1. Rĩungã koɛɛg mooneg yõod ra taa zĩ-bʋg ne a Zeezi? Wilg-y y leoorã võore.

A ZEEZI ra nonga Wẽnnaam Rĩungã yell goama. A sẽn wa n be tẽng zugã, a ra gomda Rĩungã yell n yɩɩda. A goma Rĩungã yell naoor koabg la zaka. Rẽnd yaa vẽeneg tɩ Rĩungã yell sɩd ra paka a Zeezi.—Karm-y Matye 12:34.

2. Tõe tɩ neb a wãn n wʋm a Zeezi sẽn yeel bũmb ning Matye 28:19, 20 wã, la bõe n kɩt tɩ d tõe n yeel woto?

² A Zeezi vʋʋgrã poor bilfu, a vẽnega a meng ne neb 500 la zaka, n sõs ne-ba. (1 Kor. 15:6) Tõe tɩ yɩɩ wakat kãng la a sẽn bobl a karen-biisã tʋʋm-kãsenga, n yeel tɩ b segd n moona “nebã buud fãa” koɛɛgã. * A yeel-b lame tɩ b na n moona koɛɛgã n kaoose, hal n tãag “wakat sɛɛbo.” Yãmb sã n moond koɛɛgã rũndã-rũndã, y sõngdame t’a Zeezi bãngr-gomdã pidsdẽ.—Mat. 28:19, 20.

3. Bõn-sõma a tã la d paam tɩ sõng-d koɛɛgã mooneg pʋgẽ. Bãmb la bʋse?

³ A Zeezi sẽn yeel a karen-biisã tɩ b tɩ moonã poore, a kenga  b raoodo, n yeel woto: “Mam bee ne yãmb wakat fãa.” (Mat. 28:20) Rẽnd a Zeezi pʋlma a karen-biisã t’a na n wilg-b-la sor koɛɛgã mooneg pʋgẽ, la t’a na n sõng-b lame tɩ b moon dũniyã gilli. Sẽn paase, a Zeova bee ne tõndo. A kõo tõnd bõn-sõma buud fãa sẽn na yɩl n sõng-d tɩ d moon koɛɛgã. (Ebre. 13:20, 21) Sõs-kãngã pʋgẽ, d na n goma bõn-sõma-kãens a tãab yelle. 1) Tʋʋm-teed nins a sẽn kõ-dã, 2) a sẽn wilg-d d sẽn tõe n maan to-to n moon koɛɛgã, la 3) zãmsg ning d sẽn paamd a nengẽ wã. Bɩ d reng n gom tʋʋm-teed kẽer a sẽn kõ tõnd yʋʋm koabgã sẽn loogã pʋgẽ wã yelle.

4. Bõe yĩng tɩ d tall tʋʋm-teed buud toor-toor n moon koɛɛgã?

⁴ A Zeezi maka “Wẽnnaam soolem koɛɛgã” ne bõn-buud b sẽn bʋd zĩis toɛy-toɛy sẽn pa wõnd taaba. (Mat. 13:18, 19) Ned sã n dat n bʋd bũmbu, a na n deng n talla tʋʋm-teed buud toor-toor n maneg pʋʋgã. Woto me, tõnd Rĩmã kõo tõnd tʋʋm-teed buud toor-toore, sẽn na yɩl tɩ d tõog n sõng nebã tɩ b sak n deeg Rĩungã koɛɛgã. D tʋma ne tʋʋm-teed kẽer n wa base, la d ket n tʋmda ne sãnda hal baa rũndã. La tʋʋm-te-kãensã fãa sõnga tõnd tɩ d paas d koe-moonegã minim.

5. Koe-moonegã kart ra yaa bõe, la wãn to la b ra tar-a n moond koɛɛgã?

⁵ Yʋʋmd 1933 soabã, koe-moondbã sɩnga koe-moonegã kart-rãmb tall n moone. Tʋʋm-te-kãngã sõnga neb wʋsg tɩ b sɩng koɛɛgã moonego. Koe-moonegã kart ra yaa bilf n zemse, tɩ b gʋls koɛɛg sẽn tik Biiblã zug beenẽ. Wakat-wakate, b yiisda kart-paalle, n gʋls koɛɛg a to a zugu. Kart-rãmbã tall n moonã ra yaa nana. Saam-biig a Erlenmeyer sẽn wa n sɩng koɛɛgã mooneg ne kart-rãmbã t’a ra tara yʋʋm piiga. A bilga bãmb sẽn da moond to-to wã, n yeel tɩ b sã n da ta zak noore, b yãkda kart n wilg kɛlgdã, n kos-a t’a karem b sẽn gʋlsã. A sã n da karem n sa, b kãabd-a-la sɛbã, n yaool n looge.

6. Wãn to la koe-moonegã kart-rãmb sõng koe-moondbã?

⁶ Koe-moonegã kart-rãmbã sõnga koe-moondbã wʋsgo. Wala makre, koe-moondb kẽer da zoeta yãnde. Baa b sẽn da rat n moon koɛɛgã ne b sũur fãa wã, b pa mi b sẽn na n yɛɛlg ye. Koe-moondb sãnda nengẽ, b ra gomda wʋsgo. B sã n ta zak noore, b rat n togsa kɛlgdã bũmb nins bãmb sẽn mi wã fãa minit a wãn pʋgẽ. Sẽn paase, b ra pa gomd ne bʋgsem ye. La koe-moonegã kart-rãmbã goamã sẽn da yaa koees la vẽenesã, ra sõngda koe-moondbã fãa, tɩ b taasd nebã koɛɛgã tɩ b wʋmd a võore.

7. Zu-loe-bʋs la koe-moondb kẽer sẽn tall kart-rãmbã n moonã seg-yã?

⁷ La koe-moondbã sega zu-loees me. Wala makre, saam-bi-poak a Grace Estep sẽn sɩng koɛɛgã mooneg hal sẽn kaoosã yeela woto: “Wakat ninga, d sã n wilg ned kart n kos-a t’a karme, a sokdame: ‘Bõe la b yet kartã zugu? Y pa na n kell n togs tɩ m kelge?’ ” Sẽn paase, kɛlgdb kẽer da pa mi kareng ye. Sãnda sã n da reeg karte, b tẽedame tɩ b kõ-b lame tɩ b sooge. Rẽ n so tɩ b sã n deege, b lebgd n kẽeme n page. Kẽer sẽn da pa nong koɛɛgã sã n deeg karte, b pãrsd-a lame n lobe. La baa ne zu-loe-kãensã, kart-rãmbã sõnga d tẽed-n-taasã tɩ b taas nebã koɛɛgã, la b wilg tɩ yaa bãmb n gomd Rĩungã yʋʋr yĩnga.

8. Wilg-y b sẽn da tar fonograf-rãmbã n moond koɛɛgã to-to. (Ges-y sõsgã sɩngrẽ fotã.)

⁸ Tʋʋm-teoog a to b sẽn tall n moon koɛɛgã yʋʋmd 1930 wã tɛk yɩɩ  fonografã. Koe-moondb kẽer ra boond-a lame t’a Aarõ, bala, fonografã n da gomd bãmb zĩigẽ. (Karm-y Yikr 4:14-16.) Koe-moond sã n da ta zak noore, a kota kɛlgdã sor t’a sã n sak bɩ a pak fonografã t’a kelg koɛɛg sẽn tik Biiblã zugu. Koɛɛgã ra zemsda minit a naas la pʋɩ-sʋka. Rẽ poore, a kãabd-a-la sɛba. Koe-moondbã ra mi n paamame meng tɩ zak rãmb tigim taab n kelg sõsga. Yʋʋmd 1934 tɛka, Siglgã sɩngame n maand fonograf-rãmb a toore. Kaoosg zugẽ, b wa n tara sõss toor-toor bãmb 92 b sẽn dɩk disk-rãmb zutu.

9. Koe-moondbã sẽn tall fonografã n moona woma bi-bʋse?

⁹ A Hillary Goslin sẽn kelg sõsg fonografẽ poore, a kosa koe-moondã t’a bas fonografã ne yẽ, t’a yõd n ning sõssã t’a yagsã kelg n bãng Rĩungã koɛɛgã. Koe-moondã kõ-a-la fonografã n maan dasem a yopoe. A sẽn wa n lebg n lebã, a mika neb wʋsg sẽn gũud-a, n dat n bãng koɛɛgã n paase. Kaoosg zugẽ, nin-kãensã wʋsg rɩka b mens n kõ a Zeova n deeg lisgu. A Hillary kom-pugli a yi me n wa n kẽng Gileaad Lekollã, n lebg misioneer-dãmba. Fonografã sõnga neb wʋsg tɩ b sɩng koɛɛgã moonego, wa sẽn yɩ to-to ne koe-moonegã kart-dãmbã. La a Zeova wa n tũnuga ne Wẽnnaam tʋʋmdã lekolle, n sõng a nin-buiidã tɩ b bãng b sẽn tõe n gom b toor to-to koɛɛgã mooneg sasa.

10, 11. Wãn to la b tũnug ne zʋrnall-dãmbã la ne radio wã n moon koɛɛgã, la bõe n kɩt tɩ rẽ wom biisi?

¹⁰ Wẽnnaam Rĩungã sõnga a nin-buiidã tɩ b bãng manesem buud toor-toor b sẽn tõe n tũnug n moon koɛɛgã tɩ neb wʋsg wʋme. B sẽn maan to-to wã talla yõod wʋsgo, bala, koe-moondbã ‘sõor ra paoodame.’ (Karm-y Matye 9:37.) Wala makre, b ra tũnugda ne zʋrnall-dãmb n moond koɛɛgã. Semen fãa, saam-biig a Charles Taze Russell ra toonda a sõsg kiba-kɩtb sulli, tɩ b reeg n tool zʋrnall-dãmb sẽn be Kanada, Erop la Etazĩni. Sẽn wa n na n ta yʋʋmd 1913 soabã tɩ saam-biig Russell sõssã yita zʋrnall-dãmb tus a yi pʋsẽ, tɩ sẽn karemd-b zʋrnall-kãensã ta neb 15 000 000.

¹¹ Saam-biig a Russell kũumã poore, b tũnuga ne bũmb a to me n moon koɛɛgã tɩ ta neb wʋsgo. Yʋʋmd 1922 tʋʋl-nif kiuug rasem 16, a Joseph Rutherford kõ sõsg radio pʋgẽ. B tẽedame tɩ neb nins sẽn kelg sõsgã taa neb tus pis-nu. Rẽ poor bilfu, siglgã paka a toorẽ radio b sẽn da boond tɩ WBBR. Yɩɩ yʋʋmd 1924 wao-fugdg kiuug rasem 24 la b pak radio wã. Yʋʋmd 1924 yʋʋm-sar kiuug pipi daar Gũusg Gasgã yeela woto: “D kɩsa sɩd tɩ ne radio wã maasem, d na n tõog n taasa neb wʋsg koɛɛgã sõma n yɩɩd pĩndã. Sẽn paase, pa baood tɩ d yiis ligd wʋsg ye.” Radio wã sõngame tɩ koɛɛgã ta baa tẽns nins pʋsẽ koe-moondbã sẽn pa waoogã, wa sẽn yɩ to-to ne zʋrnall-dãmbã.

12. a) Koe-moonegã yam-paan-bʋg la yãmb nong n yɩɩda? b) Bõe la y tõe n maan tɩ sõng-y tɩ y moon koɛɛgã zãma wã zĩisẽ n da zoe rabeem?

¹² Rũndã-rũndã, bũmb a to la d maand tɩ sõngdẽ tɩ neb wʋsg wʋmd koe-noogã. Yaa zãma wã zĩisẽ moonegã. D moonda biis-rãmbã yalsg zĩisẽ, tẽr-dãmbã gaarẽ, parkĩng-dãmbẽ la raasẽ. Yãmb sã n yɛɛsda koɛɛgã mooneg yam-paall ninga, bɩ y pʋʋs a Zeova n kos sõngre, la y tags a Angelo Manera sẽn yaa tigims sull yel-gɛtã sẽn yeel bũmb ningã yelle. A yeelame tɩ b sã n wa wilg koe-moonegã yam-paall d sẽn segd n tũ, ne bãmba, yaa bũmb b sẽn paam n na n maan n waoog a Zeova, bõn-paall b sẽn paam n na n  wilg a Zeova tɩ b sakd-a-la ne b sũur fãa, tɩ sẽn wa n yaa bũmb ning fãa la a rat bɩ b na n sak n maane. D sã n tõog n bas rabeem n kẽes d meng koe-moonegã yam-paalã pʋgẽ, na n kɩtame tɩ d maneg n kɩs a Zeova sɩda, la paas d koe-moonegã minim.—Karm-y 2 Korẽnt-rãmb 12:9, 10.

13. Bõe yĩng tɩ tõnd sɩt wɛɛbã sõngdẽ tɩ neb wʋsg wʋmd koe-noogã? Togs-y kibar sẽn wilgd y sẽn zoe n gom tõnd sɩt wɛɛbã yell tɩ wom biisi.

¹³ Koe-moondb wʋsg nong n gomda tõnd sɩt wɛɛbã yelle, n wilgd nebã tɩ b tõe n kẽe be n karem la b telesarz sɛb sẽn tik Biiblã zug ne buud-goam 700 la zaka. Tõnd sɩt wɛɛbã yaa jw.org. Daar fãa, neb 1 600 000 la zak n kẽed tõnd sɩt wɛɛbẽ wã. Pĩndã, radio wã maasem yĩnga, koe-noogã taa neb sẽn be tẽn-zãrsẽ. Rũndã-rũndã me, yaa woto ne tõnd sɩt wɛɛbã maasem.

14. Bõe la koe-moondbã ra segd n paame, la lekoll-bʋg n sõng-b tɩ b lebg karen-saam-dãmb sẽn tar minim?

¹⁴ Tʋʋm-teed nins yell d sẽn gomã, la koe-moondbã sẽn maan to-to n moon koɛɛgã tɩ d gom rẽ me yellã sõnga wʋsg tɩ koe-noogã piuugi. La baa ne rẽ, ra yaa tɩlɛ tɩ koe-moondbã paam zãmsgo, n tõog n tʋm b tʋʋmdã sõma. Mams-y wa koe-moond sẽn da na n ning sõsg fonografẽ tɩ ned kelge. A soabã kelgame n sa, n yeel tɩ yẽ pa tẽed bũmb ning a sẽn wʋmã ye. Pa rẽ bɩ ned sẽn na n deeg koe-moonegã kart n karme, n dat tɩ b bilg-a koɛɛgã võor sõma n paase. Koe-moond sã n da seg yel-kãensã buudu, a maanda wãna? Koe-moondbã ra segd n bãnga b sẽn tõe n leok kɩɩsg-goam to-to, la b sẽn tõe n zãms ned to-to tɩ kẽ-a. Rẽ n so tɩ saam-biig a Nathan Knorr yã tɩ lebga tɩlɛ tɩ koe-moondbã paam sõngr zĩ-kãng wɛɛngẽ. D tõe n kɩsa sɩd tɩ yɩɩ vʋʋsem sõngã n sõng-a t’a bãng woto. Bõe la b ra tõe n maan n sõng-ba? Yʋʋmd 1943 soabã, b sɩnga Wẽnnaam tʋʋmdã lekoll tigimsã pʋsẽ. Lekoll-kãng sõnga koe-moondbã tɩ b lebg karen-saam-dãmb sẽn tar minim.

15. a) Neb kẽer pipi sõsg Wẽnnaam tʋʋmdã lekollẽ yɩɩ wãn-wãna? b) Bõe n kɩt tɩ y kɩs sɩd t’a Zeova sõnga yãmb wa a sẽn pʋlem Yɩɩn-sõamyã 32:8 pʋgẽ wã?

¹⁵ Kaoosame tɩ d tẽed-n-taas wʋsg yaool n tõog n yals zama taoor n gome. Saam-biig a Julio Ramu tẽega yẽ pipi sõsg Wẽnnaam tʋʋmdã lekollẽ yelle. Yɩɩ yʋʋmd 1944. A ra segd n goma a Doɛɛg yelle, tɩ yaool n yaa Biiblã vɛrse-rãmb a nu bal pʋgẽ la b gomd nin-kãngã yelle. Saam-biig a Ramu yeelame: “Mam sẽn wa n sɩng sõsgã, rabeemã kɩtame tɩ mam dũmã pãbd taaba, tɩ m nusã rigda, tɩ m yẽnã pãbd taaba. Mam sõsa  minit a tãabo. Mam pipi sõsgã yɩɩ woto, la m pa koms raood ye.” Baa sẽn da pa nana wã, kom-bõoneg meng n kẽ lekoll-kãngã. A Angelo Manera sẽn yaa saam-biig ning yell d sẽn zoe n gomã tẽega biig a ye pipi sõsg sẽn yɩ to-to. A yeelame tɩ biigã sẽn da yɛɛsd wʋsgã, a ra gomda wa a yãbdame. Baasgo, a kell n modgame n baas sõsgã, bala, a ra rata lekollã ne a sũur fãa. Tõe tɩ tigissã sasa, y zoeta yãnde, wall y tagsdẽ tɩ y bãngrã pa waooge, tɩ kɩt tɩ y yɛɛsdẽ n pa rat n zẽk y nug n leok sokr ye. Sã n yaa woto bɩ y pʋʋs a Zeova n kos t’a sõng-y tɩ y bas rabeemã. A na n sõng-y-la wa a sẽn sõng Wẽnnaam tʋʋmdã lekoll pipi karen-biisã.—Karm-y Yɩɩn-sõamyã 32:8.

16. a) Bõe yĩng tɩ b pak Gileaad Lekollã? b) Yʋʋmd 2011 wã tɛka, bõe n toeeme?

¹⁶ Pa Wẽnnaam tʋʋmdã lekoll bal n yaa lekoll a Zeova siglgã sẽn lugl n sõngd a nin-buiidã ye. Misioneer-dãmba, n paas neb a taab kẽnga Gileaad Lekollã n tɩ paam zãmsg sõma. Lekoll-kãng karen-saamb a yembr yeelame tɩ b sẽn pak lekollã yaa sẽn na n sõng a karen-biisã tɩ b maneg n nong koe-noogã moonego. Gileaad Lekollã sẽn pak yʋʋmd 1943 soabã tɛk n tãag rũndã, neb 8 500 la zak n paam zãmsg be, tɩ b tʋm-b tẽns 170 pʋsẽ. Yʋʋmd 2011 wã tɛka, lebga zall so-pakdbã, tigims sull yel-gɛtbã, Betɛllẽ tʋm-tʋmdbã, wall misioneer-dãmb nins sẽn nan pa kẽng Gileaad Lekollã la b boonda.

17. Wãn to la Gileaad Lekollã sõng tɩ koɛɛgã mooneg paam pãnga?

¹⁷ Gileaad Lekollã sõngame tɩ koɛɛgã mooneg paam pãng bɩ? N-ye. Ad makre: Yʋʋmd 1949 sa-sik kiuugã tɩ Zapõ koe-moondbã ra pa ta neb piig ye. Yʋʋmdã ne a sa wã tɩ yaa misioneer-dãmb 13 la b tʋm tɩ b moond koɛɛgã beenẽ. Rũndã-rũndã, Zapõ koe-moondbã sõor yɩɩda 216 000, tɩ sẽn kolg pʋɩ-sʋkã yaa so-pakdba.

18. Lekoll-bʋs me n sõng a Zeova nin-buiidã tɩ b minimã paase?

¹⁸ Lekoll-dãmb a taab me n sõng a Zeova nin-buiidã tɩ b paam minim n paase, tɩ b tẽebã pãng me paase. Wala makre, Rĩungã tʋʋmd lekolle, so-pakrã tʋʋmd lekolle, Rĩungã koe-moondb lekolle, tigims sul yel-gɛtbã ne b pagbã lekolle, la Betɛll-rãmbã yel-gɛtb ne b pagbã lekolle. Woto fãa kɩtame tɩ d ne vẽeneg tɩ d Rĩmã ket n zãmsda a nin-buiidã tɩ b minimã paasdẽ.

19. Bõe la saam-biig a Russell yeel koɛɛgã mooneg wɛɛngẽ, la wãn to la rẽ pids-yã?

¹⁹ Wẽnnaam Rĩungã naam sẽn sɩngã yʋʋm koabg la zak la woto masã. Tõnd Rĩm a Zeezi Kiris ket n sõngda tõnd koɛɛgã mooneg pʋgẽ. Yʋʋmd 1916, saam-biig a Russell wilgame t’a kɩsa sɩd tɩ koɛɛgã na n mooname n ta dũniyã gilli. A yeela a tʋmd-n-taag a ye woto: “Koɛɛgã mooneg paamda pãng tao-tao, n na n kell n paam pãnga, bala, bũmb wʋsg la b segd n maan dũniyã gill zugu, tɩ Wẽnnaam soolem koe-noogã ta dũniyã tɛk fãa.” (La foi en marche sebrã neng 69. A Alexander Macmillan n gʋls-a) Ad a sɩd ra bee bʋʋm! D sẽn paam tɩ Wẽnnaam ning sẽn so laafɩ wã kõt-d bõn-sõma buud fãa sẽn na yɩl tɩ d tõog n maan a raabã pa noom-d sɩda?