Ges-y sẽn be pʋgẽ wã

Ges-y sẽn be sebrã pʋgẽ

Pipi Rĩm dãmb sebrã tags-kãsemse

Pipi Rĩm dãmb sebrã tags-kãsemse

A Zeova Gomdã vɩɩme

Pipi Rĩm dãmb sebrã tags-kãsemse

“NIN-TƖRS sã n yaa wʋsgo, neba tara sũ-noogo. La nin-wẽng sã n deeg naam, neba yãbdame.” (Yelbũna 29:2) Pipi Rĩm dãmb sebrã sẽn be Biiblã pʋgẽ wã wilgda vẽeneg tɩ yelbũn-kãngã yaa sɩda. A gomda a Salomo vɩɩmã yelle. A Salomo naamã wakate, pĩnd wẽndẽ Israɛllã ra yidga wʋsg la a tar bãane. Pipi Rĩm dãmb sebrã gomda Israɛll soolmã sẽn welg a Salomo kũumã zugẽ wã yell me, la rĩm dãmb 14 sẽn pʋgl a Salomo tɩ kẽer dɩ naam Israɛll t’a taab yɩ Zida nanambsã yelle. Rĩm kãens sʋkã, yaa b yiib bal n kell n tũ a Zeova n pa bʋdg ye. Sẽn paase, sebrã gomda no-rɛɛsdb a yoob tʋʋm yelle, t’a Eli be b sʋka.

Seb-kãngã no-rɛɛs a Zeremi sẽn zĩnd Zerizalɛm pʋgẽ la Zida zĩis a taab n gʋlsã gomda yɛl sẽn zĩnd yʋʋm 129 pʋgẽ yelle, n sɩngd yʋʋmd 1040 n tekd yʋʋmd 911 sẽn deng a Zezi rogmã. A Zeremi sẽn wa n gʋlsd-a wã, a vaeesa pĩnd wẽndẽ kibay wala ‘a Salomo tʋʋma sebre.’ Sɛb-kãensã ye kae ye.—1 Rĩm dãmba 11:41; 14:19; 15:7.

RĨM SẼN TAR YAM KƖTAME TƖ TẼNG TALL LAAFƖ LA PAOONGO

(1Rĩm dãmba 1:1–11:43)

Pipi Rĩm dãmb sebrã sɩngda ne rĩm a Davɩɩd biig a Adoniza sẽn mak n na n deeg a ba wã naamã kibare. No-rɛɛs a Natã tɩ yãa a Davɩɩd tao-tao n kɩt t’a Adoniza pa tõog n deeg naamã, t’a Davɩɩd biig a Salomo na n lebg rĩma. A Zeova sũur yɩɩ noog ne rĩm-paalgã sẽn kos-a bũmb ningã, t’a kõ-a “yam ne bãngre,” la a paas-a “arzegs ne naam.” (1 Rĩm dãmba 3:12, 13) Ned pa zĩnd n tall yam wa rĩm a Salomo, la ned pa zeng-a ne paoong me ye. Israɛll zĩnda bãane, la a talla arzɛka.

A Salomo sẽn me rot nins n baasã sʋka, wẽn-doogã la na-yirã rot a taab n naage. A Zeova kõo a Salomo bas-m-yam n yeel-a woto: “Mam na n kõo foom Israɛll rĩungã wakat fãa.” La yaa rĩmã sẽn na n kell n yɩ sakda. (1 Rĩm dãmba 9:4, 5) Sɩd Wẽnnaamã leb n wilga a Salomo bũmb nins sẽn na n paam-a, a sã n kɩɩsã. La a Salomo wa n dɩka bu-zẽms pagb wʋsgo. A kʋʋlem wakate, pʋg-kãens wẽnemda a yamã t’a tũ wẽnnaam dãmb a taaba. A Zeova ra pĩnd n togsame t’a rĩungã na n wa welgame. A Salomo kii yʋʋmd 997 sẽn deng a Zezi rogmã, t’a naamã kaoosg tek yʋʋm 40. A biig a Roboam n deeg naamã.

Sogsg sẽn tik verse rãmb zut n paam leokre:

1:5—Bõe yĩng t’a Adoniza bao n na n deeg naamã t’a Davɩɩd ra ket n vɩya? Biiblã pa wilgd rẽ võor ye. La d tõe n yeelame tɩ sẽn mik t’a Adoniza kẽem dãmb a Amno ne a Absalom ra zoe n kiime tɩ wõnd a Davɩɩd biig a Kileyaab me ra kiime wã, tõe t’a Adoniza ra tagsdame t’a sẽn yaa a Davɩɩd kambã sẽn ketã bi-kãsengã, yẽ n segd n deeg naamã. (2 Sãmwɛll 3:2-4; 13:28, 29; 18:14-17) A Adoniza sẽn da paam tɩ tãb-biisã naab a Zoaab sẽn tar pãngã, n paas maankʋʋdb kãsem a Abiatar yʋʋr sẽn yi wʋsgã ra teend-a wã, a ra tagsame t’a na n tõog n deega naamã. Biiblã pa wilgd a sã n da miime t’a Davɩɩd ra yeelame t’a Salomo n na n deeg naamã yẽ poor ye. La a Adoniza sẽn maan maoongã, a pa bool a Salomo ne neb nins sẽn da be a Davɩɩd poorẽ wã ye. (1 Rĩm dãmba 1:9, 10) Rẽ wilgdame t’a tog n da geta a Salomo wa a wags-n-taaga.

1:49-53; 2:13-25Bõe yĩng t’a Salomo kʋ a Adoniza a sẽn kõ-a sugrã zugẽ? A Adoniza sẽn kos a Batseba t’a tɩ yã rĩmã n kos a Abisaag n kõ yẽ t’a maan a pagã, a Batseba pa bãng tɩ yaa bũmb a to la a Adoniza sẽn da baoodã ye, la a Salomo bãngame. Baa ne a Davɩɩd sẽn pa kẽ ne pʋg-neer a Abisaagã, b ra get-a-la wa a Davɩɩd paga. Sẽn zems ne wakat kãng rog-n-mikã, a Abisaag ra segd n lebga rĩm ninga sẽn na n ledg a Davɩɩdã paga. Tõe t’a Adoniza tagsame t’a Abisaag sã n lebg a paga, yẽ na n tõog n paama naamã. Yaa a Salomo sẽn bãng tɩ bũmb ning a Adoniza sẽn kosã wilgdame t’a rata naamã yĩng n kɩt tɩ b kʋ-a.

6:37–8:2—Yaa wakat bʋg la b pak wẽn-doogã? Wẽn-doogã meeb saa yʋʋmd 1027 sẽn deng a Zezi rogmã, a Salomo naamã yʋʋm 11 soabã pʋgẽ kiuug a nii soabã. Wõnda meebã teed baoob la segls a taabã rɩka kiis 11. Segd n yɩɩ yʋʋmd 1026 sẽn deng a Zezi rogmã, kiuug a yopoe soabã pʋgẽ la b pak-a. Kibarã leb n wilgda meeb tʋʋm a taab sẽn zĩnd wẽn-doogã saab poor la sẽn deng tɩ b pak-a wã, tɩ yaa vẽeneg tɩ rẽ yaa sẽn na yɩl n wilg meeb a taab nins b sẽn me wakat kãngã.—2 Kibaya 5:1-3.

9:10-13—Rẽ yĩnga rĩm a Salomo sẽn kõ Tɩɩr dĩm a Hiram tẽns 20 Galile soolmẽ wã, ra zemsa ne a Moiiz Tõogã bɩ? Tõe tɩ b ra getame tɩ Tõogã sẽn yeel bũmb ning Maankʋʋr 25:23, 24 pʋgẽ wã ra gomda tẽns Israɛll neb sẽn da be b pʋsẽ bal yelle. Baa tẽns nins a Salomo sẽn da kõ a Hirammã sẽn be Kãabg Tẽngã pʋgẽ wã, tõeeme tɩ pa Israɛll neb la sẽn da vɩ be wã ye. (Yikri 23:31) A Salomo sẽn maan kũun kãngã wã leb n tõe n wilgda a sẽn kong n pa tũ Tõogã zãng-zãnga, wala a sẽn “paas a wiida” sõorã la a peeg pagb wʋsgã. (Tõodo 17:16, 17) Sẽn yaa to-to fãa, a Hiram sũur pa yɩ noog ne kũunã ye. Tõe tɩ tẽn-kãens nebã sẽn da pa mi Wẽndã ra pa get b tẽnsã yell sõma, wall b ra pa be zĩ-sõngẽ ye.

11:4—Rẽ yĩnga yaa kʋʋlmã n kɩt t’a Salomo yamã menem t’a bas Wẽnnaam bɩ? Wõnda pa woto ye. A Salomo sẽn wa n na n sɩng naamã rɩɩbã t’a yaa bi-bɩɩga, la baa a sẽn dɩ naam yʋʋm 40, a ra pa kʋʋl wʋsg ye. Sẽn paase, a ra pa bas a Zeova tũub fasɩ ye. Wõnda a ra makame bal n na n tũ tũudum toɛy-toɛya.

Zãmsg tõnd yĩnga:

2:26, 27, 35. Bũmb ning a Zeova sẽn pĩnd n togs fãa pidsdame. B sẽn yiis a Eli yageng a Abiatar a tʋʋmdẽ wã pidsa ‘bũmb ning a Zeova sẽn da yeel a Eli rooga poorẽ wã.’ B sẽn kɩt t’a Zadok sẽn yaa a Fineyas yagengã led a Abiatar zĩigẽ wã pidsa goam nins sẽn be Sõdbo 25:10-13.—Yikri 6:25; 1 Sãmwɛll 2:31; 3:12 la 1 Kibaya 24:3 pʋgẽ wã.

2:37, 41-46. Ad sɩd yaa wẽng tɩ d tags tɩ d tõe n kɩɩsa Wẽnnaam noor tɩ bũmb pa maan-d ye! Neb nins sẽn basd ‘sor sẽn yaa bãaneg sẽn debd vɩɩm zĩigẽ’ wã na n namsame, b yam yãkrã sẽn yaa yalemdã yĩnga.—Matɩe 7:14.

3:9, 12-14. A Zeova sõgen dãmbã sã n pʋʋs-a ne b sũy fãa n kos t’a kõ-b yam, bãngr la sor-wilgr sẽn na yɩl n tʋm a tʋʋmdã, a leokd-b lame.—Zak 1:5.

8:22-53. Ad a Salomo sɩd pẽg a Zeova ne a sũurã fãa! A yeelame t’a Zeova yaa Wẽnnaam sẽn tar nonglem, sẽn pidsd a kãabse, la sẽn wʋmd pʋʋsgo. D sã n bʋgs pʋʋsg ning a Salomo sẽn pʋʋs wẽn-doogã pakr daarã zugu, d na n talla mi-beoog wʋsg ne Wẽnnaam, a zʋg-kãensã la a zʋg a taabã yĩng n paase.

11:9-14, 23, 26. A Salomo sẽn wa n lebg tõt a kʋʋlmã wakatã, a Zeova kɩtame t’a paam kɩɩsdba. Tʋm-tʋmd a Pɩɛɛr yeelame tɩ “Wẽnnaam kɩɩsda tɩtaam dãmba, la [a] ningda sik-m-mens rãmba zut barka.”—1 Pɩɛɛr 5:5.

11:30-40. Rĩm a Salomo baoome n na n kʋ a Zeroboam, bãngr-gomd ning a Ahiza sẽn da reng n togs a Zeroboam zugã yĩnga. Rĩmã manesem sɩd yɩɩ toor wʋsg ne a sẽn da maan to-to yʋʋm 40 sẽn looge, a sẽn da pa bao n na n dok a sũur ne a Adoniza la ne neb a taab sẽn da bao n na n maan-a wẽngã! (1 Rĩm dãmba 1:50-53) Yaa a sẽn bas a Zeova wã yĩng n kɩt t’a manesmã teke.

RĨUNGÃ WELGAME

(1 Rĩm dãmba 12:1–22:54)

A Zeroboam ne nin-buiidã kẽnga rĩm a Roboam nengẽ n tɩ kos-a t’a boog namsg ning a ba a Salomo sẽn da namsd bãmbã. La a Roboam tõdgame n yeel t’a na n paasa b namsgã. Buud piig n tõdg n kɩt t’a Zeroboam lebg b rĩma. Rĩungã welgame. A Roboam yɩɩ goabg rĩungã sẽn yaa Zida ne Bẽnzamẽ buudã naaba, t’a Zeroboam yɩ rɩtg rĩungã sẽn yaa Israɛll buud piigã naaba.

Sẽn na yɩl tɩ nebã ra le kẽng Zerizalɛm n tɩ balem Wẽnnaam, a Zeroboam maana sãnem nag-bi a yiibu, n ning a yembr Dãn la a to wã Betɛlle. A Zeroboam loogr poore, rĩm dãmb sẽn dɩ naam Israɛll yaa a Nadab, a Baesa, a Ela, a Zimri, a Tibni, a Omri, a Akaab la a Akazia. Yaa a Abizam, a Aza ne a Zozafat la a Zoram n pʋgl a Roboam poor n dɩ naam Zida. No-rɛɛsdb nins sẽn zĩnd rĩm kãensã wakatẽ yaa a Ahiza, a Semaya la a soab ning b sẽn bool tɩ Wẽnnaam ned n pa wilg a yʋʋrã, n paas a Zehu ne a Eli la a Mikaya.

Sogsg sẽn tik verse rãmb zut n paam leokre:

18:21—Bõe yĩng tɩ nin-buiidã ra sĩnd b noor a Eli sẽn wa n yeel-b tɩ b yãk b sã n na n tũu a Zeova bɩ a Baallã? Tõe tɩ b ra bãngame tɩ b sɩd ra pa sak a Zeova zãng-zãng wala a sẽn datã, tɩ ra kɩt tɩ b neẽ tɩ b tara taale. Wall tõe tɩ b sũyã ra riglma hal wʋsg tɩ b ra pa getẽ meng tɩ yaa wẽng tɩ b yaa a Zeova balemdb la b balemd a Baal ye. Yaa a Zeova sẽn wilg a pãngã poor bal la b yaool n yeel tɩ: ‘Yaa a Zeova la sɩd Wẽnnaamã. Yaa a Zeova la sɩd Wẽnnaamã.’—1 Rĩm dãmba 18:39.

20:34—Bõe yĩng t’a Akaab pa kʋ Siiri naab a Ben-hadad a Zeova sẽn kɩt t’a tõog Siiri nebã poore? Wall t’a Akaab kʋ a Bɛn-hadadã, a maana kaool ne-a, la a yãk so-kõy sẽn be Damas sẽn yaa Siiri na-tẽngã pʋgẽ n kõ a Akaab sẽn na yɩl n t’a lugl koosem zĩisi. Pĩnda, a Bɛn-hadad ba wã me ra reega so-kõy Samari pʋgẽ wã n maan koosem zĩisi. Woto yĩnga, a Akaab basa a Bɛn-hadad sẽn na yɩl n tõog n sigl leebg Damase.

Zãmsg tõnd yĩnga:

12:13, 14. D sã n wa na n dɩk sard sẽn yaa kãsemse, d segd n tɩ baoa sor-wilgr neb sẽn tar yam la sẽn bɩ tẽeba pʋgẽ n mi Gʋlsg Sõamyã sõma la sẽn nand Wẽnnaam noyã wʋsg nengẽ.

13:11-24. Ned sã n sagl tõnd bɩ a sã n togsa tõnd bũmb tɩ yood yam, baa sã n yaa d tẽed-n-taag sẽn tar pʋ-peelem, d segd n maka rẽ ne Wẽnnaam Gomdã sẽn yetã n gese.—1 Zã 4:1.

14:13. A Zeova feesda tõnd n baood sẽn yaa sõma d nengẽ. Baa bõn-sõng ning sẽn be ne-dã sã n paoodẽ, d sã n tʋmd a tʋʋma wa d sẽn tõe tɛka, a tõe n kɩtame t’a lebg wʋsg n paase.

15:10-13. D segd n zãgsa sɩdã kɩɩsg ne raoodo, la d kɩt tɩ baleng hakɩkã paam pãnga.

17:10-16. Zarefat pʋg-kõorã bãngame t’a Eli yaa Wẽnnaam no-rɛɛs n deeg-a sãando, t’a Zeova ning-a bark a tẽeb tʋʋmã yĩnga. Rũndã-rũndã me a Zeova nee tõnd tẽebã tʋʋmã, la a ronda neb nins sẽn teend Rĩungã tʋʋmdã ne manesem toor-toore.—Matɩe 6:33; 10:41, 42; Hebre dãmba 6:10.

19:1-8. B sã n wa namsd tõnd wʋsg d tẽebã yĩnga, d segd n kɩsa sɩd t’a Zeova na n sõng-d lame.—2 Korẽnt dãmba 4:7-9.

19:10, 14, 18. Wẽnnaam balemd hakɩk zɩ n yɩ a yembr ye. A Zeova la a saam-biisã sẽn be dũniyã gill zugã bee ne-a.

19:11-13. A Zeova pa ãndũniyã pãens wala seb-bɛdã, sa-tãsã la yɛl sẽn wõnd woto ye.

20:11. A Bɛn-hadad sẽn gom tɩta-goam n wilg tɩ yẽ na n sãama Samari wã, Israɛll rĩmã leok-a-la woto: “Ned sã n dabd tãp bɩ a ra pẽg a meng wa a sẽn yit tãp n watẽ ye.” B sã n wa kõ-d tʋʋm-paalle, d pa segd n tall bas-yard ne d meng tɩ loog noor wa tɩtaam soab ye.—Yelbũna 27:1; Zak 4:13-16.

Sebrã tara yõod wʋsg ne tõndo

A Moiiz sẽn wa n na n togs Israɛll kambã b sẽn kõ yẽ Tõogã Sinayi tãngẽ wã to-to wã, a yeel-b lame: “Gese, rũndã, mam kãabda yãmb noog ne beedo. Yãmb sã n sak [Wẽnnaam a Zeova] tõod nins mam sẽn kõt yãmb dũnda wã, a na n yɩɩ kãab-noogo. La yãmb sã n bʋdg n bas [Wẽnnaam a Zeova] sor ninga mam sẽn wilg yãmb dũnda wã n ka sak bãmba, n bas n tũ buud a taab wẽnnaam dãmb yãmb sẽn ka mi, a na n yɩɩ kãab-beedo.”—Tõodo 11:26-28.

Pipi Rĩm dãmb sebrã taas-d-la sɩd-kãensã sẽn tar yõod wʋsgã vẽenega! Wala d sẽn yã wã, seb-kãngã leb n zãmsd-d-la bũmb a taab sẽn tar yõodo. Koɛɛg ning a sẽn tarã sɩd vɩɩme la a tara pãnga.—Hebre dãmba 4:12.

[Foto, seb-neng 29]

Wẽn-doogã, la rot a taab a Salomo sẽn me

[Foto, seb-neng 30]

A Zeova sẽn wilg a pãngã, nin-buiidã yeelame: ‘A Zeova la sɩd Wẽnnaamã!’