Bãngrã baoobo

BÃNGD a Ɛnriko Fɛrmi yʋʋr sẽn yi wã pag a Lora Fɛrmi ra yeelame tɩ “zɩɩlem pa são bãngr abada.” Neb kẽer tõe n kɩɩsame n yeel tɩ f sã n pa tar bãngre, pa wẽng ye. La neb wʋsg yẽ sak n deegame tɩ gom-kãngã yaa sɩda. Pa bãngr ning b sẽn boond tɩ Siãnsã wɛɛngẽ bal la gom-kãngã yaa sɩd ye, a leb n yaa sɩd vɩɩmã nens a taab pʋsẽ. Hal sẽn na maan yʋʋma, zɩɩlmã bɩ sɩdã bãngrã kaalem kɩtame tɩ neb wʋsg zĩnd lik pʋgẽ, bãngrã baoobã, vɩɩm manesmã la tẽebã wɛɛngẽ.—Efɛɛz rãmba 4:18.

Yaa rẽ n so tɩ neb nins sẽn tagsd sõma wã baood vẽenem. B rat n bãnga ninsaal vɩɩmã võore, la beoog daarã sẽn na n yɩ a soaba. B baoa yel-kãensã võor ne manesem buud toor-toore. Bɩ d ges manesem kãens kẽer koɛɛg-koɛɛga.

B baoa bãngrã ne tũudmã maasem

Sã n yaa ne sẽn tũudb a Buda wã, b wilgame t’a Sidarta Gotama sẽn yɩ Buda tũudmã lugundã sũur da sãamã wʋsgo, nebã sẽn namsd la b kiidẽ wã yĩnga. Rẽ n so t’a kos Ẽndu tũudmã karen-saam dãmb tɩ b sõng-a t’a bãng sɩdã. Kẽer sagl-a lame t’a maan b sẽn boond a soab tɩ yoga wã, la a mong a meng vɩɩmã yel-nood wʋsgo. La a Gotama wa n baas n yãka yam n na n bʋgs yɛlã zugsõma a toore, sẽn na yɩl n paam bãngr hakɩkã.

Neb kẽer dɩgsa dorg rãmb sẽn yubsd neng n na n bao bãngrã. Wala makre rũndã-rũndã, Ameriki, tũudum a ye neb n yet tɩ tɩɩg a yembr b sẽn boond tɩ peyot sẽn tar koom sẽn yubsd nenga, n tõe n vẽneg nebã tɩ b bãng yɛl sẽn solge.

A Zã-Zak Ruso sẽn yaa Farẽns filozof sẽn zĩnd yʋʋmd kob-gĩnd piig la nii sasa wã ra tẽedame tɩ ned ning fãa sẽn baood bãngrã ne pʋ-peelem tõe n paama Wẽnnaam vẽnegre. Wãn to? Sã n yaa ne yẽ, yaa f sẽn na n kelgd f sũur-kasetã. A paasame tɩ yaa ned sũur-kasetã la a tagsa wã sẽn yet-a bũmb ninsã n lebgd a sor-wilgda.—History of Western Philosophy.

B baoa bãngrã ne filozofi wã maasem

Neb wʋsg sẽn vɩɩmd a Ruso wakatẽ wã pa sak tɩ tũudmã tõe n vẽneg-d lame ye. Wala makre, a Voltɛɛr me sẽn yit Fãrensã ra tagsdame tɩ tũudmã pa vẽnegd nebã ye. A yeelame tɩ wakat ning kʋdemdã yel-mitbã sẽn boond tɩ zɩɩlem bɩ lik wakatã, yɩɩ tũudmã n kẽes Erop nin-buiidã zɩɩlem pʋgẽ, tɩ b tũ tẽeb ziri, la b kisg tũudum a taabã.

A Voltɛɛr wa n lebga Erop sull a ye  b sẽn boond tɩ Vẽenemã ned a yembre. A poorẽ dãmba ra tẽeda wa pĩnd wẽndẽ Gɛrk rãmbã tɩ filozofi wã bɩ bãngdb kẽer tagsa la siãnsã n tõe n sɩd vẽneg nebã. Filozof a yembr yʋʋr sẽn boond t’a Bɛrnar de Fõntenɛll ra tagsdame tɩ filozofi wã bal da na n wa kɩtame tɩ nebã paamd vẽnegr daar ne a to fãa n paasdẽ, hal tɩ b sã n wa mak ne pĩndã, bɩ b mik tɩ zãmaan nins sẽn loogã nebã sɩd ra bee zɩɩlem pʋgẽ.—Encyclopædia Britannica.

Kiba-kãensã wilgda neb kẽer sẽn tagsd bũmb ning bãngrã baoob wɛɛngẽ. La rẽ yĩnga bũmb n be n sɩd tõe n sõng-d tɩ d bãng sɩdã bɩ? Bɩ d ges sõsg ning sẽn pʋgdã pʋgẽ, tɩ d na bãng bũmb ning sẽn tõe n sõng-d tɩ d paam bãngr hakɩkã ne bas-yardo.

[Foto rãmba, seb-neng a 3]

A Gotama (Buda), a Ruso, la a Voltɛɛr fãa baoa bãngrã ne manesem buud toor-toore