Ges-y sẽn be pʋgẽ wã

Ges-y sẽn be sebrã pʋgẽ

Wãn to la nebã get yel-wẽnde?

Wãn to la nebã get yel-wẽnde?

Wãn to la nebã get yel-wẽnde?

ZƲRNALL a ye yeela woto: “Rũndã-rũndã, nebã pa rat n sak n deeg tɩ yel-wẽnd ning d pipi roagdbã sẽn maan hal dũniyã sɩngrẽ wã kɩtame tɩ d fãa yaa yel-wẽn-maandb ye. B pʋd n pa rat tɩ b gom yel-wẽnd yell ye. . . . Wʋsg tõe n sakame tɩ b bool tʋʋm-beed nins neb wa a Adolf Hitler la a Josef Stalin dãmb sẽn tʋmã tɩ yel-wẽna. La b getame tɩ neb kẽer tõnd sʋkã sẽn mi n maan-b rãmbã pa maneg n yaa wẽng woto ye.”—The Wall Street Journal.

Wa gom-kãensã sẽn wilgdã, nebã pa le mi yel-wẽnd sẽn yaa a soab ye. La bõe yĩng tɩ lebg woto? Bõe n toeem nebã yamẽ? Bõe meng la neb wʋsg sẽn pa rat tɩ b bool tɩ yel-wẽndã?

Pipi, yaa ãdem-biig fãa sẽn dogd ne yel-wẽnd ningã. Yiib-n-soaba, yaa yel-kɛg nins fãa nebã sẽn mi n maandẽ wã. Tõnd rat tɩ d pa rat me, d rogda ne pipi soabã. La yiib-n-soabã yaa tõnd mengã n maande. Bɩ d bao n wʋmb b yiibã fãa võore.

Tõnd sɩd rogda ne yel-wẽndã bɩ?

Biiblã wilgdame tɩ yel-wẽnd la d yaab a Ãdem ne a Hawa maan-yã tɩ long ãdem-biisã fãa. Woto kɩtame tɩ tõnd fãa yaa koangdba. Sɩd me, Biiblã yeelame tɩ “tʋʋm wẽns fãa yaa yel-wẽna.”—1 Zã 5:17.

La ne rẽ fãa, wʋsg sẽn yet tɩ b yaa kiris-neb pa rat n sak n deeg tɩ baa tõnd sẽn pa naag d yaab a Ãdem n maan a yel-wẽndã, la d pa tar taal a pʋgẽ wã d rogda ne yel-wẽn-kãng ye. B pʋd n pa wʋmd a võor ye. Tũudum yɛl-mit a Edward Oakes goma rẽ yell n yeel tɩ b sã n wilgd nebã tɩ ninsaal rogda ne yel-wẽnde, “wʋsg sĩndame tɩ yaool n yaa vẽeneg tɩ pa noom-ba, tɩ sãnda tolg n yet fasɩ tɩ b pa sak ye. Kẽer me sakda ne noor bala, la b yaool n pa mi a sẽn nafd b tẽebã zĩig ningã ye.”

Bũmb a ye sẽn kɩt tɩ yaa toog ne nebã tɩ b sak n deeg tɩ d rogda ne yel-wẽnã, yaa kiris-neb ne yʋʋrã karen-saam dãmbã sẽn wilg nebã bũmb ning yel-kãngã zugã. Wala makre, tigisg ning egiliiz katolikã karen-saam dãmb sẽn tall tɩ b booll tɩ Kõnsill de Trãntã (1545-1563) sasa, b rɩka no-sɩɩre, n wilg tɩ ned ning fãa sẽn na n kɩɩs tɩ kom-peelsã pa segd n deeg soob n paam b yel-wẽnã sugri, b na n sɩbga a soaba. Tũudmã yɛl-mitb kẽer yeelame tɩ bi-pɛɛlg sã n ki t’a pa reeg soobo, a kii ne yel-wẽna, tɩ kɩt t’a pa tõe n ta Wẽnnaam nengẽ ye. Tũudum taoor soab a ye yʋʋr sẽn boond t’a Jean Calvin pʋd n da yetame tɩ bi-pɛɛlg “sẽn nan ket a ma pʋgẽ meng tara yel-wẽna, la tɩ rẽ kɩtame tɩ Wẽnnaam kis-a, bala, a pa ta a yam ye.”

La sã n yaa ne neb wʋsgo, bi-pɛɛlg pa tar taale, la pa zems tɩ b nams neb sẽn pa maan bũmbu, yel-wẽnd b sẽn dog ne yĩng ye. Dẽnd d wʋmda egiliizã taoor dãmbã goamã sẽn kɩt tɩ nebã pa le tẽed tɩ ninsaal rogda ne yel-wẽndã võore. Bãmb mengã pa sak n yeel tɩ bi-pɛɛlg sẽn pa reeg soob sã n ki, a rebda bugum yir ye. Rẽ kɩtame tɩ b ra pa mi b sẽn na n wilg nebã kom-peels nins sẽn kiid tɩ b pa reeg soobã sẽn debdẽ ye. Maana yʋʋma, tɩ katolikã taoor dãmb wilgd nebã tɩ bi-pɛɛlg sã n ki n pa reeg soobo, a rebda zĩig b sẽn boond tɩ lẽmb rãmbẽ, la b neb wʋsg ra pa tẽed yel-kãng ye. *

Bũmb a to me sẽn kɩt tɩ neb wʋsg pa sak n deeg tɩ d rogda ne yel-wẽndã, yaa tɩ yʋʋmd 1800 soabã poore, filozof rãmbã, siãnsã bãngdb la tũudmã yɛl-mitb kẽer wa n sɩnga vaeesgo, n dat n bãng Biiblã kiba-bʋs la d tõe n sak n deeg tɩ yaa sɩda. Wala makre, a Darwin sẽn yeel tɩ bõn-vɩɩsã fãa wa n bee b toor woto tɩ pa tũ ne naand sababã, kɩtame tɩ neb kẽer tagsdẽ masã t’a Ãdem ne a Hawa kibarã yaa solemd bala. Woto kɩtame tɩ wʋsg tẽed tɩ goam nins sẽn be Biiblã pʋgẽ wã wilgda a gʋlsdbã sẽn da get yɛlã to-to wã la b rog-n-migs lakae, pa Wẽnnaam n vẽeneg-b ye.

Tags-kãensã kɩtame tɩ nebã manesem lebg wãn ne Biiblã sẽn yeel t’a Ãdem beegame tɩ kɩt tɩ d fãa rogd ne yel-wẽndã? Vẽenega, b sã n tõogame tɩ tẽedbã sak n deeg t’a Ãdem ne a Hawa pa yɩ neb sẽn sɩd zĩndi, b pa tõe n le tẽ tɩ nin-kãensã beegame tɩ b beegrã tũud tõnd ye. Baa neb nins sẽn sak n deeg tɩ ninsaal yaa koangdã tagsdame t’a Ãdem kibarã yaa solemde, b sẽn bao n na n wilg bũmb ning sẽn kɩt tɩ ninsaalbã kongdẽ wã võor bala.

Woto la nebã yeta, n kɩɩsdẽ tɩ ninsaal pa rogd ne yel-wẽnd ye. La tõnd ned kam fãa sẽn mi n maand yel-wẽn ninsã wɛɛngẽ, bõe la b yeta? Bala yel-kãens yaa toor ne yel-wẽnd ning d sẽn dogd ne wã, la bãmb me sãamda Wẽnnaam sũuri.

Tʋʋm-kãensã sɩd yaa yel-wẽn bɩ?

B sã n sok neb kẽer yel-wẽnd sẽn yaa bũmb ninga, b nong n sõdgda yɛl nins tõod piigã sẽn gɩdgã. Wala makre, ra kʋ, ra yo, ra tʋlg f to paoongo, ra kẽ ne pag wall rao tɩ f pa kẽ kãadem, la ra zu ye. Wẽnd-dot wʋsg pʋsẽ, b sɩng n yeta nebã tɩ b sã n maan yel-wẽn-kãensã buudã n pa tol n tek yam n kos sugri, b kũum poore, b na n kẽnga bug-tẽng n tɩ nams wakat sẽn kõn sa. *

Egiliiz katolikã rãmb yetame tɩ ned sã n dat n põs sɩbg-kãnga, a segd n tɩ togsa a yel-wẽnã prɛtre, la tɩ prɛtrã tõe n kõ-a-la sugri. La baasgo, rũndã-rũndã, katolik rãmb wʋsg pa le tagsd tɩ tara yõod tɩ b tɩ togs prɛtr b yel-wẽnã t’a kõ-b sugri, la a togs-b b sẽn segd n sɩbg b mens to-to rẽ yĩngã ye. Sẽn nan pa kaoose, vaeesg b sẽn maan wilgame tɩ Itali, katolik rãmb koabg zugu, neb 60 n pa le kẽnd n togsd b yel-wẽnã prɛtre.

Woto wilgda vẽeneg tɩ b sẽn sɩng n wilgd nebã wẽnd-dotẽ wã yel-wẽnd sẽn yaa a soabã la a sẽn wat ne bi-wẽns ninsã pa tõog n sõng-b tɩ b bas yel-wẽnã maaneg ye. Neb wʋsg pa le tẽed tɩ yɛl nins b sẽn gɩdgã fãa sɩd yaa wẽns ye. Wala makre, wʋsg tagsdame tɩ kom-kãsems a yiib sã n yãk yam n kẽ ne taab tɩ rẽ pa sãamd ned a to sũuri, pa wẽng ye.

Tõe tɩ bũmb ning sẽn kɩt tɩ nebã tẽed woto wã, yaa b sẽn pa kɩs sɩd ne b sũy fãa tɩ b sẽn wilg-b bũmb ning yel-wẽndã wɛɛngẽ wã yaa sɩdã. Sɩd me, yaa toog ne neb wʋsg tɩ b sak n deeg tɩ Wẽnnaam sẽn yaa nonglem tõe n namsa yel-wẽn-maandbã bugum yir wakat sẽn kõn sa. Tõe tɩ yaa nebã yam sẽn yood ne bugum yirã sã n sɩd bee wã yĩng la sẽn kɩt tɩ yel-wẽnd lebg wa reem bũmbã. La yɛl a taab me n kɩt tɩ nebã pa le mi yel-wẽnd sẽn sɩd yaa a soabã.

Nebã pa le tẽed noy nins b sẽn da wilg-bã ye

Yɛl nins sẽn maan ãdem-biisã vɩɩm pʋgẽ tɩ nan pa kaoos wʋsgã waa ne toeems toor-toore, la kɩt meng tɩ nebã sẽn da get yɛlã to-to wã toeeme. Wala makre, ãndũni gill zab a yiibã n paas zab a taaba, la buud a ye neb sẽn mi n yik n kʋ buud a to nebã kɩtame tɩ wʋsg sokd b mens noy nins b sẽn da sɩng n wilg-bã sã n sɩd tara yõodo. Neb kẽer sokda b mens woto: “Rẽ yĩnga bãngrã sẽn paas yɛl wʋsg wɛɛngẽ masã n kɩt tɩ vɩɩmã toeem to-to wã, d segd n ket n tũuda noy b sẽn lugl hal pĩnd wẽndẽ sɩda?” Bãngdb wʋsg yetame tɩ d pa segd n le tũ no-kãense, la sãnda tagsdame tɩ sẽn yet-b rẽ wã bee bʋʋm. Sã n yaa ne bãmba, b segd n sõnga nebã tɩ b ninã puk tɩ b tõog n bas pĩnd wẽndẽ noyã tũubu, n paam n yidgi.

Tags-kãensã buudã kɩtame tɩ neb wʋsg bas Wẽnnaam tũubu. Erop tẽns wʋsg pʋsẽ, sẽn kẽnd-b wẽnd-dotẽ wã pa le waoog ye. Tẽn-kãens pʋsẽ, neb wʋsg pa le tẽed baa fʋɩ. Bũmb nins b sẽn yet nebã wẽn-dotẽ wã pʋd n zabd-b lame. B tẽeda bãngdbã sẽn wilgd tɩ ninsaal pa tar naanda, la t’a wa n bee woto balã. Rẽ kɩtame tɩ b tagsdẽ tɩ baa ninsaal sẽn vɩ to-to fãa, beoog daare, sokr kae ye.

Yʋʋmd 1900 soabã tɛk n tar watẽ, nasaar tẽnsẽ wã, neb wʋsg basa no-sõma wã tũubu, tɩ wa ne yel-yood buud toor-toore, hal tɩ yoobã yik n paam pãnga. Wala makre, karen-bi-bɛdã bɩ sul toɛy-toɛy neb sẽn mi n yit n kẽnd n dat tɩ b maan yɛl kẽer wa bãmb sẽn datã, tɩtã buud toor-toor b sẽn yiisd tɩ tõe n sõng pag t’a pa rɩk pʋgã kɩtame tɩ wʋsg pa le mi sẽn segd la sẽn pa segd ye. Pa yã n kaoos la b bas Biiblã noy tũub ye. Rẽ tɛka, zãmaan-paalg n sɩnge, t’a nebã sẽn vɩ to-to wã la b sẽn get yel-wẽnd to-to wã pa wõnd pĩnd ye. Rẽ wɛɛngẽ, seb-gʋlsd a ye yeela woto: “No-yɛng la b fãa tũuda. Yaa nonglmã.” La b wilgda nonglem kãng soabã n sakd yoobã buud toor-toorã.

Nebã rata tũudum sẽn pa ningd-b taale

Etazĩni, zʋrnall a ye (Newsweek) goma b tẽngã nin-buiid sẽn vɩ to-to wã yelle, n yeel woto: “Tũudum taoor dãmb wʋsg sẽn pa rat tɩ b nebã bas-b wẽnd-dotã n toeem zĩigã yĩnga, b gũusdame n pa rat n ningd-b taale ye.” B tẽedame tɩ b sã n tẽegd b kɛlgdbã noy nins b sẽn segd n tũ wã, b pa na n le wat wẽnd-dotẽ wã ye. Neb wʋsg pa tol n dat tɩ b yeel-b tɩ b segd n baoa sik-m-menga, yõk-m-menga, la tɩ b segd n zãada b mens sõma, wall tɩ b sũur kasetã sã n wa ningd-b taale, b segd n kelg-a lame n tek yam n kos sugr ye. Rẽ n so tɩ egiliizã taoor dãmb maand wa zʋrnall a yembr (Chicago Sun-Times) sẽn yeelã. Zʋrnallã yeelame tɩ “wẽnd-dotã basa koe-noogã moonego, n moond koɛɛg b sẽn boond tɩ Kiristã koɛɛga, la b sẽn bas n moond a soabã yaool n yaa koɛɛg sẽn kɩtd tɩ nebã tagsd b mensã yell n yɩɩda.”

Woto waa ne bõe? A toeema nebã sẽn tagsd to-to Wẽnnaam tũudmã wɛɛngẽ wã. Egiliiz rãmbã pʋsẽ, b pa le wae n gomd Wẽnnaam sẽn dat tɩ ãdem-biisã maan bũmb ninsã yell ye. B bas n wilgda nebã b sẽn tõe n maan to-to n yidg b vɩɩmã pʋgẽ. Sẽn pak-b yaa noog b wẽnd-dotã neb sũyã. Woto kɩtame tɩ b pa le zãmsd nebã baa fʋɩ Wẽnnaam zug ye. Zʋrnall a yembr (The Wall Street Journal) yeela woto: “Bõe n ledg noy nins kiris-nebã sẽn da segd n tũud b vɩɩmã pʋgẽ wã? Lebga ned fãa wilg a taabã nifẽ ne tʋʋm toor-toor t’a sɩd yaa nimbãan-zoɛta, tɩ f sã n yaa nin-sõngo, bɩ f tõe n maan wẽng tɩ yell pa zĩnd ye.”

Woto kɩtame tɩ nebã tagsdẽ tɩ tũudum sẽn yaa sõma yaa sẽn pa ningd-a nebã taale. Zʋrnallã paasame tɩ ned ning fãa sẽn tagsd woto “tõe n saka tũudum buudã fãa sẽn belsd-a, sẽn pa wilgd-a noy a sẽn segd n tũ, la sẽn pa kaood a bʋʋdo.” Wẽnd-dotã taoor dãmb me sakda ned buud fãa baa a sẽn yaa a soaba, n pa wilgd-a noy a sẽn segd n tũ ye.

Tõe tɩ gom-kãensã tẽegda Biiblã karemdb bãngr-gomd a ye tʋm-tʋmd a Poll sẽn gʋls pipi kiris-nebã wakatẽ. A ra yeela woto: “Wakat n na n wa tɩ nebã ka rat n sak sɩd koɛɛgã ye. La bãmb mens ratem yĩnga, bãmb na n baoa karen-saam dãmb wʋsg sẽn na n togs koɛɛg sẽn noom bãmb bala. Bãmb kõn le kelg sẽn yaa sɩd ye, bãmb na n kelga soalem bala.”—2 Tɩmote 4:3, 4.

Tũudmã taoor dãmb sã n sakd yel-wẽnã, n kɩɩsdẽ tɩ yel-wẽnd pʋd n kae la b gomd goam sẽn noom b nin-buiidã bala, n pa togsd Biiblã sẽn sɩd yet bũmb ningã, b maand-b-la wẽng wʋsgo. Koɛɛg ning b sẽn taasd nebã pa sɩda, a pʋd n yaa wẽng menga. Woto kɩɩsda yɛl a yiib sẽn tar yõod wʋsg Kirist tũudmã pʋgẽ. A Zezi ne a tʋm-tʋmdbã fãa sẽn moon koe-noog ningã gomda yel-wẽnã la sugr kũun yell wʋsgo. Y sã n dat n bãng bũmb ning sẽn kɩt tɩ yel-kãensã b yiibã tar yõod wʋsgã, bɩ y karem sõsg nins sẽn pʋgdã.

[Tẽngr not rãmbã]

^ sull 9 Sẽn nan pa kaoose, egiliiz katolikã karen-saam dãmb yãka lẽmb rãmbã zãmsgã sẽn pa yit Biiblã pʋgẽ wã b sɛbã pʋsẽ. Tõe tɩ yaa b sẽn pa tõog n kɩt tɩ b nebã sak-a wã, la bãmb mensã sẽn pʋd n pa tõe n wilg a sẽn yaa a soab vẽenegã yĩnga. Ges-y zĩ-gũbr gom-zug sẽn yaa: “Egiliizã taoor dãmb toeema b noore,” seb-neng 10 soabã.

^ sull 14 Biiblã yaool n pa yet a zĩig baa a ye tɩ bugum yir beeme ye. Y sã n dat kibay rẽ wɛɛngẽ bɩ y ges-y Biiblã sɩd yetame tɩ bõe? sebrã sak a 6 soabã, gom-zug sẽn yaa: “Sẽn ki-bã bee yɛ?” wã. A Zeova Kaset rãmbã n yiis seb-kãngã.

[Foto rãmba, seb-neng a 7]

Tũudum sẽn pa ningd nebã taal womda bi-wẽnse

[Zĩ-gũbri, seb-neng a 6]

“Wã n wa n yaa yel-wẽnde?”

▪ “Zu-loe-kãseng ning wẽnd-dotã rãmb sẽn tar yaa tõnd sẽn pa le tagsd tɩ d yaa yel-wẽn-maandb sẽn dat sugrã. Tõe tɩ pĩndã, ned sã n da maan yel-wẽnde, ra sãamda a sũuri. La rũndã-rũndã, pa le yaa woto ye. Rẽ kɩtame tɩ baa wẽnd-dotã rãmb sã n tõe n sõnga ned t’a bas yel-wẽnã maanego, Amerik tẽngã neb wʋsg nifẽ, yel-wẽnd pʋd n pa le yaa yelle, bɩ b pa get-a wa yel-pakr ye.”—A John A. Studebaker, Jr. sẽn yaa tũudum yɛl-mitã.

▪ “Neb kẽer yeta woto: ‘Mam datame tɩ maam ne neb a taabã tũud noy sẽn yaa sõma. La d fãa sẽn yaa ninsaalbã yĩnga, ma-me maanda m sẽn tõe bala.’ No-sõma wã tũubã wɛɛngẽ, ned fãa kõta a meng bʋʋm, n wilgd a sẽn modgd n maandẽ tɩ sakd ne nebã fãa. Wala makre, d wae n maanda yɛl toor-toor sẽn na n kɩt tɩ b ges-d wa nin-sõngo. La d yaool n pa tagsd yel-kãsemsã yell ye.”—A Albert Mohler, sẽn yaa Semineer teolozik baptist disiid perzidã wã.

▪ “Rũndã-rũndã, zĩig zãnga, b pẽgda yɛl nins sẽn da gɩdgã maanego, [wala makre, b sẽn da boond b rãmb tɩ yel-wẽn-kãsems a yopoe wã]: Roagdbã sagenda b kambã tɩ b yɩ wuk-m-mens rãmba, tɩ rẽ la b na n nand b mense. Fãrens kuzinie rãmb sull n gʋls Vatikã wã n kos tɩ b ra le bool yão-beed tɩ yel-wẽnd ye. Yaa to-paoong-tʋlgrã maasem yĩng la sɛb nins sẽn gomd reem-dɛɛmdbã la neb a taab yʋy sẽn yi yellã raad sõma. Piblisite wã maandb tũnugda ne nebã tʋls-wẽnsã n baood b teedã raaga. Masã, b getame tɩ ned sũur sã n yik b sẽn maan-a wẽng yĩnga, zemsame. Naoor wʋsgo, mam menga mi n dat n maana kʋɩɩngo.”—A Nancy Gibbs n yeel woto zʋrnall a ye (Time magazine) pʋgẽ.

[Foto, seb-​neng a 5]

Rũndã-rũndã, neb wʋsg tagsdame t’a Ãdem ne a Hawa kibarã yaa solemde