Ges-y sẽn be pʋgẽ wã

Ges-y sẽn be sebrã pʋgẽ

Arzãnã, yãmb na n paam-a lame bɩ?

Arzãnã, yãmb na n paam-a lame bɩ?

Arzãnã, yãmb na n paam-a lame bɩ?

“Mam mii ned a yembr sẽn tũud Kirist. . . . A zẽkame n ta paradis [arzãnã, NW ].”—2 KORẼNT DÃMBA 12:2-4.

1. Biiblã kãab-bʋs la neb wʋsg get tɩ bee yamleoogo?

ARZÃNÃ. Yãmb tẽra y tagsg sẽn yɩ a soaba, y sẽn wʋm pipi tɩ Wẽnnaam kãabame tɩ tẽngã na n lebga arzãnã bɩ? Tõe tɩ y tẽra y sẽn wa n bãng tɩ ‘zoens nin na n pukame la wʋms tʋb na n yoosame, la tɩ rasempʋɩɩg’ na n saka kood n yɩ neer wʋsgã. La yaa wãn to yẽ ne bãngr-gomd ning sẽn wilgd tɩ digd-n-yĩidg ne pe-bil na n naaga taaba, la tɩ ãbg na n maga ne bullã? Yãmb sẽn wa n karem tɩ d sẽn nong-b rãmb sẽn ki wã na n vʋʋgame n tõog n paam vɩɩm sẽn pa sat Arzãn kãng pʋgẽ wã, rẽ yĩnga y sũur pa yɩ noog wʋsg sɩda?—Ezai 11:6; 35:5, 6; Zã 5:28, 29.

2, 3. a) Bõe yĩng tɩ b tõe n yeel tɩ yãmb sẽn tar saagr ning sẽn tik Biiblã zugã zemsame? b) Bõe me n wilgd tɩ d tõe n talla saagre?

2 Yãmb saagrã pa tik vɩʋʋg ye. Y tõe n tẽe Arzãn kãngã Biiblã sẽn kãabã. Wala makre, y kɩsa sɩd ne goam nins a Zezi sẽn taas tʋʋm-wẽns maandã: “Fo na n zĩnda arzãnẽ ne maam.” (Luk 23:43, Sebr Sõngo) Y kɩsa sɩd ne kãab-kãngã: “Wa sẽn zems bãmb kãabgo, tõnd gũuda yĩngr paalg la tẽn-paalga, tɩrlem sẽn na n zĩnd b pʋsẽ.” Y leb n tẽeda Wẽnnaam sẽn kãab t’a na n yẽesa tõnd nintãmã, tɩ kũum pa na n zĩnd yɛsa, la tɩ sũ-sãangã, yãbr la toog na n saame wã. Rẽ rat n yeelame tɩ tẽngã na n ye lebga arzãna.—2 Pɩɛɛr 3:13; Wilgri 21:4.

3 Sẽn paase, masã menga kiris-nebã sẽn be dũniyã gill zugã bee bũmb pʋgẽ, tɩ rẽ me wilgdẽ tɩ Arzãnã saagr yaa sɩda. Yaa bõe pʋgẽ la b be? Wẽnnaam maana tẽeb arzãn n kẽes a nin-buiidã a pʋgẽ. Gom-biig ning sẽn yaa “tẽeb arzãnã” tõe n wõnda goam bala, bũmb võor wʋmb sẽn yaa toogo, la b ra reng n togsa arzãn a woto waoongo, la a sɩd beeme.

Vẽnegr sẽn tɩ loe ne Arzãnã

4. Yaa vẽneg-bʋg yell la 2 Korẽnt dãmba 12:2-4 sẽn gomdã, la tõe tɩ yaa ãnd n da paam-a?

4 Ges-y tʋm-tʋmd a Poll sẽn gʋls bũmb ning tẽeb arzãnã wɛɛngẽ: ‘Mam mii ned a yembr sẽn tũud Kirist . . . a paama zẽkre n ta saag a tãab soabã. . . . La mam mii a soaba, la a sã n da be yĩng pʋgẽ wala a sã n da ka be yĩng pʋgẽ, mam ka mi ye, la Wẽnnaam miimi. A zẽkame n ta paradis [arzãna, NW ], la a wʋma goam noor sẽn ka tõe n togs ye, la b ka sak tɩ ned togs ye.’ (2 Korẽnt dãmba 12:2-4) A Poll gom-kãensã pʋgda verse rãmb sẽn wilgd t’a Poll sɩd yaa tʋm-tʋmda. Sẽn paase, Biiblã pa gomd ned a to sẽn vɩɩmd yel-kãngã buud yell ye, la yaa a Poll n gomd rẽ yell ne tõndo. Rẽnd tõe tɩ yaa a Poll n paam vẽneg-kãngã. A Zeova sẽn kõ-a vẽneg-kãngã wã, yaa ‘arzãn’ bʋg pʋgẽ la a sẽn kẽ wã?—2 Korẽnt dãmba 11:5, 23-31.

5. Bõe la a Poll pa yã, la yaa ‘arzãn’ bʋg buud la a sẽn yã wã?

5 Goamã sẽn togs zĩig ningã pa wilgd tɩ “saag a tãab soabã” tɩ loee ne sa-gãnã sẽn gilg tẽngã, bɩ t’a tɩ loee ne vɩ-raoogã bɩ ne ãndũni a to, wala bãngdb kẽer sẽn tagsdã ye. Naoor wʋsgo, Biiblã tũnugda ne gom-biig ning sẽn yaa tãabã sẽn na yɩl n gom n tadg bũmb zug sõma, bɩ sẽn na yɩl n wilg a pãnga sẽn yaa to-to. (Koɛɛg Soaba 4:12; Ezai 6:3; Matɩe 26:34, 75; Wilgri 4:8) Woto yĩnga, a Poll sẽn yã bũmb ningã ra yaa bõn-kãseng sẽn tar ziiri. A ra tɩ loee ne tẽebã yɛla.

6. Pĩnd wẽndẽ yel-bʋg n kɩtd tɩ d wʋm a Poll sẽn yã bũmb ningã võore?

6 Biiblã bãngr-goam a taab sẽn deng kada soabã sõngda tõnd tɩ d wʋm yel-kãngã võore. Wẽnnaam tẽn-kʋdem wẽndẽ nin-buiidã sẽn pa sak-a wã yĩnga, a basame tɩ Babilon nebã wa zab ne Zida la Zerizalɛm. Rẽ wa n baasa ne sãoong zãng-zãng yʋʋmd 607 sẽn deng Kirist zãmaanã, sã n yaa ne b sẽn tik Biiblã zug n geelg wakatã to-to wã. Bãngr-gomdã yeelame tɩ tẽngã ra na n lebga raboog n maan yʋʋm 70. Rẽ poore, Wẽnnaam ra na n kõo Zʋɩf rãmb nins sẽn tek yam n kos sugrã sor tɩ b lebg n kul n lebs n lugl baleng hakɩkã. Lebg-n-lugl kãng sɩnga yʋʋmd 537 sẽn deng Kirist zãmaanã tɛka. (Tõodo 28:15, 62-68; 2 Rĩm dãmba 21:10-15; 24:12-16; 25:1-4; Zeremi 29:10-14) La yaa bõe n paam tẽn-gãongã menga? Yʋʋm 70 kãens pʋgẽ, a lebga we-raoogo ne zĩ-koeems la we-baas yiya. (Zeremi 4:26; 10:22) La kãab-kãngã me n da be: “N-ye, Zusoaba zoeta Siõ nimbãanega. Bãmb zoeta a rabooda fãa nimbãanega. Bãmb na n kɩtame t’a weooga lebg zĩ-sõngo t’a rasempʋɩɩga lebg wa Zusoaba zẽed zĩig [bɩ Arzãna, sã n yaa ne Septante lebgrã].”—Ezai 51:3.

7. Bõe n da segd n zĩndi, tẽngã sẽn yɩ raboog yʋʋm 70 pʋgẽ wã poore?

7 Rẽ zĩnda yʋʋm 70 wã poore. Ne Wẽnnaam barka, yɛlã wa n manegame. Mams-y woto n gese: “Weooga ne zĩ-koɛɛnga na n maana sũ-noogo la rasempʋɩɩga na n kɩdmame n ning puud wa sõs puudu. A na n ninga puud wʋsgo. N-ye, a na n kɩdma ne sũ-noogo n kaase la a yɩɩle. . . . Dẽ, wobs na n yikame n tĩims wa yãgse la mugs zɛlma na n laka ne sũ-noog yɩɩla. Tɩ bõe, koom na n bulame n yi weoogẽ la kʋɩls koom na n zoee rasempʋɩɩgẽ. Ko-sɩɩg zĩig na n lebga kʋɩlga la tẽn-koɛɛng na n lebga ko-bundum zĩisi. Kata zĩis na n lebga bãoogo la mooda na n lebga tã-wĩisi la rudma.”—Ezai 35:1-7.

Nin-buiid n lebg n wa b ba-yir n paam toeengo

8. Wãn to la d mi tɩ Ezai sak 35 wã gomda neb yelle?

8 Tẽng sẽn da yaa raboog sẽn lebg wa arzãna. Toeeng tek woto! La bãngr-gom kãngã ne Biiblã bãngr-goam a taabã me sẽn be bas-m-yamã wilgame tɩ nin-buiidã ra na n toeema wa zĩ-koɛɛng sẽn lebg zĩig sẽn sakd kood sõma. Bõe yĩng tɩ d tõe n yeel woto? A Ezai ra gomda neb nins ‘a Zeova sẽn fãagã’ sẽn da na n lebg n wa b ba-yirã “ne tõogr yɩɩla,” n ‘kɩdem ne sũ-noogã’ yelle. (Ezai 35:10) Rẽ tɩ loee ne nebã, la pa tẽn-gãong meng-meng ye. Sẽn paase, zĩig a to a Ezai reng n togsa neb nins sẽn lebg n wa b ba-yir Siõ wã wɛɛngẽ woto: “B na n boola bãmb tɩ tɩrlem tɩɩs Zusoaba sẽn sele. . . . Tɩ bõe, . . . wa zẽed zĩig sẽn kɩtd tɩ bõn-buud ning b sẽn bʋd a pʋgẽ wã bul n yi wã, woto me, Zusoab a Wẽnnaam na n kɩtame tɩ tɩrlem ne pẽgr bul n yi buuda fãa taoore.” A Ezai goma Wẽnnaam nin-buiidã yell woto me n yeele: “[A Zeova] na n yãaga yãmb daar fãa. . . . Bãmb na n le kenga yãmb yĩns yɛsa, la yãmb na n yɩɩ wa zẽed zĩig b sẽn zãgse.” (Ezai 58:11; 61:3, 11; Zeremi 31:10-12) Woto, wala tẽn-gãongã meng-meng sẽn da na n manegã, toeeng me n da na n zĩnd Zʋɩf rãmbã sẽn lebg n wa b ba-yirã sʋka.

9. ‘Arzãn’ bʋg la a Poll yã-yã, la wakat bʋg la a sɩd wa n zĩndi?

9 Mak-kãngã sẽn zĩnd pĩnd wẽndẽ wã sõngda tõnd tɩ d wʋm a Poll sẽn yã bũmb ningã võore. A ra tɩ loee ne kiris-neb tigingã a sẽn yeel t’a yaa ‘Wẽnnaam pʋʋg’ sẽn da segd n wom biisã. (1 Korẽnt dãmba 3:9) Wakat bʋg la vẽnegrã ra segd n pidsi? A Poll boola a sẽn yã bũmb ningã tɩ ‘bõn-makdga,’ bũmb sẽn wat beoog-daare. A ra miime t’a kũumã poore, sɩdã kɩɩsg ra na n piuuga wʋsgo. (2 Korẽnt dãmba 12:1; Tʋʋma 20:29, 30; 2 Tesalonik rãmba 2:3, 7) Sɩdã kɩɩsdb sẽn da wa n lebg wʋsg tɩ wõnd b pãngã yɩɩga kiris-neb hakɩkã, ra yaa toog tɩ b rɩk kiris-nin-kãens n mak ne zĩ-neere. La wakat n da wat tɩ baleng hakɩkã ra na n ye paam pãnga. Wẽnnaam nin-buiidã ra na n paama manegr wa pĩndã, tɩ ‘nin-tɩrsa na n yãg wa wĩndg bãmb Ba soolem pʋgẽ.’ (Matɩe 13:24-30, 36-43) B sẽn wa n lugl Wẽnnaam Rĩungã saasẽ yʋʋm a wãn poore, sɩd yɩɩ woto. La yʋʋm wʋsg loogr poore, wa n lebga vẽeneg tɩ Wẽnnaam nin-buiidã bee tẽeb arzãn ning pʋgẽ a Poll sẽn deng n togs vẽnegr kãngã pʋgẽ wã.

10, 11. Bõe yĩng tɩ d tõe n yeel tɩ d bee tẽeb arzãn pʋgẽ, baa ne tõnd sẽn pa zems zãngã?

10 Tõnd ned kam fãa sẽn pa zems zãngã yĩnga, zu-loees sã n mi n watẽ pa ling tõndo, bala yɩɩ woto me ne a Poll wakatẽ kiris-nebã. (1 Korẽnt dãmba 1:10-13; Filip rãmba 4:2, 3; 2 Tesalonik rãmba 3:6-14) La tags-y tẽeb arzãn ning pʋgẽ tõnd sẽn be masã wã yelle. D sã n mak rẽ ne tõnd sẽn da bẽed tẽebã wɛɛngẽ wã, d nee masã tɩ d paama maagre. La mak-y tõnd sẽn da be tẽeb kom pʋgẽ wã ne tõnd sẽn dɩt tẽebã rɩɩb n tɩgd masã wã. Wẽnnaam nin-buiidã pa be tẽeb zĩ-koɛɛngẽ n namsdẽ ye, b tata a yam n paamd tẽeb bark wʋsgo. (Ezai 35:1, 7) D pa be tẽebã lik bida pʋgẽ ye, b vẽnega tõnd tɩ d paam d mens n tar Wẽnnaam lohorem. Neb wʋsg sẽn da pa wʋmd Biiblã bãngr-goam võor wʋmda Gʋlsg Sõamyã sẽn yet bũmb ninsã võor masã. (Ezai 35:5) Wala makre, a Zeova Kaset rãmb milyõ rãmb sẽn be dũniyã gill zug zãmsa a Daniɛll bãngr-gomdã verse rãmb ball-balle. Rẽ poore, b zãmsa a Ezai sebrã sak fãa neere. Tẽeb rɩ-kãng sẽn yaa sõma wã pa kõt kaset tɩ tõnd bee tẽeb arzãn pʋgẽ sɩda?

11 Leb-y n tags-y pʋ-peelem dãmbã sẽn yaa neb buud toor-toorã sẽn toeem b zʋgã, b sẽn modg n wʋm Wẽnnaam Gomdã võor la b tũ-a wã yĩnga. B modgdame n basd b pĩnd tʋʋm-wẽnsã. Tõe tɩ yãmb me modgame n tõog n toeem, la yɩɩ woto me ne y saam-biisã la y saam-bi-pogsã. (Kolos rãmba 3:8-14) Woto, y sẽn lagemd ne a Zeova Kaset rãmbã tigingã, y bee neb sẽn lebg laafɩ rãmb la nin-sõma sʋka. Yaa sɩda, b nan pa zems zãng ye, la b pa tõe n bilg bãmb wa neb sẽn yaa wa gɩgma bɩ we-rũms ye. (Ezai 35:9) Tẽebã pʋgẽ tũud-n-ta-kãensã sẽn lebg laafɩ rãmbã wilgda bõe? Vẽenega, d bee bʋʋm n na n yeel tɩ d bee tẽeb arzãn pʋgẽ. D sã n kell n yɩ wẽn-sakdba, tõnd tẽeb arzãnã yaa tẽng zug arzãnã d sẽn na n paama reng-n-lɛmbga.

12, 13. Bõe la d segd n maan n kell n pa d tẽeb arzãnã pʋgẽ?

12 La bũmb a yembr la d pa segd n yĩmi. Wẽnnaam yeela Israɛll nebã woto: “Bɩ y sak tõod nins fãa mam sẽn kõt yãmb dũnda wã n paam pãng n tõog n deeg tẽng ninga yãmb sẽn dabdã n sooge.” (Tõodo 11:8) Maankʋʋre 20:22, 24 pʋgẽ, b goma tẽn-kãng yell me woto: “Bɩ y tall mam tõoda ne m noora fãa la y sak bãmba, tɩ tẽng ninga mam sẽn tar yãmb n dabd tɩ y tɩ zĩnd be wã ra wa yiis yãmb ye. La mam yeela yãmb tɩ y na n sooga bãmb tẽngã. Yaa mam meng n na n kõ yãmb tɩ y sooge. Yaa tẽng sẽn tar bĩisim ne sɩɩd wʋsgo.” N-ye, sẽn na yɩl n paam Kãabg Tẽngã n sooge, b ra segd n talla zood ne Wẽnnaam a Zeova. Yaa Israɛll nebã sẽn pa sak Wẽnnaamã yĩng n kɩt t’a bas tɩ Babilon nebã tɩ yiis-b b tẽngẽ wã.

13 Tõe tɩ tõnd tẽeb arzãnã tara bõn-yood wʋsg d sẽn nong sõma. Zĩigã bee yamleoogo, n be bãane. Laafɩ bee tõnd ne kiris-neb sẽn modg n bas b pĩnd tʋʋm wẽnsã sʋka. B modgdame n na n yɩ nin-sõma la neb sẽn maand b taab neere. La tõnd tẽeb arzãnã pʋgẽ paab pa d sẽn na n tall zems-n-taar ne nin-kãens bal ye. A baoodame tɩ d tall zems-n-taar ne a Zeova la d maan a raabã. (Miise 6:8) Tõnd waa tẽeb arzãn kãng pʋgẽ ne d meng raabo, la d tõeeme n yi a pʋgẽ, bɩ b yiis-d be, d sã n pa modg n kogl zems-n-taar ning d sẽn tar ne Wẽnnaamã.

14. Bõe n na n sõng tõnd tɩ d pa tẽeb arzãnã pʋgẽ?

14 Bõn-kãseng a yembr sẽn na n sõng tõnd ne rẽ maaneg yaa d sẽn na n ket n basdẽ tɩ Wẽnnaam Gomdã paasd tõnd tẽebã. Ges-y makr-goam nins sẽn be Yɩɩl Sõamyã 1:1-3 pʋgẽ wã: “Bark bee ned ninga zugu sẽn ka reegd nin-wẽns saglg ye . . . Yẽ nonga Zusoaba tõogo n tagsd a yell wĩntoog ne yʋngo. Yẽ yaa wa tɩɩg sẽn be kʋɩlg noore n womd a biis a womb wakate, la a vãada ka kʋɩt ye. Bũmb nins fãa yẽ sẽn maanda na n zĩnda barka.” Sẽn paase, tẽeb arzãnã pʋgẽ, tʋm-tʋmd sẽn tũud sɩd la sẽn tar yamã sɛbã sẽn tik Biiblã zugã kõta tẽeb rɩɩbo.—Matɩe 24:45-47.

Tags-y Arzãnã yell n paase

15. Bõe yĩng t’a Moiiz pa tõog n tall Israɛll nebã n kẽes Kãabg Tẽngẽ wã, la bõe la a yã-yã?

15 Ges-y arzãnã reng-n-lɛmbg a to. Israɛll nebã sẽn yeeb rasempʋɩɩgẽ wã yʋʋm 40 poore, a Moiiz tall-b lame n kẽng Moaab weoogẽ wã, Zʋrdẽ kʋɩlgã yaangã. A Moiiz sẽn kong pĩndã yĩnga, a Zeova yeelame tɩ pa yẽ n na n tall Israɛll nebã n pasg Zʋrdẽ kʋɩlgã ye. (Sõdbo 20:7-12; 27:12, 13) A Moiiz bõosa Wẽnnaam woto: “Mam kotame tɩ y bas maam tɩ m kẽng n tɩ ges tẽn-noog ninga sẽn be Zʋrdẽ kʋɩlgã rʋʋndã.” Baa ne a Moiiz sẽn pa kẽ a pʋgẽ wã, a sẽn dʋ Pisga tãngã n yã tẽngã babs toɛy-toɛyã, a yãame tɩ ra yaa ‘tẽn-noogo.’ Yãmb tagsdame tɩ tẽn-kãng ra wõnda bõe?—Tõodo 3:25-27.

16, 17. a) Wãn to la Kãabg Tẽngã sẽn da yaa to-to pĩnd wẽndẽ wã yaa toor ne a sẽn yaa a soab rũndã-rũndã wã? b) Bõe yĩng tɩ d tõe n tẽ tɩ wakat n zĩnd tɩ Kãabg Tẽngã ra yaa wa arzãna?

16 Y sã n yãa tẽn-kãng sẽn pa kaoos pʋgẽ, y tõe n tagsame tɩ yaa tẽn-koɛɛng sẽn pid ne bĩisr la kuga, n yaa tʋʋlg zĩiga. La d bee bʋʋm n na n tags tɩ tẽn-kãng yaa toor ne a sẽn da yaa to-to Biiblã gʋlsg wakatã. Zʋrnall a yembr (Scientific American) pʋgẽ, koom la tẽn-gãong mit a Walter Lowdermilk wilgame tɩ bab-kãng pʋgẽ, ‘b sãamã tẽngã n yiis a noosma yʋʋm tusr pʋgẽ.’ A gʋlsa woto: “Tẽn-kãngã sẽn da yaa maasr wʋsg n wa kʋɩ woto wã yaa ninsaalbã yelle, lakae pa zĩigã meng yell ye.” Sɩda, a sẽn vaees n yã bũmb ninsã wilgdame tɩ “tẽn-kãnga ra yaa wa arzãna.” Lebga vẽeneg tɩ ninsaalbã sẽn sãam tẽn-gãongã sãama zĩig sẽn da yaa “wa arzãna.” *

17 Y sã n tags bũmb ning y sẽn karem Biiblã pʋgẽ wã zugu, y tõe n bãngame tɩ gom-kãensã zemsame. Tẽeg-y a Zeova sẽn tũnug ne a Moiiz n kõ nin-buiidã bas-m-yam n yeel-b woto wã: “Tẽng ninga yãmb sẽn dabd n na n tɩ sooga tara tãens ne londo. Saag niida be n kõt-a koom. Yaa tẽng Zusoab a Wẽnnaam sẽn get a yelle.”—Tõodo 11:8-12.

18. Wãn to la Ezai 35:2 kɩt tɩ Israɛll nebã sẽn da be yembdã bãng Kãabg Tẽngã sẽn da wõnd bũmb ninga?

18 Kãabg Tẽngã sẽn da tar mood la tɩɩs tɩ yaa neerã la a sakd koobã kɩtame tɩ b sã n gom a zĩis kẽer yell bɩ b tagsd arzãn yelle. Woto yaa vẽeneg ne bãngr-gomd ning sẽn be Ezai sak 35 pʋgẽ wã, sẽn tall pipi pidsgu, Israɛll nebã sẽn wa n yi Babilon n leb b ba-yirã. A Ezai reng n togsame: “A na n ninga puud wʋsgo. N-ye, a na n kɩdma ne sũ-noogo n kaase la a yɩɩle. B na n kõo yẽ Libã waoogrã la Karmɛll ne Saarõ ziirã. Bãmb na n yãa Zusoaba waoogre. Bãmb na n yãa tõnd Wẽnnaama ziiri.” (Ezai 35:2) B sẽn gom Libã, Karmɛll la Saarõ yellã ra segd n tẽega Israɛll nebã yɛl sẽn be yamleoog wʋsgo.

19, 20. a) Bilg-y pĩnd wẽndẽ Saarõ wã sẽn da yaa to-to. b) Wãn to la d tõe n paas tõnd saagrã sẽn yaa vɩɩmd Arzãnã pʋgẽ wã?

19 Ges-y Saarõ sẽn yaa mogr noor babgã, sẽn da be Samari tãensã la Mog-kãseng bɩ Mediterane sʋkã. (Ges-y fotã sẽn be seb-neng 10 pʋgẽ wã.) B ra mi-a-la a rasãndã la a sẽn da sakd kood wʋsgã yĩnga. Koom da sekda zĩigã, t’a yaa sõma ne rũms gʋʋlgo, la a nug-rɩtgã ra tara kãg sẽn tar tɩ-bɛda. (1 Kɩbaya 27:29; A Salomo Yɩɩllã 2:1; Ezai 65:10) Woto, Ezai 35:2 ra reng n togsda tẽngã manegre, la a sẽn na n wa lebg neer wa arzãna. Bãngr-gom-kãngã leb n gomda tẽeb arzãn sẽn kõt sũ-noog yelle, wa sẽn zems ne a Poll sẽn wa n yã bũmb ning Wẽnnaam vẽnegr pʋgẽ wã. Sẽn na n baase, bãngr-gom-kãngã, la a taab paasda tõnd saagrã sẽn yaa vɩɩmd tẽng zug arzãn pʋgẽ wã.

20 D tõe n talla naneb ne tẽeb arzãn ning pʋgẽ d sẽn be wã, la ne saagr ning d sẽn tar ne tẽng zug Arzãnã waoongã n paase. Wãn to? Yaa d sẽn na n bao n wʋm bũmb ning d sẽn karemd Biiblã pʋgẽ wã võor n paase. Biiblã bilgr la a bãngr-goam nong n gomda zĩis sẽn yaa takɩ yelle. Y rat n bãnga b sẽn da beẽ, la b sẽn tar loees ning ne zĩis a taab bɩ? Zãmsg ning sẽn pʋgdã pʋgẽ, d na n yãa y sẽn tõe n maan dẽ to-to tɩ naf-yã.

[Tẽngr note]

^ sull 16 A Denis Baly yeta sebr a yembr (The Geography of the Bible) pʋgẽ woto: “Tɩɩsã la moodã toeema wʋsg sẽn sɩng ne Biiblã gʋlsg wakat tɛka.” Bõe yĩnga? “Nebã ra rata raad n tugl bugum la b me, tɩ rẽ kɩt tɩ . . . b sɩng tɩɩsã keeb tɩ zĩigã sɩng kʋɩɩse. Zĩigã sãoong woto wã toeem-a lame . . . la bilf-bilfu, yaa rẽ n wa ne a sãoongã n paase.”

Y tẽrame bɩ?

• Yaa ‘arzãn’ bʋg la tʋm-tʋmd a Poll sẽn yã vẽnegr pʋgẽ wã?

Ezai sak 35 wã pipi pidsg yɩɩ bʋgo, la wãn to la a tɩ loe ne bũmb ning a Poll sẽn yã vẽnegr pʋgẽ wã?

• Wãn to la d tõe n tall naneb ne d tẽeb arzãnã, la tẽng zug arzãnã saagr d sẽn tarã n paase?

[Zãmsgã sogsgã]

[Foto, seb-neng 10]

Saarõ yaa Kãabg Tẽngã babg sẽn sakd koodo

[Fotã sẽn yitẽ]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Foto, seb-neng 12]

A Moiiz yãame tɩ ra yaa tẽn-noogo