Ges-y sẽn be pʋgẽ wã

Ges-y sẽn be sebrã pʋgẽ

A Abdias, a Zonas, la a Miise sɛbã tags-kãsemse

A Abdias, a Zonas, la a Miise sɛbã tags-kãsemse

A Zeova Gomdã vɩɩme

A Abdias, a Zonas, la a Miise sɛbã tags-kãsemse

“A ABDIAS bõn-makre.” (Abdias 1) Yaa woto la a sebrã sɩngda. No-rɛɛsã gʋlsa a sebrã yʋʋmd 607 sẽn deng a Zezi rogmã, la a sẽn togs bũmb ning a meng zugã yaa a yʋʋrã bala. Yaa no-rɛɛs a Zonas sẽn gʋls a sebrã n sa yʋʋm 200 la zak loogr poor la a Abdias me gʋls a rẽndã. A Zonas pelga a pʋg n gʋls bũmb nins sẽn paam-a a no-reesemdã tʋʋmd sasa wã. La a Abdias no-reesemdã poore, nand t’a Zonas sɩng a rẽndã, a Miise me yɩɩ no-rɛɛs yʋʋm 60, sẽn sɩng ne yʋʋmd 777 n tɩ tãag 717 sẽn deng a Zezi rogmã. A Miise sẽn togs bũmb ning a meng zug yaa t’a yita tẽn-kɩreng sẽn boond tɩ Moresɛte, la t’a Zeova goma ne yẽ “Zida nanambs a Zotam ne a Akaaz la a Ezekɩas wakatã.” (Miise 1:1) Makr nins no-rɛɛsã sẽn dɩk n na n wilg a koɛɛgã tags-kãsemsã wilgdame t’a mii tẽn-kɩremsã vɩɩm sẽn yaa to-to.

B NA N MENEMSA EDOM

(Abdias 1-21)

A Abdias togsa woto Edom zugu: “Yaa wẽng ninga yãmb sẽn da maan a Zakoob yagensã sẽn yaa y saam-biisã yĩng la y na n paam yãnde tɩ b menes-y tɩ y sɛ zãnga.” No-rɛɛsã ra ket n tẽra tʋʋm-wẽns nins Edom nebã sẽn maan Israɛll nebã sẽn yaa a Zakoob yagensã. Yʋʋmd 607 sẽn deng a Zezi rogmã, Babilon sodaasã sẽn wa n sãamd Zerizalɛmmã sasa, Edom nebã “yaasa yɩɩga” la b yõg zood ne “sãambã.”—Abdias 10, 11.

La a Zakoob zakã neb gũuda b sẽn na n lebg n wa maneg b ba-yirã. A Abdias bãngr-gomdã yeelame tɩ “neb kẽer sẽn põs na n zĩnda Siõ tãngã zugu. La a na n yɩɩ zĩ-sõngo.”—Abdias 17.

Sogsg b sẽn leoke:

5-8—Bõe yĩng tɩ Edom sãangã pa na n yɩ wa wagda sẽn wat yʋngo, la neb sẽn wat n na n wob viyn tɩɩg biisi? Wagda sã n wa Edom, b na n dɩka b sẽn dat bũmb ninsã bal la b bas sẽn ketã. Neb me sã n kẽng be n na n tɩ wob viyn tɩɩg biisi, b na n basa bũmb tɩ neb a taab me wa yiisi. La “neb nins sẽn da maan kaool” ne Edommã, rat n yeel tɩ Babilon nebã sã n wa na n sãam-ba, b na baoa a bõn-sõmã wã sẽn beẽ zĩig ning fãa n dɩk n loog ne.—Zeremi 49:9, 10.

10—Wãn to la b menems Edom? Wa b sẽn deng n wilgã, Edom tẽngã, a goosneemã la a nebã fãa sãamã zãnga. Yaa Babilon rĩm a Naboniid n deeg Edom sẽn zems yʋʋmd 650 sẽn deng a Zezi rogmã sẽnese. Yʋʋmd 400 sẽn deng a Zezi rogmã, Nabateyẽ rãmbã wa n bee Edom tẽngã pʋgẽ, tɩ Edom nebã kong n tɩ be Negɛb sẽn yaa Zida nug goabg tẽngã pʋgẽ. Kaoosg poore, b wa n boonda tẽn-kãng tɩ Idume. La Rom sodaasã sẽn wa n sãam Zerizalɛm yʋʋmd 70 a Zezi rogmã poorã, Edom ned baa a ye pa kell ye.

Zãmsg tõnd yĩnga:

3, 4. Edom nebã sẽn da vɩ tãn-bɛd la bog-zulums zĩigẽ tɩ b bɛɛbã pa tõe n ta-b nana-nana wã yĩnga, kɩtame tɩ b ra belgd b mens tɩ bũmb pa tõe n maan-b ye. La ned baa a ye pa tõe n põs a Zeova bʋ-kaoor ye.

8, 9, 15. Ninsaal yam la a pãng pa tõe n fãag-a a “Zeova daarã” sasa ye.Zeremi 49:7, 22.

12-14. Edom nebã kibarã yaa keoogr n kõ neb nins fãa sẽn kɩdemd Wẽnnaam nebã sã n wa be namsg pʋgẽ wã. A Zeova nebã namsg pa reem yell a nifẽ ye.

17-20. Bãngr-gom-kãngã sẽn gomd a Zakoob yagensã sẽn na n lebg n wa b ba-yirã yellã sɩnga pidsg yʋʋmd 537 sẽn deng a Zezi rogmã, sasa ning Zʋɩf rãmbã kẽer sẽn yi Babilon n kul Zerizalɛmmã. A Zeova gomdã sɩd pidsda wakat fãa. D tõe n talla bas-yard zãng-zãng ne bũmb nins a Zeova sẽn pʋlmã.

B NA N SÃAMÃ NINIIV

(Zonas 1:1–4:11)

Wall t’a Zonas sak “n kẽng Niniiv sẽn yaa tẽn-kãsengã n tɩ moon n yeel t’a neba kongame” wã, a tõdgame n na n zoe n tees zĩig a to. La a Zeova kɩtame tɩ “seb-kẽeng yik koomã zug” la a kɩt tɩ “zĩm-bedr” vel a Zonase, sẽn na yɩl t’a lebg n kẽng Niniiv sẽn yaa Asiiri na-tẽngã n tɩ moon a koɛɛgã.—Zonas 1:2, 4; 2:1; 3:1, 2.

A Zonas sɩd kẽnga Niniiv n tɩ togs nebã koɛɛg sẽn yaa vẽenega. A yeel-b lame tɩ “keta rasem pis-naas tɩ Niniiv sãame.” (Zonas 3:4) Yellã sẽn pa yɩ wa a Zonas sẽn da tẽed to-to wã kɩtame t’a “sũurã yiki.” A Zeova tũnuga ne kũsg n wilg a Zonas nimbãan-zoeer võore.—Zonas 4:1, 6.

Sogsg b sẽn leoke:

3:3—Rẽ yĩnga Niniiv tẽngã “yalem taa rasem a tãab kẽnd” bɩ? N-ye. Pĩnd wẽndẽ wã, tẽn-bõoneg wala Korsabaad sẽn be rɩtgã, n tãag Nimruud sẽn be goabgã fãa ra naaga Niniiv. Ned sã n da na n gilg Niniiv tẽngã fãa n soge taa kilo 100.

3:4—Rẽ yĩnga a Zonas zãmsa Asiiri nebã buud gomd sẽn na yɩl n moon Niniiv tẽngã neb bɩ? Tõe t’a Zonas ra zoe n wʋmda Asiiri nebã buud gomde, wall Wẽnnaam kɩtame t’a tõe n gom b goamã. Tõe me tɩ yaa ne hebre la a ra moond tɩ ned a to lebgd a goamã. La sã n sɩd mikame t’a ra gomda hebre tɩ ned lebgdẽ, nebã ra na n tʋlg n bao n bãnga a sẽn gomd bũmb ning yellã n paase.

Zãmsg tõnd yĩnga:

1:1-3. Ned sã n maneg a sẽk n na n tʋmd tʋʋm a taab sẽn na yɩl n da kẽes a meng koɛɛgã mooneg la karen-biisã maaneg pʋgẽ wʋsgo, wilgdame t’a soabã pa tar yam-sõng ye. Ned sã n maand woto, wilgdame t’a pa rat n tʋm Wẽnnaam tʋʋmdã wa a Zonas me sẽn da pa rat n tʋmã.

1:1, 2; 3:10. Pa ne tẽng a ye neb bɩ buud a ye wall ne neb sull bal la a Zeova maand nimbãan-zoeer ye. A Zeova “maanda [nebã] fãa neere, la a nimbãan-zoeerã tata a tʋʋmã fãa.”—Yɩɩl Sõamyã 145:9.

2:1, 11. A Zonas sẽn maan rasem a tãabã zĩm-bedrã pʋgẽ wã makda a Zezi kũumã la a vʋʋgrã.—Matɩe 12:39, 40; 16:21.

2:1, 11; 4:6. A Zeova fãaga a Zonas mogrã sẽn yikã pʋgẽ. A leb n “kɩtame tɩ kũsg yi n bɩ t’a maasmã taa a Zonas zĩigẽ wã t’a ra nams ye.” Neb nins sẽn balemd a Zeova rũndã-rũndã wã tõe n kɩsa sɩd t’a nonglmã yĩnga, a na n kogend-b lame la a fãagd-ba.—Yɩɩl Sõamyã 13:6; 40:12.

2:2, 3, 10, 11. A Zeova wʋmda a balemdbã pʋʋsg la a kõt-b b sẽn kot bũmb ninsã.—Yɩɩl Sõamyã 120:1; 130:1, 2.

3:8, 10. Niniiv nebã sãang wɛɛngẽ, sɩd Wẽnnaamã “teka yam n pa sɩbg bãmb wa a sẽn da yeelã ye.” Bõe yĩnga? Bala Niniiv nebã “basa b manesem wẽngã.” Rũndã-rũndã me, yel-wẽn-maand sã n tek yam n kos sugr ne a sũur fãa, a tõe n põsa Wẽnnaam sɩbgrã.

4:1-4. Ninsaal baa a ye pa tõe n kɩt tɩ Wẽnnaam ning a nimbãan-zoeerã koak ye. D segd n gũusame n da wa yẽgemdẽ t’a Zeova nimbãan-zoeerã yaa wʋsg ye.

4:11. A Zeova maaga a meng n bas tɩ b ket n moond Rĩungã koɛɛg dũniyã gill zugu, bala wala a sẽn zoe Niniiv neb 120000 wã nimbãanegã, rũndã-rũndã me a zoeta neb nins sẽn “pa mi b nensã” nimbãanega. D segd n kʋma neb nins sẽn be d moonegã zĩisẽ wã nimbãaneg n moon-b Rĩungã koɛɛg ne yẽesem, la d sõng-b tɩ b lebg Kiristã karen-biisi.—2 Pɩɛɛr 3:9.

B NA N KÕOGA B ZUTÃ ZÃNGA

(Miise 1:1–7:20)

A Miise wilga Israɛll ne Zida nebã yel-wẽnã, n togs tɩ b na n wa sãama b na-tẽnsã, la a wilg tɩ b na n lebg n wa mee b ba-yiyã. Samari na n lebga “wa kug dʋr sẽn be pʋʋg pʋgẽ.” Israɛll ne Zida nebã tʋʋm-wẽnsã yĩnga, b na n kõoga b zutã, rat n yeel tɩ ning-b yãnde. Wẽnnaam sẽn kɩt tɩ b kẽng yembdã yĩnga, b zutã ra na n kõogame tɩ lebg wa yɩbred zutu. La a Zeova pʋlma woto me: “A Zakoob yagense, mam na n tigma yãmb fãa.” (Miise 1:6, 16; 2:12) Zerizalɛm taoor dãmbã sẽn da yaa wẽns tɩ b no-rɛɛsdbã me pa togsd sɩdã yĩnga, tẽngã ra “na n lebga kug-rʋya.” La a Zeova na n le ‘tigma a nin-buiidã.’ Wẽnnaam na n kɩtame tɩ ned ning sẽn na n yɩ ‘Israɛll naaba yi Efrata Betlehɛmmã’ pʋgẽ.—Miise 3:12; 4:12; 5:1.

Rẽ yĩnga a Zeova sẽn maan Israɛll nebã bũmb ningã segdame bɩ? A noyã tũub yaa toog bɩ? Ayo. A Zeova sẽn baood t’a nin-buiidã maan bũmb ning yaa b sak n ‘maan sẽn yaa tɩrga, n wilg nonglem daar fãa la b sik b mens n sak’ yẽ bala. (Miise 6:8) La a Miise wakatẽ nebã lebga wẽns wʋsg hal tɩ “neb nins sẽn yaa tɩrs n yɩɩd b taabã yaa wa gõos” n sãamd neb nins fãa sẽn pẽnegd-bã sũyã. La no-rɛɛsã yeelame tɩ “Wẽnnaam a to ka be n zem a [Zeova] ye.” A Zeova na n ye zoea a nin-buiidã nimbãaneg n “lob b kongrã fãa ko-kãsengã zĩ-zulums pʋsẽ.”—Miise 7:4, 18, 19.

Sogsg b sẽn leoke:

2:12—Wakat bʋg la bãngr-gomd ning sẽn yet tɩ Wẽnnaam na n “tigma Israɛll neb nins fãa sẽn ketã” pids-yã? A pipi pidsgã yɩɩ yʋʋmd 537 sẽn deng a Zezi rogmã, sasa ning Zʋɩf rãmbã kellã sẽn yi Babilon n lebg n kẽng b ba-yirã. Rũndã-rũndã, bãngr-gom-kãngã paama pidsg “Israɛll sẽn yaa Wẽnnaam dẽndã” zugu. (Galat dãmba 6:16) Sẽn sɩng ne yʋʋmd 1919 wã, Wẽnnaam tigma kiris-neb nins sẽn paam vʋʋsem sõng zaeebã “wa piis sẽn be yãgr pʋgẽ.” Sẽn sɩng ne yʋʋmd 1935 wã teka, “kʋʋng-kãsengã” sẽn yaa “piis a taabã” sẽn lagemd kiris-neb nins sẽn paam vʋʋsem sõng zaeebã kɩtame tɩ Wẽnnaam siglgã “pid ne ninsaalb wʋsgo.” (Wilgri 7:9; Zã 10:16) B lagemda taab n sõngdẽ tɩ tũudum hakɩkã paamd pãng n paasdẽ.

4:1-4—Yaoolem wakatã, wãn to la a Zeova “kao bʋʋd bu-kãsems” sʋka? “Bu-kãsemsã” yell b sẽn gomd zĩ-kãngã wã pa tẽng a ye neb bɩ politik sigls ye. Gom-bi-kãngã makda buud toɛy-toɛy neb sẽn lebgd a Zeova Kaset rãmba. A Zeova kaoa b bʋʋd la a wilg-b vẽeneg tɩ b bãng b sẽn tõe n paam zood ne-a to-to.

Zãmsg tõnd yĩnga:

1:6, 9; 3:12; 5:1. A Miise wakatẽ wã, Asiiri nebã wa n sãama Samari yʋʋmd 740 sẽn deng a Zezi rogmã. (2 Rĩm dãmba 17:5, 6) B sãag n kẽnga hal Zerizalɛm a Ezekɩas naamã sasa. (2 Rĩm dãmba 18:13) Yʋʋmd 607 sẽn deng a Zezi rogmã, Babilon nebã sãama Zerizalɛm. (2 Kibaya 36:19) Wa bãngr-gomdã sẽn da reng n wilgã, Mesi wã roga “Efrata Betlehɛmmã” pʋgẽ. (Matɩe 2:3-6) A Zeova bangr-goamã pidsda wakat fãa.

2:1, 2. Ned sã n yet t’a tũuda Wẽnnaam n yaool n lʋɩsd arzɛk baoob taoor a vɩɩmã pʋgẽ n bas “Wẽnnaam soolmã ne a tɩrlmã” baoobo, yaa yel-kasẽng menga.—Matɩe 6:33; 1 Tɩmote 6:9, 10.

3:1-3, 5. A Zeova baoodame tɩ neb nins sẽn lʋɩt a nin-buiidã taoorã maan sẽn yaa tɩrga.

3:4. D sã n dat t’a Zeova kelg d pʋʋsgo, d pa segd n maan yel-wẽna, bɩ n maand wa d tũuda a Zeova la d solgd n maand wa dũniyã rãmb ye.

3:8. Yaa ne a Zeova vʋʋsem sõngã sõngr bal la d tõe n moon koe-noogã n paas a bʋ-kaoorã koeese.

5:4. Bãngr-gomd kãngã sẽn gomd Mesi wã yellã kõt-d-la bas-yard tɩ Wẽnnaam nin-buiidã bɛɛb sã n wa na n zab ne-ba, a na n kɩtame tɩ “nanambs a yopoe ne nin-kãsems a nii,” rat n yeel tɩ neb sõor sẽn yaa wʋsg sẽn tar minim lʋɩ a nin-buiidã taoore.

5:6, 7. Kiris-neb nins sẽn paam vʋʋsem sõng zaeebã yaa “[a Zeova] meenem” neb wʋsg yĩnga, rat n yeel tɩ bark sẽn yit Wẽnnaam nengẽ. Yaa Wẽnnaam sẽn tũnugd ne bãmb n taasd nebã koe-noogã n kɩt tɩ b yaa woto. “Piis a taabã” moonda koɛɛgã n teend sẽn zaeebã sẽn na yɩl n sõng neb a taabã tɩ b paam zood ne a Zeova. (Zã 10:16) Ad d sẽn moond neb a taabã n sõngd-bã sɩd yaa zu-noog tʋʋmd mengã!

6:3, 4. D segd n dɩka Wẽnnaam a Zeova togs-n-taar n yɩ nimbãan-zoɛtb la d nong nebã, baa ne neb nins sũy sẽn yikd tao-tao bɩ neb nins sẽn pa tar pãng tẽebã wɛɛngẽ wã me.

7:7. Dũni-wẽn-kãngã saabã sẽn kolgd tɩ d maood ne zu-loeesã, d segd n modgame n da wa koms raood ye. D segd n “gũu Wẽnnaam” wala a Mise sẽn gũ wã.

7:18, 19. Wala a Zeova sẽn sakd n maand tõnd yel-wẽnã sugrã, tõnd me segd n sak n maana neb nins sẽn beeg-dã sugri.

D ket n ‘kẽnd ne a Zeova yʋʋrã wakat fãa’

B na n menemsa neb nins sẽn zabd ne Wẽnnaam la ne a nin-buiidã tɩ b ‘sa zãnga.’ (Abdias 10) La d sã n sak n kelg a Zeova keoogrã n bas d “manesem wẽngã,” yẽ me tekda yam n bas a sũ-puugrã. (Zonas 3:10) “Yaoolem wakat” kãensã sasa, tũudum hakɩkã paamda yʋ-noog n yɩɩd ziri tũudmã, tɩ kɩt tɩ neb nins sẽn yaa sakdbã kaoogd n wat tũudum hakɩkã pʋgẽ. (Miise 4:1; 2 Tɩmote 3:1) Bɩ d modg n kell n “kẽn ne a Zeova tõnd Wẽnnaamã yʋʋr yĩng wakat sẽn pa yãk tɛka, n-yẽe wakat fãa.”—Miise 4:5NW.

A Abdias, a Zonas, la a Miise sɛbã kõt-d-la sagls sẽn tar yõod wʋsgo! Baa ne b sẽn gʋls sɛb-kãensã sẽn yɩɩd yʋʋm 2500 masã wã, b koeesã ket n “vɩɩme la b tar pãng” hal ne rũndã-rũndã menga.—Hebre dãmba 4:12.

[Foto, seb-neng a 9]

A Abdias pĩnd n wilgame tɩ Edom na n menema zãnga

[Foto, seb-neng 11]

A Miise ‘gũu a Zeova,’ la tõnd me tõe n gũ-a lame