YAA mam sẽn wa n tar yʋʋm 12 la m bãng tɩ m tara bũmb sẽn tar yõod n tõe n kõ m taabã. Tigis-kãsengẽ, saam-biig n sok maam m sã n dat n moona koɛɛgã. Baa m sẽn da zɩ n moonã, m leokame tɩ n-ye. Tõnd kẽnga moonegã zĩigẽ, t’a kõ maam seb-bõones sẽn gomd Rĩungã yelle, n bas n yeele: “Fo moon n tees ka, tɩ mam tees ka.” Rabeem ra tara maam. Baa ne rẽ, m sɩnga koɛɛgã mooneg zak-zaka. Pa yã n kaoos la sɛbã sa, hal tɩ ling-ma. M bãnga vẽeneg tɩ neb wʋsg n dat bũmb ning m sẽn tar n tõe n kõ-bã.

Mam doga yʋʋmd 1923, Ãngeletɛɛr tẽn-bil sẽn boond tɩ Chatham, Kent soolmẽ wã. Rẽ tɩ dũni-gill pipi zabrã saame, tɩ nebã ra tẽed tɩ vɩɩmã na n lebga noogo. La sẽn pa yɩ woto wã, mam roagdbã ne neb wʋsg sũy sãamame. Baptist tũudmã taoor dãmb sẽn da bas tɩ yaa b wẽnd-dotã pʋsẽ naamã baoob n pak-bã me ra sãamda m roagdbã sũuri. Mam sẽn wa n tar yʋʋm a wɛ la bala, m ma sɩnga a Zeova Kaset rãmbã tigissã kẽnde. Tigissã zĩigẽ, saam-bi-poak n da tar Biiblã ne La Harpe de Dieu sebrã n zãmsd kambã. M da nonga bũmb nins a sẽn zãmsd tõndã.

M sẽn wa n tar yʋʋm piig la zakã, m da nong n togsda nebã pʋlem-nood nins sẽn be Wẽnnaam Gomdã pʋgẽ wã, hal tɩ noom-mã. M da wae n moonda zak-zak m ye. La m sã n wa tũud ned n moondẽ, m bãngda bũmb wʋsgo. Wala makre, maam ne saam-biig a ye yʋʋm sẽn vẽsg n da tabd wiid n debd moonegã zĩigẽ, n tek n yã tũudum taoor soab sẽn loogde, tɩ mam yeel yaa: “Bʋʋg la sẽn loogdã.” Saam-biigã yalsame, n sigi, n yeel maam tɩ m wa tɩ d tɩ zomb ra-giuugu. D sẽn zĩndã, a soka maam woto: “Ãnd n kõ foo sor tɩ f yeel tɩ ned yaa bʋʋga? D maan sũ-noog d sẽn tõe n kõ nebã bũmb ning d sẽn tarã, rat n yeel tɩ koe-noogã, la d bas bʋʋdã ne a Zeova.” Yʋʋm-kãens fãa, m bãnga bũmb wʋsg sẽn sɩd wilgd tɩ f sã n yaa kõata, f paamda sũ-noogo.—Mat. 25:31-33; Tʋʋ. 20:35.

Saam-biig a to me sẽn da kʋʋl sõnga maam tɩ m bãng tɩ f sã n dat n yɩ kõat sẽn paamd sũ-noogo, wakat ninga, yaa tɩlɛ tɩ f maan sũ-mare. A pagã ra pa nong a Zeova Kaset rãmbã ye. Daar a ye, saam-biigã yeela maam tɩ m wa tɩ d kul a yirã n tɩ rɩk maasg bilfu. A pagã sũur da puuda ne-a, a sẽn yi n moon koɛɛgã yĩnga, t’a wʋk te pake-rãmb n lob tõndo. Saam-biigã pa yik a sũur ye. A yõgma a noore, la a wʋk te wã n lebs a zĩigẽ. Yʋʋm a wãn  poore, a sũ-marã woma biisi, bala, a pagã lebga a Zeova Kaset soaba.

Yʋʋmd 1939 bõn-bɩʋʋng kiuugã, Gãrãnd Bertayn yika zabr ne Alemayn. Rẽ tɩ mam tara yʋʋm 16. Yʋʋmd 1940 tʋʋlg kiuugã, maam ne m ma reega lisg Dover. Yʋʋm-kãng sigr kiuugã, m da yasa tõnd doogã noore, n wa ne mobila sẽn loogd ne sodaas tusa. Yaa sodaas sẽn põs Dunkirk zabrẽ wã. Zabrã kɩtame tɩ b lebg wa neb sẽn pa mi b nense, la sẽn pa tẽed manegre. M da rata ne m sũur fãa n togs-b Wẽnnaam Rĩungã koe-noogã, tɩ b bãng tɩ manegr n wate. Kiis a wãn poore, Alemayn sɩnga bõmb-dãmb lobr Gãrãnd Bertayn. Yʋng fãa, Alemayn sɩls nins sẽn lobd bõmb-dãmbã ra pɩʋʋgda tõnd sẽn beẽ wã. Bõmb-dãmbã sẽn lʋɩt n maand bʋʋr to-to wã ra kẽesda tõnd rabeem wʋsgo. Beoogã sã n vẽege, d mikdame tɩ rot wʋsg siigame. Woto fãa kɩtame tɩ mam maneg n kɩs sɩd tɩ yaa Rĩungã bal la m segd n teege.

Yʋʋmd 1941 wã, m sɩnga tʋʋmd sẽn kõ-m sũ-noog wʋsgo. M lebga wakat fãa so-pakda. Mam da tʋmda Chatham tẽngã zĩig a ye b sẽn maand batayo-rãmba. Ra yaa tʋʋmd sẽn tar nafa wʋsgo, tɩ neb wʋsg rata. La a Zeova Kaset rãmbã ra zoe n miime tɩ kiris-ned pa segd n naag tẽnsã zabã pʋgẽ ye. Yʋʋmd 1941 wã tɛka, d bãngame me tɩ d pa segd n maan bũmb sẽn na n sõng tɩ b maan zab-teed ye. (Zã 18:36) Mam tʋʋmã zĩigẽ, b ra maanda zabr batayo-rãmba. Rẽ kɩtame tɩ m yãk yam n na n bas tʋʋmdã, n lebg wakat fãa so-pakda. B sẽn tʋm maam zĩig ning pipi yɩɩ Cirencester. Yaa tẽn-neer sẽn be Cotswolds soolmẽ wã.

Mam sẽn wa n tar yʋʋm 18, b kẽes-m-la bãens roogo, m sẽn zãgs tɩ m kõn kẽ sodaarã yĩnga. B sẽn kẽes maam roogẽ wã m ye, n lebs kʋɩlengã n wẽ kĩmm wã, rabeem-kãseng n kẽ-ma. La pa yã n kaoos la gũudbã ne neb a taab b sẽn da pag sɩng n sokd maam bũmb ning sẽn wa ne-m be wã ye. M bẽda rẽ, n togs-b m sẽn tẽed bũmb ninsã.

M sẽn wa n yi bãens roogẽ wã, b kosa maam tɩ m tɩ naag a Leonard Smith * n moon koɛɛgã Kent. Tõnd d yiibã fãa ra yita be. Sẽn na yɩl n lob bomb-dãmb Lõndre, Nazi-rãmbã sɩlsã ra segd n pɩʋʋga Kent. Yʋʋmd 1944 tɛkã, Nazi-rãmbã ra pidsda sɩls ne bõmb-dãmba, n kɩt tɩ b yɩk n tɩ lʋɩ n pusi. Yaa sɩls sẽn yɩgd tɩ ned kae b pʋgẽ n wẽndẽ ye. Sɩl-kãens sõor sẽn yɩɩd tusr n lʋɩ Kent n pusi. Tõnd sã n wʋm sɩlg bʋʋre, tɩ wa pa sɩɩ, d miime bal tɩ segõnd a wãn poore, a na n lʋɩɩme n pusgi. Nebã fãa ra zĩi ne  rabeem. Wakat kãng tɩ tõnd ra zãmsda Biiblã ne zak a ye neba. B ra yaa b nu. Tõnd mi n kẽe kut taabl tẽngre, tɩ roogã sã n na n sirg bɩ bũmb ra ta-d ye. Zakã neb fãa wa n deega lisgu.

Zabrã poore, m tɩ moona koɛɛgã yʋʋm a yiib Irlãnd disiid. D sẽn ta wã, d kẽnga zak-zaka, n yet nebã tɩ d yaa misioneer-dãmba, la tɩ d baooda ro-gãaga. D pʋɩɩ periodik-rãmb soayã noy me. D da pa mi tɩ d pa tõe n maan wa Ãngeletɛɛrã ye. La d ra segd n bãngame tɩ pa tõe n yɩ yembr ye. Bala, tẽngã neb wʋsg ra yaa katolik-rãmba. Rao n yeel t’a na n maana tõnd yelle, tɩ mam tɩ togs polɩɩs a ye, t’a leok yaa: “Tɩ fo yet tɩ m maan wãna?” D ra pa mi me tɩ prɛtr-dãmbã sẽn yeel n be ye. Ned sã n da sak n deeg tõnd sebre, b kɩtdame tɩ b yiis-a tʋʋma. B kɩtame meng tɩ b rig tõnd n yiis d roogẽ wã.

Tõnd wa n dɩka yam. D bãngame tɩ d sã n ta tẽngẽ, sẽn são yaa d sɩng moonegã zĩig sẽn zãr ne d sẽn gãẽ wã. Woto, zĩ-kãng prɛtrã sẽn nan pa mi tõndã, d paamd n sõsa ne nebã. Rẽ poor masã la d sõsd ne sẽn pẽ-b tõndã. Kilkenny, neb n sũ taab n na n bugs tõndo. La baa ne rẽ, d ra zãmsda Biiblã ne bi-bɩɩg naoor a tãab semen fãa. Sõng nebã tɩ b bãng Biiblã sẽn yetã ra nooma maam wʋsgo. Kɩtame tɩ m gʋls n kos n na n kẽng Gileaad lekollã.

M kẽnga Gileaad lekollã Niuyork n tɩ karem kiis a nu. B tʋma maam ne m karen-bi-taas a tãab tɩ d na n tɩ moon koɛɛgã tẽn-bõonesã sẽn be Karayiib mogrã sʋkã. Yʋʋmd 1948 sɩpaolg kiuugã, tõnd kẽe batayo woglem sẽn ta metr 18 tɩ b boondẽ tɩ Sibia, n yi Niuyork. M da zɩ n kẽ batayo ye. Kɩtame tɩ m sũur da noomẽ. Tõnd nin-yend n da mi batayo wẽneb sõma. A yʋʋr la a Gust Maki. A wilga tõnd d sẽn tõe n dʋʋs batayo pɛɛl to-to wall n sik-ba, d sẽn tõe n maan n da menem mogrã zugu, la d sẽn tõe n maan to-to d sã n wa segd sebgo. A Gust tõog n wẽna batayo wã rasem 30, hal tɩ d ta Bahamas baa ne seb-kãsemsã.

D sẽn moon koɛɛgã Bahamas koom-sʋk tẽn-bõonesã kiis a wãn bala, d kẽe batayo wã n kẽng Leeward ne Windward. Yaa koom-sʋk tẽn-bõones wʋsg sẽn be Ilvɩɛrz ne Tirnite sʋka. Ned sã n yi Ilvɩɛrz n na n pasg tẽn-kãens n ta Tirnite, yaa kilo 800. Yʋʋm a nu la d moon be, la d sẽn moon n tɩ yɩɩd yaa tẽns nins a Zeova Kaset soab baa a ye sẽn kaẽ wã. Wakat ning menga, d maanda semen-dãmb n pa tõe n tool lɛtre, wall n paam lɛtr ned sẽn tool-d ye. La d sũy ra nooma wʋsgo, bala, d ra paam n gomda a Zeova yell koom-sʋk tẽnsẽ wã.—Zer. 31:10.

Tõnd sã n ta tẽngẽ, nand tɩ d sig menga, nebã wat n gũma tõnd n na n ges d sẽn yaa b rãmba. Kẽer ra nan zɩ n yã tõnd batayo wã buudu, tɩ sãnda me zɩ n yã nasaara ye. Tẽn-kãens rãmbã ra nonga neba, la b mi Biiblã goam sõma. Naoor wʋsgo, b kõo tõnd zĩm-maasa, avoka la nanguri. Vɩʋʋgã ra pa waoog d batayo wã pʋgẽ ye. La yaa be la d ra segenda, n gãe, la d pɛgd d futã.

Tõnd yita batayo wã pʋgẽ, n gilg n sõs ne nebã daarã tõre. D boond-b lame tɩ b wa kelg sõsg sẽn wɛgsd Biiblã goama. Zĩigã sã n wa sɩng sobgre, d wẽeda batayo wã lombre. Tẽngã neb sã n wa watẽ, f sã n tool n gese, bee yamleoogo. Lãmp-rãmbã b sẽn zãadã yaa wa ãds sẽn be tãng zug n sigda. Nebã mi n taa koabga. B mi n paame n yõk sogsg hal tɩ zĩigã zʋʋge. B ra nonga yɩɩla. Rẽ kɩtame tɩ tõnd gʋls Rĩungã yɩɩl kẽer ne masĩn n kõ-ba. Tõnd d naasã  zẽkda d koeesã n deng n yɩɩle. Rẽ poore, b naagda tõnd n yɩɩl hal tɩ noomẽ. Sɩd ra yaa sũ-noog wakate!

Tõnd sã n kẽng neb nengẽ n tɩ zãms-b Biiblã n sa, n dabd zak a to n na n tɩ zãms bãmba, kẽer yãagda tõnd n le tɩ naag n zãmse. D ra maanda semen a wãn bal la d looge. La d kota sẽn nong-b zãmsgã sõma wã tɩ b yõd n zãmsd b taabã, n gũ d waoongo. B sʋkã neb kẽer maana woto ne b sũy fãa, hal tɩ ra noogd sũuri.

Rũndã-rũndã, tẽn-kãensã pida ne sãamb sẽn wat n get zĩigã. La tõnd sẽn wa n be be wã tɩ ra pida ne kʋɩl-bõones sẽn yaa neeba, bĩisri, la komse. Tõnd sã n da na n yi koom-sʋk tẽng a ye n kẽng a to, naoor wʋsgo, yaa ne yʋngo. Zĩm-bɛd n da mi n deemd koomã n yɛgd batayo wã, la d sẽn da wʋmd bal yaa batayo wã sẽn pãrgd koomã bʋʋre. Kiuugã vẽenem sẽn yãgd mogrã zugã kɩtame tɩ koomã ra pɩnd wa zũudu.

Tõnd sẽn moon koom-sʋk tẽnsẽ wã yʋʋm a nu wã, d yikame n na n kẽng Porto Riko n tɩ ra batayo-paall sẽn tar masĩni. Be, m yãa misioneer-poak yʋʋr sẽn boond t’a Maxine Boyd, tɩ m yamã kẽ-a. Yaa hal a yãadmẽ la a sɩng n moond koɛɛgã ne yẽesem. A wa n lebga misioneere, n moon koɛɛgã Repiblik Dominikɛnn n tãag yʋʋmd 1950 wã. Yʋʋm-kãng la katolik-rãmbã sẽn da tar pãng wʋsg goosneema wã pʋgẽ wã kɩt t’a yi tẽngã. Mam sẽn da yaa batayo wã tʋm-tʋmdbã nin-yendã, b kõo maam sor tɩ m tõe n pa Porto Riko kiuug bala. Rẽ poore, m da na n kẽnga koom-sʋk tẽnsẽ wã n tɩ maan yʋʋm a wãna. Rẽ n so tɩ mam yeel m sũurẽ yaa: “Ronald, fo sã n dat pʋg-sad-kãngã, rẽnda f gom ne-a tao-tao.” Semen a tãab rẽ zugẽ, mam yeel-a lame tɩ m datame t’a yɩ m paga, t’a sake. Semen a yoob poore, d kẽe kãadem. B kɩtame tɩ maam ne a Maxine kell n pa Porto Riko, n yɩ misioneer-dãmba. Mam pa tol n paam n kẽ batayo-paallã n tɩ moon koɛɛgã ye.

Yʋʋmd 1956 soabã, mam lebga tigims sull yel-gɛta, tɩ maam ne m pagã ra gilgd n kaagd d tẽed-n-taasã, hal tɩ noom-do. B wʋsg ra yaa naong rãmba. Wala makre, Potala Pastillo, zags a yiib rãmb n da yaa a Zeova Kaset rãmba. B ra tara kamb wʋsgo, tɩ mam da nong n peebd wɩɩg tɩ kambã kelgdẽ. Daar a ye, mam soka b bi-pugl a ye yʋʋr sẽn boond t’a Hilda a sã n dat n moona koɛɛgã ne tõndo, t’a leoke: “M datame, la m pa tõe ye. Bala, m pa tar neoodr ye.” Tõnd daa neoodr n kõ-a, t’a yi n moon koɛɛgã ne tõndo. Yʋʋmd 1972 wã, maam ne a Maxine kẽng n na n tɩ gilg n gesa Burkilin Betɛllã. Be, saam-bi-poak sẽn karem Gileaad lekollã n sa n wa sõs ne tõndo. B tʋm-a lame t’a na n tɩ yɩ misioneer Ekoatɛɛre. A yeela tõnd woto: “Yaa wa yãmb pa bãng maam ye. Maam la Pastillo bi-puglã sẽn da pa tar neoodrã.” Ra yaa a Hilda! Tõnd sũur yɩɩ noog hal tɩ d kaase!

Yʋʋmd 1960 soabã, b kosa tõnd tɩ d tɩ tʋm Porto Riko filiyallẽ wã. Ra yaa ro-bil sẽn be Santurce, San Juan. Sɩngrẽ wã, yaa maam ne a Lennart Johnson n da tʋmd tʋʋmã fãa la bala. Yẽ ne a pagã n yɩ pipi n lebg a Zeova Kaset rãmb Repiblik Dominikɛnne. Yʋʋmd 1957 wã, b yikame n wa Porto Riko. Kaoosg zugẽ, wa n lebga a Maxine n toond periodik-rãmbã neb nins sẽn kosã. Semen fãa, a ra toonda periodik-rãmb tusr la zaka. A Maxine ra nonga tʋʋmdã. Bala, a ra tagsda nin-kãensã fãa periodik-rãmbã sẽn na n sõng tɩ b bãng a Zeova wã yelle.

Betɛllã tʋʋm nooma maam wʋsgo, bala, m paam n tʋmda a Zeova tʋʋmã ne m pãng fãa. Baasgo, zu-loees pa kongd ye. Wala makre, tẽns toɛy-toɛy tigis-kãseng n zĩnd Porto Riko yʋʋmd 1967 wã. Yɩɩ pipi tigis-kãseng a woto buud sẽn zĩnd be. Maam n ges tigsgã seglg yelle. La tʋʋmdã wa n dat n yɩɩga m pãnga. A Nathan Knorr sẽn da yaa a Zeova Kaset rãmbã siglgã taoor lʋɩtã waa tigis-kãsengã. A tagsame tɩ mam pa sigl yɛlã sẽn na yɩl tɩ misioneer-dãmbã sẽn wa tigsgã paam rɩkr ye. La mam yaool n da sigla bũmba fãa. A togsa maam vẽeneg tɩ tʋʋmã siglg wɛɛngẽ wã, rẽnda n modg n paase, la t’a sũur pa noom ne-m ye. Mam pa bao n na n kɩɩs-a, la m da getame t’a sẽn maanã pa zems ye. A manesmã sãama m sũur n kaoos bilfu. La kaoosg zugẽ, maam ne a Maxine wa n le yãa saam-biig a Knorre, t’a bool tõnd a roogẽ wã n segl rɩɩb tɩ d rɩ.

 Tõnd sẽn wa n be Porto Riko wã, d mi n tɩ gesa m doagdbã Ãngeletɛɛre. Maam ne m ma sẽn lebg a Zeova Kaset rãmbã, m baaba pa rɩk tõnd naoor ye. La Betɛllã sã n da tʋm sõsdb mam doagdbã sẽn be tẽng ningã, m ma mi n kõ-b-la gãag zĩiga. M baaba yãame tɩ yel-gɛtb kãens yaa sik-m-mens rãmba. B ra yaa toor fasɩ ne yẽ egiliizã taoor dãmb sẽn sãam a sũur yʋʋm sẽn loogã. M baaba wa n baas n deega lisg yʋʋmd 1962 wã.

Mam pʋg-nongr a Maxine maana kaalem yʋʋmd 2011 wã. M gũuda kũum vʋʋgrã sasa ne m sũur fãa, n na n le paam n yã-a. M sã n tagsd rẽ yelle, kengda m daood wʋsgo! Maam ne a Maxine sẽn zĩnd Porto Riko yʋʋm 58 wã, d yãa a Zeova Kaset rãmbã sõor sẽn da zems 650 wã sẽn fɩɩg n ta 26 000. Yʋʋmd 2013 wã, b rɩka Porto Riko filiyallã n fãoog Etazĩni filiyallã. B kosa maam tɩ m tɩ tʋm Betɛllẽ wã Wallkill, Niuyorke. Mam sẽn zĩnd Porto Riko yʋʋm 60 tõrã kɩtame tɩ m lebg wa tẽngã neda. Porto Riko ra noom-m-la wʋsgo. La wakat ra taame tɩ m segd n toeem zĩiga.

Mam ket n tʋmda Betɛllẽ wã, tɩ m sũur noomẽ. M tara yʋʋm 90 la zak masã. Mam tʋʋmd yaa kaagd Betɛllã tʋm-tʋmdbã, n kengd b raoodo. Mam sẽn ta Wallkillã tɛka, m kaaga Betɛllã tʋm-tʋmdb 600 la zaka. Kẽer wat n sõsda ne maam, n dat sagls n welg b mens zu-loeese, wall b zagsã pʋsẽ zu-loeese. Sãnda rata sagls sẽn na yɩl n tõog tɩ b Betɛllẽ wã zĩndg yɩ noogo. Kẽer nan kẽe kãadem, wall b segd n yii Betɛllẽ wã n lebg so-pakdba, n dat saglse. Mam kelgda b ned kam fãa, tɩ sã n tõe bɩ m paas woto: “ ‘Wẽnnaam nonga ned ning sẽn kõt ne sũ-noogo.’ Tʋm f tʋʋmdã ne sũ-noogo, bala yaa a Zeova yĩng la f tʋmda.”—2 Kor. 9:7.

Y sã n dat n tall sũ-noog y tʋʋmdã pʋgẽ, yaa Betɛllẽ wã bɩ zĩig a to, rẽnda y tẽegd bũmb ning sẽn kɩt tɩ y tʋʋmdã tar yõodã. Tʋʋmd ning fãa d sẽn tʋmd Betɛllẽ wã yaa a Zeova waoogr yĩnga. Sõngdame tɩ tʋm-tʋmd sẽn tũud sɩdã kɩtdẽ tɩ d tẽed-n-taasã sẽn be dũniyã gill zugã paamd bũmb nins sẽn na n keng b tẽebã. (Mat. 24:45) Sẽn yaa zĩig ning fãa la d tʋmd a Zeova tʋʋmã, d paamda segb n waoogd-a. Bɩ d maan bũmb nins fãa a sẽn dat tɩ d maanã ne sũ-noogo, bala, “Wẽnnaam nonga ned ning sẽn kõt ne sũ-noogo.”