Noyã toeemame tɩ bas-yard ye kaẽ ye

Ãngeletɛɛr Rĩm a Henry I wakatã (yʋʋmd 1100-1135), b yeelame tɩ makdg ning b sẽn boond tɩ yard woglem “yaa rĩmã sẽn na n tẽeg a nug tɩ b mak a woglmã n sɩng ne a yõorã n tɩ ta a nug-raoogã tɛka.” Rĩm a Henry sẽn yãk woglem ning sẽn kolg metr n kõ a zẽembã yaa takɩ hal tɩ ta zĩ-bʋgo? Ra yaa f sẽn na n kẽng rĩmã nengẽ bal la f tõe n sɩd bãng rẽ.

RŨNDÃ-RŨNDÃ b wilga magbã võor n yɩɩd tɩ yaa noyã. Woto, b yeelame tɩ metr yaa vẽenemã kẽnd segõnd a yembr b sẽn welg zĩis 299 792 458 pʋgẽ woglem. Koɛɛg-koɛɛga, vẽenem kãng yaa bũmb b sẽn boond tɩ lazɛɛr vẽenem sẽn yaa toor zallã buud kẽngr woglem sẽn ka toeemde. Nebã sã n tar teed nins sẽn tõe n tũ no-kãnga wã, b tõe n mikame tɩ bãmb sẽn magd woglmã to-to wã yaa yembr ne neb a taaba fãa magbo.

Baa magbã toeeng sẽn yaa kɩdg to-to, a tõe n waa ne sãmb-sãmbe, la rẽndame tɩ b maan modgr wʋsg n kell n tall noyã. Wala makre, Gãrãnd Bertayn, noor ning b sẽn yãk sẽn na yɩl n mag bũmb zɩslmã yaa bõn-paklg zɩslem sẽn zems kɩlo. B ninga bõn-paklg kãng tẽn-kãng bãngr vaeesgã roogẽ. Pemsmã rẽgeng sẽn tũud ne mobilã la sɩlsã kɩtdame tɩ kɩlo wã zɩslem paasd daar fãa. La bõn-makdg kãng yaa togsende. Makdgã mengã b sẽn yãk dũniyã gill zugã bee rʋgd a tãab pʋgẽ bok sẽn be Sɛɛvre, Fãrens pʋgẽ. Yaa be la tẽn-tẽns biru ning sẽn get zɩslem la woglem magbã yell be. La baa bõn-kãens zɩslmã toeemdame, bõn-yĩm-yĩm tõnd ninã sẽn pa ne sẽn tabend-b yĩnga. Hal tɩ ta masã, magb mitbã pa yã magb noor sẽn pa toeemd n são sẽn be wã ye.

Baa ne toeeng bilf sẽn pa wõnd yell ne neb wʋsgã, noyã toeeng zãng tõe n waa ne zũnd-zãnde. Gãrãnd Bertayn, b sẽn toeem zɩslmã magb (sẽn da yaa põng) tɩ lebg a to (kɩlo la gram dãmbã) waa ne sãmb-sãmb wʋsgo, la yaa ne bʋʋm me. Koaasdb kẽer sẽn yaa zãmb rãmb tũnuga ne toeeng kãng sẽn yaa sãangã n wẽg b raadensã.

Noyã zakã pʋgẽ la vɩɩmã manesem pʋgẽ

Yaa wãn to yẽ ne toeengã zakã pʋgẽ la vɩɩm manesmã noyẽ? Toeeng a woto sãamda yɛl wʋsgo. Sẽn pa kaoos pʋgẽ, kɩbay sẽn wilgd zags wãabo, yoobo, kamb pãng maaneg bɩ modg-b n gãandã sãamda neb wʋsg sũyã, tɩ wilgdẽ tɩ d vɩɩ wakat ning b sẽn ye pa tũud noyã. Roagdb sẽn yaa b yen-yen n zãad b kamba, kamb “roagdb” sẽn yaa rap sẽn be ne taab bɩ pagb sẽn be taab sẽn wubi, la neb nins tẽngã rãmb sẽn yãk tɩ b get kambã yell tɩ nin-kãens lebg n yõgd-bã, rẽ fãa wilgdame tɩ nebã pa sakd n tũud noyã ye. Nebã  lebgda “beed dãmba, ligd noangdba, . . . neb sẽn ka tar nimbãan-zoeere . . . nin-sõamyã kisgdba, . . . sẽn nong dũniyã su-noog n yɩɩd Wẽnnaam.”—2 Tɩmote 3:1-4.

No-tɩrsã kɩɩsg ne bas-yard kaalmã fãa tũuda taaba. Sẽn pa kaoos pʋgẽ, tɩbsgã wɛɛngẽ noy kɩɩsg sẽn yaa kãseng yell la b vẽneg Ãngeletɛɛr rɩtg babgã galʋ-tẽng a yembrẽ sẽn boond tɩ Hyde. Beenẽ, nebã tara bas-yard ne b zagsã logtoɛɛmba, “n waoogd-b la b teegd-ba.” La b bas-yardã yaool n da tika vɩʋʋgẽ. Tɩ bõe? Kɩbay sẽn yi bʋ-kaoor zĩigẽ wilgdame tɩ logtoɛɛmb n yɩ sabab tɩ sẽn na ta pagb 15 sẽn yaa bãad dãmb ki. Sɩda, polɩɩsã ra segd n lebg n vaeesa sẽn yɩɩd neb 130 a taab kũum, tɩ logtorã yaa sabab ne rẽ. B sẽn da pa tõe n tall bas-yard ne logtorã yɩɩ vẽenega, b sẽn wa n kao logtorã bʋʋd n kẽes-a bi-bees roogã. Tõe tɩ yaa logto-kãng n kʋ bi-bees roogã tʋm-tʋmdb a yiib ma. Yaa bãmb b yiibã la b kõ tʋʋm a taaba, sẽn na yɩl tɩ b ra ges bi-be-kãngã yʋʋrã sẽn sãama yell ye. Pa lingr la zʋrnall (The Daily Telegraph) bilg logto-kãngã wa “ ‘logto Sʋɩtãan’” ye.

Noyã sẽn toeemde, la nebã sẽn pa tũud-b vɩɩmã nens wʋsg pʋsẽ wã yĩnga, ãnd la d tõe n tall bas-yard ne? Yɛ la y tõe n yã noy sẽn pa toeemde, tɩ nin-kãseng sẽn tar tõog teend-ba? Sõsg ning sẽn pʋgdã na n leoka sʋgs-kãense?