Mam doga yʋʋmd 1941, Paari sẽn yaa Fãrens na-tẽngã. Tõnd zakã rãmb nug ra pa zãad ye. Mam da nonga karengã. Tags-y n ges-y m sũur sẽn sãam to-to, logtoɛɛmbã sẽn wa n yeel tɩ m bẽeda kõs-kʋdgo, la tɩ m pa le tõe n kẽng lekollã. Rẽ tɩ m da tara yʋʋm 10. B wa n kong n yeelame tɩ m segd n gãeeme, sẽn na yɩl tɩ m fulfuudã ra sãam n baas ye. Rẽ n so tɩ m da gãe bal n karemd dɩksɩoneere, la m kelgd sõss sẽn da yit radio a ye b sẽn boond tɩ radio Sorbonne. Yaa Paari inivɛrsite wã n da kɩt tɩ b yiisd sõs-kãense. Mam maana woto n kaoos kiis wʋsgo. Logtoɛɛmbã sẽn wa n yeel tɩ m yĩnsã sãoome la tɩ m tõe n lebg n kẽnga lekollã, m sũ-noogã ra pa tõe n bãng n bilg ye. Mam yeela m meng yaa: ‘Ad logtoɛɛmbã tʋʋmd sɩd yaa sõma wʋsgo!’ Rẽ tɛka, m sẽn da rat bal yaa m wa lebg logtore. M baaba sã n da sok maam fãa tɩ bõe la m dat n wa maan m vɩɩmã pʋgẽ, m leokdame tɩ m dat n wa yɩɩ logtore. Rẽ n kɩt tɩ logtoeemdã wa lebg bũmb sẽn tar yõod wʋsg m vɩɩmã pʋgẽ.

Tõnd zakã rãmb ra yaa katolik-rãmba, la m da pa mi bũmb wʋsg Wẽnnaam zug ye. M da tara sogsg wʋsg me, n pa mi b leoorã ye. Yaa m sẽn wa n sɩng logtoeemdã kareng inivɛrsiteẽ wã poor la m kɩs sɩd tɩ Naand n be.

Mam tẽra m sẽn wa n tall mikoroskop n ges fɩlɛɛr a ye selill-dãmba. Selill-dãmbã sẽn maand to-to sã n wa yaa waoodo, la sã n wa yaa tʋʋlgã yɩ-m-la noogo. Mam leb n gũus n gesa bũmb a to sẽn be selill-dãmbã pʋgẽ sẽn maand to-to wã. F sã n sagl bõn-kãng yamsem pʋgẽ, a yõbgdame. La f sã n sagl-a koom pʋgẽ, a  yalgdame. Woto fãa n paas bũmb ka tɛk a taab sẽn tʋmd to-to wã kɩtame tɩ bõn-vɩɩsã tõe n vɩɩmde, sẽn wa n yaa zĩig ning fãa la b beẽ. Selill fãa sẽn yaa to-to wã yaa yel-solemde. M sẽn bãng rẽ wã, m maneg n kɩsa sɩd tɩ bũmb fãa pa wa n be a toor woto bal ye.

M logtoeemdã kareng yʋʋm a yiib poore, m yãa bũmb wʋsg sẽn wilgd tɩ Wẽnnaam beeme. Inivɛrsiteẽ wã, d sẽn wa n baood n na n bãng ninsaal yĩngã sẽn yaa to-to wã, d bãnga bũmb ning sẽn kɩt tɩ ninsaal nug-biis gõtẽ la tẽegdẽ wã. Kõabã la gĩinã sẽn sog taab to-to tɩ fãa tʋmdẽ wã sɩd yaa yel-solemde. Wala makre, m bãngame tɩ gĩind n yit kãntɩɩgẽ wã, n sãag n tɩ weel n sog ne nug-biisã kõabã, tɩ fãa sog taab sõma. Sã n da pa woto, d ra pa na n tõogd n gõt d nug-biisã la d tẽegd-b ye. Kɩtame tɩ m bãng vẽeneg tɩ soab ning sẽn naan ninsaal yĩngã yaa yam-kãseng soaba.

Inivɛrsiteẽ wã, mam sẽn bãng bi-pɛɛlg sẽn sɩngd vʋʋsg to-to a rogmã poorã, m sũur maneg n yɩɩ noog ne Naandã tʋʋmã sẽn yaa yel-solemdã. Biig sã n ket a ma pʋgẽ, pemsmã tũuda yũ-wĩirã n tat biigã. Bõn-gilim-gilims n be a fulfuudã pʋgẽ tɩ b boond tɩ alvewol-dãmba. Wakat-kãng tɩ pemsem nan pa kẽ b pʋgẽ ye. Biigã rogem sã n wa ket semen a wãna, koom buud n wat n pid alvewol-dãmbã. Rogmã poor bala, biigã sã n vʋʋse, bũmb toor-toor n maand a yĩngẽ wã, tɩ yaa yel-solemde. Võor n be a sũurẽ wã n pagdẽ, tɩ zɩɩmã zoet n tat a fulfuudẽ wã masã. Wakat-kãnga, koom ning sẽn be alvewol-dãmbã pʋgẽ wã sõngdame tɩ pemsem tõog n kẽ b pʋgẽ tao-tao. Woto, biigã tõogdame masã n vʋʋsd a toore.

Mam da rat n bãnga soab ning sẽn naan woto fãa tɩ yaa yel-solemdã. Rẽ n so tɩ m sɩng Biiblã kareng ne m sũur fãa. Mam sẽn bãng tɩ sẽn yɩɩd yʋʋm 3000 la woto, Wẽnnaam ra kõo Israyɛll nebã noy yɩlemdã wɛɛngẽ wã yɩ-m-la noog wʋsgo. Wala makre, a yeel-b lame tɩ b sã n na n kẽng we-kɛɛng bɩ b tu bok n busi, n sood koom wakat fãa, la tɩ bã-longdg sã n wa tar neda, bɩ a zãaga a meng ne neb a taabã. (Maan. 13:50; 15:11; Tõo. 23:14) Biiblã ra pĩnd n goma bõn-kãensã yell hal daar zãra. La sĩansã-rãmb sẽn vaees n bãng bãasã sẽn yelgd to-to wã nan zemsa yʋʋm 150 bala. Sẽn paase, noy nins Wẽnnaam sẽn da kõ pag ne rao lagengã wɛɛngẽ tɩ be Maan-kʋʋr sebrã pʋgẽ wã sõnga Israyɛll nebã tɩ b ra tar laafɩ. (Maan. 12:1-6; 15:16-24) M bãngame tɩ Naandã sẽn kõ Israyɛll nebã noyã ra yaa b neer yĩnga, la t’a ra ningda sẽn da sakd-b n tũud no-kãensã wã barka. Bilf-bilfã, m wa n kɩsa sɩd tɩ Biiblã yaa Wẽnnaam n vẽneg neb tɩ b gʋlse. La m da pa mi tɩ Wẽnnaam tara yʋ-peell ye.

M sẽn wa n ket n be inivɛrsite n karemd logtoeemdã, mam sega bi-pugl a ye yʋʋr sẽn boond t’a Lidi, tɩ m yam kẽ-a. D kẽe kãadem yʋʋmd 1965 wã. Rẽ tɩ ra keta bilf tɩ m karem inivɛrsite wã n baase. Yʋʋmd 1971 wã tɩ tõnd tara kamb a tãabo. La d wa n paama kamb a tãab n paas tɩ lebg bãmb b yoobe. A Lidi teela maam wʋsg m logtoeemdã tʋʋmd pʋgẽ, la baa d zakã rãmb yell gesg wɛɛngẽ.

Mam tʋma logtor-yir a ye pʋgẽ n kaoos yʋʋm a tãabo, n yaool n na n yi n tɩ pak m toorẽ  logtor-yiri. Pa yã n kaoos la pag ne a sɩd ning yell m sẽn gom sõsgã sɩngrẽ wã wa beenẽ, tɩbsg yĩnga. M sẽn wa n dat n gʋls ogdonaas n kõ raoã t’a tɩ ra tɩɩmã, pagã yeela maam yaa: “Logtore, gaafare, zɩɩm pa segd n naag tɩbsgẽ wã ye.” Linga maam. La m sok-a lame yaa: “Awaa, bõe yĩnga?” A leoka maam tɩ b yaa a Zeova Kaset rãmba. M da zɩ n wʋm tɩ b gomd b yell ye. M da pa mi b tagsg sẽn yaa a soab zɩɩmã reegr wɛɛngẽ me ye. Pagã yiisa Biibli, n wilg maam a sẽn yet bũmb ninga, tɩ kɩt tɩ b yãk yam n pa sakd tɩ b ning-b zɩɩmã. (Tʋʋ. 15:28, 29) Yẽ ne a sɩdã kell n wilga maam tɩ Wẽnnaam Rĩungã na n wa kɩtame tɩ namsgã, bãasã, la kũumã sa. (Vẽn. 21:3, 4) M sũur yɩɩ noog wʋsgo. La m yeel-b lame yaa: “Yãmb sẽn yetã yaa m sẽn da sɩng n dat bũmb ning hal m yãadmẽ wã. Mam sẽn lebg logtorã yaa sẽn na yɩl n sõng neb nins sẽn namsdã.” M sũur yɩɩ noog wʋsg ne sõsgã. La d kell n sõsa Biiblã zug n maan lɛɛr a ye la pʋɩ-sʋka. B sẽn wa n na n loogã, rẽ tɩ m sũurẽ wã m pa le yaa katolik ye. M pʋd n bãngame tɩ Naandã m sẽn da nong wʋsgã tara yʋ-peell sẽn yaa a Zeova.

Pagã ne a sɩdã waa mam logtor-yirẽ wã naoor a tãabo. La naoor a tãabã fãa, d sõsa Biiblã zug n zʋʋg lɛɛr a yembre. Mam bool-b-la tõnd zakẽ wã, sẽn na yɩl tɩ d paam n sõs Biiblã zug n kaoose. Baa ne a Lidi sẽn sak n na n naag n zãms Biiblã, a pa sak n deeg tɩ bũmb kẽer katolik-rãmbã sẽn da zãmsd nebã yaa ziri ye. Rẽ n so tɩ m bool katolikã tũudmã taoor soab a ye tõnd zakẽ wã, tɩ d na n sõse. D tika Biiblã n wẽ no-koɛɛm egiliizã sẽn zãmsd nebã bũmb ninsã zugu, hal tɩ zĩigã zʋʋge. Sõsgã sõnga a Lidi t’a sak n deeg t’a Zeova Kaset rãmbã sẽn zãmsd nebã bũmb ninsã la sɩda. Rẽ poore, d sẽn da nong a Zeova to-to wã pãng paasame. La yʋʋmd 1974, d yiibã fãa reega lisgu.

Mam sẽn wa n bãng Wẽnnaam sẽn dat n maan bũmb nins n kõ ãdem-biisã, kɩtame tɩ m toeem bũmb ning m sẽn da lʋɩɩs taoor m vɩɩmã pʋgẽ wã. Maam ne a Lidi fãa wa n lʋɩɩsa a Zeova raabã taoor d vɩɩmã pʋgẽ. D yãka yam n na n wub d kambã tɩ zems ne Biiblã noyã la a saglsã. Tõnd sõnga d kambã tɩ b bãng tɩ b segd n nonga a Zeova, la neb a taabã. Woto kɩtame tɩ tõnd zakã rãmb ra zemsd taab sõma.—Mat. 22:37-39.

Maam ne a Lidi sã n lebg n tẽege, d sũy nooma d kambã sẽn da ne tɩ tõnd d yiibã ra bee taab poorẽ wã. B ra nee vẽeneg tɩ d ra tũuda a Zeezi sẽn yeel tɩ d “N-yẽe yɩ n-yẽe,” tɩ d  “Ayo yɩ ayo” wã d zakã pʋgẽ. (Mat. 5:37) Wala makre, tõnd bi-pugl a ye sẽn wa n tar yʋʋm 17, daar a ye, a Lidi pa kõ-a sor t’a na n tũ a zo-rãmb n yi ye. La a zo-rãmbã nin-yend n yeel tõnd bi-puglã yaa: “F ma sã n zãgs t’a pa na n kõ-f sore, bɩ f kos f baaba sore.” La d bi-puglã leok-a lame yaa: “Pa na n yãk neng ye. Bala b yaa noor a yembre.” D kamb a yoobã fãa ra nee vẽeneg tɩ d tũuda Biiblã noyã la a saglsã ne yam a yembre. Rũndã-rũndã, tõnd zakã neb sõor lebga wʋsgo. B fãa la bal sak n tũuda a Zeova, tɩ noom-d wʋsgo.

M sẽn bãng a Zeova wã kɩtame tɩ m toeem bũmb ning m sẽn da lʋɩɩs taoor pĩndã. La baa ne rẽ, m dat n kell n talla bãngr ning m sẽn paam logtoeemdã pʋgẽ wã n sõngd Wẽnnaam nin-buiidã. Rẽ n so tɩ m kos n na n kẽnd n tɩpd Paari Betɛllã neba. Rẽ poore, m wa n kẽnd n tɩpda Betɛll-paallã b sẽn da me Luviye wã neba. Yʋʋm 50 la woto m sẽn kẽnd n tʋmd Betɛllẽ wã. M tara zo-rãmb sẽn tʋmd Betɛllẽ, tɩ b sʋkã kẽer yʋʋm ta 90 la zaka. Daar a ye, m sega ned sẽn wa n tʋmd Betɛllẽ wã paalem, tɩ m sũur yɩ noogo. Bala m bãngame tɩ yʋʋm 20 sẽn looge, a ma sẽn wa n na n dog-a wã, maam n dogs-a.

Yʋʋma noorã, m sẽn ne a Zeova sẽn wilgd a siglgã sor la a kogend a nin-buiidã kɩtame tɩ m sẽn nong-a to-to wã pãng paasdẽ. Yʋʋmd 1980 wã sẽnese, siglgã taoor lʋɩtb sull sigla na-kẽndr buud Etazĩni soolmẽ wã, n na n sõng logtoɛɛmbã la neb a taaba, tɩ b bãng bũmb ning sẽn kɩt t’a Zeova Kaset rãmbã pa sakd tɩ b ning-b zɩɩmã.

Yʋʋmd 1988 wã, siglgã taoor lʋɩtb sull lugla biru Betɛllẽ wã, tɩ b boond tɩ Service d’information hospitalier. Sɩngrẽ wã, sul-kãng n da get sull ning sẽn get logtor-yir tɩbsg zu-loees yellã (CLH) b sẽn da lugl Etazĩni soolmẽ wã tʋʋmd yelle. B tʋʋmdã ra yaa b sõng a Zeova Kaset rãmbã tɩ b paam logtoɛɛmb sẽn na n sak n tɩp-b n pa ning-b zɩɩm ye. B sẽn wa n na n lugl sul a taab dũniyã gill zugã, b lugla a ye Fãrense. M sũur nooma wʋsgo, m sẽn ne a Zeova siglgã sẽn modgd n sõngd d tẽed-n-taas nins sẽn ka laafɩ wã tɩ b paamd tɩbsg tao-tao wã.

Pipi bũmb m sẽn da nong ne m sũur fãa yaa logtoeemdã. La m sẽn wa n tags bũmb ning m sẽn lʋɩɩs taoorã yellã, m bãngame tɩ m sẽn na n sõng nebã tɩ b tũ Wẽnnaam a Zeova sẽn yaa vɩɩmã kõatã n tar yõod n yɩɩd m sẽn na n sõng-b tɩ b paam yĩns laafɩ. Mam sẽn wa n loog retrɛtã, maam ne a Lidi lebga wakat fãa so-pakdba, n dɩkd sẽk wʋsg kiuug fãa n moond Wẽnnaam Rĩungã koe-noogã. D ket n maanda d sẽn tõe fãa tʋʋm-kãngã sẽn fãagd yõyã pʋgẽ.

M ket n maanda m sẽn tõe n tɩpd nebã. La m miime tɩ baa logtor tar minim wʋsgo, a pa tõe n tɩp bãasã fãa, wall a kɩt tɩ kũumã sa ye. Rẽ n so tɩ m gũud wakat ning toogo, bãas la kũumã sẽn pa na n le zĩndã. Dũni-paalgã sẽn ta n sa wã pʋgẽ, m na n paama wakat sẽn ka sɛtã n bao n bãng bũmb wʋsg bũmb nins a Zeova sẽn naanã zugu, la a sẽn naan ninsaalbã to-to tɩ yaa yel-solemdã. M paama bũmb ning m sẽn da sɩng n baood hal m yãadmẽ wã bilfu. La pa sa ye. M kɩsa sɩd tɩ sẽn ket taoorã sõmblem n yɩɩda.