1. Ned b sẽn tõe n kɩs sɩd manesem yaa wãn to?

 NED b sẽn tõe n kɩs sɩd modgdame n pidsd a sẽn pʋlme, la a togsd sɩda. (Yɩɩn. 15:4) Nebã miime tɩ b tõe n teeg-a lame. D rat n yɩɩ ned a woto d tẽed-n-taasã nifẽ. Bõe la d tõe n maane, n paam tɩ d tẽed-n-taasã kɩs-d sɩda?

2. Wãn to la d tõe n wilg tɩ d yaa ned b sẽn tõe n kɩs sɩda?

² D pa tõe n modg neba tɩ b kɩs-d sɩd ye. Tõnd n segd n wilg ne d yel-manesmã tɩ d yaa ned b sẽn tõe n kɩs sɩda. Tẽns kẽere, b nong n yetame tɩ yɩl n paam tɩ b kɩs-f sɩd yaa toog wa ligd paoong sẽn yaa toogã, la t’a bõneb me yaa faag-faag wa ligd bõnebo. A Zeova wilgame t’a yaa d Wẽnnaam d sẽn tõe n teege. D tõe n kɩs-a-la sɩd wakat fãa, bala Biiblã yetame tɩ “bãmb tʋʋmã fãa yaa sɩda.” (Yɩɩn. 33:4) A ratame tɩ d rɩk a togs-n-taare. (Efɛ. 5:1) D gom wẽn-sakd kẽer sẽn zĩnd pĩnd wẽndẽ wã yelle. B rɩka b saasẽ Ba wã togs-n-taare, n wilg tɩ b yaa neb b sẽn tõe n kɩs sɩda. D leb n na n yãa zʋg-sõma a nu sẽn tõe n sõng-d tɩ d yɩ ned b sẽn tõe n kɩs sɩda.

3-4. Bõe la no-rɛɛs a Dãniyɛll maane, tɩ wilgdẽ t’a ra yaa ned b sẽn tõe n kɩs sɩda? D segd n soka d mens sogs-bʋse?

³ No-rɛɛs a Dãniyɛll yɩɩ ned b sẽn da tõe n kɩs sɩda, tɩ yaa mak-sõngo. Baa ne b sẽn da tall-a n kẽng yembd Babilonã, pa kaoos la a wilg t’a yaa ned b sẽn tõe n kɩs sɩd ye. A Zeova sẽn wa n sõng-a t’a bilg Babilon rĩm a Nebukatnedzaar zãmsdã võorã, nebã maneg n kɩs-a-la sɩd n yɩɩd pĩndã. Daar a ye, a Dãniyɛll ra segd n tɩ togsa  rĩmã t’a pa le tat a Zeova yam ye. Woto pa gomd rĩm sẽn dat n wʋm ye. Dẽnd ra baoodame t’a Dãniyɛll tall raoodo. Bala a Nebukatnedzaar ra yaa ned sũur sẽn yikd tao-tao, la wẽnem soaba. (Dãn. 2:12; 4:17-19, 22) Yʋʋm wʋsg rẽ poore, a Dãniyɛll leb n wilgame t’a yaa ned b sẽn tõe n kɩs sɩda. Bala daar a ye, yel-solemd n maane, tɩ gʋlsem puk Babilon na-yirã lalg zug t’a Dãniyɛll tõog n bilg gʋlsmã võor tɩ yɩ kɛpɩ. (Dãn. 5:5, 25-29) Rẽ zugẽ, Meed-rãmbã rĩm a Daryuus ne a nanambsã yãame t’a Dãniyɛll tara yam n yɩɩd neb a taabã fãa. B sak n deegame t’a “yaa nin-tɩrga, tɩ b ka tõe n yãnd zʋg-wẽng a zugu, wall kongr ye.” (Dãn. 6:4, 5) Baa nanambs nins sẽn da pʋʋsd wẽn-faadã sak n deegame t’a Dãniyɛll sẽn tũud a Zeova wã yaa ned b sẽn tõe n kɩs sɩda.

⁴ D sã n tags a Dãniyɛll mak-sõngã yelle, d tõe n soka d mens yaa: ‘Mam tara yʋ-noog neb nins sẽn pa tũud a Zeova wã nifẽ bɩ? Nebã geta maam wa ned sẽn tʋmd a tʋʋm sõma, la ned b sẽn tõe n kɩs sɩd bɩ?’ Bõe yĩng tɩ yaa sõma tɩ d sok d mens woto? Bala d sã n yaa ned b sẽn tõe n kɩs sɩda, waoogda a Zeova yʋʋrã.

5. Bõe n kɩt t’a Hananiya ra yaa ned b sẽn tõe n teege?

⁵ Yʋʋmd 455 sẽn deng a Zeezi rogmã poore, Guvɛrneer a Neemi sẽn lebs n me Zerizalɛm lalsã n sa wã, a baoo rap b sẽn tõe n teege, tɩ b na n ges tẽngã yell neere. A yãka a Hananiya sẽn da yaa tãb-biisã naabã n naag nin-kãensã. Biiblã  yeelame t’a ra “yaa sɩd soaba, n yaa ned sẽn zoet Wẽnnaam wʋsg n yɩɩd neb a taabã.” (Nee. 7:2) A Hananiya sẽn da nong a Zeova la a pa rat n sãam a sũurã yĩnga, a ra tʋmda tʋʋm nins fãa b sẽn da kõt-a wã ne a sũur fãa. Tõnd me sã n nong Wẽnnaam, n pa rat n maan bũmb n sãam a sũuri, na n sõng-d lame tɩ d yɩ ned b sẽn tõe n teeg a Zeova tʋʋmdã pʋgẽ.

6. Bõe la a Tisik maan tɩ wilgdẽ t’a ra yaa tẽn-tʋmd a Poll zoa a sẽn da tõe n teege?

⁶ D gom a Tisik me yelle. A ra yaa tẽn-tʋmd a Poll tʋmd-n-taag a sẽn da kɩs sɩd ne. B sẽn wa n yõk a Poll n pag roog tɩ sodaas ra gũud-a wã, a teega a Tisik. A pʋd n bool-a lame tɩ “tʋm-tʋmd sẽn maand sɩdã.” (Efɛ. 6:21, 22) A Poll ra teega a Tisik, n dat t’a taas Koloos la Efɛɛz nebã sɛb nins a sẽn da gʋlsã. La pa rẽ bal ye. A ra ratame me t’a keng-b raood la a bels-ba. A Tisik sẽn maan bũmb ningã tẽegda tõnd rap nins sẽn sõngd tõnd tɩ d paamd tẽeb la raood kengr rũndã-rũndã wã. Yaa neb sẽn maand sɩd ne a Zeova, la neb d sẽn tõe n kɩs sɩda, bɩ n teege.—Kol. 4:7-9.

7. Bõe la kãsem-dãmbã ne kãsem-sõngdbã maand tigingã pʋgẽ, tɩ wilgdẽ tɩ d tõe n kɩs-b-la sɩda?

⁷ D sũur nooma wʋsgo, d sẽn tar kãsem-dãmb la kãsem-sõngdb sẽn yaa neb d sẽn tõe n kɩs sɩdã. Wa a Dãniyɛll, a Hananiya la a Tisiki, bãmb me tʋmda tʋʋm nins b sẽn tar tigingã pʋgẽ wã ne b sũy fãa. Wala makre, d sã n wa kẽng Kiris-neb vɩɩm la b tʋʋma tigisga, d pa sãmbd b sã n zoe n yãka neb sẽn na n wɛgs sõssã tigsgã sasa ye. Kãsem-dãmbã me sũy noomame, neb nins b sẽn yãkã sã n modg n segl b mens sõma n wa wɛgs b sõssã. D sã n wa bool d Biibl karen-biig t’a wa tigisga, d pa yɛɛsd a na n wa mik tɩ b pa yãk ned sẽn na n wɛgs zãma taoor sõsgã ye. D kɩsa sɩd me tɩ d pa na n kong sɛb d sẽn na n tall n moon koɛɛgã ye. D nee vẽeneg tɩ saam-bi-kãensã sẽn yaa sɩd dãmbã geta d yell sõma. D pʋʋsda a Zeova bark rẽ yĩnga. Bõe me la d tõe n maane, n wilg tɩ d yaa ned b sẽn tõe n kɩs sɩda?

8. Bõe yĩng tɩ d segd n maan gũusgu, d sã n wa rat n wilg tɩ d taabã yell pak-d lame? (Yel-bũna 11:13)

⁸ D nonga d saam-biisã la d saam-bi-pogsã, n dat b neere. La d segd n gũusame, n da kẽesd d toog d tẽed-n-taasã yɛl sẽn pa pak-d pʋgẽ ye. Pipi kiris-nebã tigimsã pʋsẽ, neb n da “kẽesd b toog neb a taab yɛlẽ, n gomd bũmb toor-toor yell b sẽn pa segd n gome.” (1 Tɩm. 5:13) Yaa vẽeneg tɩ d pa rat n maan wa bãmb ye. La ned sã n dɩk a yell n togs-do, n yeel tɩ d ra saag tɩ ned a to wʋme? Wala makre, saam-bi-poak ning tõe n togs-d-la bãag sẽn namsd-a, bɩ zu-loɛɛg a sẽn maood ne, n yeel tɩ d ra gom rẽ yell ne ned ye. Sã n yaa woto, d segd n sak n tũu a raabã. * (Karm-y Yel-bũn 11:13.) Masã, d gom yɛl kẽer sẽn tar yõod wʋsgo, tɩ d pa segd n yelge.

9. Wãn to la zak rãmb tõe n wilg tɩ b yaa neb b sẽn tõe n kɩs sɩda?

⁹ Zakã pʋgẽ. Zakã ned fãa segd n gũusame n da yelgd zakã yɛl kẽer  ye. Wala makre, pag tõe n tara a sẽn maande, t’a sɩdã mi n laadẽ. Rẽ yĩnga, a na n dɩka rẽ n togs neb a taaba, n ning a pagã yãnd sɩda? A bada! A sẽn nong a pagã, a pa na n maan bũmb sẽn na n sãam a sũur ye. (Efɛ. 5:33) Kom-bɩɩsã me ratame tɩ b nand-ba. Roagdbã pa segd n yĩm rẽ ye. Rẽ wã, b pa segd n dɩkd b kãmbã kongrã n togsd neb a taaba, n wa ning-b yãnd ye. (Kol. 3:21) Kambã me segd n maanda gũusgu, n da togsd neb yɛl sẽn tõe n wa kɩt tɩ zakã neb kẽer paam yãnd ye. (Tõo. 5:16) Zakã ned fãa sã n maand a sẽn tõe n da yelgd zakã yɛla, zakã rãmb zems-n-taarã paasdame.

10. Zoa hakɩɩk manesem yaa wãna? (Yel-bũna 18:24)

¹⁰ Ne d zo-rãmbã. Wakat ninga, d mi n dat n togsa d zoa d sũur gomde. La rẽ maaneg tõe n yɩɩ toogo. Tõe tɩ d pa minim n dɩkd d yɛl n togsd neb a taab ye. La d sã n wa bãng tɩ d zoa n dɩk yell d sẽn togs-a n taas neb a taaba, sãamda sũur wʋsgo. D sã n tar zoa sẽn tõe a noore, noom-d lame. Ned a woto sɩd yaa zoa hakɩɩka.—Karm-y Yel-bũn 18:24.

11. a) Wãn to la kãsem-dãmbã ne b pagbã wilgd tɩ b yaa neb d sẽn tõe n kɩs sɩda? b) Kãsem-soabã sẽn kẽng n tɩ welg yell tigingã neb a taab sẽn pa segd n bãngã, la a pa gom rẽ yell ne a pagã wilgda tõnd bõe? (Ges-y fotã.)

¹¹ Tigingã pʋgẽ. Kãsem-dãmb nins sẽn tõe b noorã yaa wa “zĩ-lilldg sobg wakate, la wa soondg zĩig sa-kẽeng wakate,” b tẽed-n-taasã yĩnga. (Eza. 32:2) D tõe n basa d yam n gom ne-ba, n miẽ tɩ b pa na n dɩk d sẽn togs-b bũmb ningã n yelg ye. D pa na n pẽdgd-ba, n dat tɩ b togs-d bũmb b sẽn pa segd n togs ned a to ye. D sũur nooma ne kãsem-dãmbã pagbã, bala b pa feesd b sɩdbã, n dat tɩ b togs-b neb a taab yɛl ye. Kãsem-soab sã n pa togsd a pagã yɛl a sẽn pa segd n bãng saam-biisã la saam-bi-pogsã zugu, sɩd yaa bõn-sõngo.  Ad kãsem-soab a ye pag sẽn yeele: “M sɩdã sẽn pa togsd maam neb nins sẽn dat sõngr tẽebã wɛɛngẽ wã yɛlã, la baa b yʋy mengã, noogda m sũur wʋsgo. Woto sõngd-m lame tɩ m pa tagsd yɛl sẽn pa pak maam zugu, tɩ wa lebg yɩɩr n kõ-m zaalem ye. Woto kɩtame tɩ m basd m yam n sõsd ne tigingã ned fãa. M kɩsa sɩd me tɩ m sã n dɩk m sũur gomd wall m zu-loɛɛg n togs m sɩdã, na n paa maam ne yẽ sʋk bala.” Togs sɩda, d fãa ratame n yɩ ned b sẽn tõe n kɩs sɩda. Zʋg-sõma bʋs n tõe n sõng-d tɩ d tõog n maan rẽ? D gom bãmb b nu yelle.

12. Bõe yĩng tɩ d tõe n yeel tɩ nonglmã yaa tɩlɛ, d sã n dat n yɩ ned b sẽn tõe n kɩs sɩda? Kõ-y makre.

¹² Nonglmã yaa tɩlɛ, d sã n dat n yɩ ned b sẽn tõe n kɩs sɩda. A Zeezi yeelame tɩ tõogã noyã sʋka, a yiib n yaa kãsems n yɩɩda. Yaa nong a Zeova, la nong f to. (Mat. 22:37-39) D sẽn nong a Zeova wã yĩnga, d rat n dɩka a togs-n-taare, n yɩ neb b sẽn tõe n kɩs sɩda. Wala makre, d sẽn nong d tẽed-n-taasã yĩnga, d pa rɩkd b yɛl n togsd neb a taab ye. D pa na n dɩk b yɛl n yelge, yɛl sẽn tõe n nams-ba, n ning-b yãnde, bɩ sẽn tõe n kɩt tɩ b paam toog ye.—Zã 15:12.

13. Wãn to la sik-m-mengã tõe n sõng-d tɩ d yɩ ned b sẽn tõe n kɩs sɩda?

¹³ Sik-m-mengã tõe n sõng-d lame tɩ d yɩ ned b sẽn tõe n kɩs sɩda. Kiris-ned sẽn yaa sik-m-meng soab pa baood wakat fãa n na n yɩ pipi n taas neb a taabã kibay, n wilg tɩ yẽ n mi yɛlã fãa ye. (Fili. 2:3) A pa maand tɩ nebã neẽ t’a mii yɛl neb a taab sẽn pa segd n bãnge, n tar n wukd a meng ye. Sẽn paase, d sã n yaa sik-m-meng soaba, d pa na n togsd nebã tõnd mensã tagsg yɛl kẽer wɛɛngẽ, tɩ b yaool n pa gomd rẽ yell Biiblã pʋgẽ, wall siglgã sɛbã pʋsẽ ye.

14. D sã n yaa ned sẽn tar yam, wãn to la tõe n sõng-d tɩ d yɩ ned b sẽn tõe n kɩs sɩda?

¹⁴ Kiris-ned sẽn tar yam mii wakat ning a sẽn segd n sĩndi, la wakat ning a sẽn segd n gome. (Koɛ. 3:7) Tẽns kẽer pʋsẽ, b nong n yetame tɩ goam yaa wa wãnzuri, tɩ sĩndg yaa wa sãnem. Woto rat n yeelame tɩ wakat ninga, f sẽn sĩndid n são f sẽn na n gome. Sɩd me, Yel-bũn 11:12 yetame tɩ “sẽn tar-a yam sĩndidame.” Wala makre, kãsem-soab a ye la b ra nong n kotẽ, t’a sõngd tigimsã n welgd b zu-loe-kɛgemse. Kãsem-soab a to n gom kãsem-soab kãng yell n yeel yaa: “A gũusda wakat fãa sẽn na yɩl n da yelg tigims a taab yɛl neb a taab sẽn pa segd bãng ye.” Kãsem-soabã sẽn maand woto tɩ wilgdẽ t’a tara yamã, kɩtame t’a tigingã pʋgẽ kãsem-dãmbã fãa nand-a. B kɩsa sɩd t’a pa na n dɩk bãmb me yɛl n tɩ togs neb a taab ye.

15. Togs-y makr sẽn wilgd tɩ d sã n yaa pʋ-peelem soaba, nebã na n kɩs-d-la sɩda?

¹⁵ Pʋ-peelmã me tõe n sõng-d lame tɩ d yɩ ned b sẽn tõe n kɩs sɩda. Ned sã n yaa pʋ-peelem soaba, d kɩs-a-la sɩda, bala d miime t’a togsda sɩd wakat fãa. (Efɛ. 4:25; Ebre. 13:18) Wala makre, y sã n dat n paas y minimã nebã zãmsgã wɛɛngẽ, ãnd la y na n kos t’a kelg y sõsg tigisgã sasa, tɩ rẽ poor bɩ a togs yãmb y sẽn tõe n maan tɩ y minimã paase? Yaa ned sẽn na n togs yãmb y sẽn dat n wʋm bɩ, bɩ yaa ned sẽn na n togs-y sɩda? Rẽ pa be sokr ye. Biiblã yetame: “Keoogr sẽn yaa vẽenega, n são nonglem sẽn solge. F zoa sã n togs-f sɩd tɩ zab-fo, a wilgda foom  a nonglem.” (Yel. 27:5, 6) D zoa sã n pa zoe d nif n togs-d sɩda, tõe n sãama d sũur yaa sɩda, la kaoosg zugẽ na n naf-d lame.

16. Wãn to la Yel-bũn 10:19 wã wilgd tɩ yõk-m-meng yaa tɩlɛ?

¹⁶ Yaa tɩlɛ tɩ d tall yõk-m-menga, d sã n dat tɩ nebã kɩs-d sɩda. Yõk-m-mengã sõng-d lame tɩ d gũusd ne d goamã, n da wa yelg gomd ned sẽn togs tõnd n pa rat tɩ neb a taab wʋm ye. (Karm-y Yel-bũn 10:19.) D sã n wa tʋmd ne rezo sosiyo, tõe n yɩɩ toog tɩ d tall yõk-m-menga. D sã n pa gũusi, d tõe n wa maaname tɩ neb ka tɛk bãng yell neb a taab sẽn pa segd n bãng ye. D sã n paam n ning bũmb ẽntɛrnetã pʋgẽ n sa, d pa tõe n bãng nebã sẽn na n maan bũmb ning ne rẽ, wall a sẽn tõe n wa ne zu-loees ninsã ye. Yõk-m-mengã leb n tõe n sõng-d lame tɩ d kell n sĩndi, neb sã n wa pirsd tõnd n dat tɩ d taas-b kibay sẽn tõe n kɩt tɩ d tẽed-n-taasã paam yelle. D segd n maana woto, d sã n bee tẽng b sẽn gɩdg d tũudmã wall d tʋʋm kẽere, tɩ polɩɩs-rãmbã wa na n sokd-d sogsgo. Yel-kãensã buud la yɛl a taab wɛɛngẽ, d segd n ‘ninga d noorã salbr’ wa Biiblã sẽn sagend tõndã. (Yɩɩn. 39:2) D sã n wa be ne d zakã neba, d zo-rãmba, d tẽed-n-taas wall sẽn yaa ned ning fãa, d segd n modgame n wilg tɩ d yaa ned b sẽn tõe n kɩs sɩda. La sẽn na yɩl n yɩ ned a woto, d segd n talla yõk-m-menga.

17. Bõe la d tõe n maane, n sõng tɩ tigingã neb bas b yam ne taaba?

¹⁷ D sũy nooma wʋsgo, d sẽn paam n naag a Zeova zakã rãmb sẽn nong taaba, la sẽn yaa neb d sẽn tõe n kɩs sɩdã. D fãa segd n modgame n paam tɩ d tẽed-n-taasã kɩs d sɩda. D ned kam fãa sã n modg n tall nonglem, sik-m-menga, yam, n yaa pʋ-peelem soab la a tar yõk-m-menga, sõngdame tɩ tigingã neba fãa bas b yam ne taaba. D kell n modg wakat fãa n wilgdẽ tɩ d yaa neb b sẽn tõe n kɩs sɩda. Bɩ d rɩk d Wẽnnaam a Zeova togs-n-taare, n ket n wilgdẽ tɩ d yaa ned b sẽn tõe n kɩs sɩda.