1. Zu-loe-bʋg la a Zowase, a Ozɩyas la a Zoziyas seg-yã?

 MAMS-Y n ges-y b sẽn na n yãk-y tɩ y lebg Wẽnnaam nin-buiidã rĩma, tɩ y yaool n ket n paoodẽ. Wãn to la y na n dɩ y naamã? Biiblã pʋgẽ b gomda kom-bɩɩs wʋsg sẽn lebg Zida rĩm-dãmb yelle. Wala makre, a Zowas lebga rĩm t’a tar yʋʋm a 7. A Ozɩyas ra tara yʋʋm 16, t’a Zoziyas ra tar yʋʋm a 8. Mams-y n ges-y sẽn yɩ toog to-to ne-bã. Baa ne sẽn da pa nana ne-bã, a Zeova ne neb a taab sõng-b lame tɩ b tõog n maan sẽn yaa tɩrga.

2. Bõe yĩng tɩ d tog n zãms a Zowase, a Ozɩyas la a Zoziyas kibayã?

² Tõnd pa rĩm-dãmb la rĩm-pogs ye. La d tõe n dɩka yam nin-kãensã a tãabã kibarã pʋgẽ. B yãka yam sẽn yɩ sõma la sẽn pa yɩ sõma me. B kibayã sõngda tõnd tɩ d bãng bũmb ning sẽn kɩt tɩ d segd n bao zo-sõma, n kell n yɩ sik-m-mens rãmba, la d kell n bao a Zeova wã.

3. Maan-kʋʋdb kãsem a Zehoyada sẽn wa n yaa a Zowas sagendã, a manesem da yaa wãna?

³ A Zowas yam-yãkr nins sẽn yɩ sõma wã sẽn wilgd tõnd bũmb ninga. Rĩm a Zowas sẽn wa n ket n yaa bi-bilfã, a yãka yam sẽn yɩ sõma. A sẽn da pa tar ba wã, a ra tũuda sagls nins maan-kʋʋdb kãsem a Zehoyada sẽn maand sɩdã sẽn da kõt-a wã. Maan-kʋʋdã wuba a Zowas wa a bi-roaka. Rẽ kɩtame t’a Zowas yãk yam n tũ a Zeova, la a sõng nebã tɩ b maan dẽ. A kɩtame meng tɩ b lebs n maneg a Zeova roogã.—2 Kib 24:1, 2, 4, 13, 14.

4. D sã n nong a Zeova noyã la d tũudẽ, wãn to la rẽ nafd tõndo? (Yel-bũnã 2:1, 10-12)

⁴ Yãmb roagdbã wall ned a to sã n zãmsd-y sẽn na yɩl tɩ y nong a Zeova la y tũud a noyã, b kõt-y-la kũun sẽn tar yõod wʋsgo. (Karm-y Yel-bũn 2:1, 10-12.) Roagbã tõe n  tũnuga ne bũmb toor-toor n zãms b kambã. D ges saam-bi-poak a ye yʋʋr sẽn boond t’a Katiya ba wã sẽn sõng-a to-to, t’a yãk yam sẽn yaa sõma. Daar fãa, a ba wã sã n da rɩk-a n dabd lekolle, b sõsda daar vɛrse wã zugu. A yeelame: “Sõssã ra sõngd-m lame tɩ m tõogd n maood ne zu-loees nins m sẽn segdã.” La y sã n getẽ tɩ Biiblã saglsã y roagdbã sẽn kõt yãmbã yaa wa b weoogda yãmb yẽ? Bõe n tõe n sõng-y tɩ y sak b saglsã? Saam-bi-poak a ye yʋʋr sẽn boond t’a Anastaziya wilgame t’a roagdbã baoo sẽka, n wilg-a b sẽn lugl noy kẽerã võore. A yeelame: “Rẽ kɩtame tɩ m sak b noyã, n pa getẽ tɩ b weoogda maam, la tɩ yaa b sẽn nong maam n dat n kogl-mã yĩnga.”

5. Bõe la y tõe n maan n noog y roagdbã ne a Zeova sũuri? (Yel-bũnã 22:6; 23:15, 24, 25)

⁵ Yãmb sã n tũud Biiblã saglsã b sẽn kõt yãmbã, na n yɩɩ y roagdbã noogo. Sẽn yɩɩd fãa Wẽnnaam sũur na n yɩɩ noogo, tɩ y zoodã me pãng paase. (Karm-y Yel-bũn 22:6; 23:15, 24, 25.) Woto pa kɩt tɩ y rat n dɩk a Zowas sẽn wa n yaa bilfã togs-n-taar sɩda?

6. Ãnd dãmb sagls la a Zowas sɩng kelgre, la baasa wãna? (2 Kibayã 24:17, 18)

⁶ A Zowas yam-yãkr nins sẽn pa yɩ sõma wã sẽn wilgd tõnd bũmb ninga. A Zehoyada kũumã poore, a Zowas baoo zo-wẽnse. (Karm-y 2 Kibay 24:17, 18.) A yãka yam n kelg Zida nanambs nins sẽn pa nong a Zeova wã. Y na n sak n deegame t’a Zowas ra tog n zãaga a meng ne nin-kãensã sẽn tʋmd tʋʋm-wẽnsã. (Yel. 1:10) La a yãka yam n kelg b sagl-wẽnsã. A Zakari sẽn yaa a Zowas pʋgdb biigã sẽn bao n na n sagl-a wã, a kɩtame tɩ b kʋ-a. (2 Kib 24:20, 21; Mat. 23:35) Sɩd yaa wẽnem la yalemd tɛkẽ! A Zowas vɩɩmã sɩnga sõma, la bʋko a wa n lebga wẽn-kɩɩs la nin-kʋʋda. Sẽn na n baase, yẽ meng tʋm-tʋmdbã n wẽneg n kʋ-a. (2 Kib 24:22-25) A Zowas sã n da kell n kelg a Zeova la neb nins sẽn nong a Zeova wã, a vɩɩmã ra pa na n baas woto ye. Yam-bʋg la y tõe n dɩk kiba-kãngã pʋgẽ?

7. Nin-bʋs buud zood la y segd n bao? (Ges-y fotã me.)

⁷ Yam d sẽn tõe n dɩk a Zowas kibarã pʋgẽ yaa tɩ d segd n baoo zo-rãmb sẽn tõe n naf-do, rat n yeel tɩ zo-rãmb sẽn nong a Zeova la sẽn dat n noog a sũuri. D zo-rãmbã pa tog n yɩ d rog-taas bal ye. Tẽeg-y t’a Zowas zoa a Zehoyada yʋʋmã ra yɩɩd-a-la hal zĩig sẽn zãre. Y zo-rãmbã wɛɛngẽ, sok-y y meng yaa:  ‘B sõngda maam tɩ m tẽebã pãng paasdẽ bɩ? B sagenda maam tɩ m tũud Wẽnnaam noyã bɩ? B nong n gomda a Zeova la sɩdã yell bɩ? B tũuda Wẽnnaam noyã bɩ? M sã n wa tudgi b remsd-m lame bɩ?’ (Yel. 27:5, 6, 17) Sɩd-sɩda y zo-rãmbã sã n pa nong a Zeova, pa zo-sõma ye. La y sã n tar zo-rãmb sẽn nong a Zeova, bɩ y modg tɩ y zoodã ra sãam ye. B na n sõngd-y-la wakat fãa.—Yel. 13:20.

8. Tõnd sã n tʋmda ne rezo sosiyo-rãmbã, bõe yell la d segd n tagse?

⁸ Rezo sosiyo-rãmbã tõe n sõng-y lame tɩ y paamd y zakã rãmb la y zo-rãmbã kibaya. La neb wʋsg tũnugda ne rẽ n wilgd b mense, n ningd fot-rãmb la video-rãmb sẽn wilgd b sẽn tõog n da wall b sẽn maane. Y sã n tʋmda ne rezo sosiyo-rãmbã bɩ y sok y meng yaa: ‘Mam daabã yaa m wilgd m meng bɩ? Mam daabã yaa m keng m taabã raood bɩ, bɩ yaa b na pẽg-ma? Mam basdame tɩ neb nins sẽn tʋmd ne rezo sosiyo-rãmbã kɩtdẽ tɩ m tagsa wã toeemdẽ, tɩ m gomd goam sẽn pa sõma la m tar manesem sẽn pa sõma bɩ?’ Saam-biig a Nathan Knorr sẽn yɩ Siglgã taoor lʋɩtb Sull nedã yeelame yaa: “Ra bao-y n maan-y sẽn noom nebã ye. Bala y pa na n tõog n noog ned baa a ye sũur ye. Bao-y n noog-y-yã a Zeova sũuri, tɩ rẽ la y na n noog neb nins fãa sẽn nong a Zeova wã sũuri.”

9. Bõe la a Zeova sõng a Ozɩyas t’a maane? (2 Kibayã 26:1-5)

⁹ A Ozɩyas yam-yãkr nins sẽn yɩ sõma wã sẽn wilgd tõnd bũmb ninga. Rĩm a Ozɩyas sẽn wa n yaa bi-bɩɩgã, a ra yaa sik-m-meng soaba. A zãmsa “Wẽnnaam zoeese.” A vɩɩmdame n kaoos yʋʋm 68. La a vɩɩmã fãa la bala, a Zeova ning-a-la barka. (Karm-y 2 Kibay 26:1-5.) A Ozɩyas zaba ne Israyɛll bɛɛb wʋsg n tõoge, la a maan bũmb toor-toor n kogl Zerizalɛm. (2 Kib 26:6-15) Yaa vẽeneg t’a Ozɩyas sũur da nooma ne bũmb nins fãa Wẽnnaam sẽn sõng-a t’a maanã.—Koɛ. 3:12, 13.

10. A Ozɩyas yɛlã baasa wãna?

¹⁰ A Ozɩyas yam-yãkr nins sẽn pa yɩ sõma wã sẽn wilgd tõnd bũmb ninga. Rĩm a Ozɩyas ra minimame tɩ yaa yẽ sẽn yet la nebã maanda. Rẽ kɩtame t’a ra tagsdẽ t’a tõe n maana a sẽn dat fãa bɩ? Daar a ye, a Ozɩyas yãka yam n kẽ a Zeova roogẽ wã, n wuk a meng n na n yõog wisd tẽn-kugrã zugu. Rẽ yaool n yaa bũmb rĩm-dãmbã sẽn da pa tar sor n na n maane. (2 Kib 26:16-18) Maan-kʋʋdb kãsem a Azariya makame n na n gɩdg a Ozɩyase, la a sũurã yika wʋsgo. Bʋko, a Ozɩyas pa kell n maan sɩd ne a Zeova, t’a Zeova lob-a wãoodo. (2 Kib 26:19-21) A Ozɩyas sã n da kell n yɩ sik-m-meng soaba, a vɩɩmã ra na n baasa neere!

11. Bõe la d tõe n maan n wilg tɩ d yaa sik-m-meng soaba? (Ges-y fotã me.)

¹¹ A Ozɩyas sẽn wa n paam pãngã, a yĩmame tɩ yaa ne a Zeova sõngr la a sẽn tõog n maan bõn-kãsemsã. Yam-bʋg la d tõe n dɩk a kibarã pʋgẽ? D segd n tẽegdame tɩ yaa a Zeova n kõt tõnd bõn-sõma nins d sẽn tarã, la a sõngd tõnd tɩ d tʋmd a tʋʋmã. D pa segd n wukd d mens bũmb nins d sẽn tõogd n maandẽ wã yĩng ye. Yaa a Zeova la d segd n pẽg rẽ yĩnga. b (1 Kor. 4:7) D segd n sika d  meng n sak n deeg tɩ d yaa ned sẽn pa zems zãnga, n mi n dat saglse. Saam-biig sẽn tar yʋʋm pis-yoob la zak yeelame: “Ned sã n wilg-m tɩ m kongame, m pa yikd m sũur wall n koms raood ye. M sã n mi n tudg n maan bũmb tɩ b sagl-ma, m modgd n remsame la m ket n tũud a Zeova ne m sũur fãa.” D sã n sak a Zeova la d kell n yɩ sik-m-meng soaba, d vɩɩmã na n talla barka.—Yel. 22:4.

12. Wãn to la a Zoziyas bao a Zeova a sẽn wa n yaa bi-bɩɩgã? (2 Kibayã 34:1-3)

¹² A Zoziyas yam-yãkr nins sẽn yɩ sõma wã sẽn wilgd tõnd bũmb ninga. A Zoziyas sẽn wa n sɩng a Zeova baoobã t’a yaa bi-bɩɩga. A ra baood n bãnga a Zeova la a maan a raabã. La yɛlã ra pa nana ne-a ye. Wakat kãng tɩ neb wʋsg ra tũuda wẽn-faado. Dẽnd a Zoziyas ra segd n talla raood n teel tũudum hakɩɩkã. A sɩd talla raood me. Nand t’a Zoziyas ta yʋʋm pisi, a sɩnga ziri tũudmã menesg Israyɛll soolmẽ wã.—Karm-y 2 Kibay 34:1-3.

13. Y sã n dɩk y meng n kõ a Zeova, wãn to la y segd n vɩɩmde?

¹³ Baa y sã n ket n yaa bilfu, y tõe n yãka yam n dɩk a Zoziyas togs-n-taare, n bao a Zeova, la y bao n bãng a sẽn yaa Wẽnnaam ning buudã. Y sã n maan woto, na n kɩtame tɩ y rat n dɩk y meng n kõ-a. Y sã n dɩk y meng n kõ a Zeova, wãn to la y segd n vɩɩmde? A Luk sẽn deeg lisg t’a tar yʋʋm 14 yeelame: “Masã tɛka, yaa a Zeova raabã maanego, la modg t’a sũur yɩ noogã n pak maam n yɩɩda.” (Mark 12:30) Sã n yaa woto la yãmb me rata, y na n paama bark wʋsgo.

14. Togs-y kibay sẽn wilgd kom-bɩɩs sẽn dɩkd rĩm a Zoziyas togs-n-taar to-to.

¹⁴ Zu-loe-bʋs la kom-bɩɩs nins sẽn tũud a Zeova wã segda? A Zowan sẽn deeg lisg t’a tar yʋʋm 12 yeelame t’a karen-bi-taasã ra pẽdgd-a lame n dat t’a yũ sɩgaare. Sẽn na yɩl n paam raood n zãgse, a Zowan tẽegdame tɩ sɩgaarã tõe n sãama a laafɩ wã, la sãam yẽ ne a Zeova zoodã. A Rasɛll sẽn deeg lisg t’a tar yʋʋm 14 wilga bũmb ning sẽn sõngd-a t’a tõogd n maood  ne zu-loees nins a sẽn segd lekollẽ wã. A yeelame: “Wakat fãa, m modgdame n baood bũmb sẽn na n tẽeg maam a Zeova la Biiblã yelle. Wala makre, d sã n wa zãmsd kʋdemdã yɛla, m mi n tẽega Biiblã kibar wall bãngr-gomd yelle. Wall m sã n mi n sõsd ne neb lekollẽ wã, m tẽegda vɛrse m sẽn tõe n karem tɩ naf-ba.” Tõe tɩ zu-loees nins y sẽn segdã yaa toor ne rĩm a Zoziyas rẽndã. La y tõe n talla yam la y maan sɩd wa yẽ. Y sã n maood ne zu-loees y bi-bɩɩlem wakate, na n sõng-y lame tɩ y wa tõog n mao ne zu-loees a taaba.

15. Bõe n sõng a Zoziyas t’a maan sɩd ne a Zeova? (2 Kibayã 34:14, 18-21)

¹⁵ Rĩm a Zoziyas sẽn wa n lebg kãsmã, a kɩtame tɩ b sɩng wẽnd-doogã manegre. B sẽn wa n manegd wẽnd-doogã, b yãa “Tõogã a Zeova sẽn da kɩt t’a Moyiiz kõ-bã.” Rĩmã sẽn wʋm sebrã karengã, a maana bũmb zĩig pʋgẽ sẽn na yɩl n tũ sebrã sẽn yetã. (Karm-y 2 Kibay 34:14, 18-21.) Yãmb nongẽ lame n karemd Biiblã daar fãa bɩ? Tõe tɩ y tõogd n karemd-a-la daar fãa. La noom-y lame bɩ? Yãmb gʋlsda vɛrse-rãmb sẽn tõe n sõng yãmb bɩ? A Luk sẽn yaa saam-biig ning yell d sẽn zoe n gomã baoo sebr n gʋlsd bũmb nins a sẽn yãt tɩ noom-a wã. Yãmb me sã n maand woto, tõe n sõng-y lame tɩ y tẽegd vɛrse-rãmb nins sẽn noom-yã, wall yam ning y sẽn dɩkd karengã pʋgẽ wã. Yãmb sã n bãngd Biiblã la y nong-a n paasdẽ, y na n maneg n dat n tũu a Zeova. Sẽn paase, Wẽnnaam Gomdã sẽn sõng rĩm a Zoziyas to-to t’a maan sẽn yaa tɩrgã, a na n sõnga yãmb me woto.

16. Bõe n kɩt t’a Zoziyas tudg n maan bũmb tɩ tũ ne a yõore? Yam-bʋg la d tõe n dɩk rẽ pʋgẽ?

¹⁶ A Zoziyas yam-yãkr nins sẽn pa yɩ sõma wã sẽn wilgd tõnd bũmb ninga. A Zoziyas sẽn wa n tar yʋʋm 39 wã, a tudg n maana bũmb sẽn tũ ne a yõore. A teega a menga, n pa kos a Zeova t’a wilg-a sor ye. (2 Kib 35:20-25) Baa d yʋʋmã sẽn zem to-to, wall d sẽn sɩng  Biiblã zãmsg sẽn kaoos to-to, d segd n ket n baooda a Zeova. Woto baoodame tɩ d pʋʋsd-a wakat fãa n kotẽ t’a wilg-d sore, n zãmsd a Gomdã la d kelgd kiris-neb tẽeb sẽn bɩ saglse. D sã n maand woto, na n sõng-d lame tɩ d ra wa maan yel-wẽn-kãsenga, la sõng-d me tɩ d paam sũ-noogo.—Zak 1:25.

17. Zida rĩm-dãmb a tãabã kibayã zãmsda tõnd bõe?

¹⁷ Bũmb wʋsg sẽn be yamleoog la y tõe n maan y bi-bɩɩlem wakate. A Zowase, a Ozɩyas ne a Zoziyas kibayã wilgdame tɩ kom-bɩɩsã tõe n yãka yam sẽn yaa sõma, la b maan sẽn noom a Zeova. Yaa sɩd tɩ rĩm-kãens tudgame n maan bũmb kẽer tɩ wa ne zu-loeese, la y sã n dɩk b togs-n-taar bũmb nins b sẽn maan tɩ yaa sõma wã wɛɛngẽ, la y zãag y mens ne bũmb nins b sẽn tudg n maanã, y vɩɩmã na n yɩɩ sõma.

18. Biiblã kiba-bʋs n wilgd tɩ y vɩɩmã tõe n yɩɩ sõma? (Ges-y fotã me.)

¹⁸ Biiblã pʋgẽ, b gomda kom-bɩɩs a taab sẽn bao a Zeova zoodo, n ta a yam tɩ b vɩɩmã yɩ sõma yelle. Wala makre, a Davɩɩde. A sẽn wa n yaa bi-bɩɩgã, a yãka yam n tũ Wẽnnaam, n wa lebg rĩm sẽn kell n maan sɩd ne-a. Yaa sɩd tɩ wakat n zĩnd t’a tudg n maan sẽn pa sõma, la baa ne rẽ, a Zeova ra getame t’a yaa ned sẽn maand sɩd ne-a. (1 Rĩm. 3:6; 9:4, 5; 14:8) D sã n zams a Davɩɩd kibarã, a sẽn maan sɩd ne a Zeova to-to wã na n kenga d raoodo, tɩ tõnd me maan sɩd ne a Zeova. Y leb n tõe n zãmsa a Mark wall a Tɩmote kibarã. Y na n yãame tɩ b sɩnga a Zeova tũub hal b yãadmẽ, n kell n tũ-a ne b sũur fãa. B sẽn yãk yam n tũ a Zeova wã yɩ-a-la noogo. Bãmb me paama sũ-noog wʋsgo.

19. Y vɩɩmã tõe n yɩɩ wãn to?

¹⁹ Y vɩɩmã sẽn na n wa yɩ to-to wã bee ne y sẽn vɩ to-to rũndã-rũndã wã. Y sã n teeg a Zeova n pa teeg y meng tagsgo, a na n sõng-y lame tɩ y yãkd yam sẽn yaa sõma. (Yel. 20:24) Y na n paama vɩɩm sẽn tar bark la sũ-noogo. Tẽeg-y t’a Zeova nanda bũmb nins y sẽn maand yẽ yĩngã. Bũmb pa be t’a yõodã yɩɩd d sẽn na n tũ d saasẽ Ba wã sẽn nong-dã ne d sũur fãa ye.