A Nehemi sebrã tags-kãsemse
A Zeova Gomdã vɩɩme
A Nehemi sebrã tags-kãsemse
A ƐSDRAS sebrã yaoolem kibay sẽn wilgd yɛl ninsã ra loogame tɩ yʋʋm 12 la woto. Wakat ning b sẽn na n “kõ noor tɩ b le me Zerizalɛmmã” ra kolgame. Yaa noorã kũun tɛk la yʋʋm pis-yopoe naoor a yopoe wã sẽn na n baas ne Mesi wã waoongã sõdb ra na n sɩnge. (Daniɛll 9:24-27) A Nehemi sebrã kibar gomda Wẽnnaam nin-buiidã sẽn lebs n na n me Zerizalɛm lalgã yelle. A gomda wakat toog sẽn zĩnd sẽn yɩɩd yʋʋm 12 pʋgẽ, sẽn sɩng yʋʋmd 456 tɛk n tãag yʋʋmd 443 sẽn deng Kirist rogmã.
Seb-kãngã guvɛrneer a Nehemi sẽn gʋlsã tara kibar sẽn be yamleoog sẽn wilgd b sẽn teeg a Zeova zãng-zãng n tʋm ne raood n kɩt tɩ baleng hakɩkã paam waoogr to-to. A wilgda a Zeova sẽn maan to-to n pids a raabã vẽenega. Leb n yaa kibar sẽn gomd taoor-lʋɩt sẽn tall raood yelle. A Nehemi sebrã koɛɛg kõta rũndã-rũndã Wẽnnaam balemdb hakɩkã sagls sẽn yaa sõma, bala “Wẽnnaam goama vɩɩme la a tara pãnga.”—Hebre rãmba 4:12.
LALGÃ WA N ME N SAAME
A Nehemi ra bee Suuz na-tẽngã n tʋmd rĩm a Artazɛgzɛs Lõngme zakẽ wã n da yaa a sõgen-nongre. A Nehemi sũur sãama wʋsgo, a sẽn wa n wʋm t’a nebã paamda toog wʋsg la yãnde, tɩ Zerizalɛm lalsã sãamame la tɩ bugum dɩɩ a tẽnga noe kʋɩlensã. A pʋʋsa Wẽnnaam n kos a sõngr sẽn na yɩl n maneg yellã. (Nehemi 1:3, 4) Rĩmã wa n bãnga a Nehemi sũ-sãangã tɩ kɩt t’a kõ-a sor t’a na n kẽng Zerizalɛm.
A Nehemi sẽn ta Zerizalɛm, a kẽnga ne yʋng n tɩ ges lalgã, la rẽ zugẽ a wilga Zʋɩf rãmbã a sẽn na n maan to-to n lebs n me-a. Meebã sẽn sɩngã bala, neb n yik n na n gɩdg tʋʋmdã. La a Nehemi talla raood n lʋɩ tʋʋmdã taoor hal tɩ meebã wa sa.—Nehemi 6:15.
Sogsg sẽn tik verse rãmb zut n paam leokre:
1:1; 2:1—Rẽ yĩnga, “yʋʋm pisi” wã yell verse kãensã b yiibã sẽn gomdã sõdg sɩngda yʋʋm-yɛng bɩ? N-ye, yʋʋm 20 wã yaa rĩm a Artazɛgzɛs naamã reegr yʋʋm sõore. La b sẽn sõd yʋʋmã to-to verse kãens pʋsẽ wã yaa toor-toore. Kʋdemdã sɛb wilgdame t’a Artazɛgzɛs sɩnga a naamã rɩɩb yʋʋmd 475 sẽn deng a Zezi rogmã. Sẽn mik tɩ Babilon gʋlsdbã sõta Pɛrs rĩm dãmbã naam dɩɩb yʋʋm sõor n sɩngd ne Nizã kiuugã (tʋʋlg la tʋʋl-nif kiisã sʋka), kɩtame tɩ b yetẽ t’a Artazɛgzɛs naamã sɩnga yʋʋmd 474 sẽn deng a Zezi rogmã. Dẽnd Nehemi 2:1 sẽn gomd yʋʋm 20 naam dɩɩb ning yellã sõdg sɩngda ne yʋʋmd 455 sẽn deng a Zezi rogmã, Nizã kiuugu. La Nehemi 1:1 sẽn gomd Kislev kiuug ning yellã (sɩpaolg ne yʋʋm-sar kiisã sʋka) tog n yaa yʋʋmd 456 soabã Kislev kiuugã. A Nehemi sẽn wa n gomd a Artazɛgzɛs naamã rɩɩb yʋʋm 20 soabã yellã, a naaga ki-kãng n sõde. Tõe tɩ ka wã, a sɩnga a sõdbã ne rĩmã naam deegr yʋʋmde. Leb n tõeeme t’a Nehemi sõda yʋʋmã wala Zʋɩf rãmbã sẽn da minim n sõt to-to n sɩngd ne Tisri kiuugã (bõn-bɩʋʋng ne zĩ-likr kiisã sʋka). La sẽn yaa a soab fãa, yʋʋmd ning b sẽn yiis noor tɩ b lebg n tɩ me Zerizalɛmmã yɩɩ yʋʋmd 455 sẽn deng a Zezi rogmã.
4:11, 12—Wãn to la ned ra tõe n me lalgã ne nug yend bala? Neb nins sẽn da rɩkd teedã n kõt metbã ra tõe n gãda teed nins b sẽn da tʋk bɩ b sẽn da palg b bãgdẽ wã ne nug yende, “tɩ b nug a to wã zãad zab-teedo.” Tãn-metbã sẽn segd n tʋm ne nus a yiibã yĩnga, bãmb “ra sẽba b sʋʋs b seesẽ n tʋmdẽ.” Rẽ kɩtame tɩ bɛɛb sã n da wa bɩ mik tɩ b zoe n segla b mens n tõe n zabe.
5:7—B sẽn yeel t’a Nehemi goma nin-kãsemsã la tẽn-soaadbã rat n yeelame tɩ bõe? Nin-kãensã ra kɩɩsda a Moiiz Tõogã n pengd b saam-biisã n dokd yõodo. (Maankʋʋre 25:36; Tõodo 23:20) Sẽn paase, roaglgã ra yaa wʋsgo. Kiuug pʋgẽ, b sã n da reegda bũmb ning b sẽn pengã sẽn pʋɩ zĩis koabg zĩig a ye tɩ yaa yõodo, yʋʋmd pʋgẽ, yaa zĩis 12 koabg zug la b reegd tɩ yaa b yõodo. (Nehemi 5:11) Rẽ yaa wẽng wʋsgo, bala nin-buiidã ra zoe n yaooda lampo rãmb sẽn toe, tɩ kom da leb n be tẽngã. A Nehemi tika a Moiiz Tõogã zug n ning rakãag rãmbã taal n wilg b kongrã.
6:5—Bõe yĩng t’a Sãmbala tool a Nehemi ‘sebr sẽn lake,’ tɩ b yaool n da segd n ning seb-kãens buudã korg pʋgẽ n page? Tõe t’a Sãmbala da ratame tɩ neba fãa bãng yẽ sẽn da gʋls n dõt a Nehemi ne bũmb ninsã. Tõe t’a ra tẽedame tɩ rẽ na n yika a Nehemi sũurã hal wʋsgo, tɩ kɩt t’a bas meebã n loog n tɩ gom n bao bʋʋm. Tõeeme me t’a Sãmbala ra tagsdame tɩ Zʋɩf rãmbã sã n karem sebrã, na n komsa b raood tɩ b kell n bas tʋʋmdã zãnga. La a Nehemi pa bas tɩ rẽ yɛɛs-a ye. A kell n sĩnda a noor n tʋm tʋʋmd ning Wẽnnaam sẽn bobl-a wã.
Zãmsg tõnd yĩnga:
1:4; 2:4; 3:36, 37. Tõnd me sã n wa tar zu-loees bɩ d sã n wa tog n dɩk sard sẽn tar yõod wʋsgo, d segdame n “pʋʋs n da base,” la d tũ Wẽnnaam sor-wilgri.—Rom dãmba 12:12.
1:11–2:8; 3:36, 37; 4:9, 10; 6:16. A Zeova leokda pʋʋsg nins a balemdbã sẽn pʋʋsd-a ne b sũy fãa wã.—Yɩɩl Sõamyã 86:6, 7.
1:4; 4:13, 14; 6:3, 15. Baa ne a Nehemi sẽn da yaa nimbãan-zoɛtã, a tũu Wẽnnaam noyã ne raood n pa reem ye. Yaa mak-sõng n kõ-do.
1:11–2:3. Pa a Nehemi sẽn da yaa rĩmã sõgen-nongrã n da kõt-a sũ-noog ye. Yaa baleng hakɩkã sẽn da kẽngd taoorã n da kõt-a sũ-noogo. A Zeova balengã la bũmb ning fãa sẽn kɩtd t’a balengã kẽngd taoorã yell n segd n pak tõnd pipi la kõt-d sũ-noogo.
2:4-8. A Zeova kɩtame t’a Artazɛgzɛs kõ a Nehemi sor t’a tɩ lebs n me Zerizalɛm lalgã. Yelbũna 21:1 yeelame tɩ ‘rĩm sũur bee a Zeova nug pʋgẽ wa ko-zoetem. Bãmb wẽnemded-a lame t’a kẽng zĩig ninga bãmb sẽn datã.’
3:5, 27. D pa segd n yɩ wa Tekoa “nanambsã” n tags tɩ tʋʋm kẽer d sẽn segd n tʋm n teel baleng hakɩkã paoogda tõnd ye. D segd n dɩka Tekoa neb nins sẽn sak n tʋm tʋʋmdã ne b sũy fãa wã togs-n-taare.
3:10, 23, 28-30. Baa koe-moondb kẽer sẽn tõe n yik n kẽng zĩisẽ b sẽn dat Rĩungã koe-moondb wʋsgã, neb wʋsg tõnd sʋkã teenda baleng hakɩkã b sẽn beẽ wã. D tõe n maan boto, d sẽn na n teend Rĩungã Rot meeb la d sõngd neb nins sabaab-wẽns sẽn paamã, la sẽn yɩɩd fãa, ne d sẽn na n moond Rĩungã.
4:8. Tõnd me sã n wa maood ne kɩɩsdba, d sã n tags ‘a Zeova sẽn yaa kãseng la a sẽn zems zoeesa yelle,’ d tõe n tõoga d rabeemã.
5:14-19. Guvɛrneer a Nehemi sẽn yɩ sik-m-meng soaba, ned sẽn pa baood a meng nafr bal la taoor-lʋɩt sẽn tar yẽesmã, a kõo kiris-neb yel-gɛtbã mak-sõngo. Baa ne a sẽn yẽeg a meng n kɩt tɩ nebã tũ Wẽnnaam Tõogã, a pa soog-b a meng nafr yĩng ye. A pʋd n zoeya neb nins b sẽn da namsdã la naong rãmbã nimbãanega. A Nehemi sẽn sõng nebã wʋsgã, a basa mak-sõng Wẽnnaam balemdbã fãa yĩnga.
“MAM WẼNNAAM TẼEG-Y MAM YELL N MAAN MAAM NEERE”
Zerizalɛm lalgã meeb sẽn sa wã bala, a Nehemi lugla a kʋɩlensã la a yãk neb sẽn na n gũ-ba, sẽn na yɩl n kogl tẽngã. Rẽ poore, a sõda nin-buiidã, ned kam fãa ne a buudu. Nebã fãa tigma taab “noor ning b sẽn tũud n yit n yõngd koomã,” tɩ maan-kʋʋd a Ɛsdras karem a Moiiz tõoga sebre, t’a Nehemi ne Levi nebã bilg nin-buiidã a võore. (Nehemi 8:1) Nin-buiidã sẽn wa n bãng tɩ tõogã wilgdame tɩ b segd n maana zãn kibsã, b maana kibs-kãng n kɩdem sũ-noogo.
Tigisg a to n pʋgle, tɩ “Israɛll neba fãa” vẽneg bãmb ne b yaab rãmbã kongr n togse, tɩ Levi nebã le tẽeg nin-buiidã bũmb nins fãa Wẽnnaam sẽn da maan n kõ Israɛllã. Rẽ zugẽ, nin-buiidã maana pʋleng n yeel ‘tɩ b na n kẽna wa sẽn zems Wẽnnaam tõogã.’ (Nehemi 9:1, 2; 10:30) Nebã sẽn da nan pa waoog Zerizalɛmmã yĩnga, b maana poeere, n kɩt tɩ neb nins sẽn da vɩ kɛɛnga neb piig sʋk ned a ye fãa wa zĩnd be. Lalgã sẽn me n sa wã, b maana kibs sẽn yɩ kãseng hali tɩ ‘neb zĩnd yɩɩg n wʋm kilsgã sẽn kilsd Zerizalɛm.’ (Nehemi 12:43) A Nehemi zĩnda Zerizalɛm yʋʋm piig la a yiibu, la rẽ poore, a leba rĩm a Artazɛgzɛs nengẽ n ye tɩ sɩng a tʋʋmdã. Pa yã n kaoos la Zʋɩf rãmbã ye sɩng tʋʋm-kɛg maaneg ye. A Nehemi sẽn wa n ye leb Zerizalɛmmã, a remsa yɛlã. A pʋʋsa Wẽnnaam ne sik-m-meng n kos woto: “Mam Wẽnnaam tẽeg-y mam yell n maan maam neere.”—Nehemi 13:31.
Sogsg sẽn tik verse rãmb zut n paam leokre:
7:6-67—Bõe yĩng t’a Nehemi sẽn wilg neb nins sẽn tũ a Zorobabɛll n leb Zerizalɛmmã sõorã pʋgẽ, buud kẽer neb sõor yaa toor ne a Ɛsdras sẽn da wilgã? (Ɛs. 2:1-65) Tõeeme t’a Ɛsdras ne a Nehemi sẽn tik sɛb nins n sõdã yaa toor-toore. Wala makre, tõe tɩ neb nins b sẽn da sõd tɩ b segd n leb Zerizalɛmmã sõor yɩɩ toor ne neb nins sẽn wa n sɩd tõog n kẽngã sõore. Leb n tõeeme tɩ Zʋɩf rãmb kẽer sẽn da pa tõog n wilg b yaab rãmbã rot vẽeneg wa n tõog n maana rẽ kaoosg zugẽ. Baasg zãnga, sõdg a yiibã fãa wilgdame tɩ neb nins sẽn yɩ pipi n lebgã sõor zãng yaa neb 42360, yembsã la yɩɩn-yɩɩndbã sẽn pa naage.
10:35—Bõe yĩng tɩ ra yaa tɩlae tɩ nin-buiidã tall raad n wa? Pa noor a Moiiz Tõogã sẽn da kõ ye. Yaa b sẽn da rat raad wʋsg sẽn na n yõogd maand tẽn-kugrã zugã yĩnga. Wõnda Netinim dãmbã sẽn da yaa yembs n tʋmd wẽn-doogã pʋgẽ wã sõor da paoodame. Rẽ n so tɩ b maan poeer n yãk Israɛll neb sẽn na n sõng tɩ b paam daadã tɩ seke.
13:6—A Nehemi sẽn lebg n kẽng Babilonnã, a tɩ maana yʋʋm a wãna? Biiblã pa wilg a sẽn tɩ maan yʋʋm ninsã sõor ye. A wilgame bal tɩ kaoosg zugẽ a yaool n kosa rĩma sor n leb n kẽng Zerizalɛm. Woto yĩnga, d pa tõe n bãng yʋʋm nins a sẽn tɩ maan Babilonnã sõor takɩ ye. La a sẽn lebg n wa Zerizalɛmmã, a mikame tɩ nebã ra basa maan-kʋʋdbã teelgo, la b ra pa le tũud vʋʋsg raarã me ye. Neb wʋsg ra rɩgsa pagb bu-zẽmsã neb sʋka, tɩ b kambã ra pa gomd Zʋɩf rãmbã buud gomd ye. Yɛlã sẽn yõdg n sãam hal woto wã wilgdame t’a Nehemi tog n tɩ kaoosa Babilon wʋsgo.
13:25, 28—A Nehemi sẽn zab Zʋɩf rãmbã b sẽn da bas Wẽnnaam noyã tũubã poore, bõe me la a maan-yã? A Nehemi ‘kãab-b-la ne Wẽnnaam’ n togs-b tõogã sẽn kaood b bʋʋd to-to wã. A ‘pãba bãmb kẽere,’ tɩ tõe n dat n yeel t’a kõo noor tɩ b sɩbg-b tɩ zems ne tõogã sẽn yetã. Sẽn na yɩl n wilg t’a sũur sɩd da pa noom ne wẽngã b sẽn maanã, a ‘yura b zoobdã.’ A leb n diga maan-kʋʋdbã kãsem a Eliasib yageng ning sẽn da rɩk Horon ned a Sãmbala biig n maan a pagã.
Zãmsg tõnd yĩnga:
8:8. Tõnd sẽn yaa Wẽnnaam Gomdã karen-saam dãmbã, d segd n bilg-a-la nebã tɩ b bãng a võore. Sẽn na n yɩl n maan rẽ, d tog n boonda gom-biisã sõma, la d toeemd d koe-zomã tɩ zemsd ne d sẽn dat n wilg bũmb ning Biiblã pʋgẽ wã, la d wilgd vẽeneg b sẽn tõe n tũ verse rãmbã to-to.
8:10. Ned paamda sũ-noog ning a Zeova sẽn kõtã, a sẽn na n deng n bãng tɩ tẽeb kom n tar-a, n bao tẽeb rɩɩb n yiis kom kãnga, la a tũ Wẽnnaam sor-wilgrã. Ad sɩd tara yõod wʋsg tɩ d zãmsd Biiblã sõma, tɩ d kẽnd tigissã, n moond koe-noogã ne yẽesem la d maand karen-biisi.
11:2. Neb nins sẽn bas zĩis b sẽn da so n tɩ zĩnd Zerizalɛmmã sak n monga b mens yɛl kẽer la b yiis b ligdi. B sẽn sak n maan boto ne yamleoogã wilgdame tɩ b ra tara yam-sõngo. Tõnd me tõe n dɩka b togs-n-taare, n sak n yɩ yamleoog tʋm-tʋmdb tigis-kãsemsẽ wã la sasa a taaba, d saam-biisã neer yĩnga.
12:31, 38, 40-42. D tũnugda ne yɩɩlã n pẽgd a Zeova la d wilgd-a d mi-beoogo bũmb nins a sẽn kõt-dã yĩnga. Woto yĩnga, d segd n yɩɩnda d tigissẽ wã ne d sũy fãa.
13:4-31. D segd n gũusa d mens n da bas tɩ laog nonglem, kʋɩɩbg la sɩdã kɩɩsg sãam d vɩɩmã ye.
13:22. A Nehemi ra miime tɩ Wẽnnaam da na n wa sok-a-la a tʋʋmã. Tõnd me segd n bãngame t’a Zeova na n wa sok-d lame.
A Zeova bark paoong tara yõod wʋsgo!
Yɩɩl-gʋlsdã yɩɩla woto: “Zusoaba sã n ka met roogo, tãn-metba tʋmda zaalem bala.” (Yɩɩl Sõamyã 127:1) Ad a Nehemi sebrã sɩd wilgame tɩ gom-kãensã yaa sɩd fasɩ.
Saglg ning a sẽn kõt tõndã yaa vẽenega. D sã n dat n tõog d tʋʋmã fãa pʋgẽ, d segd n baoa a Zeova barka. D sã n dat a Zeova barka, d segd n lʋɩɩsa baleng hakɩkã taoor d vɩɩmã pʋgẽ. Dẽnd wala a Nehemi, bɩ d kɩt t’a Zeova balengã taoor kẽngr yell pak tõnd pipi.
[Foto, seb-neng 28]
‘Rĩm sũur bee a Zeova nug pʋgẽ wa ko-zoetem’
[Foto, seb-neng 29]
Daood soab la nimbãan-zoɛt a Nehemi rebda Zerizalɛm
[Foto rãmba, seb-neng 30]
Yãmb mii Wẽnnaam Gomdã goam võor wilgr bɩ?