Sagls sẽn yaa tɩrs kambã wubr yĩnga

A RUTH tẽega a pipi pʋgã rɩkr yell n yeel woto: “Mam da tara yʋʋm 19, la m da zãr ne m doagdbã hal wʋsgo. Sẽn paase, mam da pa mi baa fʋɩ kambã wubr wɛɛngẽ ye.” A Ruth sẽn da yaa a roagdbã bi-yendã, a ra pa mi roagd zɩɩb sẽn yaa a soab ye. Yɛ la a ra tõe n tɩ paam sagls sẽn yaa sõma?

A Jan yẽ sẽn yaa kom-bɛd a yiib ba masã wã yeela woto: “Mam da tẽedame tɩ kambã wubr na n yɩɩ nana ne-ma, la pa kaoos la m bãng tɩ m pa mi kamb wubr ye.” La roagdbã sã n pa mi b sẽn na n wub b kambã to-to tɩ yɩ sõma, pa rẽ bɩ b yam sã n yoaada, yɛ la b tõe n tɩ paam saglse?

Rũndã-rũndã, roagdb wʋsg baooda sagls ẽntɛrnetã pʋgẽ. La tõe tɩ y yaeesdame tɩ sagl-kãens pa sõma ye. Y bee bʋʋm. Rẽ yĩnga y mii neb nins sẽn kõt-y saglsã ẽntɛrnetã pʋgẽ wã bɩ? Nin-kãensã tõog n wuba b mens kamb sõma bɩ? Yaa vẽeneg tɩ y segd n gũusa ne sagls nins b sẽn kõt-y y kambã wubr wɛɛngẽ wã. Wala pipi sõsgã sẽn wilgã, wakat ninga, mitbã sagls mi n pa sõma ye. Woto yĩnga, yɛ la y tõe n paam sagls sẽn yaa sõma?

Sagls nins sẽn tõe n sõng-y tɩ y wub kambã sõma yita Wẽnnaam a Zeova sẽn yaa zakã lugundã nengẽ. Yaa yẽ a ye bal n mi kambã wubr sõma. (Efɛɛz rãmba 3:15, Sebr Sõngo) A kõo sagls sẽn tõe n sõng roagdbã tɩ b wub b kambã sõma Biiblã sẽn yaa a Gomdã pʋgẽ. (Yɩɩl Sõamyã 32:8; Ezai 48:17, 18) La yaa tõnd masã n segd n tũ sagl-kãense.

B soka roagdb kẽer sẽn tõog n wub b kamb tɩ b yaa kom-sõms la wẽn-zoɛtba, tɩ b togs bũmb ning sẽn sõng-b tɩ b tõog n wub b kambã sõma wã. B wilgame tɩ sẽn yɩɩd fãa, yaa Biiblã noyã tũub n sõng-ba. B yãame tɩ hal ne rũndã-rũndã, Biiblã sagls ket n yaa sõma wa pĩnd wẽndẽ wã.

Rɩkd-y sẽk n sõsd ne y kambã

B sẽn sok a Catherine sẽn yaa kamb a yiib ma n na n bãng bũmb ning sẽn sõng-a t’a tõog n wub a kambã, zĩig pʋgẽ, a goma Tõod 6:7 wã yelle. Verse kãng yeta woto: “Rɩk [Biiblã noyã] n zãms f kamba neere. Fo sã n zĩ f zak pʋgẽ, bɩ f gomd a yelle, la f sã n kẽnd sor zug me, bɩ f gomd a yelle. Gom a yell f gãandg la f yikr wakate.” A Catherine bãngame tɩ sẽn na yɩl n tũ sagl-kãngã, a segd n dɩkda sẽk n sõsd ne a kambã.

Tõe tɩ y tagsdame tɩ ‘woto yeelg ne noor yaa nana la t’a maaneg yaa toogo.’ Bala, kambã ba la b ma fãa sã n segd n tʋm n ges zakã yelle, b maanda wãn n paamd sẽk n sõsd ne b kambã? A Torlief sẽn wub biig t’a yaa zak soab rũndã-rũndã wã yeelame tɩ roagd sã n dat n wub a biig tɩ yɩ sõma, a segd n tũu saglg ning sẽn be Tõod sebrã pʋgẽ wã. Y sã n basd y kambã tɩ b tũud-y n dabd zĩig fãa, y na n paamd n sõsda ne-ba. A Torlief yeela woto: “Maam ne m biigã ra naagda taab n tʋmd zakã tʋʋmã. Sẽn paase, tõnd ra togda sor ne d biigã, la d da rɩta ne taab me. Rẽ kɩtame tɩ tõnd biigã ra miẽ t’a tõe n sõsa ne tõnd nana-nana.”

La yaa wãn masã, y sã n pa tõe n sõs ne y kambã? Wakat ninga, kambã sã n wa bɩtẽ, yɩl n tõog n sõs ne-bã lebgda toogo. La wa d sẽn da zoe n wilgã, d sã n dɩkd sẽk n zĩnded ne kambã, na n sõng-d lame. A Catherine sɩd a Ken tẽrame tɩ bãmb bipuglã bi-bɩɩlmẽ, a ra nong n yẽgemdame tɩ yẽ pa kelgd-a ye. Kom-bɩɩs wʋsg sɩd nong n yẽgemda ne b roagdb woto. La bõe la a Ken maan-yã? A yeelame: “Mam yãka yam n na n dɩkd sẽk n  sõsd ne tõnd bipuglã n kelgd a tagsgo, la m bãngd a zu-loeesã. Woto sɩd sõng-d-la wʋsgo.” (Yelbũna 20:5) La a Ken tẽedame tɩ yaa bãmb zakã neb sẽn da minim n sõsd ne taabã yĩng n kɩt t’a tõog n yẽs ne a biigã. A paasame: “Maam ne m bipuglã moor sẽn da noomã yĩnga, a ra miime t’a tõe n sõsa ne maam nana-nana.”

Sẽn nan pa kaoose, vaeesg a ye wilgame tɩ sẽn yɩɩd fãa, yaa kom-bɩɩsã n nong n yetẽ tɩ b roagdbã pa sõsd ne-b wʋsg ye. Sã n yaa woto bɩ y tũ Biiblã sẽn sagl bũmb ningã. Rɩkd-y sẽk wʋsg n sõsd ne y kambã. Wala makre, kokd-y pemsem ne-b wall y tʋmd ne-ba, la y togd sor ne-ba. Sõsd-y ne-b y gãandg la y yikr wakate. Sã n tõeyã, y sẽn debdẽ fãa, bɩ y kɩt tɩ b yãag-yã. Wala Tõod 6:7 sẽn wilgã, saglg pa ye be n são y sẽn na n dɩkd sẽk n sõsd ne y kambã ye.

Zãms-y-b noy sẽn yaa sõma

A Mario sẽn yaa kamb a yiib ba wã me yeela woto: “Wilgd-y y kambã tɩ y nong-b-la wʋsgo, la y karemd sɛb tɩ b kelgdẽ.” La pa sẽn na yɩl tɩ y kambã paam bãngr n paas bal la y maand woto ye. Y segd n zãms-b lame tɩ b tõe n bãng sõma la wẽng n bake. A Mario paasa woto: “Zãmsd-y y kambã Biiblã.”

Rẽ wɛɛngẽ, Biiblã sagenda roagdbã woto: “Bɩ y ra maan bũmb sẽn yikd yãmb kamba sũy ye, la bɩ y wub bãmb ne Zusoabã saglg la a zãmsgo.” (Efɛɛz rãmba 6:4) Rũndã-rũndã, zags wʋsg pʋsẽ, b pa zãmsd kambã noy sẽn yaa sõma ye. Kẽer tagsdame meng tɩ kambã sã n wa lebg kãsemba, b na n tõog n yãka b sẽn na n tũ noy ninsi. La rẽ yĩnga woto zemsame bɩ? Wala d sẽn segd n dɩlg d kambã ne rɩ-sõma tɩ b bɩ sõma n tall laafɩ wã, d segd n wub-b-la ne noy sẽn yaa sõma me tɩ b yɩ nin-tɩrse. Y sã n pa zãmsd y kambã noy sẽn yaa sõma, b na n tũu b karen-bi-taas la b karen-saam-dãmb saglse, wall b tũud sagls nins kiba-kɩtbã sẽn kõtã.

Biiblã tõe n sõnga roagdbã tɩ b zãms b kambã tɩ b tõe n bãng sõma ne wẽng n bake. (2 Tɩmote 3:16, 17) A Jeff yaa kiris-ned sẽn yaa kãsem soab sẽn tar minim. A leb n yaa kamb a yiib ba. A sagenda roagdbã tɩ b tall Biiblã n zãms b kambã noy sẽn yaa sõma. A Jeff yeela woto: “B sã n tik Biiblã n sagl biiga, sõngd-a lame t’a bãng Naandã meng tagsg yellã zugu, t’a ra tẽ tɩ yaa a roagdbã bal n tagsd boto ye. Tõnd yãame tɩ Biiblã sɩd tõe n toeema kambã yam wʋsgo. Sẽn na n yɩl n dems d biig manesem wall a tagsgo, d tikda Biiblã verse sẽn gomd rẽ yell n sõs ne-a. D boond-a lame n kɩt t’a karem verse wã. Naoor wʋsgo, biigã sã n karem n sa, a sɩngda nin-tãm daagre. Woto wilgdame tɩ Biiblã sagls sɩd tara pãng n yɩɩd bũmb ning fãa d sẽn yeel bɩ d sẽn tõe n maan n kibl d kambã.”

Hebre dãmba 4:12 yeta woto: “Tɩ bõe, Wẽnnaam goamã vɩɩme la a tara pãnga, . . . la a yaa sũur tagsg la ratem bʋ-kaooda.” Dẽnd Biiblã goamã pa neb nins Wẽnnaam sẽn kɩt tɩ b gʋls-a wã tagsa la yɛl bãmb mensã sẽn yã b vɩɩmã pʋgẽ ye. Yaa Wẽnnaam noy la b sẽn gʋlsã. Rẽ kɩtame tɩ Biiblã sagls yaa toor fasɩ. Y sã n zãmsd y kambã Biiblã, y sõngd-b lame tɩ b bãngd Wẽnnaam tagsg yɛlã zutu. Sẽn paase, bũmb ning y sẽn zãmsd-bã tara pãnga, la a tõe n kẽe b sũyã.

A Catherine kõta rẽ kaseto. A yeela woto: “Yell sã n kengdẽ, d kelld n modg n baoa sagls Wẽnnaam Gomdã pʋgẽ, la d sɩd tõogd n welg-a lame!” Zãms-y y kambã Biiblã sõma tɩ b tõe n bãng sõma ne wẽng n bake.

D yɩ maan-n-zems rãmba

Tʋm-tʋmd a Poll wilga noor a to sẽn tõe n sõng-d kambã wubr wɛɛngẽ. A sagla kiris-nebã woto: “Bɩ y kɩt tɩ nebã fãa bãng tɩ yãmb yaa maan-n-zems rãmba.” (Filip rãmba 4:5, NW) Vẽenega, woto wilgdame tɩ tõnd kambã segd n neeme tɩ d yaa maan-n-zems soab d sẽn wubd-b to-to wã pʋgẽ. La tẽeg-y tɩ d sã n wub d kambã woto, wilgdame tɩ d tara “yam ninga sẽn yit yĩngrã.”—Zak 3:17.

 Dẽnd wãn to la d tõe n wilg tɩ d yaa maan-n-zems soab d sẽn wubd d kambã to-to wã pʋgẽ? Yaa sɩd tɩ d segd n sagl-b lame, la d pa segd n modg-b tɩ b maan tõnd sẽn dat ye. Wala makre, a Mario sẽn yaa a Zeova Kaset soab tɩ d ra gom a yell zugẽ wã tẽra woto: “Wakat fãa, tõnd ra gomda ne d kambã lisgã, wakat fãa so-pakrã la tẽebã tʋʋm a taab yelle. La d kɩtdame tɩ b bãng vẽeneg tɩ yaa bãmb n segd n yãk yam n maan dẽ b sẽn dat wakat ninga.” Rẽ woma bi-bʋse? Rũndã-rũndã, b kambã fãa yaa wakat fãa koe-moondba.

Biiblã sagenda roagdbã Kolos rãmba 3:21 pʋgẽ woto: “Bɩ y ra maan y kambã tɩ b sũy sãam ye.” A Catherine nonga verse kãngã. A yeelame tɩ roagd sũur sã n wa puug t’a kong sũ-mare, a tõe n baoome t’a biig maan sẽn yɩɩd a pãnga. La a yeela woto: “Ra bao-y tɩ y biig maan sẽn yɩɩd a pãng ye.” A Catherine me sẽn yaa a Zeova Kaset soabã paasa woto: “Sõng-y y kambã tɩ b maan a Zeova raabã ne yamleoogo.”

A Jeff d sẽn gom a yell zugẽ wã kõo saglg a to sẽn yaa sõma. A yeela woto: “Tõnd kambã sẽn wa n bɩtẽ wã, tõnd zoa a ye n yeel tõnd tɩ naoor wʋsgo, yẽ kambã sã n da kos-a bũmbu, a pa sakd n maane, la tɩ rẽ ra sãamda b sũyã, tɩ b ra tagsdẽ tɩ yẽ weoogd-b lame. Sẽn na yɩl n gil yel-kãngã, a sagl-a tõnd tɩ d mi n bao n maan sẽn noom d kambã.”

A Jeff yeela woto: “Sagl-kãngã nafa tõndo. Kɩtame tɩ d mi n baood bũmb ning d kambã sẽn tõe n maan ne b taabã tɩ tat d yam. D sã n yã rẽ, d sokd-b-la woto: ‘Yãmb miime t’a zagl dãmb na n maana woto bɩ? Y pa rat n naag-b sɩda?’ Wall kambã sã n kos tɩ d tall-b n kẽng zĩig ninga, baa d sã n yaame, d modgd n tall-b lame n kẽnge. D maanda boto bal sẽn na yɩl n da kɩɩs-b ye.” Yɩ maan-n-zems soab kambã wubr wɛɛngẽ baoodame tɩ d yɩ tɩrse, wʋmdba, la lom-lom ne kambã, la d pa segd n kɩɩsd Biiblã noy me ye.

Rɩ-y sagls sẽn yaa sõma yõodo

Roagdb kãensã wʋsg tara yagens rũndã-rũndã. B sũy yaa noog b kambã sẽn tũud Biiblã no-kãensã me n wubd b yagensã. Biiblã sagls tõe n nafa yãmb me.

A Ruth d sẽn gom a yell sõsgã sɩngrẽ wã sẽn wa n dogã, yẽ ne a sɩdã ra tagsdame tɩ b pa tar sõngr ye. La sõngr yaool n da beeme. B paama Biiblã sẽn yaa Wẽnnaam Gomdã sagls sẽn yaa sõma n yɩɩdã. A Zeova Kaset rãmbã yiisa sɛb wʋsg sẽn yaa sõma sẽn tik Biiblã, tɩ b tõe n sõng roagdbã. Seb-kãens kẽer la woto: Écoute le grand Enseignant wã, Mam Biibl kɩbay sebre, Les jeunes s’interrogent — Réponses pratiques la Zãmaan fãa nin-kãseng sẽn ka to wã. A Ruth sɩd a Torlief yeela woto: “Rũndã-rũndã, roagdbã tõe n paama sagls wʋsg sẽn tik Biiblã zug faag-faaga. B sã n tũ sagl-kãensã, na n sõng-b lame tɩ b tõog n wub b kambã sõma.”

 [Zĩ-gũbri/Foto, seb-​neng a 5]

MITBÃ sẽn yete . . . la BIIBLÃ sẽn yete

D segd n nonga d kambã bɩ?

Dogtɛɛr John Broadus Watson sagla a sebr (The Psychological Care of Infant and Child, 1928) pʋgẽ woto: “Ra tol-y n mobg-y [y kambã] n wilg-b tɩ y nong-b lame ye. Ra bas-y-b tɩ b zĩnd y naoẽ ye.” Sẽn nan pa kaoose, dogtɛɛr Vera Lane ne dogtɛɛr Dorothy Molyneaux wilga zʋrnall a ye (Nos enfants, [ãngl.] tʋʋlg kiuug 1999) pʋgẽ woto: “B vaeesame n yã tɩ kamb nins sẽn pa paamd tɩ b roagdbã wilgd-b tɩ b nong-b lame wã pa bɩt sõma ye.”

La Ezai 66:12 bilgda Wẽnnaam sẽn wilgd a nin-buiidã t’a nong-b-la wa roagd sẽn nong a kamb to-to wã. A Zezi me wilgame tɩ d segd n nonga d kambã. A karen-biisã sẽn da wa n dat n gɩdg nebã tɩ b ra wa ne b kambã a nengẽ wã, a yeel-b-la woto: “Bas-y kom-bõonegã tɩ b wa mam nengẽ n da gɩdg bãmb ye.” Dẽ poore, ‘a talla bãmb a nugẽ n tik-b ne a nus n ning b zut barka.’—Mark 10:14, 16.

D segd n zãmsa d kambã noy sẽn yaa sõma bɩ?

Zʋrnall a ye (New York Times Magazine, 1969) pʋgẽ, dogtɛɛr Bruno Bettelheim wilgame tɩ biig “tara sor n na n tall a toorẽ tagsg sẽn tik a sẽn yã a vɩɩmã pʋgẽ, tɩ pa [a roagdbã] sẽn zãms-a ye.” Sẽn kolg yʋʋm 30 loogr poore, dogtɛɛr Robert Coles sak n deega woto a sebr (The Moral Intelligence of Children, 1997) pʋgẽ: “B segd n wilga kambã sor sõma b vɩɩmã pʋgẽ. B segd n zãms-b-la noy sẽn yaa sõma” b roagdbã ne kãsemb a taab sẽn tũudi.

Yelbũna 22:6 sagenda roagdbã woto: “Zãms biig a manesem sẽn tog n yɩ to-to. La a sã n lebg nin-kẽema, a ka na n bas-b ye.” Hebre gom-biig ning b sẽn lebg tɩ “zãmsã” rat n yeelame me tɩ “sɩng bũmb zãmsgo.” La ka wã, a wilgdame tɩ b segd n sɩnga biig zãmsg hal a yãadmẽ. Dẽnd b sagenda roagdbã tɩ b sɩng noy sẽn yaa sõma zãmsg b kambã tɩ b nan ket n paoodẽ. (2 Tɩmote 3:14, 15) B wilgame tɩ kambã na n kell n tũu bũmb nins b sẽn zãmsd b yãadmẽ wã.

D segd n pãba d biig bɩ?

Dogtɛɛr James Dobson gʋlsa a sebr a ye (L’enfant difficile, [ãngl.] 1978) pʋgẽ woto: “Roagd sẽn nong a biig tũnugda ne sɩbgrã n kibind-a, sẽn na yɩl n t’a lak a meng ne zʋg-wẽnse.” La dogtɛɛr Benjamin Spock yẽ yeela a sebr (Comment soigner et éduquer son enfant, 1998) pʋgẽ tɩ “f sã n pãbd biiga, f zãmsd-a lame tɩ ned sã n yɩɩd-fo, baa a ka bʋʋm, a tõe n maana a sẽn date.”

Kambã sɩbgr wɛɛngẽ, Biiblã wilga woto: “Sãbsg ne tãsg kõta yam.” (Yelbũna 29:15) La pa kambã fãa n baood tɩ b pãb-b tɩ b yaool n deeg saglg ye. Yelbũna 17:10 yet-d-la woto: “Fo sã n tãs yam soab vugri, nafd-a lame n yɩɩd fo sẽn wẽ yalem naoor koabga.”

[Foto, seb-​neng a 5]

Tũnug-y ne Biiblã n sagl y kambã tɩ kẽ b sũyã

[Foto, seb-​neng a 7]

Roagdb sẽn mi b kamb wubr siginda reem b kambã yĩnga