Ges-y sẽn be pʋgẽ wã

Ges-y sẽn be sebrã pʋgẽ

A Nahũm, a Habakuk la a Sofoni sɛbã tags-kãsemse

A Nahũm, a Habakuk la a Sofoni sɛbã tags-kãsemse

A Zeova Gomdã vɩɩme

A Nahũm, a Habakuk la a Sofoni sɛbã tags-kãsemse

ASIIRI nebã sẽn da yaa dũni gill pãn-soaadbã sãama Samari sẽn yaa Israɛll buud piigã na-tẽngã, n baood n na n sãam Zida masã. No-rɛɛs a Nahũm sẽn yit Zida wã ra tara koɛɛg sẽn gomd Niniiv sẽn yaa Asiiri na-tẽngã yelle. Koe-kãngã bee a sebrã, a sẽn gʋls nand tɩ yʋʋmd 632 sẽn deng a Zezi rogmã ta wã pʋgẽ.

Dũni gill pãn-soaad ning sẽn pʋgl-a Asiiri wã yaa Babilon. Naoor wʋsgo, yaa Kalde nebã n da rɩt naam Babilon. B tagsdame t’a Habakuk gʋlsa a sebrã n baas yʋʋmd 628 sẽn deng a Zezi rogmã. A wilgda a Zeova sẽn na n tũnug ne Babilon to-to n kao bʋʋdo, la bũmb ning sẽn na n paam Babilon mengã.

No-rɛɛs a Sofoni reng n togsa a bãngr-gomdã t’a Nahũm la a Habakuk yaool n togs b rẽndã. A togsa a bãngr-gomdã tɩ kaoos yʋʋm 40 la zak tɩ b yaool n sãam Zerizalɛm yʋʋmd 607 sẽn deng a Zezi rogmã. A wilgame tɩ b na n sãama Zida, la tɩ Wẽnnaam na n kɩtame tɩ b ye wa me-a. A Sofoni sebrã gomda tẽns a taab bʋʋd me yelle.

“TẼNG NING NEB SẼN YAA NIN-KƲƲDBÃ NA N PAAMA TOOGO”

(Nahũm 1:1–3:19)

Koɛɛg ning sẽn gomd Niniiv yellã yita Wẽnnaam a Zeova nengẽ. A Zeova “sũur pa yikd tao-tao ye, la a tara pãng wʋsgo.” Baa a Zeova sẽn yaa neb nins sẽn teeg yẽ wã ‘pãng toog wakatã,’ a na n sãama Niniiv.—Nahũm 1:1, 3, 7.

A Zeova “rat n le lebsa a Zakoob yagensã b ziirã tɩ b le yɩ wa b pĩndã.” La Asiiri nebã ra namsda Wẽnnaam nin-buiidã wala gɩgemd sẽn yõk rũng n na n wãb t’a namsd to-to wã. A Zeova “na n yõoga Niniiv nebã saar dãmb bugum. B gãndaad nins sẽn yaa wa gɩgma wã na n paa tãp pʋgẽ.” (Nahũm 2:3, 13, 14) “Tẽng ninga neb sẽn yaa nin-kʋʋdbã na n paama toogo,” rat n yeel tɩ Niniiv nebã. “Ned sã n wʋm [a] kibare, a maanda sũ-noogo.”—Nahũm 3:1, 19.

Sogsg b sẽn leoke:

1:9—B sã n menes Niniiv nebã vugr bala, bõe la Zida nebã na n paame? Asiiri pa na n tol n ye nams Zida nebã ye. B namsgã pa na n yɩlem “a yiib soab n paas ye.” A Nahũm ra togsda a bãngr-gomdã wala b zoe n sãama Niniiv. A yeela woto: “Gese, ned n kẽnd tãnga zug n wat ne koe-noogo. A moonda laafɩ koɛɛga. Zida neba, maan-y y kibsã.”—Nahũm 2:1.

2:7—B sẽn yeel tɩ “kʋɩlgã kʋɩlens” pakame wã võor yaa bõe? Yaa Tɩɩgr kʋɩlgã koom sẽn lub Niniiv lalsã yĩng la b sẽn yeel tɩ kʋɩlgã kʋɩlens pakame wã. Yʋʋmd 632 sẽn deng a Zezi rogmã, Babilon la Meed sodaasã sẽn wa n na n sãam Niniiv tẽngã, Niniiv nebã ra pa tẽed tɩ b na n tõog-b lame ye. B lalsã yĩnga, b ra tagsdame tɩ ned pa tõe n kẽ b tẽngã pʋgẽ nana-nana ye. La saagã nii wʋsg tɩ Tɩɩgr kʋɩlgã pid n puugi. Kʋdemd yɛl mit a Diodorus wilgame tɩ “koomã rɩɩ tẽngã babg a ye tɩ kɩt tɩ bab-kãng lalsã lʋɩ.” Kʋɩlgã kʋɩlens pakame, la wala b sẽn da pind n togsã, b reega Niniiv tẽngã tao-tao wala bugum sẽn dɩt mo-koeemse.—Nahũm 1:8-10

3:4—Bõe yĩng tɩ b yet tɩ Niniiv yaa wa pʋg-yoodre? Niniiv belga tẽns tɩ b yaa zood ne taab la t’a na n sõng-b lame, n yaool n namsd-ba. Wala makre, Asiiri sõnga Zida rĩm a Akaaz t’a zab ne Israɛll la Siiri sodaas nins sẽn da yaa tõatbã. La Asiiri naabã meng wẽneg n kẽngame n tɩ zab ne rĩm a Akaaz n nams-a.—2 Kibaya 28:20.

Zãmsg tõnd yĩnga:

1:2-6. A Zeova sẽn sãam a bɛɛbã sẽn pa rat n tũ yẽ ne b sũy fãa wã wilgdame t’a ratame t’a nin-buiidã tũ-a ne b sũy fãa.—Yikri 20:5.

1:10. Lal-bɛd la gasd wʋsg pa tõog n kɩt tɩ bũmb ning a Zeova sẽn yell Niniiv zugã ra pids ye. Rũndã-rũndã, a Zeova nin-buiidã bɛɛb me pa na n põs a sɩbgrã ye.—Yelbũna 2:22; Daniɛll 2:44.

‘NIN-TƖRG NA N VƖƖMDAME’

(Habakuk 1:1–3:19)

Sebrã pipi sakã ne sak a yiibã pʋgẽ, yaa no-rɛɛs a Habakuk ne Wẽnnaam a Zeova n gomd ne taaba. A Habakuk sẽn da namsd bũmb nins sẽn maand Zida wã yĩnga, a soka woto: “Yaa bõe yĩng tɩ yãmb kɩt tɩ m yã wẽng la m ges toogo?” A Zeova leoka woto: “Mam kɩtame tɩ Kalde nebã sẽn yaa nin-toose, la sũ-tʋʋlem dãmba paam pãnga.” La Wẽnnaam sẽn da rat n tũnug ne “nin-wẽnsã” n sɩbg Zida nebã linga no-rɛɛsã. (Habakuk 1:3, 6, 13) Wẽnnaam wilg-a lame tɩ nin-tɩrg na n vɩɩmdame, la Wẽnd bɛ pa na n põs sɩbgr ye. Sẽn paase, a Habakuk gʋlsa yel-beed a nu sẽn na n paam Kalde nebã.—Habakuk 2:4

A Habakuk yɩɩla sũ-sãams yɩɩl n na n kos a Zeova t’a maan a nin-buiidã sugri. A tẽega a Zeova sẽn wilg a pãngã sẽn ka to wã Mog-miuugẽ wã, we-raoogẽ wã, la Zeriko wã. No-rɛɛsã leb n wilgame t’a Zeova na n wa sãama nin-wẽnsã Armagedõ. A baasa woto: “Zusoab a Wẽnnaam yaa mam pãnga. Bãmb kɩtame tɩ m nao wã yɩ wa yãk nao tɩ m kẽn kunkub zutu.”—Habakuk 3:1, 19.

Sogsg b sẽn leoke:

1:5, 6—Bõe yĩng tɩ Zʋɩf rãmbã ra pa tẽed tɩ Kalde nebã tõe n wa sãamã Zerizalɛm? A Habakuk sẽn wa n sɩng a bãngr gomdã togsgã, rẽ tɩ yaa Ezipt nebã n da so Zida. (2 Rĩm dãmba 23:29, 30, 34) La baa ne Babilon pãngã sẽn da tar paasgã, b sodaasã pa tõog a Faraõ Neko ye. (Zeremi 46:2) Sẽn paase, a Zeova roogã ra bee Zerizalɛm la yaa be la a Davɩɩd roogã neb ra be n dɩt naamã. Wakat kãnga, Zʋɩf rãmbã ra pa tẽed t’a Zeova tõe n basa Kalde sodaasã tɩ b wa sãam Zerizalɛm ye. La baa b ra pa tẽed me, a Habakuk sẽn togs tɩ b na n sãama Zerizalɛmmã pidsa yʋʋmd 607 sẽn deng a Zezi rogmã.—Habakuk 2:3.

Zãmsg tõnd yĩnga:

1:1-4; 1:12–2:1. A Habakuk pɛlga a pʋg n sok a Zeova sogsg t’a leok-a. Sɩd Wẽnnaamã kelgda neb nins sẽn kɩs sɩd ne yẽ wã pʋʋsgo.

2:1. Wala a Habakuki, d segd n ket n gũusda tẽebã wɛɛngẽ la d tall yẽesem. D segdame n dems d tagsa wã la d sakd n deegd kiblg bɩ sagls b sẽn kõt-do.

2:3; 3:16. D sẽn gũud a Zeova daarã ne d sũy fãa wã, bɩ d ra wa tol n yĩm tɩ ra-kãng kolgdame ye.

2:4. Sẽn na yɩl n põs a Zeova ra-kãsengã sẽn watã, d segd n kell n tõoga toog n gũ.—Hebre dãmba 10:36-38.

2:6, 7, 9, 12, 15, 19. Ned ning sẽn dat-a tɩ looge, sẽn nong nin-kɛglem, sẽn yood bɩ sẽn pʋʋsd bõn-naandse, yel-beed n na n paam-a. D segd n gũusa d mens n da wa tall manesem kãensã buud ye.

2:11. Baa tõnd sã n bas n pa togs tɩ dũni kãngã yaa wẽnga, kugã n na n togse. Tara yõod tɩ d ket n moond Rĩungã koɛɛg ne raoodo.

3:6. A Zeova bʋ-kaoorã daare, bũmb baa a ye pa na n tõog n gɩdg-a ye. Baa ninsaalbã sigls sẽn wõnd tãens la kunkubã menga.

3:13. D tara bas-yard tɩ Armagedõ, a Zeova pa na n sãam nebã fãa ye. A na n fãaga a nin-buiidã sẽn kɩs sɩd ne yẽ wã.

3:17-19. Baa tɩ d sã n tar zu-loees masã meng t’a taab nan wat Armagedõ, d tõe n talla bas-yard t’a Zeova na n kõ-d-la pãng tɩ d ket n tʋmd a tʋʋmdã ne sũ-noogo.

“A ZEOVA RA-KÃSENGÃ KOLGAME”

(Sofoni 1:1–3:20)

A Baal pʋʋsgã pida Zida tẽngã fãa. A Zeova tũnuga ne no-rɛɛs a Sofoni n yeele: “Mam na n zẽka m nug n sɩbg Zida ne Zerizalɛm nebã fãa.” A Sofoni keooga nebã t’a Zeova “ra-kãsengã kolgame.” (Sofoni 1:4, 7, 14) Yaa neb nins sẽn tũud Wẽnnaam noyã bal la “b na n lill” ra-kãngã daare.—Sofoni 2:3.

Yel-beed n na n paam Zerizalɛm nebã, b sẽn maand taab wẽngã yĩnga. A Zeova yeelame: “Woto yĩnga, bɩ y gũ maam. Gũ-y daar ning mam sẽn na n yik n mong buud wʋsg bʋʋmã. Tɩ bõe, mam yãka yam n na n tigim bãmb ne b soolma tɩ m sũ-dokra wʋm-ba.” La baasgo a Zeova pʋlmame: “Baraare mam sã n tigim yãmba, mam na n taasa yãmb yiri. La y na n yãame tɩ mam sã n kõ yãmb sũ-noogo, mam na n kõo yãmb yʋ-noog ne pẽgr dũniyã neba fãa sʋka.”—Sofoni 3:1, 8, 20.

Sogsg b sẽn leoke:

3:9, NW—Buud gomd sẽn yaa yɩlemdã yaa bõe, la wãn to la nebã gomd-a? Yaa sɩd ning Wẽnnaam sẽn vẽneg tɩ be Biiblã sẽn yaa a Gomdã pʋgẽ wã. Dẽnd zãmsg nins fãa sẽn be Biiblã pʋgẽ wã la b sẽn boond tɩ buud gomd sẽn yaa yɩlemdã. Tõnd gomd-a lame, d sẽn tẽed sɩdã, d sẽn zãmsd-a neb a taabã sõma wã, la d tũud Wẽnnaam daabã.

Zãmsg tõnd yĩnga:

1:8. A Sofoni wakatẽ nebã kẽer ra ‘yera fu-zẽms’ sẽn na yɩl n yõg zood ne tẽns nins sẽn karg n gũbg-bã. Pa yam tʋʋmd t’a Zeova Kaset soab baood n na n maan wa dũniyã neb ye.

1:12; 3:5, 16. A Zeova tʋma a no-rɛɛsdbã naoor wʋsg tɩ b tɩ keoog a nin-buiidã t’a bʋ-kaoorã daar watame. A maana woto baa ne Zʋɩf rãmbã wʋsg sẽn da zĩ bãan wa rãam sẽn pa tok sõma n pa rat n kelgã. A Zeova ra-kãsengã sẽn tar kolgrã, d pa segd n bas tɩ nebã sẽn pa rat n kelg koɛɛgã kɩt tɩ d “nus pãng sɛ ye.” D segd n ket n moonda Rĩungã koɛɛg n da bas ye.

2:3. Yaa a Zeova bal n tõe n fãag tõnd a sũ-puugrã daare. Sẽn na yɩl n pa a Zeova lohormã pʋgẽ, d segdame n “bao a Zeova,” rat n yeel tɩ d segd n zãmsda a Gomdã sõma, n pʋʋsd n kot-a t’a wilg-d sore, la d pẽnegd-a. D sã n tar manesem sẽn yaa sõma, wilgdame tɩ d ‘baooda tɩrlem.’ La d sã n modg n sulgd-d mens n sakdẽ, d wilgdame tɩ d ‘baooda sik-m-menga.’

2:4-15; 3:1-5. A Zeova bʋ-kaoorã daare, kiris-neb ne yʋʋrã la tẽns nins fãa sẽn namsd Wẽnnaam nin-buiidã na n paama sãang wala b sẽn da sãam Zerizalɛm ne tẽns a taabã sẽn karg n gũbg-a wã. (Wilgri 16:14, 16; 18:4-8) D segd n ket n moonda Wẽnnaam bʋ-kaoorã ne yẽesem.

3:8, 9. D sã n zãmsd buud gomd sẽn yaa yɩlemdã la d rɩk d mens n kõ Wẽnnaam n pʋʋsd ne a yʋʋrã, d segenda d mens n gũud a ra-kãsengã. D leb n naagda a Zeova nin-buiidã n tʋmd a tʋʋmdã la d kõt-a “maand daar fãa sẽn yaa pẽgre.”—Hebre dãmba 13:15.

“A wata tao-tao”

Yɩɩl-gʋlsdã yɩɩla woto: “Keta bilf bala tɩ nin-wẽng kõn tol n zĩnd ye. Yãmb na n bao n tɩ bãnga a zĩiga, la a ka be ye.” (Yɩɩl Sõamyã 37:10) D sã n bʋgs bũmb nins b sẽn togs Niniiv zugã tɩ be a Nahũm sebrã pʋgẽ wã, la bũmb nins b sẽn togs Babilon zugã tɩ be a Habakuk sebrã pʋgẽ wã, d na n kɩsa sɩd tɩ yɩɩl-gʋlsdã goam na n pidsame. La d segd n gũume n ta wakat bʋgo?

Sofoni 1:14 yeta woto: “[A Zeova] ra-kãsenga kolgame, a wata tao-tao wʋsgo.” A Sofoni sebrã wilgda d sẽn tõe n põs ra-kãng to-to, la d sẽn segd n maan bũmb nins masã n segl d mense. ‘Wẽnnaam Gomdã sɩd vɩɩme, la a tara pãnga.’—Hebre dãmba 4:12.

[Foto, seb-neng a 8]

Niniiv lal-bɛdã pa gɩdg a Nahũm bãngr-gomdã pidsg ye

[Fotã soaadbã]

Randy Olson/National Geographic Image Collection