Olupe wihina wone muselu dhilimo

Olupele muselu wogwaddela

Wonelamo

Wonelamo

YEHOVA

Yehova ndina na Mulugu. Ndina nna nnatapulela wi ‘Oliye kavo ethu enanvila.’ Yehova Mulugu akopolo dhatedhene. Oliye dipaddusile dhego dhatedhene dhiliwo ni ohukanna kopolo yowerana ethu-sithu onafuniye.

Ni Ebrayiko, ndina nna nnalebiwa ni maletira mannayi. Ni ewogelo Yengeleji, maletiraya baala: YHWH obe JHVH. Epaddi ya Bibliya elebiwe ni Ebrayiko, ndina na Mulugu nihikalamo ofiyedha dila 7000. Wapela elabo yatene, athu enoromola ni enoleba ndina na Mulugu nimakalelo ewogelo yewa.

Musolo 1, ddima 15

2 BIBLIYA ‘MADHU A MULUGU’

Bibliya mwinya di Mulugu, mbwenye aarumile athu wihina emulebe. Eyo enaligana ninga mwanakalaba, onamuloba mudhule wihina amulebele karta naye. Mwanakalaba akala omulobile mudhule wi amulebele karta, mwebaribarene karta nna kahiyo na mudhule, mwaha madhu matene eri mukartani awoga duliye wula mudhule aalebaga. Emodhave epadduwile ni Bibliya, athu erumiwe wi emulebe Bibliya, elebile mubuwelo wa Mulugu. Mulugu olabihedhe muzimu wotxena wihina aweddihe athu ale yamuleba Bibliya ni makalelo ohiyana-iyana. Motajhiha, malabo mamodha ni kopolo dha Mulugu aliwa yoroha ethu vano oleba ethu yele yoniliwa erohaga.

Musolo 2, ddima 5

3 NIKOMA NA MALAMULO

Nikoma na malamulo, dhoxagiha dhinanihudhiha thalo dhobajha dhili mBibliyani. Motajhiha, nikoma na malamulo nnasoriha: ‘Wandana wabure winnanonga dhikalelo dhapama.’ Nikoma nna, nnaxagiha wi athu podi onivaliha mweddelo wabure obe mweddelo wapama. (1 Coríntios 15:33) Mowindo, enohoweleya wasakula pama akwihu. Nikoma na malamulo nnasoriha: ‘Ele onadhala muthu, siyeyo onahaddiye.’ Eyo enonxagiha wi dhatedhene dhinerihu podi onitotela dhego dhabure obe dhapama.—Gálatas 6:7.

Musolo 2, ddima 12

4 YOVUHULELA

Yovuhulela, muthenga onadhela wa Mulugu. Enolabihedhiwa wihina esorihe efunelo ya Mulugu obe dhego dhinereye osogolo, enolabihedhiwa wi evahe dhoholela obe okongomedha ethu ni enolabihedhiwa wi esorihe dhotoriha dha Mulugu. Dhovuhulela dhowinjhiva dhili mBibliyani dhihimala wakwanela.

Musolo 2, ddima 13

5 DHOVUHULELA DHINAMUSORIHA MESIYA

Yesu ohakwaneliha dhovuhulela dhinamusoriha Mesiya. Osugwe kwaduru ‘ Dhovuhulela hinamusoriha Mesiya.’

Musolo 2, ddima 17

6 MULUGU APADDUSELA DDI ELABO YAVATI?

Mulugu opaddusile elabo wihina ekale parayizu, ekalegemo athu ohiyana-iyana. Yohoweleya athu okanna odhivela ni Mulugu wihina elabo ekale parayizu malabo amatene. Ofiyedha peeno Mulugu onoofuna wi elabo ekale parayizu. Mohilegela Mulugu onere omariha obure ori mwilaboni, athu atene owiwelela enere wakela egumi yohimala.

Musolo 3, ddima 1

7 SADDANA, DDIYABO

Saddana, mungero osadduwile anookala mwiddani a Mulugu. Madhu owi Saddana, enatapulela ‘muliba ovanya’, obe muthu onavanyiha. Madhu owi Ddiyabo enatapulela ‘muliba woota’, obe muthu anoota wihina atotele akwaye makathamiho. Saddana muliba woota, onomwinkedha Mulugu ni onowaholosa athu mwilaboni.

Musolo 3, ddima 4

8 ANGERO

Yehova ahinathi opaddusa elabo yavati, ohapuddusa angero wi ekalege odhulu. Ehikalawo matxikwi ni matxikwi angero. (Daniel 7:10) Kadda mungero ohukanna ndina naye, dhikalelo dhewa kadhinaligana mmodha ni mukwaye. Angero oororomeleya ni Mulugu, bowiyeviha newene kinafuna okokoreliwa naathu. Kadda mungero ohukanna mabasa aye ethomeliwiye ni Mulugu. Amodha ethomiwe wi elabege waddamela vampaddoni vinakirati Mulugu, amodha enanvahedhela Yehova muthenga, amodha enerihedha dhatedhene dhinafuna Mulugu ekaviheraga mabasa oolaleya, amodha mabasa ewa fuwaholela ni wabarela adhari a Yehova eri elabo yavati. (Salmos 34:7; Apocalipse 14:6; 22:8, 9) Osogolo Armajedo afiya, angero atene enodha ekale ni Yesu wihina ewanihe koddo ya Mulugu. — Apocalipse 16:14, 16; 19:14, 15.

Musolo 3, ddima 5; Musolo 10, ddima 1

9 YOTHEGA

Yothega, ethu sithu eri mmurimani, nnubuwelihu obe nnerihuna, ehiniwanana ni mubuwelo wa Yehova. Yothega enoniddaniha ni Mulugu. Yehova ononivaha malamulo obe magano enanikavihera orabela dhego dhabure. Yehova apaddusaga dhego dhatedhene dhiliwo, dhari dhologomanave, mbwenye Adawu nuusakula omusukuma Mulugu, oliye othega, ohiya okala oologomana, wuluvala ni okwa. Iyo nidhele wa Adawu, bumwahaya athu peeno kahiyo oologomana, enowuluvala ni enofwanyiwa okwa.

Musolo 3, ddima 7; Musolo 5, ddima 3

10 ARMAJEDO

Armajedo, koddo ya Mulugu onafuniye ogujhulana elabo ya Saddana ni dhego dhatedhene dhabure dhiri mwilaboni.

Musolo 3, ddima 13; Musolo 8, ddima 18

11 OMWENE WA MULUGU

Omwene wa Mulugu, onamathonga otikiteriwe odhulu ni Yehova. Yesu Kiristu disakuliwe ni Yehova wi akale mweneya. Yehova onafuna alabihedhe Omwene yola wi amarihe obure watene oliwo. Osogolo Omwene wa Mulugu, onerege othonga elabo yatene yavati.

Musolo 3, ddima 14

12 YESU KIRISTU

Yesu Kiristu, mwaana a Mulugu. Yehova Mulugu ahinathi opaddusa dhego dhiliwo, ambele ompaddusa Yesu. Yehova omurumile Yesu wihina adhe elabo yavati awobole athu. Oliye nuudha mwilaboni opiwa, vasogolova Yehova onvenyiha muukwani. Yesu ori odhulu, dhendha vala, oliye mwene a Omwene wa Mulugu.

Musolo 4, ddima 2

13 YOVUHULELA YA DANIYELI ENAMUWOGA MESIYA

Yovuhulela ela, enawoga mudhidhi wowakwana sumana 70. Vobajha, dhigahivira sumana 69 wihina mesiya afiye. Sumana ndha dhiromile yaka ya 455 M.W.O, teto dhigomenle yaka ya 29 M.W.

Nnande addi wonelamo wi ebaribarene Mesiya, okumelele yaka ya 29 M.W? Bibliya onasoriha wi yovuhulela ela, eromile wakwanela Neemiya nuuroma ovenyihedha luwani yo Jeruzale yaka ya 455 M.W.O. (Daniel 9:25; Neemias 2:1, 5-8) Woona dhiri ndo, eyo kinarusa, enahoweleya fukontari bahi sumana 69 okuma yaka eromile Neemiya ovenyihedha luwani yo Jeruzale. Vano kabe nonelemo: Sumana modha enna malabo 7, mbwenye muwari mwa yovuhulela ninga munawoga Bibliya ‘kadda labo enatapulela yaka modha.’ (Números 14:34; Ezequiel 4:6) Eyo otapulelaga wi sumana modha enna yaka 7. Vano negi nnone yaka ngasi dhafuna ovira, wihina Mesiya akumelele, enohoweleya okontari (69x 7) Nerana ndo, nnowoona wi dhohoweleya ovira yaka 483 vano Mesiya afiye. Teto nabajha okontari yaka dhendha, okuma yaka ya 455 M.W.O, nnaliganyedha yaka 29 M.W. Yakaya siyela abaddiziwe Yesu vano anookala Mesiya. — Lucas 3:1, 2, 21, 22.

Yovuhulela ela, enawoga sumana 70 enatapulela yaka 490. Sumana yogomihedha wihina dhakwanele yaka 7 eromile 29. Mesiya agahipiwa, vari vasumana ela yogomihedha enaliganyedha ni yaka ya 33 M.W. Omamalelo wa sumana yogomihedha, winaliganyedha ni yaka ya 36 M.W, muthenga dhapama dhomwene wa Mulugu dhere olaleyiwa aJudewu vamodha ni malogo atene a mwilaboni.—Daniel 9:24-27.

Musolo 4, ddima 7

14 OHUDHIHA WINASORIHA WI MULUGU ERIMO ATHU ARARU KAHIYO EBARIBARI

Bibliya onasoriha wi Yehova Mulugu di mpaddusi. Ompaddusile Yesu duliye ahinathi opaddusa dhego dhatedhene dhiliwo. (Colossenses 1:15, 16) Yesu kahiyo mpaddusi akopolo dhatedhene, oliye newene kanawogege egi miyo gili Mulugwene. Yesu owogile egi: ‘Babani di munlubale ogipitha miyo.’ (João 14:28; 1 Coríntios 15:28) Eyo entonyihedha wi akala gereja dha mwilaboni dhinahudhiha dheraga Mulugu erimo athu araru, kahiyo ebaribari. Ohudhiha ngo fowoota.

Muzimu wotxena kahiyo muthu. Muzimu wotxena kopolo ehinoneya ya Mulugu, onalabihedhiye wihina erena ethu-sithu onafuniye. Motajhiha, Bibliya onosoriha egi Makiristawu ‘yahivahiwa muzimu wotxena.’ Teto nasugwa dholebela, Mulugu onihina: ‘Ginere wavaha muzimu wotxena athu atene.’—Atos 2:1-4, 17.

Musolo 4, ddima 12; Musolo 15, ddima 17.

15 MURADDI

Makiristawu eebaribari makalelo ewa owebedha, kinalabihedha muraddi obe mwigimanyo. Mwahaya bwaddi aliwa ehilabihedhaga muraddi?

  1.  Makiristawu owoota eromile kale olabihedha muraddi. Malabo amundduli, Makiristawu owoota, yakanna muthupo dhewa dhamwigereja, yalabihedha muraddi vamodha ni enana wihina ekokorele dhego dhopaddusiwa. Mbwenye Makiristawu eebaribari dhendho kayerana, mwaha wi webedha wolabihedha muraddi othongile di mwene eelabo yo Roma Konstantino, nuvira yaka 300 Yesu agakwile. Muraddi walabihedhiwa wihina athu esaddule murima dhewa, vano ekale Makiristawu. Mbwenye muraddi kahiyo muselu oniwanana ni Yesu. Enciclopédia exa ya Católica elebiwe ni Engeleji, enihina: “muraddi yalabihedha bi athu yahari Makiristawu Yesu ahinathi odha elabo yavati.”

  2.  Yesu kakwile vamuraddini. Ehikalawo aBibliya enasoriha madhu owi muraddi, mbwenye Bibliya olebiwe ni Egerego madhu owi muraddi enatapulela “ntxikwa”, “kugulu obe muthanko.” Bíblia Companheira olebiwe ni Engeleji, “onihina dholebela ni Egerego kadhinasoriha wi Yesu okwile vari vamuthanko minli dhogwagwanyiwa.” Mbwenye Yesu okwile vantxikwani natibeliwe ninga musathi.

  3.  Yehova kanafuna wi nimulabelege, ni dhego dhosema.—Êxodo 20:4, 5; 1 Coríntios 10:14.

Musolo 5, ddima 12

16 WUBUWELA OKWA WA YESU

Yesu oharuma anamahara aye, wi yubuwelege okwa waye. Wihina yiwelele nlamulo nna na Yesu, Makiristawu enokanna mutugumano wavayekiwa onithaniwa Wubuwela okwa wa Yesu. Mutugumano ola, onakalesawo yaka dhatedhene nlabo na 14 mweri wa Nisa. Walewa, Amwaana Izarayeli yamujhesa paskwa nlabo nenne. Wubuweliwaga okwa wa Yesu, vookalesa pawu enatonyihedha mwiili wa Yesu, vinyu onatonyihedha nikame na Yesu, mbwenye vari vamutugumano onatakuna pawu ni onamung’wa vinyu, baale enaya odhulu. Athu enna ejhehedhelo yowakela egumi yohimala elabo yela yavati, mutugumano ola wafiya aliwa enokalavo mwaha enoovaha thima mukutho ovahile Yesu wihina anobole.

Musolo 5, ddima 21

17 MUNEBA

Tradução do Novo Mundo, olebiwe ni Engeleji madhu owi ‘muneba’ enatapulela (1) muthu, (2) mwanenyama obe (3) muthu mugumi obe egumi ya mwanenyama. Kasugwa dhotajhiha ndha dhinaharela:

  • Muthu. ‘Malabo a Nowe, wegeredhiwaga mwanddeya, vevo athu vang’onove, muneba mithano natharu saavuluwile.’ (1 Pedro 3:20) Kasugwa, madhu owi “muneba mitanu natharu”, enawagana athu agumi: Nowe, mwariye, anaye araru, vamodha namwariwa.

  • Mwanenyama. “Mulugu wera: ‘Mmanjheni dhinjhivemo dhopaddusa dhinna egumi [‘muneba’ osugwe nota], veelaboni yavati, mulengalenga, dhivavege dhopaddusa dhinna egumi.’ Vano Mulugu wera: ‘Wikale orelana wa dhopaddusa veelaboni yavati [‘muneba’ osugwe nota], ninga mupaddusiwiwa: Anenyama a vaade, anenyama owiburula ni anenyama amukokolani a veelaboni yavati, ninga mupaddusiwiwa.’ Dhatedhene wereya.”—Génesis 1:20, 24.

  • Egumi ya muthu obe yamwanenyama. Yehova owoga ni Moses egi: ‘Kadhowa, ohogolowele Wigipitu, mwaha athu atene yusayela wihina yupe [yasayela ‘muneba wawo’ osugwe nota] ehimala okwawo.’ (Êxodo 4:19) Yesu owoga egi: ‘Miyo giri namakukula apama, namakukula apama onoleva egumaye [obe ‘muneba’ osugwe nota] wihina awobole mambila.’—João 10:11.

    Ohiya eyeneve bahi, Bibliya onosoriha egi: Muthu podi werana yego siyego ni ‘muneba’ waye watene. Eyo otapulelaga wi muthu yoyo oneerana ele onandiye ni murima waye watene. (Mateus 22:37; Deuteronómio 6:5) Ni makalelo mamodha, madhu owi ‘muneba’, enolabihedhiwa wasorihiwaga munigwa obe nthakwithakwi ninlubale na muthu obe namwanenyama. Muthu ookwa obe mwanenyama, podi withaniwa muneba wookwa.—Números 6:6; Provérbios 23:2; Isaías 56:11; Ageu 2:13.

Musolo 6, ddima 5; Musolo 15; ddima 17

18 MUZIMU

Bibliya Tradução do Novo Mundo, ehilebiwamo madhu owi ‘muzimu.’ Nakukubelamo ni Egerego madhu ala ehikanna dhotapulela dhohiyana-hiyana. Mbwenye madhu owinjhiva owi muzimu, enaagana pevo obe muuya enna athu vamodha ni anenyama obe dhego dhimodha dhihinooneya. Ohiya dhendhove bahi, madhu owi muzimu, enolabihedhiwa yawagaga angero obe kopolo dha Mulugu. Bibliya newene kanasoriha egi muthu akwa, ehikalawo yego enavenyamo vano enoodhowa okala mburo mmodha, wiwa ndo ovanye.—Êxodo 35:21; Salmos 104:29; Mateus 12:43; Lucas 11:13.

Musolo 6, ddima 5; Musolo 15, ddima 17

19 GEENA

Geena, naali ndina na dhugu nafwanyeya waddamela luwani yo Jeruzale. Dhugu yela, mwaddumeyiwa lixu ofiyedha ototowa. Kawo dholebela dhinoniha wi mudhidhi wa Yesu, dhugu ela moddumeyiwa athu obe anenyama amentwene. Bumwahaya Yesu amusorihaga geena, kaagana mburo mmodhene wohunoneya munahosiwa athu abure yakwa, mbwenye aagana okwa wohujhehera ovenyihiwa.—Mateus 5:22; 10:28.

Musolo 7, ddima 20

20 NLOBELO NOWI BABI EHU

Yesu ohahudhiha anamaharaye olobela ni nlobelo nna. Ohiya eyo, nlobelo nna nnowithaniwa Babi ehu obe makalelo oolobela. Motajhiha, Yesu ohahudhiha anamaharaye oloba:

  • ‘Ndina nenyu ntxenihiwe’

    Iyo nnolobela wa Yehova nlobaga wi ndina naye ntxenihiwe mwaha athu enomwinkedha Yehova dhego dhabure. Efunelo ela yereya, athu atene oodhulu ni eelabo yavati enerege omuthithimiha Mulugu.

  • ‘Omwene wenyu odhe’

    Iyo nnolobela wi Omwene wa Mulugu odhe wihina wambele othonga elabo yatene yavati, ni wegeredhe elabo ela enasugweriwa ni Saddana, ekale parayizu.

  • ‘Efunelo yenyu yereye . . . elabo yavati’

    Nnolobela wa Mulugu wi efunelo yaye yereye elabo yela yavati, athu ekale oologomana, ekalege mparayizu malabo amatene, ninga mwafunela Mulugu apaddusaga elabo.

Musolo 8, ddima 2

21 YOWOBOLA

Adawu nutheega, oliye oyelela egumi yologomana. Bumwahaya athu egakwa mwaha ohulogomana. Athu kinna wandana wologomana ni Yehova. Yohoweleya muthu oologomana oleva egumi yaye wi athu yoobowe. Ela Bibliya onithana yowobola. Mowindala, Yehova omuruma Yesu odha elabo yela yavati wi aakwele athu. Okwa wa Yesu wihinivaha ofuru wowakela egumi yohimala ni okala oologomana.

Musolo 8, ddima 21; Musolo 9, ddima 13

22 MWAHAYA BWADDI 1914 EKALA YAKA YATHIMA?

Yovuhulela ya Daniyeli enafwanyeya va kapitulu 4 enonihudhiha wi Omwene wa Mulugu wambele othonga yaka ya 1914.

Yovuhulela: Yehova ohumweriha mwene Nabukodonosori wi arohe yovuhulela yosogolo. Mwene ole ahiroha muthanko munlubale ogwihiwaga. Vasogolova mungero otoriha wi nigoddo na muthanko ole nimagiwe ni mujhila wa kobere. Mwaha wa yeyo, muthanko ole kawunnuwa ‘mudhidhi mitanu naminli.’ Wavira mudhidhi yola were wambela wunnuwa dila bili.—Daniel 4:1, 10-16.

Yovuhulela ela enatapulela ddi? Muthanko onatapulela Omwene wa Mulugu. Dhihivira yaka dhowinjhivadhene Mulugu aathongaga Amwaana Ezarayeli wodhela walabihedha amwene o Jeruzale. (1 Crónicas 29:23) Mbwenye amwene ala kiyamwiwelele Mulugu. Mowindo, Mulugu ohiya walabihedha amwene wi ethonge nlogo naye. Eyo yaligana ninga ogwiha muthanko ni ohiya wunnuwa mudhidhi mitanu naminli. ‘Mudhidhi mitanu naminli’, dhibanjhe mudhidhi Jeruzale nugujhuliwa yaka ya 607 M.W. (2 Reis 25:1,8-10; Ezequiel 21:25-27) Yesu agali elabo yavati mudhidhi ola waali ohunamale. Oliye ohoniha eyo vasorihiliye egi: ‘Jeruzale onere onyingaleliwa ni malogo ofiyedha wakwanela mudhidhi wa malogo,’ ‘mudhidhi wowakwanela’ waali ‘mudhidhi mitanu naminli.’ (Lucas 21:24) Yehova ahipaganya wi ginere omusakula mwene muxa. Mwene ola muxa di Yesu. Omwene wa Yesu, onerege okalawo malabo amatene ni onere wawerihedha dhego dhapama athu atene.—Lucas 1:30-33

‘Mudhidhi mitanu naminli’ dhaliwo malabo mangasi? Mudhidhi mitanu naminli, ohumala yaka 2520. Yaka ndha, dhiromile okontariwa okuma yaka ya 607 M.W.O. ofiyedha yaka ya 1914. Yesu othikeliwe omwene ni Yehova yaka yela ya 1914.

Nnande addi wonelamo wi eyo ebaribari? Bibliya onihina mudhidhi miraru ni meya, enatapulela malabo owakwana 1260. (Apocalipse 12:6, 14) Mudhidhi miraru ni meya, meya yamudhidhi mitanu naminli. Woona dhiri ndo, nafuna onona mudhidhi mitanu naminli enatapulela malabo mangasi, enohoweleya okontari 1260 x 2. Nerana ndo nnaliganyedha malabo yala owakwana 2520. Eyo ebaribari, mwaha Bibliya onihina muwari mwa yovuhulela, ‘kadda labo yaka modha.’—Números 14:34; Ezequiel 4:6.

Musolo 8, ddima 23

23 MIGELI, ARKANJU

Madhu owi ‘Arkanju’ enatapulela “mungero mwinya nviha.” Ndina naye di Migeli.—Daniel 12:1; Judas 9.

Migeli dili mwene aangero oororomeleya a Mulugu, Apocalipse 12:7 onihina: ‘Migeli nangero aye yahiwana nnowa.’ Kawili wanganyedha wi Migeli ndina nimodha na Yesu, mwaha Apocalipse onosoriha wihina Yesu di mwene aanyakoddo a Mulugu.—Apocalipse 19:14-16.

Musolo 9, ddima 4

24 MALABO OOKUTHULA

Malabo ookuthula, mudhidhi onakalewo Omwene wa Mulugu ohunathi ogujhula elabo yela ya Saddana. Bibliya onowithana malabo ookuthula ninga ‘omakuthulo wa dhego dhatedhene’ ni ‘okalavo wa Mwana muthu,’ yovuhulela ya mBibliyani enowithana ninga malabo ookuthula. (Mateus 24:3, 27, 37) ‘Malabo ookuthula’ yambele yaka ya 1914 Yesu nubajha othonga ninga Mwene odhulu, ni enadha emala elabo ya Saddana yagujhuliwa mukoddoni ya Armajedo.—2 Timóteo 3:1, 2 Pedro 3:3.

Musolo 9, ddima 5

25 OVENYIHIWA MUUKWANI

Ovenyihiwa muukwani, enatapulela omuhogolosela egumi muthu aakwile. Ovenyihiwa muukwani, winereye ni kopolo dha Mulugu. Eliyaji, Elizewu, Yesu, Pedru ni Pawulo, yahavenyiha anookwa ni kopolo dha Mulugu. Bibliya onosoriha ovenyihiwa wanookwa dila tanu nennayi. Yehova ohupaganya egihina ‘winodha wikale ovenyihiwa waathu owogowa murima ni ohogowa murima.’ (Atos 24:15) Naari dhigarive ndo, Bibliya onosoriha ovenyihiwa wimodha wanookwa. Ovenyihiwa muukwani wa athu esakuliwe ni Mulugu wi edhowe yathongege ni Yesu odhulu.—João 5:28, 29; 11:25; Filipenses 3:11; Apocalipse 20:5, 6.

Musolo 9, ddima 13

26 ADEMONIYU (MASENGA)

Masenga makalelo oothapanya ni azimu obe ademoniyu. Anamugu binathapanya ni ademoniyu. Ale enaaroromela ademoniyu, enorumedha wihina muthu akwa onosadduwa okalaga mburo mmodha obe onosadduwa okala muzimu wokavihera onna kopolo. Mbwenye eyo kahiyo ebaribari. Ademoniyu enalabihedha masenga wihina yalekethege athu. Dhego dha masenga sindha: Werana yego wodhela osugwa thendderi, wawileri makarta a taro, wombeeza makanga, meera, okwiri obe wawogana anookwa. Dhihikalawo vidiyu, malivuru obe jhibo dhinasoriha muselu dendha. Muthu podi wonaga ninga dhego dhoteyiha ofiyedha wubuwela wi kahiyo dhabure, mbwenye dhego ndha dhinowiwana ni ademoniyu. Aakoyiwaga muthu mmasiye, dhinoweriwana dhego dhinaharana ni mubuwelo wowi muthu akwa onokalawove. Motajhiha, emanya yohiya vela omuruni wa mwanookwa, werana mukutho obe wavaha mukono anookwa, dhithu dhinadhela wa ademoniyu. Mudhidhi wowinjhiva, athu enolabihedha murombwe wi exixe owoga ni ademoniyu.—Gálatas 5:20; Apocalipse 21:8.

Musolo 10, ddima 10; Musolo 16, ddima 4

27 OTHONGA WINDDIMUWA WA YEHOVA

Yehova, Mulugu Akopolo Dhatedhene, oliye dipaddusile elabo. (Apocalipse 15:3) Elabo yatene mwinnyaya di Yehova. Oliye Mulugu akopolo dhatedhene. (Salmos 24:1; Isaías 40:21-23; Apocalipse 4:11) Ohupaddusa malamulo a dhego dhatedhene dhipaddusiliye. Ohiya eyo, Yehova ohukanna owedha womusakula muthu wi athongege vamburoni vaye. Nnowoniha wi nnorumedha othonga winddimuwa wa Mulugu naamwiwelelaga nuudhivela.—1 Crónicas 29:11.

Musolo 11, ddima 10

28 ORAHILA WARI

Orahila wari, enagana mwihiyana akanna vambani, vano anookumihamo pudhave. Eyo ethu yabure, mwaha mwihiyana akanna wari, kahiyo wera yaano exa enna mwiili waye, mbwenye egumi yantero. Obajha labo nenne mwihiyana vinakanniye wari, monelo wa Mulugu bowi mwihiyana ole ohukanna mwaana obe muthu mmodha.

Musolo 13, ddima 5

29 OVAHIWA NIKAME

Enagana ohela nikame mmaningoni mwa muthu. Podi okala nikame na muthu yoyo naakoyiwe muyoboni, vano efuneyaga ohogolesela mmaningoni mwankamwene obe nikame na muthu mmodha. Makalelo mamodha ovahiwa nikame, furumedha dhipaddi dhimodha dha nikame. Nikame ninna epaddi nayi: plasma, glóbulos vermelhos, glóbulos brancos ni plaquetas.

Musolo 13, ddima 13

30 OLAGA

Mbibliyani yeraga ‘olaga’ kahiyo osumululiwave bahi obe osinyusiwa. Olaga enatapulela osuziha obe wogolela. Yehova tajhiha yapama yaababi. Yehova alagaga, athu kanaathusa newene kanaanyanyuwela. (Provérbios 4:1, 2) Olaga wa Yehova winowahagalasa athu, ofiyedha aliwa okanna odhivela ni yolaga ya Yehova. (Provérbios 12:1) Yehova ohukanna odhivela naathu ni onowaxagiha adhari aye. Oliye onowahudhiha adhari aye ofiyedha osaddula mubuwelo wewa, vano enoobajha wubuwela obe werana dhego dhiniwanana ni mubuwelo waye. Olaga waababi, fuwahudhiha ni wakavihera aniwa wonelamo dhego dhapama dhinapadduwa aliwa yakala owiwelela. Enohoweleya ababi wahudhiha aniwa okanna odhivela ni Yehova, okanna odhivela ni madhu a Mulugu obe wahudhiha magano a Yehova eri mBibliyani.

Musolo 14, ddima 13

31 ADEMONIYU

Ademoniyu, angero akopolo esadduwile enookala abure. Aliwa yiddanile ni Mulugu obajha mudhidhi yole emusukumiliwa. (Génesis 6:2; Judas 6) Ademoniyu, esakunle widdana ni Yehova wihina emulabelege Saddana.—Deuteronómio 32:17; Lucas 8:30; Atos 16:16; Tiago 2:19.

Musolo 16, ddima 4