കൂട്ടം ത്വരി​ത​ഗ​തി​യിൽ വളർന്നു. റോട്ടർഡാം, ആംസ്റ്റർഡാം, ലേയ്‌വാർഡൻ എന്നിവി​ട​ങ്ങ​ളി​ലും മറ്റു നഗരങ്ങ​ളി​ലും കോ​ളെ​ജു​കൾ പൊട്ടി​മു​ളച്ചു. 1650-നും 1700-നും ഇടയ്‌ക്കുള്ള വർഷങ്ങ​ളിൽ “പതി​നേ​ഴാം നൂറ്റാ​ണ്ടി​ലെ ഹോള​ണ്ടിൽ ഏറ്റവും സ്വാധീ​ന​മു​ണ്ടാ​യി​രുന്ന സുപ്ര​ധാന മതങ്ങളിൽ ഒന്നായി കൊളീ​ജി​യ​ന്മാർ വളർന്നു” എന്ന്‌ ചരിത്ര പ്രൊ​ഫ​സ​റായ ആൻഡ്രൂ സി. ഫിക്‌സ്‌ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെ​ടു​ന്നു.

കൊളീ​ജി​യൻ വിശ്വാ​സ​ങ്ങൾ

ന്യായ​ബോ​ധം, സഹിഷ്‌ണുത, സംസാര സ്വാത​ന്ത്ര്യം എന്നിവ കൊളീ​ജി​യൻ പ്രസ്ഥാ​ന​ത്തി​ന്റെ മുഖമു​ദ്ര ആയിരു​ന്ന​തി​നാൽ, അതിലെ വ്യക്തി​കൾക്കു ഭിന്നമായ വിശ്വാ​സങ്ങൾ പുലർത്താ​നുള്ള സ്വാത​ന്ത്ര്യം ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. എങ്കിലും, അവരെ ഒരുമി​ച്ചു നിർത്തി​യി​രുന്ന പൊതു​വായ ചില വിശ്വാ​സ​ങ്ങ​ളും ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. ഉദാഹ​ര​ണ​ത്തിന്‌, കൊളീ​ജി​യ​ന്മാർ എല്ലാവ​രും വ്യക്തി​പ​ര​മായ ബൈബിൾ പഠനത്തി​ന്റെ പ്രാധാ​ന്യം വിലമ​തി​ച്ചി​രു​ന്നു. ഓരോ അംഗവും “ദൈവത്തെ  അറി​യേ​ണ്ടത്‌ മറ്റൊരു വ്യക്തി​യിൽനിന്ന്‌ അല്ല, മറിച്ച്‌ തന്നെത്താൻ ഗവേഷണം നടത്തി​യാണ്‌” എന്ന്‌ ഒരു കൊളീ​ജി​യൻ എഴുതി. അവർ അങ്ങനെ​തന്നെ ചെയ്‌തു. 19-ാം നൂറ്റാ​ണ്ടി​ലെ സഭാച​രി​ത്ര​കാ​ര​നായ യാക്കോ​ബ്യുസ്‌ സി. വാൻ സ്ലേ പറയു​ന്നത്‌ അനുസ​രിച്ച്‌, അക്കാലത്തെ മറ്റു മതവി​ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളിൽ നിന്നും വ്യത്യ​സ്‌ത​മാ​യി കൊളീ​ജി​യ​ന്മാർക്കു നല്ല ബൈബിൾ ഗ്രാഹ്യം ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. ബൈബിൾ വിദഗ്‌ധ​മാ​യി ഉപയോ​ഗി​ക്കാ​നുള്ള അവരുടെ കഴിവി​നെ ശത്രുക്കൾ പോലും ശ്ലാഘി​ച്ചി​രു​ന്നു.

എന്നാൽ, കൊളീ​ജി​യ​ന്മാർ ബൈബിൾ പഠിക്കു​ന്തോ​റും വ്യവസ്ഥാ​പിത മതങ്ങളു​ടേ​തിൽനി​ന്നും ഭിന്നമായ അവരുടെ വിശ്വാ​സ​ങ്ങ​ളും കൂടി​വന്നു. 17-ാം നൂറ്റാ​ണ്ടി​നും 20-ാം നൂറ്റാ​ണ്ടി​നും ഇടയ്‌ക്കുള്ള കാലഘ​ട്ടത്തെ രേഖകൾ അവരുടെ ചില വിശ്വാ​സങ്ങൾ വിവരി​ക്കു​ന്നുണ്ട്‌:

ആദിമ സഭ. കോൺസ്റ്റ​ന്റയ്‌ൻ ചക്രവർത്തി​യു​ടെ കാലത്ത്‌ ആദിമ സഭ രാഷ്‌ട്രീ​യ​ത്തിൽ ഉൾപ്പെ​ട്ട​പ്പോൾ അതു ക്രിസ്‌തു​വു​മാ​യുള്ള ഉടമ്പടി ലംഘി​ച്ച​താ​യും അതിനു പരിശു​ദ്ധാ​ത്മാ​വി​ന്റെ സ്വാധീ​നം നഷ്ടമാ​യ​താ​യും 1644-ൽ കൊളീ​ജി​യ​നും ദൈവ​ശാ​സ്‌ത്ര​ജ്ഞ​നു​മായ ആദാം ബൊറേൽ എഴുതി. തത്‌ഫ​ല​മാ​യി, വ്യാജ പഠിപ്പി​ക്ക​ലു​കൾ പെരു​കി​യെ​ന്നും തന്റെ കാലം വരെ തുടർന്നു​വെ​ന്നും അദ്ദേഹം കൂട്ടി​ച്ചേർത്തു.

മതനവീ​ക​ര​ണം. 16-ാം നൂറ്റാ​ണ്ടിൽ ലൂഥറും കാൽവി​നും മറ്റുള്ള​വ​രും നടത്തിയ മതനവീ​ക​രണം സഭയെ നവീക​രി​ക്കു​ന്ന​തിൽ കാര്യ​മാ​യൊ​ന്നും ചെയ്‌തില്ല. പകരം, പ്രമുഖ കൊളീ​ജി​യ​നും ഭിഷഗ്വ​ര​നു​മായ ചേലേ​നസ്‌ ആബ്രാ​ഹാം​സോൺ (1622-1706) പറയു​ന്നത്‌ അനുസ​രിച്ച്‌, അതു വഴക്കി​നും വിദ്വേ​ഷ​ത്തി​നും വഴി​യൊ​രു​ക്കി​ക്കൊണ്ട്‌ മത സ്ഥിതി​വി​ശേ​ഷത്തെ ഒന്നുകൂ​ടി വഷളാ​ക്കു​ക​യാണ്‌ ചെയ്‌തത്‌. യഥാർഥ നവീക​രണം ഹൃദയ​ത്തി​നാ​ണു പരിവർത്തനം വരു​ത്തേ​ണ്ടത്‌. എന്നാൽ അവരുടെ മതനവീ​ക​രണം അതിൽ പരാജ​യ​പ്പെട്ടു.

സഭയും പുരോ​ഹി​ത​വർഗ​വും. വ്യവസ്ഥാ​പിത സഭകൾ അഴിമതി നിറഞ്ഞ​തും ലൗകിക സ്വഭാ​വ​മു​ള്ള​തും ദിവ്യ അധികാ​രം ഇല്ലാത്ത​തു​മാണ്‌. മതത്തെ ഗൗരവ​മാ​യി എടുക്കുന്ന ഏതൊ​രു​വ​നും താൻ ഏതു സഭയുടെ ഭാഗമാ​യി​രി​ക്കു​ന്നു​വോ അതിന്റെ പാപങ്ങ​ളിൽ പങ്കാളി ആകാതി​രി​ക്കാൻ അതിനെ വിട്ടു​പോ​കു​ന്ന​താ​ണു മെച്ചം. പുരോ​ഹിത ക്രമീ​ക​രണം തിരു​വെ​ഴു​ത്തു വിരു​ദ്ധ​വും “ക്രിസ്‌തീയ സഭയുടെ ആത്മീയ ക്ഷേമത്തി​നു ഹാനികര”വും ആണെന്ന്‌ കൊളീ​ജി​യ​ന്മാർ പറഞ്ഞു.

രാജ്യ​വും പറുദീ​സ​യും. ക്രിസ്‌തു​വി​ന്റെ രാജ്യം ഒരുവന്റെ ഹൃദയ​ത്തിൽ വസിക്കുന്ന ആത്മീയ രാജ്യം അല്ല എന്ന്‌ ആംസ്റ്റർഡാം കോ​ളെ​ജി​ന്റെ സ്ഥാപക​രിൽ ഒരാളായ ഡാനി​യെൽ ബ്രേൻ (1594-1664) എഴുതി. റോട്ടർഡാ​മി​ലെ ഒരു കൊളീ​ജി​യ​നായ ജേക്കബ്‌ ഒസ്റ്റൻസ്‌ എന്ന അവരുടെ ഉപദേ​ഷ്ടാവ്‌ “ഗോ​ത്ര​പി​താ​ക്ക​ന്മാർ ഭൗമിക വാഗ്‌ദ​ത്ത​ങ്ങൾക്കാ​യി നോക്കി​പ്പാർത്തി​രു​ന്നു” എന്നു പറഞ്ഞു. സമാന​മാ​യി, ഭൂമി ഒരു പറുദീ​സ​യാ​യി മാറുന്ന കാലത്തി​നാ​യി കൊളീ​ജി​യ​ന്മാർ നോക്കി​പ്പാർത്തി​രു​ന്നു.

ത്രിത്വം. സൊസി​നി​യൻ വിശ്വാ​സ​ങ്ങ​ളാൽ സ്വാധീ​നി​ക്ക​പ്പെട്ട ചില പ്രമുഖ കൊളീ​ജി​യ​ന്മാർ ത്രിത്വ​ത്തെ നിരാ​ക​രി​ച്ചു. c ഉദാഹ​ര​ണ​ത്തിന്‌, ത്രിത്വം പോലെ ന്യായ​ബോ​ധ​ത്തി​നു നിരക്കാത്ത ഏതൊരു പഠിപ്പി​ക്ക​ലും “അടിസ്ഥാ​ന​ര​ഹി​ത​വും വ്യാജ​വും” ആണെന്നു ഡാനി​യെൽ സ്വിക്കർ (1621-78) എഴുതി. കൊളീ​ജി​യ​നായ റേനിർ റോ​ലേ​യോ പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തിയ ഒരു ബൈബിൾ ഭാഷാ​ന്തരം 1694-ൽ പ്രസി​ദ്ധീ​ക​രി​ക്ക​പ്പെട്ടു. യോഹ​ന്നാൻ 1:1-ന്റെ രണ്ടാം ഭാഗം അതിൽ പരിഭാ​ഷ​പ്പെ​ടു​ത്തി​യത്‌, “വചനം ഒരു ദൈവം ആയിരു​ന്നു” എന്നാണ്‌. അത്‌ “വചനം ദൈവം ആയിരു​ന്നു” എന്ന പരമ്പരാ​ഗത പരിഭാ​ഷ​യിൽനി​ന്നും വ്യത്യ​സ്‌ത​മാ​യി​രു​ന്നു. d

പ്രതി​വാര യോഗങ്ങൾ

വിശ്വാ​സ​ത്തി​ന്റെ കാര്യ​ത്തിൽ എല്ലാ കൊളീ​ജി​യ​ന്മാ​രും യോജി​പ്പു​ള്ളവർ ആയിരു​ന്നി​ല്ലെ​ങ്കി​ലും, വ്യത്യസ്‌ത നഗരങ്ങ​ളി​ലുള്ള അവരുടെ കോ​ളെ​ജു​കൾ ഐക്യ​ത്തോ​ടെ​തന്നെ പ്രവർത്തി​ച്ചു. കൊളീ​ജി​യൻ പ്രസ്ഥാ​ന​ത്തി​ന്റെ ആദ്യ കാലങ്ങ​ളിൽ അവരുടെ യോഗങ്ങൾ മുന്നമേ തയ്യാറാ​ക്ക​പ്പെ​ട്ടത്‌ ആയിരു​ന്നില്ല എന്നു ചരി​ത്ര​കാ​ര​നായ വാൻ സ്ലേ റിപ്പോർട്ടു ചെയ്യുന്നു. ‘പ്രവചി’ക്കേണ്ടതി​ന്റെ ആവശ്യത്തെ കുറി​ച്ചുള്ള പൗലൊസ്‌ അപ്പൊ​സ്‌ത​ലന്റെ വാക്കു​ക​ളു​ടെ അടിസ്ഥാ​ന​ത്തിൽ എല്ലാ പുരുഷ അംഗങ്ങൾക്കും കോ​ളെ​ജി​നെ സ്വത​ന്ത്ര​മാ​യി അഭിസം​ബോ​ധന ചെയ്യാൻ കഴിയു​മാ​യി​രു​ന്നു. (1 കൊരി​ന്ത്യർ 14:1, 3, 26) അതിന്റെ ഫലമായി, യോഗങ്ങൾ രാത്രി​വരെ നീണ്ടു​നി​ന്നു, ചിലർ “യോഗ​ത്തി​നി​ടെ ഗാഢ നിദ്ര”യിൽ ആകുക​യും ചെയ്‌തു.

പിൽക്കാ​ലത്ത്‌, യോഗങ്ങൾ കുറെ​ക്കൂ​ടി സംഘടി​ത​മാ​യി നടത്ത​പ്പെട്ടു. ഞായറാ​ഴ്‌ച​ക​ളിൽ മാത്രമല്ല, മറ്റു ദിവസ​ങ്ങ​ളിൽ വൈകു​ന്നേ​ര​ങ്ങ​ളി​ലും കൊളീ​ജി​യ​ന്മാർ കൂടി​വ​ന്നി​രു​ന്നു. പ്രസം​ഗ​ക​നും സഭയി​ലുള്ള മറ്റുള്ള​വർക്കും പ്രസ്‌തുത വർഷത്തെ യോഗ​ങ്ങൾക്കു മുന്നമേ തയ്യാറാ​കാൻ കഴി​യേ​ണ്ട​തിന്‌, പരിചി​ന്തി​ക്കേണ്ട ബൈബിൾ വാക്യ​ങ്ങ​ളും പ്രസം​ഗ​ക​രു​ടെ പേരിന്റെ ആദ്യ അക്ഷരങ്ങ​ളും കാണി​ക്കുന്ന അച്ചടിച്ച ഒരു ലിസ്റ്റ്‌ ഉണ്ടാക്കി​യി​രു​ന്നു. ഗീതം പാടി, പ്രാർഥ​ന​യോ​ടെ യോഗം തുടങ്ങി​യ​ശേഷം ഒരു പ്രസം​ഗകൻ ബൈബിൾ വാക്യങ്ങൾ വിശദീ​ക​രി​ക്കും. അതു  കഴിഞ്ഞ്‌, ചർച്ച ചെയ്‌ത വിവര​ങ്ങളെ ആസ്‌പ​ദ​മാ​ക്കി അഭി​പ്രാ​യം പറയാൻ അദ്ദേഹം പുരു​ഷ​ന്മാ​രോ​ടു പറയും. രണ്ടാമത്തെ പ്രസം​ഗകൻ, അതേ വാക്യങ്ങൾ എങ്ങനെ പ്രാ​യോ​ഗി​ക​മാ​യി ബാധക​മാ​കു​ന്നു​വെന്നു വ്യക്തമാ​ക്കും. യോഗം അവസാ​നി​ച്ചി​രു​ന്നതു ഗീത​ത്തോ​ടും പ്രാർഥ​ന​യോ​ടും കൂടെ ആയിരു​ന്നു.

ഫ്രിസ്‌ലൻഡ്‌ പ്രവി​ശ്യ​യി​ലെ ഹാർലി​ങ്‌ഗൻ പട്ടണത്തി​ലെ കൊളീ​ജി​യ​ന്മാർ സമയബ​ന്ധി​ത​മാ​യി യോഗങ്ങൾ നടത്താൻ ഒരു പുതിയ മാർഗം കണ്ടെത്തി. പ്രസംഗം നിയമിത സമയത്തെ കവിഞ്ഞു​പോ​കു​ന്നെ​ങ്കിൽ പ്രസം​ഗകൻ ചെറിയ ഒരു പിഴ അടയ്‌ക്ക​ണ​മാ​യി​രു​ന്നു.

ദേശീയ സമ്മേള​ന​ങ്ങൾ

വലിയ കൂടി​വ​ര​വു​കൾ നടത്തേ​ണ്ട​തി​ന്റെ ആവശ്യ​വും കൊളീ​ജി​യ​ന്മാർക്കു തോന്നി. അങ്ങനെ, 1640 മുതൽ രാജ്യത്ത്‌ എമ്പാടു​മുള്ള കൊളീ​ജി​യ​ന്മാർ വർഷത്തിൽ രണ്ടു പ്രാവ​ശ്യം (വസന്തകാ​ല​ത്തും വേനൽക്കാ​ല​ത്തും) റൈൻസ്‌ബർച്ചി​ലേക്കു യാത്ര ചെയ്‌തു. “ദൂരസ്ഥ​രായ തങ്ങളുടെ സഹോ​ദ​ര​ങ്ങ​ളു​ടെ ആശയങ്ങ​ളും വിചാ​ര​ങ്ങ​ളും വിശ്വാ​സ​ങ്ങ​ളും പ്രവർത്ത​ന​ങ്ങ​ളു​മാ​യി പരിചി​ത​മാ​കാൻ” ഈ കൂടി​വ​ര​വു​കൾ അവരെ സഹായി​ച്ച​താ​യി ചരി​ത്ര​കാ​ര​നാ​യി​രുന്ന ഫിക്‌സ്‌ എഴുതു​ന്നു.

സന്ദർശ​ക​രാ​യ കൊളീ​ജി​യ​ന്മാ​രിൽ ചിലർ ഗ്രാമ​വാ​സി​ക​ളു​ടെ വീടു​ക​ളിൽ മുറികൾ വാടക​യ്‌ക്കെ​ടു​ത്തു താമസി​ച്ചു. മറ്റു ചിലർ ച്രോട്ടെ ഹോസിൽ, അല്ലെങ്കിൽ വലിയ വീട്ടിൽ, ആണു താമസി​ച്ചത്‌—കൊളീ​ജി​യ​ന്മാർക്കു സ്വന്തമാ​യി ഉണ്ടായി​രുന്ന 30 മുറി​ക​ളുള്ള ഒരു മന്ദിര​മാ​യി​രു​ന്നു അത്‌. 60-70 ആളുകൾക്ക്‌ അവിടെ സമൂഹ വിരുന്ന്‌ നടത്തി​യി​രു​ന്നു. വിരു​ന്നി​നു ശേഷം സന്ദർശകർ ‘ദൈവ​ത്തി​ന്റെ കൈ​വേ​ലകൾ ആസ്വദി​ക്കു​ന്ന​തി​നോ ശാന്തമായ സംഭാ​ഷണം നടത്തു​ന്ന​തി​നോ കുറെ നേരം ധ്യാനി​ക്കു​ന്ന​തി​നോ’ മന്ദിര​ത്തി​ന്റെ വലിയ പൂന്തോ​ട്ട​ത്തി​ലൂ​ടെ ഉലാത്തു​മാ​യി​രു​ന്നു.

സ്‌നാ​പ​നം ആവശ്യ​മാ​ണെന്ന്‌ എല്ലാ കൊളീ​ജി​യ​ന്മാ​രും കരുതി​യി​രു​ന്നി​ല്ലെ​ങ്കി​ലും അവരിൽ പലരും സ്‌നാ​പ​ന​മേ​റ്റി​രു​ന്നു. അങ്ങനെ, സ്‌നാ​പനം വലിയ കൂടി​വ​ര​വു​ക​ളു​ടെ ഒരു സവി​ശേ​ഷ​ത​യാ​യി മാറി. സാധാരണ ഗതിയിൽ ശനിയാഴ്‌ച രാവി​ലെ​യാണ്‌ ആ ചടങ്ങു നടത്തി​യി​രു​ന്നത്‌ എന്നു ചരി​ത്ര​കാ​ര​നായ വാൻ സ്ലേ പറയുന്നു. സ്‌നാ​പ​ന​ത്തി​ന്റെ ആവശ്യത്തെ കാണി​ക്കുന്ന പ്രസം​ഗ​ത്തി​നു ശേഷം പാട്ടും പ്രാർഥ​ന​യും ഉണ്ടായി​രു​ന്നു. അതിനു​ശേഷം പ്രസം​ഗകൻ,  “യേശു​ക്രി​സ്‌തു ജീവനുള്ള ദൈവ​ത്തി​ന്റെ പുത്രൻ ആണെന്നു ഞാൻ വിശ്വ​സി​ക്കു​ന്നു” എന്നതു പോലുള്ള വിശ്വാസ പ്രഖ്യാ​പനം നടത്താൻ, സ്‌നാ​ന​മേൽക്കാൻ ആഗ്രഹി​ച്ചി​രുന്ന, മുതിർന്ന​വ​രായ ആളുകളെ ക്ഷണിക്കു​മാ​യി​രു​ന്നു. പ്രാർഥ​ന​യോ​ടെ പ്രസംഗം അവസാ​നി​ക്കു​മ്പോൾ, സന്നിഹി​ത​രാ​യി​രുന്ന എല്ലാവ​രും സ്‌നാ​പ​ന​ക്കു​ള​ത്തിന്‌ അടുത്തു​ചെന്ന്‌ സ്‌ത്രീ​പു​രു​ഷ​ന്മാർ വെള്ളത്തിൽ മുട്ടു കുത്തു​ന്ന​തി​നു സാക്ഷ്യം വഹിക്കും. മുട്ടു കുത്തു​മ്പോൾ വെള്ളം അവരുടെ തോ​ളൊ​പ്പം എത്തുമാ​യി​രു​ന്നു. അപ്പോൾ സ്‌നാ​പ​ന​കർത്താവ്‌ പുതു​വി​ശ്വാ​സി​യു​ടെ ശിരസ്സ്‌ സാവധാ​നം മുന്നോ​ട്ടു തള്ളി ജലത്തിൽ മുക്കും. ആ ചടങ്ങു കഴിയു​മ്പോൾ, എല്ലാവ​രും അടുത്ത പ്രസം​ഗ​ത്തി​നാ​യി തങ്ങളുടെ ഇരിപ്പി​ട​ങ്ങ​ളി​ലേക്കു മടങ്ങു​മാ​യി​രു​ന്നു.

ശനിയാ​ഴ്‌ച വൈകിട്ട്‌ 5 മണിക്ക്‌ ഹ്രസ്വ​മായ ബൈബിൾ വായന, ഗീതം, പ്രാർഥന എന്നിവ​യോ​ടെ ശരിക്കുള്ള യോഗം തുടങ്ങു​മാ​യി​രു​ന്നു. പ്രസം​ഗി​ക്കാൻ ആളു​ണ്ടെന്ന്‌ ഉറപ്പു വരുത്താൻ റോട്ടർഡാം, ലൈഡൻ, ആംസ്റ്റർഡാം, ഉത്തര ഹോളണ്ട്‌ എന്നിവി​ട​ങ്ങ​ളി​ലെ കോ​ളെ​ജു​കൾ ഓരോ സമ്മേള​ന​ത്തി​നും മാറി മാറി പ്രസം​ഗ​കരെ അയച്ചി​രു​ന്നു. ഞായറാഴ്‌ച രാവി​ലത്തെ ഏക പരിപാ​ടി കർത്താ​വി​ന്റെ ഒടുവി​ലത്തെ അത്താഴ​ത്തി​ന്റെ ആചരണം ആയിരു​ന്നു. പ്രസംഗം, പ്രാർഥന, ഗീതം എന്നിവ​യ്‌ക്കു ശേഷം സ്‌ത്രീ​പു​രു​ഷ​ന്മാർ അപ്പവീ​ഞ്ഞു​ക​ളിൽ പങ്കുപ​റ്റി​യി​രു​ന്നു. ഞായറാഴ്‌ച വൈകു​ന്നേരം കൂടുതൽ പ്രസം​ഗങ്ങൾ നടത്തി​യി​രു​ന്നു. തുടർന്ന്‌, തിങ്കളാഴ്‌ച രാവിലെ സമാപന പ്രസം​ഗ​ത്തി​നാ​യി എല്ലാവ​രും ഒന്നിച്ചു കൂടും. ഈ കൺ​വെൻ​ഷ​നു​ക​ളിൽ നടത്തി​യി​രുന്ന മിക്ക പ്രസം​ഗ​ങ്ങ​ളും പ്രാ​യോ​ഗിക സ്വഭാവം ഉള്ളവയാ​യി​രു​ന്നു. അവയിൽ, വിശദീ​ക​ര​ണ​ത്തെ​ക്കാൾ അധികം പ്രാധാ​ന്യം കൊടു​ത്തി​രു​ന്നത്‌ പ്രസ്‌തുത വിവരങ്ങൾ എങ്ങനെ ബാധക​മാ​ക്കാം എന്നതിന്‌ ആയിരു​ന്നു എന്ന്‌ വാൻ സ്ലേ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെ​ടു​ന്നു.

ഈ കൂട്ടങ്ങൾക്ക്‌ ആതിഥ്യ​മ​രു​ളാൻ റൈൻസ്‌ബർച്ച്‌ ഗ്രാമ​വാ​സി​കൾക്കു സന്തോ​ഷ​മാ​യി​രു​ന്നു. ഭക്ഷണപാ​നീ​യങ്ങൾ വളരെ​യേറെ ചെലവാ​കു​മാ​യി​രു​ന്ന​തി​നാൽ അപരി​ചി​ത​രു​ടെ കൂട്ടമായ ഈ വരവ്‌ ഗ്രാമ​ത്തി​നു നല്ല വരുമാ​ന​മു​ണ്ടാ​ക്കി​യ​താ​യി 18-ാം നൂറ്റാ​ണ്ടി​ലെ ഒരു നിരീ​ക്ഷകൻ എഴുതി. മാത്രമല്ല, ഓരോ കൺ​വെൻ​ഷൻ കഴിയു​മ്പോ​ഴും കൊളീ​ജി​യ​ന്മാർ റൈൻസ്‌ബർച്ചി​ലെ ദരി​ദ്രർക്ക്‌ ഒരു തുക സംഭാ​വ​ന​യാ​യി നൽകു​മാ​യി​രു​ന്നു. 1787-ൽ ആ യോഗങ്ങൾ അവസാ​നി​ച്ച​പ്പോൾ ആ ഗ്രാമ​ത്തി​നു വലിയ നഷ്ടം നേരിട്ടു. തുടർന്ന്‌ ആ കൊളീ​ജി​യൻ പ്രസ്ഥാനം അസ്‌ത​മി​ച്ചു. എന്തു​കൊണ്ട്‌?

ആ പ്രസ്ഥാനം അസ്‌ത​മി​ച്ച​തി​ന്റെ കാരണം

17-ാം നൂറ്റാ​ണ്ടി​ന്റെ അവസാ​ന​മാ​യ​തോ​ടെ, മതത്തിൽ ന്യായ​ബോ​ധ​ത്തി​നുള്ള പങ്കിനെ ചൊല്ലി ഒരു തർക്കം ഉയർന്നു​വ​ന്നി​രു​ന്നു. ദിവ്യ വെളി​പാ​ടി​നെ​ക്കാൾ പ്രാധാ​ന്യം മനുഷ്യ ന്യായ​ബോ​ധ​ത്തി​നാണ്‌ എന്നു ചില കൊളീ​ജി​യ​ന്മാർ കരുതി. എന്നാൽ മറ്റുള്ളവർ അതി​നോ​ടു വിയോ​ജി​ച്ചു. ഒടുവിൽ, ആ സംവാദം മൂത്ത്‌ കൊളീ​ജി​യൻ പ്രസ്ഥാനം പിളർന്നു. ഇരു പക്ഷത്തെ​യും പ്രമുഖർ മരിച്ച​തി​നു ശേഷം മാത്ര​മാണ്‌ കൊളീ​ജി​യ​ന്മാർ വീണ്ടും ഒന്നിച്ചത്‌. എന്നാൽ, ഈ പിളർപ്പി​നു ശേഷം ആ പ്രസ്ഥാനം “പഴയ അവസ്ഥയി​ലേക്ക്‌ ഒരിക്ക​ലും തിരി​ച്ചു​വ​ന്നില്ല” എന്നു ചരി​ത്ര​കാ​ര​നായ ഫിക്‌സ്‌ അഭി​പ്രാ​യ​പ്പെ​ടു​ന്നു.

18-ാം നൂറ്റാ​ണ്ടി​ലെ പ്രൊ​ട്ട​സ്റ്റന്റ്‌ സഭകൾക്കു​ള്ളിൽ വർധി​ച്ചു​വന്ന സഹിഷ്‌ണു​ത​യും കൊളീ​ജി​യ​ന്മാ​രു​ടെ പതനത്തി​നു കാരണ​മാ​യി. ന്യായ​ബോ​ധം, സഹിഷ്‌ണുത എന്നിവ സംബന്ധിച്ച കൊളീ​ജി​യൻ തത്ത്വങ്ങൾ സമൂഹ​ത്തിൽ ഏറെയും അംഗീ​ക​രി​ക്ക​പ്പെ​ട്ട​പ്പോൾ “പ്രബു​ദ്ധ​ത​യു​ടെ ശോഭ​യേ​റിയ അരു​ണോ​ദ​യ​ത്തിൽ, ഒരിക്കൽ ഇരുട്ടി​ലെ ഏകാന്ത തിരി​നാ​ള​മാ​യി​രുന്ന കൊളീ​ജി​യ​വാ​ദ​ത്തി​ന്റെ പ്രഭയ​റ്റു​പോ​യി.” 18-ാം നൂറ്റാ​ണ്ടി​ന്റെ അവസാ​ന​മാ​യ​പ്പോ​ഴേ​ക്കും കൊളീ​ജി​യ​ന്മാർ മിക്കവ​രും മെന​നൈ​റ്റു​ക​ളു​ടെ​യും മറ്റു മതവി​ഭാ​ഗ​ങ്ങ​ളു​ടെ​യും ഭാഗമാ​യി​ക്ക​ഴി​ഞ്ഞി​രു​ന്നു.

കൊളീ​ജി​യ​ന്മാർ തങ്ങളുടെ പ്രസ്ഥാ​ന​ത്തി​നു​ള്ളി​ലെ അഭി​പ്രായ ഐക്യത്തെ ലക്ഷ്യം വെച്ചു പ്രവർത്തി​ക്കാ​തി​രു​ന്ന​തി​നാൽ, അവരെ​പ്പോ​ലെ​തന്നെ അവരുടെ ഇടയിലെ വീക്ഷണ​ങ്ങ​ളും അനേക​മാ​യി​രു​ന്നു. അവർ അതു തിരി​ച്ച​റി​യു​ക​യും ചെയ്‌തി​രു​ന്നു. അതു​കൊണ്ട്‌, ക്രിസ്‌ത്യാ​നി​കൾ ‘ഏകാഭി​പ്രാ​യ​ത്തിൽ യോജി​ച്ചവർ’ ആയിരി​ക്ക​ണ​മെന്ന്‌ പൗലൊസ്‌ അപ്പൊ​സ്‌തലൻ ഉദ്‌ബോ​ധി​പ്പി​ച്ച​തു​പോ​ലെ ആണ്‌ തങ്ങളെന്ന്‌ അവർ അവകാ​ശ​പ്പെ​ട്ടി​രു​ന്നില്ല. (1 കൊരി​ന്ത്യർ 1:10) എന്നാൽ, അതേസ​മ​യം​തന്നെ അഭി​പ്രായ ഐക്യം പോലുള്ള അടിസ്ഥാന ക്രിസ്‌തീയ വിശ്വാ​സങ്ങൾ ഒരു യാഥാർഥ്യം ആയിത്തീ​രുന്ന കാലത്തി​നാ​യി അവർ കാത്തി​രി​ക്കു​ക​യാ​യി​രു​ന്നു.

കൊളീ​ജി​യ​ന്മാ​രു​ടെ നാളു​ക​ളിൽ യഥാർഥ പരിജ്ഞാ​നം സമൃദ്ധ​മാ​യി ഉണ്ടായി​രു​ന്നില്ല എന്ന വസ്‌തുത പരിഗ​ണി​ക്കു​മ്പോൾ, ഇന്നത്തെ പല മതങ്ങൾക്കും ഒരു മാതൃ​ക​യാണ്‌ അവർ വെച്ചത്‌. (ദാനീ​യേൽ 12:4 താരത​മ്യം ചെയ്യുക.) ബൈബിൾ പഠനത്തി​ന്റെ ആവശ്യ​ത്തിന്‌ അവർ ഊന്നൽ കൊടു​ത്തി​രു​ന്നു. അത്‌ ‘സകലവും ശോധന ചെയ്യുക’ എന്ന പൗലൊസ്‌ അപ്പൊ​സ്‌ത​ലന്റെ ബുദ്ധി​യു​പ​ദേ​ശ​ത്തി​നു ചേർച്ച​യി​ലാ​യി​രു​ന്നു​താ​നും. (1 തെസ്സ​ലൊ​നീ​ക്യർ 5:21) ദീർഘ​കാ​ല​മാ​യി നിലവി​ലി​രി​ക്കുന്ന ചില മതോ​പ​ദേ​ശ​ങ്ങ​ളും ആചാര​ങ്ങ​ളും ബൈബി​ള​ധി​ഷ്‌ഠി​തമല്ല എന്നു വ്യക്തി​പ​ര​മായ ബൈബിൾ പഠനത്തി​ലൂ​ടെ യാക്കോ​ബ്യുസ്‌ ആർമി​നി​യ​സും കൂട്ടരും മനസ്സി​ലാ​ക്കി. അതു തിരി​ച്ച​റിഞ്ഞ അവർ വ്യവസ്ഥാ​പിത മതത്തോ​ടു വിയോ​ജി​ക്കാ​നുള്ള ധൈര്യം കാട്ടി. നിങ്ങളാ​യി​രു​ന്നെ​ങ്കിൽ, അങ്ങനെ ചെയ്യു​മാ​യി​രു​ന്നോ?

[അടിക്കു​റി​പ്പു​കൾ]

[24-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

റെംബ്രാന്റ്‌ വാൻ റൈൻ

[26-ാം പേജിലെ ചിത്രം]

കൊളീജിയന്മാർ തങ്ങളുടെ പ്രസ്ഥാനം ആരംഭിച്ച വാർമൊൺട്‌ ഗ്രാമം, സ്‌നാ​പനം നടത്തി​യി​രുന്ന ദ വ്‌ളിറ്റ്‌ നദി

[23-ാം പേജിലെ ചിത്ര​ത്തിന്‌ കടപ്പാട]

പശ്ചാത്തലം: Courtesy of the American Bible Society Library, New York