Ges-y sẽn be pʋgẽ wã

Ges-y sẽn be sebrã pʋgẽ

D sẽn tũud Wẽnnaam to-to wã tata a yam bɩ?

D sẽn tũud Wẽnnaam to-to wã tata a yam bɩ?

D sẽn tũud Wẽnnaam to-to wã tata a yam bɩ?

PORFESƐƐR Alister Hardy togsa sebr a ye (La nature spirituelle de l’homme, ãngil.) pʋgẽ woto: “Ninsaalbã fãa rogda ne wẽn-​tũudum tʋlsem.” Vaeesg b sẽn maan sẽn pa kaoos wilgdame tɩ gom-​kãngã yaa sɩda. Vaeesgã wilgame tɩ neb 100 zugu, neb 86 yetame tɩ b tara tũudum.

Vaees-​kãng me leb n wilgame tɩ nin-​kãens sẽn yet tɩ b yaa tẽedbã bee tũudum sẽn yaa kãsems toɛy-​toɛy 19 pʋsẽ. B rãmb nins sẽn yet tɩ b yaa kiris-​nebã welga sula sẽn ta 37 000, tɩ sull fãa me tar a sẽn tẽed bũmb ninsi. Rẽ yĩnga y pa sokd y mens n get tũudum kãensã sã n tata Wẽnnaam yam sɩda? La tõnd yẽ sẽn tũud-a to-to wã tata a yam bɩ?

Wẽnnaamã tũub sẽn tar yõod wʋsgã yĩnga, d pa tõe n tũ d mens tagsg bal ye. Vẽenega, d segd n bao n bãnga Wẽnnaam meng tagsgo. Yaa Biiblã sẽn yaa Wẽnnaam Gomdã pʋgẽ la d tõe n bãng rẽ. Bõe yĩnga? Bala a Zezi meng yeela pʋʋsg pʋgẽ tɩ Wẽnnaam “goamã yaa sɩda.” (Zã 17:17) Tʋm-​tʋmd a Poll wilgame tɩ “Gʋlsg Sõamyã zãng yaa Wẽnnaam n kõ tõndo: La a bee bark zãmsg yĩnga, la tɩ wilg ned a kongre, la saglg yĩnga.”​—2 Tɩmote 3:16.

Biiblã wilgdame tɩ pa tũudmã fãa n tat Wẽnnaam yam ye. Tũudum sẽn zĩnd pĩnd wẽndẽ kibay n wilgd tɩ pa tũudmã fãa n tat Wẽnnaam yam ye. D sã n maag d yĩng n lebg n ges tũudum kãensã, d na n bãnga d sẽn segd n maan la d sẽn pa segd n maan sẽn na yɩl n tũ Wẽnnaam tɩ ta a yam.

Pĩnd wẽndẽ kibar a ye

Wẽnnaam a Zeova tũnuga ne a Moiiz n kõ Israɛll nebã Tõogã sẽn wilgd b sẽn segd n tũ-a to-to. Nin-​buudã sẽn da tũud tõogã, b tũudmã ra tata Wẽnnaam yam la b paamd a barka. (Yikri 19:5, 6) Baa ne Wẽnnaam sẽn da ningd Israɛll nebã barkã, b pa kell n tũ-a tɩ ta a yam ye. Naoor wʋsgo, b basa a Zeova tũub n da tũud tẽn-​yagsã tũudum.

No-​rɛɛs a Ezekɩɛll ne no-​rɛɛs a Zeremi wakatẽ wã, Israɛll neb wʋsg basa Wẽnnaam noyã tũub n tɩ yõg zood ne tẽns nins sẽn da karg n gũbg-​bã neba. B sẽn da tũud b yagsã minimd la b maand b kibs rãmbã yĩnga, b kalma tũudmã taaba. Israɛll neb wʋsg ra yeta woto: “Wa-y tɩ d me lebg wa buud a taabã, wa neb nins sẽn be tẽns a taab n waoogd tɩɩs ne kugã.” (Ezekɩɛll 20:32; Zeremi 2:28) B ra yetame tɩ b tũuda Wẽnnaam a Zeova n yaool n waoogd “bõn-​naandse,” hal n dɩkd b kamb n kʋʋd n kõt bõn-​naandsã.​—Ezekɩɛll 23:37-39; Zeremi 19:3-5.

Rũndã-rũndã, neb wʋsg tagsdame tɩ tũudum toɛy-​toɛy sẽn be wã yĩnga, d segd n saka bũmb fãa baa ne tũudmã. Dẽnd b tagsdame tɩ ned sẽn tũud Wẽnnaam to-to fãa tata a yam. La woto yaa sɩd bɩ? D sɩd segd n saka bũmb fãa bɩ? D ges tũudum ning Israɛll tõatbã sẽn da tũudã sẽn da yaa to-to, la rẽ sẽn wa ne bũmb nins b zutu.

Israɛll nebã tũudum sẽn da yaa to-​to

Israɛll nebã ra tũuda tũudum sẽn kalem taab “kunkub zut” sẽn da yaa zĩis b sẽn maneg tɩ yaa maoong kʋʋb zĩiga, tɩ ra-​lugs la zĩis b sẽn yõogd wisd be be. Rogem wẽn-​poak a Asera sẽn yaa Kanaã nebã bõn-​naandg me la b ra maan ne raad tɩ be zĩ-kãense. Zĩ-kãensã buud ra pida Zida. B wilga 2 Rĩm dãmba 23:5, 8 pʋgẽ woto: “Zida tẽnsã kunkuba zutã ne Zerizalɛm tẽng kɩremsã kunkuba zutã, . . . sẽn sɩng ne Geba [tẽngã nug-​rɩtgo] hal tɩ ta Beer-​Seba [tẽngã nug-​goabga].”

Kunkub kãensã zutu, Israɛll nebã ra “maanda maand n kõt a Baal ne wĩndgã la kiuugã la yĩngr ãdsã.” B ra tara ‘yoaadb rot tɩ be Zusoabã zak pʋgẽ’ la b ra rɩkd b kamb n ‘yõogd bugum n kõt bõn-​naandg a Molɛk.’​—2 Rĩm dãmba 23:4-10.

Bãngdb nins sẽn vaeesd raboodã yãa bõn-​naands sõor sẽn ta kobs b sẽn maan ne yagd Zerizalɛm ne Zida, sẽn yɩɩd fãa zags pʋsẽ. Bõn-​naands kãens wʋsg ra yaa pagb sẽn yaa bɛɛl tɩ b bĩisã yaa bɛd-​bɛda. Bãngdbã wilgame tɩ bõn-​naands kãens makda wẽnnaam dãmb sẽn kõt rogem wala a Asera ne a Astorɛt. B tagsdame tɩ bõn-​naandsã tõe n sõnga neb tɩ b paam rogem.

Wãn to la Israɛll nebã ra get zĩ-kãensã b sẽn da tũud wẽnnaam dãmb toɛy-​toɛya? Hebre inivɛrsite porfesɛɛr a Ephraim Stern wilgame tɩ kunkub kãens wʋsg ra yaa “a Yahweh [a Zeova] yĩng la b maan-​yã.” Bũmb nins b sẽn gʋls teed nins b sẽn vaees n yã raboodã pʋsẽ wã zutã wilgda rẽnda. Wala makre, b gʋlsa a yembr zug woto: “M ningd-y-la barka, Samari Yahweh ne a asera wã yʋʋr yĩnga.” B gʋlsa a to me zug tɩ “M ningd-y-la barka, Teman Yahweh ne a asera wã yʋʋr yĩnga.”

Mak-​kãensã wilgda Israɛll nebã sẽn da naag Wẽnnaam a Zeova tũudum hakɩkã ne bõn-​naandsã pʋʋsg to-to. Rẽ kɩtame tɩ b sẽn da tũud Wẽnnaam to-to wã pa tat a yam, la wa ne manesem wẽnse. Wãn to la Wẽnnaam ra get b tũudmã sẽn da kalem taab woto wã?

Wẽnnaam sẽn get Israɛll nebã tũudum to-​to

Wẽnnaam tũnuga ne no-​rɛɛs a Ezekɩɛll n wilg Israɛll nebã t’a sũur pa noom ne b sẽn tũud-a to-to wã ye. A yeela woto: “Yãmb sẽn be zĩig ning fãa, b na n sãama y tẽnsã ne y kunkubã. B na n sãama y tẽn-​kugã la b wã y bõn-​naandsã zõg-​zõge, la b wã y tidarã yõogr zĩisi. La y tʋʋmã na n sãamame.” (Ezekɩɛll 6:6) Sãmbg ka be tɩ Israɛll nebã tũudum ra pa tat a Zeova yam, la t’a kisga b tũudmã ye.

Wẽnnaam a Zeova reng n wilga a sẽn na n sãam tũudum kãng to-to. A yeela woto: “Mam na n boola . . . Babilon naab a Nebukadnezaar sẽn yaa m tʋm-​tʋmdã tɩ b wa zab ne tẽn-​kãnga nebã la ne buud nins sẽn gũbg-a wã. Mam na n menesa bãmb n kɩt tɩ tẽngã sãam . . . Tẽn-​kãnga fãa na n sãamame n lebg vɩʋʋgo.” (Zeremi 25:9-11) Gom-​kãensã sɩd pidsa yʋʋmd 607 sẽn deng a Zezi rogmã, Babilon nebã sẽn wa n sãam Zerizalɛm la b sãam a wẽnd-​doogã zãnga.

Zerizalɛm sãoongã wɛɛngẽ, porfesɛɛr Stern yeelame tɩ bãngdbã sẽn vaees n yã bũmb ninsã “zemsa ne Biiblã sẽn wilgã (2 Rĩm dãmba 25:8; 2 Kibaya 36:18, 19) sã n yaa ne rotã yõogr la lalsã lubri.” A paasa woto: “Teed nins b sẽn yã Zerizalɛm raboodã pʋsẽ tɩ Biiblã gomd b yellã yaa wʋsgo, la zemsa kɛpɩ n yɩɩd teed a taab b sẽn yã rabood a taab pʋsẽ tɩ Biiblã gomd b yellã.”

Woto zãmsda tõnd bõe?

Woto zãmsda tõnd tɩ tũudum pʋgẽ, b sã n naag Biiblã sẽn yet bũmb ninsã ne rog-n-mik yɛl la bõn-​naands pʋʋsgo, Wẽnnaam kisa rẽndã. Tʋm-​tʋmd a Poll wʋma sagl-​kãngã võor sõma n sak n tũ. A sẽn da be tũudum ningã pʋgẽ wã, b ra zãms-a-la tõogã t’a yaa fariziẽ. La b sẽn wa n wilg-a t’a Zezi la Mesi ning sẽn na n wa wã, a maana bõe? A yeela woto: “Bõn-​kãensã sẽn da yaa mam yõodã, mam geelga bãmb wa bõn-​zaals Kirist yĩnga.” A toeema a sẽn da tar manesem ninsã n lebg ned sẽn tũud Kiristã ne a sũur fãa.​—Filip rãmba 3:5-7.

A Poll sẽn da yaa misioneer n togd soayã yĩnga, a ra mii nebã sẽn da minim n maand bũmb nins tũudmã pʋsẽ, la b sẽn da get yɛlã to-to. A gʋlsa Korẽnt tigingã neb woto: “Bõe lageng n be vẽenem ne lik sʋka? La bõe sakr n be Kirist ne Beliyall sʋka? Wall ned ning sẽn tẽedã tara bõe ne ned ning sẽn ka tẽeda? Bõe lageng n be Wẽnnaam doog ne bõn-​naands sʋka? . . . Bɩ y yi bãmb sʋka la y welg ne bãmba. Da sak-y tɩ yãmb sũyã rẽgem ye, la mam na reeg yãmba.”​—2 Korẽnt dãmba 6:14-17.

D sẽn bãng masã tɩ d sẽn tũud Wẽnnaam to-to wã tata a yam bɩ pa tat a yamã, d tõe n soka d mens woto: ‘Tũudum bʋg n tat Wẽnnaam yam? Wãn to la m tõe n pẽneg Wẽnnaam? Bõe la m tõe n maan sẽn na yɩl n tũ Wẽnnaam tɩ ta a yam?’

A Zeova Kaset rãmbã tõe n sõnga yãmb tɩ y paam sogs-​kãensã la sogs a taab leoore. D kot-y lame tɩ y bao zĩig ning a Zeova Kaset rãmbã sẽn tigisd taab yãmb sẽn beẽ wã, wall y gʋls neb nins sẽn yiisd seb-​kãng wã n kos Biiblã zãmsg wakat ning la zĩig ning yãmb sẽn date.

[Foto, seb-neng a 9]

Zĩig b sẽn da pʋʋsd bõn-​naandse, Tel Arad, Israɛll

[Fotã soaadba]

Garo Nalbandian

[Foto, seb-​neng a 9]

Astorɛt bõn-​naands sẽn da be pi̇̃nd wẽndẽ Zida nebã zagsẽ

[Fotã soaadba]

Photograph © Israel Museum, Jerusalem; courtesy of Israel Antiquities Authority