Ges-y sẽn be pʋgẽ wã

Ges-y sẽn be sebrã pʋgẽ

Naong rãmbã naong paasdame

Naong rãmbã naong paasdame

Naong rãmbã naong paasdame

“Sãmbg sẽn ka be, zãmaan ba a ye ka be n tõe n yidg la a tall sũ-noogo, a nebã wʋsg sẽn yɩɩd sã n yaa naong rãmb la nimbãan-dãmb ye.”

YAA laog zãab yɛl mit a Adam Smith n yeel woto yʋʋm kob-gĩnd 18 soabã pʋgẽ. Neb wʋsg kɩsa sɩd tɩ sɩd ning a sẽn yeelã yaa bũmb sẽn yaa waazib n yɩɩd rũndã-rũndã. Welgr ning sẽn be naong rãmbã la ra-kãagbã sʋkã lebga kãseng n yɩɩd menga. Filipinni, nin-yɛng neb a tãab sʋk ka paamd tɩ tat wakɩr koabg la pisi daar fãa b noorã rɩɩb yĩng ye, tɩ ligd kãng yaool n yaa ligd neb sẽn paamd minit a wãn bal tẽns nins sẽn tar ligdã pʋgẽ. Tẽn-tẽns sẽn lagem taabã (ONU) sebr a ye (Rapport sur le développement humain) yeelame tɩ “dũniyã neb a 5 koabg zug sẽn ya-b arzɛgs rãmb n yɩɩdã paoong yɩɩda dũniyã neb a 5 koabg zug sẽn ya-b naong rãmb n yɩɩdã naoor 114.”

Neb kẽer n vɩ naar pʋgẽ, tɩ neb milyõ rãmb gãe zĩis goosneemã sẽn gɩdgã, tɩ b sẽn tõẽ fãa bɩ b tiid ro-gãas ne ra-pɛgd bɩ ne teed a taaba. Neb a taab yell wẽnem yɩɩda rẽ. Nin-kãens tolg n gãee soayã zutu, mane bɩ kartõ rãmb zutu. Bãmb wʋsg tʋmda wa b na n kiime, wala tãmpʋy vaeesgo, zɩɩb sẽn yaa zɩsd tʋkre, bɩ konkond la butel vɩɩd ne sɛb b sẽn lob wʋk ne sarets n tɩ koose, tɩ sẽn na yɩl n paam n kõ noorã yaa goama.

Tẽns nins sẽn ka tar ligdã pʋgẽ b yãta welgr ra-kãagbã ne naong rãmbã sʋk yembo, la sẽn paase, wala dũniya fãa bãnkã (Banque mondiale) taoor dãmb sẽn yeelã, “tẽnsã fãa wɛ n tara zĩis tɩ neb nins sẽn be be wã yaa naong rãmba.” Yaa Bengladɛs tɩ yaa Etazĩni me, baa neb kẽer nug sã n zãada, neb a taab me n maood sẽn na yɩl n paam n dɩ tɩ sek-ba, bɩ sẽn na yɩl n paam zĩig n gãande. Zʋrnall a yembr (The New York Times) n lebs n dɩk Etazĩni Sõadgã Biru yʋʋmd 2001 kɩbay sebr goam n yeel tɩ welgr ning sẽn be ra-kãagbã la naong rãmbã sʋk Etazĩni wã kell n talla paasga. A yeelame: “Rɩẽ, tẽngã ned a ye neb a nu sʋkã sẽn ya-b ra-kãagb n tɩ yɩɩdã n paamd tẽngã neb yaood fãa pʋɩ-sʋka. . . . Tẽngã ned a ye neb a nu sʋkã sẽn ya-b naong rãmb n tɩ yɩɩdã paamda nebã yaood fãa tãab la pʋɩ-sʋk koabg zugu.” Yaa woto bɩ yɩɩda woto tẽns wʋsg a taab pʋsẽ me. Dũniyã fãa bãnkã rãmb wilgame tɩ dũniyã neb 57 koabg zug teega ligd sẽn ka ta kobs-yi la pis-naas n vɩ daar fãa.

Sẽn yaa wẽng n yɩɩdã menga, yʋʋmd 2002 wã pʋgẽ, neb milyõ rãmb sũy n sãam wʋsgo, b sẽn wʋm tɩ tʋʋm taoor dãmb n maan liib-liib n paam arzɛgs wʋsgã. Baa Sosiete kãens taoor dãmbã sẽn ka maan bũmb sẽn kɩɩsd laloa wã vẽenegã, wala Fortune zʋrnallã sẽn wilgã, neb wʋsg tagsame tɩ nin-kãensã “paama arzɛgsã hal kẽeng tɩ yaa n looge, la b wẽga neb a taaba.” Neb kẽer sẽn get bũmb ning sẽn maand dũniyã pʋgẽ wã, b sokda b mens n dat n bãng sã n zemsame tɩ neb a wãn bal paam ligd bɛd a woto sẽn na ta milyaar dãmb kobse, tɩ neb wʋsg yaool n be naong pʋgẽ.

Naongã na n ket n bee wakat fãa bɩ?

Woto ka rat n yeel tɩ ned ba a ye ka maood sẽn na yɩl n yiis naong rãmbã b farã pʋgẽ ye. Sãmbg sẽn ka be, pãn-soaadb sẽn dat nebã neer la sõngr siglsã modgame n maan yɛl sẽn na yɩl n wa ne toeengo. La ket n pa yãk neng ye. Kɩbay sebr a yembr (Rapport sur le développement humain) yeelame tɩ baa ne b sẽn maan bõn-sõma wʋsg sẽn na yɩl tɩ yɛlã manegã, “b sã n mak ne b sẽn da yaa to-to yʋʋm 10, 20 bɩ 30 sẽn loogã, tẽns wʋsg talemd paasame.”

La woto rat n yeelame tɩ naong rãmbã ka tar saagr bɩ? Karm-y sõasg ning sẽn pʋgdã n bãng sagl-sõma sẽn tõe sõng-d masã menga, la yellã tɩɩm sẽn ya soabã, tɩ tõe tɩ y nan ka tags a yellã.