1. Wãn to la Biiblã bilgd nonglem hakɩɩkã?

 NONGLMÃ “bug-witmã yaa wa bugum sẽn dɩte, a Zah bug-witmã. Koom sẽn zoet ne pãng pa tõe n kiis nonglem ye. Kʋɩls pa tõe n kãag-a n loog ye.” b (Sal. yɩɩl. 8:6, 7) Ad b sẽn bilg nonglem hakɩɩkã to-to wã sɩd bee yamleoogo! B sẽn bilg-a to-to wã kengda sẽn kẽ-b kãadmã raoodo. Y tõe n nonga taab ne nonglem hakɩɩka.

2. Bõe la neb sẽn kẽ kãadem tõe n maan tɩ b nonglmã pãng ra booge?

² Neb sẽn kẽ kãadem sã n dat tɩ b nonglmã kell n tall pãnga, bee ne b ned kam fãa modgre. Yaa wa raad bugum. A tõe n dɩtame n pa kiidẽ, la yaa f sã n paasd raadã. F sã n bas bugmã n pa tusdẽ, a na n kiime. Woto me, pag ne a sɩd sã n paasd b zems-n-taarã pãnga, b nonglmã tõe n kell n talla pãng wakat fãa. Wakat ninga, neb sẽn kẽ kãadem nonglem tõe n wa boogame, sẽn yɩɩd fãa b sã n wa maood ne ligd zu-loeese, bãaga wall kambã wubri. Yãmb sã n kẽe kãadem, bõe la y tõe n maan t’a “Zah bug-witmã” kell n wid y kãadmã pʋgẽ? Sõs-kãngã pʋgẽ, d na n yãa bũmb a tãab y sẽn tõe n maan n paas y zems-n-taarã pãnga, la y tall sũ-noog y kãadmã pʋgẽ. c

3. Pag ne a sɩd sã n tar zood sõma ne a Zeova, wãn to la rẽ na n sõng-b tɩ b nonglmã kell n tall pãnga? (Koɛɛg soaba 4:12) (Ges-y fotã me.)

³ Pag ne a sɩd segd n paasda bãmb ne a Zeova zoodã  pãnga, sẽn na yɩl t’a “Zah bug-witmã” ket n wit b kãadmã pʋgẽ. Wãn to la rẽ tõe n sõng-b b kãadmã pʋgẽ? Pag ne a sɩd sã n modgd n paasd bãmb ne b saasẽ Ba wã zoodã pãnga, b na n tũuda a saglsã. Rẽ na n sõng-b lame tɩ b tõog n mao ne zu-loeese, wall b gil zu-loees sẽn tõe n boog b nonglmã. (Karm-y Koɛɛg soab 4:12.) Neb tẽeb sẽn tar pãng modgdame n dɩkd a Zeova togs-n-taare, n bɩɩsd zʋg-sõma toor-toor wala sõmblem, sũ-mare, la b yaa sug-kõatba. (Efɛɛ. 4:32–5:1) Pag ne a sɩd sã n bɩɩsd zʋg-sõma kãensã, kɩtdame tɩ yaa nana tɩ b nonglmã pãng paasdẽ. Saam-bi-poak a ye yʋʋr sẽn boond t’a Lena sẽn kẽ kãadem sẽn yɩɩd yʋʋm 25 masã wã yeelame: “Yaa nana tɩ f nong ned tẽeb sẽn tar pãnga, la f waoog-a.”

4. Bõe yĩng t’a Zeova yãk a Zozɛf ne a Maari tɩ b na n yɩ Mesi wã roagdba?

⁴ D gom Biiblã kibar a ye yelle. A Zeova sẽn wa n dat n yãk neb a Davɩɩd yagensã sʋk tɩ b yɩ Mesi wã roagdbã, a yãka a Zozɛf ne a Maari. Bõe yĩnga? B yiibã fãa ra tara zood sõma ne a Zeova. Sẽn paase, a Zeova ra miime tɩ b ra na n lʋɩɩsa yẽ raabã taoor b kãadmã pʋgẽ. Yãmb a sẽn kẽ-b kãadmã, yam bʋg la y tõe n dɩk a Zozɛf ne a Maari mak-sõngã pʋgẽ?

5. Yam bʋg la pʋg-sɩdbã tõe n dɩk a Zozɛf nengẽ?

⁵ A Zozɛf ra sakdame t’a Zeova wilgd-a sore, tɩ kɩt t’a ra yaa sɩd-sõngo. Na maan naoor a tãab la Wẽnnaam wilg-a bũmb toor-toor a sẽn da segd n maan a zakã rãmb yĩnga. Wakat fãa, a saka zĩig pʋgẽ, baa sã n da pa nana ne-a. (Mat. 1:20, 24; 2:13-15, 19-21) A Zozɛf sẽn da basd t’a Zeova wilgd-a sorã, a tõog n kogla a Maari, n teel-a la a ges a yelle. Tags-y n ges-y a Zozɛf manesmã sẽn da kɩt t’a Maari nong-a la a waoogd-a to-to! Pʋg-sɩdba, y tõe n maana wa a Zozɛfe, n baood Biiblã sagls sẽn na n sõng-y tɩ y ges y zakã rãmb yelle. d Y sã n tũud sagl-kãens baa sã n pa nana ne-yã, y wilgdame tɩ y nonga y pagã, la y paasd y kãadmã pãnga. Saam-bi-poak a ye sẽn be Vanuatu, n kẽ kãadem yʋʋm 20 la zak woto yeelame: “M sã n neẽ tɩ m sɩdã baooda sagls a Zeova nengẽ la a tũudẽ, kɩtdame tɩ m maneg n waoogd-a. M yam gãeeme, la m tar bas-m-yam ne a yam-yãkr fãa.”

6. Yam bʋg la pagbã tõe n dɩk a Maari nengẽ?

⁶ A Maari mengã ra tara zood sõma ne a Zeova. A tẽebã ra pa tik bũmb nins a Zozɛf sẽn da maandã bal ye. A ra mii Gʋls-sõamyã sõma. e Sẽn paase, a ra baooda sẽk n bʋgsd Gʋls-sõamyã zugu.  (Luk 2:19, 51) Sãmbg kae t’a Maari tẽebã ra kɩtame t’a yaa pʋg-sõngo. Rũndã-rũndã, pagb wʋsg n modgd n dɩkd a Maari togs-n-taare. Saam-bi-poak a ye yʋʋr sẽn boond t’a Emiko yeelame: “Mam sẽn wa n nan pa kẽ kãadmã, m da yãka wakat takɩ n zãmsd Biiblã. La d kãadmã poore, mam sɩdã sẽn da pʋʋsd tõnd yĩng wakat fãa wã, la a lʋɩt taoor zag pʋgẽ Biibl zãmsgã sasa wã, m wa n mikame tɩ m tẽebã tika bũmb ning a sẽn da maandã bal zugu. M wa n bãngame tɩ yaa maam n segd n modge, tɩ maam ne a Zeova zoodã pãng paasdẽ. Masã, m yãka wakat takɩ m Wẽnnaamã yĩnga, n pʋʋsdẽ, n karemd Biiblã la m bʋgsd a tagsa wã zugu.” (Gal. 6:5) Pagba, y sã n modgd n ket n paasd yãmb ne a Zeova zoodã pãnga, y sɩdbã na n maneg n pẽg-y lame la b nong-yã.—Yel. 31:30.

7. Yam bʋg la sẽn kẽ-b kãadmã tõe n dɩk a Zozɛf ne a Maari sẽn da naagd taab n tũud a Zeova wã pʋgẽ?

⁷ A Zozɛf ne a Maari ra naagda taab n maand bũmb toor-toore, sẽn na yɩl n paas bãmb ne a Zeova zoodã pãnga. B ra miime tɩ tara yõod tɩ zak neb naagd taab n waoogd a Zeova. (Luk 2:22-24, 41; 4:16) B zakã nebã sẽn wa n lebgd wʋsgã, tõe tɩ ra pa le yaa nana ne-b ye. La b ra ket n modgdame. Ad sɩd yaa mak-sõng tɛkẽ sẽn kẽ-b kãadmã yĩnga. Wa a Zozɛf ne a Maari, yãmb me sã n tara kamba, tõe n yɩɩ toog tɩ y kẽnd tigissã, wall y yãk wakat takɩ y zak pʋgẽ Biibl zãmsgã yĩnga. Tõe n yɩɩ toog me tɩ yãmb y yiibã yãk wakat takɩ n zãmsd Biiblã, la y naagd taab n pʋʋsdẽ. La tẽeg-y tɩ y sã n naagd taab n tũud a Zeova, yãmb ne yẽ zoodã pãng paasdame, tɩ yãmb y yiibã me nonglmã paasdẽ. Woto wã, lʋɩɩsd-y-yã a Zeova tũubã taoor y kãadmã pʋgẽ.

8. Neb sã n tar zu-loɛɛg b kãadmã pʋgẽ, bõe la b tõe n maan tɩ b zak pʋgẽ Biibl zãmsgã naf-ba?

⁸ La y sã n tar zu-loees y kãadmã pʋgẽ, bõe la y tõe n maane? Tõe tɩ y yamã ka be y na naag taab n maand zak pʋgẽ Biibl zãmsg ye. Sã n yaa woto, sẽn na yɩl n sɩnge, bɩ y sõs bũmb sẽn be yamleoog zug koɛɛg-koɛɛga, bũmb sẽn noom yãmb y yiibã. Rẽ na n paasa y nonglmã la y zems-n-taarã, la kɩt tɩ y tʋll n naagd taab n tũud a Zeova.

9. Bõe yĩng tɩ pag ne a sɩd segd n baood sẽk n be ne taaba?

⁹ Yãmb a sẽn kẽ-b kãadmã, y sã n baood sẽk n nong n be ne taaba, y nonglmã pãng me tõe n kell n paasame. Y sã n maand woto, na n sõng-y lame tɩ y maneg n bãng y to wã tagsa, la a sẽn nonge. Y pa na n zãag taab ye. (Sɩng. 2:24) D ges a Lilia ne a Ruslan sẽn gũus n ges bũmb ning sẽn maan b kãadmã poor bilfã. B kẽe kãadem sẽn yɩɩd yʋʋm 15 masã. A Lilia sẽn yaa pagã yeelame: “D wa n bãngame tɩ d ra pa na n paam sẽk wʋsg n be ne taab wa d sẽn da tẽedã ye. Beoog sẽn vẽeg fãa yaa tʋʋma, zakã tʋʋma, tɩ kambã yell gesg me wa kẽ sʋka. D wa n gesame tɩ d sã n pa baood sẽk n be ne taaba, d na n wa zãaga taaba.”

10. Wãn to la sẽn kẽ-b kãadmã tõe n tũ saglg ning sẽn be Efɛɛz rãmb 5:15, 16 pʋgẽ?

¹⁰ Bõe la pag ne a sɩd tõe n maane, n paamd sẽk n be ne taaba? Y tõe n baoo sẽk wall y yãk wakat takɩ, n paamd n be ne taaba. (Karm-y Efɛɛz rãmb 5:15, 16.) Saam-biig a ye sẽn be Nizeria t’a yʋʋr boond t’a Uzondu yeelame: “M sã n wa sigind m sẽka, m yãkda wakat takɩ maam ne m paga sẽn tõe n zĩnd ne taaba, la m pa basd tɩ bũmb tiis rẽ ye.” (Fili. 1:10) A  Anastasia yaa tigims sull yel-gɛt a ye sẽn be Moldavi paga. A siginda a sẽkã sõma. Ad a sẽn yeele: “M modgdame n tʋmd tʋʋm nins m sẽn segd n tʋmã, wakat ning m sɩdã sẽn wat n tʋmd tigimsã tʋʋmã. Woto, d tʋʋmã poore, d paamdame n be ne taaba.” La y tʋʋmã sã kɩt tɩ yaa toog ne yãmb tɩ y paamd sẽk n be ne taaba?

11. Bõe la a Akila ne a Pirsill ra naagd taab n maandẽ?

¹¹ Sẽn kẽ-b kãadmã tõe n dɩka a Akila ne a Pirsill togs-n-taare. Pĩnd wẽndẽ kiris-neb wʋsg ra nong-b lame. (Rom. 16:3, 4) Biiblã pa togs bũmb wʋsg b kãadmã wɛɛngẽ ye. La a wilgame tɩ b ra naagda taab n tʋmdẽ, n moond koɛɛgã, la b sõngd neb a taaba. (Tʋʋ. 18:2, 3, 24-26) Sɩd me Biiblã pʋgẽ, b pa pʋt a Akila yʋʋr n pa pʋd a Pirsill yʋʋr ye.

12. Bõe la pag ne a sɩd tõe n maane, n paamd sẽk n be taaba? (Ges-y fotã me.)

¹² Wãn to la sẽn kẽ-b kãadmã tõe n dɩk a Akila ne a Pirsill togs-n-taare? Tags-y bũmb nins yãmb ned kam fãa sẽn tog n maanã yelle. Y tõe n naaga taab n maand bõn-kãens kẽer bɩ? Wala makre, a Akila ne a Pirsill ra naagda taab n moond koɛɛgã. Yãmb me wae n naagda taab n moond koɛɛgã bɩ? A Akila ne a Pirsill ra naagda taab n tʋmdẽ me. Tõe tɩ yãmb ne y pagã wall y sɩdã pa tʋmd tʋʋm-yɛng ye. La y tõe n naagda taab n tʋmd zakã tʋʋm bɩ? (Koɛ. 4:9) Y sã n naagd taab n tʋmd tʋʋm kẽere, y paamdame n sõngd taaba, la y paamd weer n sõsda. A Robert ne a Linda sẽn kẽ kãadem yʋʋm 50 la zak la woto. A Robert yeelame: “Togs sɩda, d pa tar sẽk wʋsg n tõe n naagd taab n kokd pemsem ye. La m sã n wa pegd laasã tɩ m pagã waasdẽ, wall m sã n wa yi n manegd fɩlɛɛr-dãmbã tɩ m pagã sõngd maam, noom-m-la wʋsgo. D sã n naagd taab n tʋmdẽ, d paamdame n be ne taaba, tɩ d nonglmã me paasdẽ.”

13. Bõe la pag ne a sɩd segd n maane, tɩ song-b tɩ b maneg n pẽneg taaba?

¹³ Tẽeg-y tɩ y sã n be roog a ye ne taab bal pa rat n yeel tɩ y pẽe taab ye. Saam-bi-poak a ye sẽn be Berzill yeelame: “Rũndã-rũndã, bũmb wʋsg n be d sẽn tõe n maan n kok pemsem. M yãame tɩ lebga nana tɩ d tags tɩ d sẽn be ro-yɛng ne taabã bala, d pẽe taaba. La m bãngame tɩ d sã n be ro-yɛng ne taab bal pa sek ye. M segdame me n wilg m sɩdã t’a yell pak-m lame.” D ges a Bruno ne a pag a Tays, sẽn wilg to-to tɩ b ned kam fãa yell paka a to. A Bruno yeelame: “D sã n wa paam sẽk n be ne taaba, ned kam fãa rɩgenda a portaabl kɛɛnga, tɩ d paam n dɩ wakat kãng yõodã sõma.”

14. Pag ne a sɩd sã n mi n be ne taab tɩ pa yãkd nenga, bõe la b tõe n maane?

¹⁴ La yãmb ne y pagã wall y sɩdã sã n mi  n be ne taab tɩ pa yãkd nenga? Tõe tɩ y sẽn get yɛlã to-to wã pa yembre, wall y mi n wa yika taab sũuri. Bõe la y tõe n maan tɩ sõng-yã. Tẽeg-y raadã bugmã yell d sẽn gom tɩ loogã. Bugmã pa tiigd n yãng a toor ye. D segd n deng n ninga ra-zeremse, n yaool n wa paasd ra-giisi. Woto me, daar fãa y tõe n baoo sẽk bilf n zĩnd ne taaba. Modg-y n maand-y bũmb yãmb y yiibã fãa sẽn nonge, la pa bũmb sẽn na n wa ne no-koɛɛm ye. (Zak 3:18) Y sã n sɩng bilf-bilfu, y nonglmã pãng me na n paasdame.

15. Bõe yĩng tɩ yaa tɩlɛ tɩ pag ne a sɩd waoogd taaba, sẽn na yɩl tɩ b nonglmã pãng paasdẽ?

¹⁵ Kãadem pʋgẽ, waoog taabã tara yõod wʋsgo. Yaa wa pemsem sẽn kɩtd tɩ bugum wit sõma wã. Pemsem sã n kae, bugum kiida tao-tao. Woto me, neb sẽn kẽ kãadem sã n pa waoogd taaba, b nonglmã me tõe n booga tʋʋl-tʋʋlle. La pag ne a sɩd sã n modgd n waoogd taaba, sõngdame tɩ b nonglmã wit wa bugum. Sɩd me, tẽeg-y tɩ pa yãmb sẽn get tɩ y waoogda y pagã wall y sɩdã bal n pak ye. Yaa yẽ sã n sɩd neeme tɩ y waoogd-a lame wã n tar yõod n yɩɩda. A Penny ne a sɩd a Aret kẽe kãadem sẽn yɩɩd yʋʋm 25 masã. A Penny yeelame: “D sẽn waoogd taabã kɩtame tɩ d zakã pʋgẽ vɩɩm be yamleoogo. Ned fãa togsda a tagsg n pa yɛɛsdẽ ye. Bala ned kam fãa getame t’a to tagsg tara yõodo.” Dẽnd bõe la y tõe n maane, tɩ y pagã wall y sɩdã sɩd neẽ tɩ y waoogd-a lame? D gom a Abrahaam ne a Saara yelle.

16. Yam bʋg la pʋg-sɩdbã tõe n dɩk a Abrahaam nengẽ? (1 Pɩyɛɛr 3:7) (Ges-y fotã me.)

¹⁶ A Abrahaam ra waoogda a Saara. A ra kelgda a Saara, la a tagsd n get a manesem sẽn tõe n yɩ to-to yɛl kẽer wɛɛngẽ. Daar a ye, bũmb n wa n maan t’a Saara sũur sãame. La a pelga a pʋg n togs a Abrahaam a sẽn tagsde, hal n ning-a taale. A Abrahaam leoka a Saara gãsd bɩ? Ayo. A ra miime t’a Saara yaa pag sẽn sakd a sɩda, la a teend-a. A Abrahaam maaga a yĩng n kelg-a, la a bao n na n welg yellã. (Sɩng. 16:5, 6) Yam bʋg la d tõe n dɩk b kibarã pʋgẽ? Pʋg-sɩdba, yaa yãmb n tog n yãkd yam bũmb toor-toor wɛɛngẽ y zakã rãmb yĩnga. (1 Kor. 11:3) La sẽn na yɩl n wilg tɩ y nonga y pagã, y segd n deng n bao n bãnga a tagsgo, n yaool n bãng n yãk yam. Sẽn yɩɩd fãa, sã n yaa yell sẽn pak-a wɛɛngẽ. (1 Kor. 13:4, 5) Wakat ninga, y pagã tõe n maanda yɩɩr bũmb poorẽ, n dat n togs a tagsgo. Yãmb maagda y yĩng n kelg-a, n wilg t’a yell pak-y lame bɩ? (Karm-y 1 Pɩyɛɛr 3:7.) A Angela ne a Dimitry kẽe kãadem sẽn kolg yʋʋm 30 masã. A Angela wilga bũmb ning a sɩdã sẽn maande, tɩ kɩt t’a neẽ t’a  sɩd waoogd-a lame. A yeelame: “M sũur sã n wa sãame, wall m sã n wa rat ned n gom ne, a Dimitry maagda a yĩng n kelgd maam wakat fãa. A maanda sũ-mar ne maam, baa m sã n wa gomd ne sũ-yikri.”

17. Yam bʋg la pagbã tõe n dɩk a Saara nengẽ? (1 Pɩyɛɛr 3:5, 6)

¹⁷ A Saara ra teenda a Abrahaam a yam-yãkr fãa pʋgẽ, tɩ wilgdẽ t’a ra waoogd-a lame. (Sɩng. 12:5) Vugri, neb n tiig n wa n na n kaag-ba, t’a Abrahaam yãk yam n na n maan bũmb n deeg-b sãando. A kosa a Saara t’a bas a sẽn da maandã, la a yik n maan bur wʋsgo. (Sɩng. 18:6) A Saara yɩɩ tao-tao, n maan a Abrahaam sẽn kos-a wã. Pagba, y tõe n dɩka a Saara togs-n-taar n teend y sɩdbã, b yam-yãkr fãa pʋgẽ. Y sã n maand woto, y paasda y kãadmã pãnga. (Karm-y 1 Pɩyɛɛr 3:5, 6.) A Dimitry sẽn yaa saam-biig ning yell d sẽn gom sull ning sẽn loogã pʋgẽ wã wilga a pagã sẽn maand to-to, tɩ kɩt t’a neẽ t’a waoogd-a lame. A yeelame: “M sũur nooma ne a Angela sẽn teend maam m yam-yãkr fãa pʋgẽ, baa sã n pa zems ne a sẽn da ratã. Baa m yam-yãkrã sã n pa wom bi-sõma, a pa ningd-m taal ye.” Ned sã n waoogd foo, sɩd yaa nana tɩ f nong-a!

18. Sẽn kẽ-b kãadmã sã n modg n kell n nong taaba, wãn to la rẽ na n naf-ba?

¹⁸ Rũndã-rũndã, a Sʋɩtãan raab yaa a sãam nonglem ning sẽn be kiris-nebã kãadmã pʋgẽ wã. A miime tɩ pag ne a sɩd sã n wa pa le nong taaba, b tõe n wa zãaga b meng ne a Zeova. La nonglem, hakɩɩk pa sat a bada! Woto wã, bɩ yãmb nonglmã yɩ wa nonglem ning yell b sẽn gom a Salomo yɩɩllã pʋgẽ wã. Yãk-y yam n lʋɩɩs a Zeova taoor y kãadmã pʋgẽ. Baood-y sẽk n mi n be ne taaba, la y waoogd taaba, n wilgdẽ tɩ y to wã yell pak-y lame. Y sã n maand woto, y kãadmã na n waooga a Zeova, soab ning nengẽ nonglem hakɩɩkã sẽn yitã. La wa raad sẽn wit ne pãngã, y nonglmã me na n kell n talla pãnga, hal y yõor tɛka.