Olupe wihina wone muselu dhilimo

Olupele muselu wogwaddela

We wahinona?

We wahinona?

Mwebaribarene Mordekayi ahikalawo?

MBibiliyani livuru na Ester nnomuwoga muJudewu dhaala ithaniwa Mordekayi aanna mutholo wathima. Mordekayi ali muJudewu athima alaba opalasiyu ya mwene opersiya. Eyo epadduwe omabajho wa sekulu 10 M.W.O., “malabo a mwene Asuweru.” Peeno mwene ola anoniwe ni ndina na Xerxes obajha. Mordekayi numbarela mwanaye wihina ahipiwe, mwene werana ethu-sithu wihina amutamalele Mordekayi, oliye weeriha wihina Mordekayi athithimihiwe vaari vaathu. Vasogolova Haman, mwiddani a Mordekayi ni amaJudewu amodha nuukwa, mwene omuthoma wihina Mordekayi akale ministuru oobajha. Mwaha wa yeyo, Mordekayi ahikanna gari yopaddusa nlamulo naawobonle maJudewu aatene yakala opersa yafuna opiwa. — Ester 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Anamahudhera obajha a sekulu 20 owoga wihina dhithu nnawoga livuru na Ester kadhinaroromeleya, teto mwebaribarene Mordekayi kanakalegewo. Mbwenye, Yaka ya 1941, arkeyologu yahifwanya ethu enoniha pamadhene ni yahinanaganyedhiha ele enawoga Bibiliya wodhela Mordekayi. Ethu baani efwannyiwa?

Anamahudhera ofwanya testu ya koneyuforme enawoga ndina na mulobwana dhaala ithaniwa Marduka (ni Emanyawa Mordekayi). Oliye alaba ninga musadoro, podi wera ninga namakukusa musoko Osuza. Arthur Ungnad anoniwe ninga namahudhera munlubale, owoga wihina yolebela ela yoPersa, yaali yamudhidhi yoole baahi yahiniwanana ni Bibiliya yawoga wodhela Mordekayi.

Okuma mudhidhi Ungnad awogiliye wodhela muselu yoole, anamahudhera otapulela ni dhiwogelo dhowinjhiva ni ewogelo yoPersa. Muwari mwa dholebela ndhe, dhihikalawo tabwinya dha Persepolis, dhafwanyiwe munddebeni mwinakoyiwa dhego waddamela luwani dhaala. Tabwinya ndha sa mudhidhi wa mwene Asuwero(Xerxes obajha dhilebiwe ni ewogelo ya Elamita ni ehikalamo mandina owinjhiva enawogiwa mulivuruni na Ester. a

Ndina na Mordekayi (Marduka) ni ewogelo yo Persa

Tabwa dhowinjhiva dha Persepolis enofwanyeyamo ndina na Marduka alaba ninga sekeretariyu a mwene opalasiyu Osuza, muwari mwa onamathonga wa Xerxes oobajha. Mmodha wa tabwinya dhendha nnomuwoga Marduka ninga namatapulela. Eyo enowiwanana ni ele enawoga Bibiliya wodhela Mordekayi ali mulobwana athima amulabela mwene Asuwero (Xerxes oobajha), anda owoga dhiwogelo biili. Mordekayi okarati vamulagoni va mwene malabo owinjhivene opalasiyu yo Osuza. (Ester 2:19, 21; 3:3) Oyo kawali mulago bure-bure, waali mulago wa perediyu enlubale yalabawo ale yanna thima vamentoni va mwene.

Enowoneya wihina enowiwanana dhikalelo anna Marduka anawogiwa va tabwinya ni Mordekayi anawogiwa mBibiliyani. Aliwa yakala elabo emodhave mudhidhi mmodhave yahikanna mabasa athima ni yalaba mburo mmodhave. Dhatedhene dhendha dhinowoniha wihina Marduka di Mordekayi anawogiwa mu livuru na Ester.

a Yaka ya 1992 namahudhiha dhaala ithaniwa Edwin M Yamauchi wavuwiha mandina 10 yaali va tabwinyani enawogiwa livuru na Ester.