Miyo gibaliwe nlabo na 22 a Dezembro yaka ya 1929, murudda dhaala onithaniwa Noville, murudda yole wahikala fazenda dhowakwana 9. Teto murudda yole wakala waddamela oBastogne, epaddi ya Ardenas elabo yo Beljika. Miyo ginowubuwela dhithu dhapama geresimina ni makolo aaga ngali mwaana nikalaga ofazenda. Miyo ni ddibilaga amug’onoya, anithaniwa Raymond noofwinya mabele a ng’ombe ni mada wi nikumihe mukaka ni nowakavihera makolo ehu mudhidhi wohadda. Murudda nakalihu noolaba ni athu aatene wihina nikaviherena mmodha ni mukwaye naaparaga mabasa bi mabasa.

Apapa Emile ni amama Alice, yaali akatolika. Aliwa yodhowesa wigereja madomingu maatene. Mbwenye yaka ya 1939, apiyonero dhaala yadhela Winglatera ofiya murudda wehu, aliwa wavaha apapa revista niithaniwa Consolação (peeno nnithaniwa Despertai!) Apapa wonelamo mowaguva wi dhithu dhaali murevistani mune yaali ebaribari, teto eyo yahaathukulela aliwa wambela omwileri Bibiliya. Nuuhiya odhowa wigereja amwanddamani ehu yaneddiha nuupama kale, wambela wawidda apapa. Aliwa yaherana dhatedhene wihina apapa enahiye okala mukatolika ni yokanganesa ni apapa wodhela muselu yola, esayelaga wi apapa ehogolowele okala mukatolika

Gawoonaga apapa yonaga goyi mwaha wa amwanddamani ehu, gakala owukuwene. Bumwahaya, miyo werana nlobelo nne gisorihilimi omabajho. Nuuvira mudhidhi amwanddamani ehu ovugulela wawidda apapa. Nuwona ele epadduwaga miyo gahihagalala vanlubale ni gahikanna ebaribari wi Yehova ‘Namavuruwana a malobelo.’

Anazista yaali anyakoddo owAlemanya, yafiile oBeljika, nlabo na 10 a Maio yaka ya 1940. Mwaha wa yeyo athu owinjhiva othawela elabo emodha. Emudhihu yathawenle epaddi yomayelo nduwa elabo yoFransa.  Mudhidhi nthawaga, nahivira murudda anyakoddo owAlemanya yawaniwawo ni anyakoddo oFransa.

Nuuhogolowela vaade, naafwanye dhithu dhatedhene dhigiyiwe, ethu naafwannyihu aali mwanabwa ehu Bobbie, anaakenle nifiyaga. Mwaha wa dhithu dhatedhene ndhe dhaapadduwile, dhahigithukulela wikoha: “Mwaha bwaddi mwilaboni mwikala koddo ni goyi?”

Mbwenye mudhidhi yole, ddibila Emile Schrantz, a aali namaholela mulogo ni aali piyonero, odheesa onipaada dila dhowinjhivadhene wihina anilibihe. Amulabihedhaga Bibiliya oliye ogonelihamo, mwahaya bwaddi mwilaboni mwikala goyi ni ahawakula makoho aaga maatene gannimina wodhela egumi. Mwaha wa yeyo, miyo wambela okanna wandana wooliba ni Yehova, teto wonelamo wi Yehova Mulugu oodhivela.

Naarive koddo ele ehinathi omala, addibila yodheesa onaredhela dila dhowinjhivadhene. Yaka ya 1943 mweri wa Agosto, ddibila José-Nicolas Minet odha onaredhela vaadevihu ni werana mwaha wavathaddo. Nuwindo oliye okoha egi: “Baani anafuna obaddiziwa?” Miyo ni apapa ovenyiha moono. Vano iyo obaddiziwa mwihinjhe waali waddamela vaade.

Yaka ya 1944 mweri wa Dezembro, anyakoddo owAlemanya obajha owaniha koddo epaddi yomayelo nduwa ya elabo ya Ewuropa, koddo ele yahinoniwa ninga a Batalha do Bolsão. Teto iyo nakala waddamela mburo yole wawaniwa koddo ele, bumwahaya iyo wipita onikuguni wa nyumba yehu muwari mwa mweri wantero. Labo nimodha miyo okuma wi gaajhihe anenyama ehu, mbwenye omora bomba ni ogujhula epaddi yodhulu ya sasara nakoyesihumo dhoojha dhehu. Vano munyakoddo dhaala aali amerikanu aagaddamenle okuwa egi: “Kakinanti vati!” Vano miyo othamaga ni okinanti vati nikukuru naye, nuwindo oliye omuthukula kapaseti aye ogiwariha wi agibarele.

Nuuvira koddo, iyo nowanda othapanya ni addibila yakala mulogo dhaala luwani ya Liège, yalapele makilometuru 90 ni vaade. Nuuvira mudhidhi, iyo wambela otugumana ninga nikuru ning’ono oBastogne. Vano miyo obajha olaba kambilinya dhaala ya kontabilidade, mabasa ale yahigivaha ofuru womwerana fakuldadi. Nuwindo miyo wambela olaba o rezistu. Yaka ya 1951, iyo wegeredha musonkano wa murudda  oBastogne. Athu yadhile woona musonkanoya yaali 100, teto murogola dhaala aali piyonera ooviheya ithaniwa Elly Reuter, aheedda makilometuru owakwana 50 ni jhinga wi oone musonkano ole. Mohilegela iyo wambela ofunana ni othoma otelana. Mudhidhi yole nihinathi otelana, Elly ahimwakela konviti wihina akurusare Eskola ya Jileyadi elabo ya Wistadu Unidu. Mbwenye oliye oleba karta awogaga ethu yamuthukulela oliye ohumurumedha konviti ole. Vano ddibila Knorr omwakula ni makalelo apama egi: “Podi wera nlabo nimodha onere okurusari eskola ela ni mamuno.” Vano iyo otelana mweri wa Fevereiro yaka ya 1953.

Yaka yele, miyo ni mwadhaaga Elly odhowa woona musonkano wa Sociedade do Novo Mundo weriwena Estádio Yankee oNova Yorki wEstadu Unidu. Nigaali omusonkanoni, miyo omunona ddibila dhaala aagivahile mabasa apama ni oniloba wi ntamele Wistadu Unidu. Mbwenye numala olobela wodhela muselu ole, miyo ni mwadhaaga wakoodda mabasa ale ni othoma ohogolowela oBeljika wi naakaviherege nikuru dhaala ning’ono nanna anamalaleya 10 naali oBastogne. Nuuvira yaka modha iyo ombala mwaana oriya vanlubale nanvahilihu ndina na Serge. Yowukulihaya nuuvira mweri 7, Serge okala muredda ni okwa. Iyo nahithabwa wukuuwa, teto nahilobela vanlubale wa Yehova. Vano oliye onlibiha ni ejhehedhelo yoriya vanlubale yovenyihiwa muukwani.

Yaka ya 1961 mweri wa Outubro, miyo wafwanya mabasa galabimi epaddi modha yalabo, teto yagenya okala piyonero. Mbwenye labonenne gafwanyilimi mabasa ale, miyo oligariwa ni ddibila asugwera mabasa ooBeteli yo Beljika. Oliye ogikoha akala gere orumedha olaba ninga servo de circuito (peeno anithaniwa nameeddela mulogo) Miyo omwakula gegi: “Enowenyeya iyo olaba ninga apiyonero mwana mudhidhene, nindo nirumedhe mutholo oyo?” ddibila ole orumedha. Vano numala olaba ninga apiyonero muwari mwa mweri 8, iyo wambela olaba ninga anameddela mulogo mweri wa Setembro yaka ya 1962.

Nuuvira yaka biili nilabaga ninga anameddela mulogo, iyo withaniwa wihina nalabege oBeteli yoBruxelas. Mabasa ehu ooBeteli, nawambele mweri wa Outubro yaka ya 1964. Nahawakela mareeliho owinjhiva nuubajha olaba oBeteli. Motajhiha, yaka ya 1965 ddibila Knorr nuwaredhela Beteli yehu, gahitikina vanlubale nuuthomiwa ninga servo de filial (ale enna mutholo wosugwera mabasa ooFiliyale.) Vasogolova, miyo ni mwadhaaga withaniwa wihina nakursari turma 41 ya Eskola ya Jileyadi. Vano ele ddibila Knorr aawogiliye ni mwadhaaga yaka 13 mundduli, wakwanela! Vano numala okursari Eskola ya Jileyadi, iyo ohogolowela Beteli yo Beljika.

Miyo gahikanna oneti wolabihedha dhithu gahudherimi ofakulidade wihina gakihedhe ofuru wowebedha wa nlogo na Yehova elabo ya Ewuropa ni dhilabo dhimodha. (Fil. 1:7) Mwaha wa yeyo, gihifiyedha othapanya ni anamawoga muladdu a dhilabo dhowakwana 55 mabasa ehu yakoddihiwiwawo. Malabo maatene gafunaga othapanya ni aliwa, garajhiha olobela wa Yehova gimulobaga wihina agikavihere. Vano gagumana ni anamawoga muladdu ale, miyo kagawoga wi gihudhera fakuldadi ni giherana kursu ya direito, mbwenye gawoga wi gili “muthu a Mulugu.”  Miyo goolobela dila dhowinjhivadhene wa Yehova, mwaha gahinona wi ‘murima wa mwene oli ninga manjhe enathamaga mmadani mwa Yehova. Oliye onorugunusedha winafuniye.’ — Pro. 21:1.

Nlabo nimodha yahipadduwa ethu gahinadhimi giddiwala. Miyo goofuna vanlubale othapanya ni mulobwana dhaala alaba Parlamentu yo Ewuropa, mbwenye kadhandeya. Vano labo dhaala miyo omugumanana. Nuwindo oliye owoga egi: “Ginuvaha mutala 5 baahi wihina owoge onafuniwe.” Mudhidhi yole miyo oworoma ni obajha olobela, vano mulobwana ole otikina ni ogikoha egi: “Weravo ddi?” Nuwindo miyo omwakula gegi: “Gamutamalela Mulugwaga, mwaha wihina nyu muli mudhaari a Mulugu.” Vano oliye ogikoha egi: “Mudhaari a Mulugu ni makalelo baani?” nuwindo miyo omooniha yolebela ya Romano 13:4. Mwaha oliye okala a gereja ya protestanti ni omunona pamadhene Bibiliya, yolebela ele yahimuddanya murima. Yokumelelavoya yaali eevi? Miyo gahanda othapanya nuliye muwari mwa mutala 30. Teto othapanya wule, wahadhana mareeliho owinjhiva. Oliye ahifiyedha owoga wi owaariha vanlubale mabasa ehu.

Muwari mwa yakadhene nlogo na Yehova nihakihedha vanlubale ofuru wewa wowebedha elabo yo Ewuropa, mwaha wa muselu wohivolosiha mpulitikani, makalelo owasamalela anamwani, oliva musoko ni dhithu dhimodha. Miyo gahikanna oneti wokavihera weddiha muladdu ndha ni woona pamadhene makalelo Yehova anikaviheriye wihina nande ogonjhiha muladdu dhowinjhiva mutiribunale dhohiyana-hiyana. Ofiyedha peeno Anamoona a Yehova ehigonjhiha muladdu ninga dhendha dhokwaranya 140 o Corte Europeia dos Direitos Humanos!

Okuma yaka ya 1990, miyo gihilaba vamodha ni ddibila Philip Brumley ooSede enlubale ni ddibila Valter Farneti anakala elabo yo Italiya wihina naakavihere addibilihu oKuba okanna ofuru wowebedha woona wihina mabasa ehu yokooddihiwa elabo yeele. Vano miyo oleba karta ni winviyarela embaxada yoKuba yafwanyeya oBeljika, nuwindo nahikanna mutugumano wi nithapanyedhe muselu ole. Labo noobajha otugumana naaliwa, kanandile wawonelihamo pamadhene dhithu dhaathukulela anamathonga wakoddiha mabasa ehu elabo yeele.

Nuumala olobela wa Yehova nimulobaga wihina aniholele, iyo waloba anamathonga ale wihina nawinviyarelewo aBibiliya owakwana 5 000 elabo yoKuba. Nuwindo anamathonga ale orumedha ele nalobilihu. Vano aBibiliya ale ofiya oKuba nubareleya ni ogaweliwa addibila. Vano iyo wonelamo wi Yehova aana oreeliha wilibihedha wehu. Vasogolova, iyo oloba dila yanabili wihina niwinviyare aBibiliya owakwana 27 500, anamathonga ale orumedha. Mwaha wa yeyo, gahihagalala vanlubale mwaha wakavihera addibila ni arogola ooKuba, okanna aBibiliya.

 Miyo giharedhela elabo yoKuba dila dhowinjhivadhene wihina gakavihere addibila ooKuba okanna ofuru wowebedha. Mwaha wa mabasa ala, gahandana ni anamathonga owinjhiva a elabo yele.

Yaka ya 1994, athu ookwaranya 1 000 000 a nihimo naakudda tútsi yahipiwa mwamakalelo abure elabo yoRuwanda. Yowukulihaya addibilihu amodha yahipiwa. Mbwenye nuuvira mudhidhi vag’ono, wegeredhiwa addibila wihina yakaviherege ni dhoojha ni dhowara addibila a elabo yeele.

Vano miyo ni addibila amodha nuufiya luwani yo Kigali eli kapitale yoRuwanda, iyo wonelamo wihina kambilinya yotapulela ni mburo mwakoyiwa malivuru yahimala otoroliwa ni bala. Teto iyo wiwa yopadduwa yaddibila yapiwe ni supadda ni nahiwa yopadduwa emodha yaddibila yakaviheranne mmodha ni mukwaye ni yonihile odhivela mwamakalelo ootikiniha. Motajhiha, iyo nahimunona ddibila dhaala a nihimo naakudda tútsi, aakoyiwe omwibani malabo owakwana 28 ni addibila amodha a nihimo naakudda hutu. Mutugumano nannihuna oKigali, nahanda watodola addibila ni arogola ookwaranya 900.

Nuumala wawaredhela addibila oKigali iyo odhowa elabo yoZayire (peeno enithaniwa República Democrática do Congo.) Iyo naasayela addibila yathawile koddo oRuwanda, yaali mburo winathaweliwa koddo luwanui yoGoma. Mbwenye kanandile wafwanya. Bumwahaya iyo werana nlobelo wa Yehova nimulobaga wihina aniholele. Vano mohilegela, iyo omoona mulobwana dhaala adhaaga osogolo wehu, iyo omukoha akala oliye ahinona mburo waali Anamoona a Yehova, oliye wakula egi: “Hee, gihinonawo. Teto nimiyoya gili Namoona a Yehova ni ginere ohagalala wuthukulelani mburo winafwanyeya Komisawu enakavihera yapadduwa ngovi.” Nuumala otugumana ni Komisawu enakavihera yapadduwa ngovi, nahikanna mutugumano mmodha ni addibila okwaranya 1 600 yathanwe koddo wihina naatodole ni nalibihe. Teto nahawilerela karta nakenlihu nNikuru Nolamulela. Addibila yahihagalala nuwawiwa madhu ala: “Iyo nnuwulobelelani, mwaha nihinona wi Yehova kanadha usukumani.” Madhu ale nawilerihu a Nikuru Nolamulela mwebaribarene yahakwanela. Peeno oRuwanda wihikala addibila ookwaranya 30 000 enamulabela Yehova nuuhagalala!

Numala otelana muwari mwa yaka 58, miyo omuyelela mwadhaaga Elly yaka ya 2011. Miyo olobela wa Yehova gimwaddelaga makalelo gaalimi owukuwene, vano miyo woona makalelo Yehova agitodoliye. Ethu emodha yagitodonle yaali walaleya athu muthenga dhapama dhOmwene.

Naarive nganna yaka dhokwaranya 90, miyo ginodhowa mmabasani oolaleya sumana dhatedhene. Teto ginohagalala okavihera Departamentu enakavihera otxokotxela muladdu, oBeteli yoBeljika, wawaddela addibila amodha yopadduwa yaaga ni walibiha addibila eli azombwe ooBeteli.

Yaka 84 mundduli gaherana nlobelo naaga noobajha wa Yehova. Nlobelo nne waali omambelelo wa egumi yaaga yohagalasa, enagithukulela onfiyedha Yehova kadda labo. Ginomutamalela vanlubale Yehova mwaha wapwasedha wavuruwana malobelo aaga.— Sal. 66:19. b