Vɩɩm sẽn pa sat baoobo

HAL pĩnd wẽndẽ n tãag masã, ãdem-biisã baoodame n na n vɩɩmd wakat sẽn-kõn-sa, la b zɩ n tõog ye. Bala, ned baa a ye nan pa tõog n bãng b sẽn tõe n maan to-to n menems kũumã ye. La sẽn nan pa kaoose, vaeesg logtoɛɛmbã sẽn maan kɩtame tɩ b ye saagdẽ tɩ b sɩd na n wa tõogame tɩ ninsaal vɩɩmd wakat fãa. D ges bũmb nins sĩãnsã wil toɛy-toɛyã sẽn vaees n yã rẽ wɛɛngẽ.

Bãngdb sull ning b sẽn boond tɩ biolozist rãmbã makda b na wa tõog n gɩdg yĩngã biisã bɩ a selill dãmbã tɩ b ra ye kʋdg ye. Bãngdbã miime tɩ selill paal n ledgd yĩngã selill kʋdã la selill dãmb nins sẽn kiidã. Sɩd me, ninsaal vɩɩmã tõre, a yĩngã toeemda naoor wʋsgo. Vaeesdbã tagsdame tɩ b sã n tõog tɩ selill dãmbã ket n toeemd wakat fãa, “ninsaal yĩngã tõe n ket n toeemda a toor n pa satẽ ye.”

Bãngdb a taab me wilgame tɩ bãmb tõe n maana sãoore, sũur la yaam-biis sẽn yaa sõma, n ledg bãad rãmb nins sãoã, b sũy bɩ b yaam-biis sẽn pa sõma wã. B wilgame tɩ yaa nin-kãens são la b yaam-biis wall b sũyã selill dãmb la b na n dɩk n lebs n maan b taaba.

Bãngdb sull a ye me wilgame tɩ b na n wa tõog n maana masĩn-bõoneg bedrem sẽn zems selill dãmbã bedrem n ning zɩɩmã pʋgẽ. B bilgame tɩ masĩn-kãens na n tũuda zɩ-soayã n gẽesd kãnsɛɛrã bãag biis la mikroob rãmb a taabã n kʋʋda. Sã n yaa ne neb kẽere, bãngdb sul-kãngã ne a taab me sẽn modgdã na n wa tõogame n kɩt tɩ ninsaal yĩngã ra sãamdẽ, t’a tõog n vɩɩmd wakat fãa.

Bãngdb a taab me bĩngda kũ-rãmbã galaas rot pʋsẽ. Sull kãngã rãmbã saagdame tɩ logtoɛɛmbã sã n wa tõog n menes bãasã la kʋʋlmã sẽn wat ne bũmb ninsã, bãmb na n tõog n lebs n vʋʋga sẽn ki-bã n tɩp-b tɩ b ye paam laafɩ. Zʋrnall a yembr (American Journal of Geriatric Psychiatry ) wilgame tɩ b sẽn bĩngd kũ-rãmbã galaas rot pʋsẽ to-to wã wõnda pĩnd wẽndẽ Eziptã neb sẽn da mumd kũ-rãmb kẽer to-to wã.

Ãdem-biisã sẽn modgd n baood n na n vɩɩmd wakat sẽn kõn-sa yĩngã wilgdame tɩ ninsaal baa a ye pa rat n ki ye. Rẽ yĩnga ninsaalbã na n wa tõog n vɩɩmda wakat sẽn-kõn-sa bɩ? Bõe la Biiblã wilgd vɩɩm sẽn-kõn-sa wã wɛɛngẽ? Sõsg ning sẽn pʋgdã leokda sogs-kãensã.