Ges-y sẽn be pʋgẽ wã

Ges-y sẽn be sebrã pʋgẽ

SAK 18

Bɩ b ‘bao Wẽnnaam, n sɩd yã-a’

Bɩ b ‘bao Wẽnnaam, n sɩd yã-a’

A Poll toeema a sẽn moond to-to wã tɩ zems ne a kɛlgdbã

Tika Tʋʋma 17:16-34

1-3. a) Bõe la tẽn-tʋmd a Poll yã Atɛn tɩ sãam a sũur wʋsgo? b) D sã n bao n bãng a Poll sẽn maan to-to wã sõma, wãn to la rẽ tõe n sõng-do?

 A POLL sũurã sãama wʋsgo. A ra bee Atɛn, Gɛrs soolmẽ wã. Yaa beenẽ la a Sokrat ne a Platõ la a Aristot ra zãmsd nebã filozofi wã. Atɛn neb wʋsg ra nonga tũudmã yɛla. B ra pʋʋsda wẽnnaam-dãmb ka tɛka, tɩ kɩt t’a Poll sẽn lebẽ fãa, yaa bõn-naandse. Wala makre, wẽnd-dotẽ wã, zãma wã zĩisẽ, la baa soayã noy. A Poll ra mii a Zeova sẽn yaa Wẽnnaam sɩd-sɩdã tagsg bõn-naandsã pʋʋsg wɛɛngẽ. (Yik. 20:4, 5) Wala a Zeova, a Poll sẽn da yaa tẽn-tʋmd sẽn maand sɩdã me ra kisa wẽn-naandse.

2 A Poll sẽn wa n kẽed raagẽ wã n yã bũmb ningã sãama a sũur wʋsgo. A yãa wẽn-faoog a Ɛrmes bõn-naands raagã rɩtg sẽnese. Pʋʋsg zĩis wʋsg n da be raagẽ wã. A Poll sẽn yaa tẽn-tʋmd sẽn tar yẽesmã na n maana wãn n tõog n taas nin-kãensã sẽn pʋʋsd bõn-naands ka tɛkã koɛɛgã? Rẽ yĩnga, a ra na n tõoga a sũurã, n gom ne bʋgsem la a bao bũmb a sẽn tõe n tik n sõs ne-b bɩ? A na n tõog n sõnga kẽer tɩ b bãng Wẽnnaam sɩd-sɩdã la b sak n tũ-a bɩ?

3 A Poll sẽn sõs to-to ne Atɛn nebã sẽn yaa bãngdbã bee Tʋʋm 17:22-31. A goma ne yam, la a sõng-b tɩ b tags neere. D sã n bao n bãng a Poll sẽn maan to-to wã sõma, d na n tõogd n paamda bũmb d sẽn tõe n tik n sõs ne nebã, tɩ sõng-b tɩ b tags neere.

A ra sõsda ne nebã “raagẽ wã” (Tʋʋma 17:16-21)

4, 5. A Poll sẽn ta Atɛnnã, yɛ la a ra moonda, la nin-bʋs n da be beenẽ?

4 Yʋʋmd 50 wã sẽnese, a Poll kẽnga Atɛn, a misioneer so-toak a yiib-n-soabã sasa. a A sẽn wa n gũud a Sɩlaas ne a Tɩmote tɩ b yi Beere n wa wã, “a ra sõsda tigsg roogẽ wã ne Zʋɩf-rãmbã,” wa a sẽn da minim n maandẽ wã. Sẽn paase, a ra kẽnda raagẽ wã, sẽn yaa zĩig ning a sẽn tõe n paam Atɛn neb nins sẽn pa Zʋɩf-rãmbã n taas koɛɛgã. (Tʋʋ. 17:17) Atɛn raagã ra yalma wʋsgo, n pẽ zĩ-zãntg b sẽn boond tɩ Akropoll. Raagã ra pa teed raab la b koosg zĩig bal ye. Nebã ra mi n segda taab be n sõsda. Sebr a yembr pʋgẽ, b wilgame tɩ ra yaa zĩig “lɛɛbdba, politik taoor dãmba, bãngdba, n paas seb-gʋlsdb sẽn da segd taaba.” Atɛn nebã ra nong n segda taab be n sõsd ne taab n wilgd b bãngre.

5 Ra pa na n yɩ nana ne a Poll t’a tõog tɩ neb nins sẽn be raagẽ wã sak n deeg koɛɛg ning a sẽn na n taas-bã ye. Neb nins sẽn da kelgd a Pollã sʋka, kẽer da yaa Epikiriyẽ-rãmba, la Ɛstoyisiyẽ-rãmba. Yaa bãngdb sull toor-toore, tɩ b sẽn da tẽed bũmb ninsã kɩɩsd taaba. b Epikiriyẽ-rãmbã ra tẽedame tɩ vɩɩmã wa n bee woto bala. B ra yetame yaa: “Wẽnnaam zoees ka yõod ye. D pa segd n zoe kũum ye. D tõe n paama sũ-noogo. D tõe n tõoga toogo.” Ɛstoyisiyẽ-rãmbã ra getame tɩ minimã la bãngrã baoob n tar yõod n yɩɩda. B ra pa tẽed tɩ Wẽnnaam sɩd beeme ye. Epikiriyẽ-rãmbã la Ɛstoyisiyẽ-rãmbã fãa ra pa tẽed kũum vʋʋgrã a Zeezi karen-biisã sẽn da zãmsd nebã ye. B fãa sẽn da tẽed bũmb ninsã ra yaa toor fasɩ ne bũmb nins kiris-neb hakɩɩkã sẽn da tẽed t’a Poll ra moond rẽ wã.

6, 7. Bãngdb kẽer sẽn da yaa Gɛrk-rãmb tagsg ra yaa wãn ne a Poll sẽn da zãmsd nebã bũmb ninsã? Rũndã-rũndã, neb kẽer manesem yaa wãn ne tõnd sẽn zãmsd nebã bũmb ninsã?

6 Bãngdb nins sẽn yaa Gɛrk-rãmbã tagsg ra yaa wãn ne a Poll sẽn da zãmsd nebã bũmb ninsã? B sʋkã neb kẽer gom a Poll yelle, n tũnug ne gom-bil t’a võorã yaa “gom-to-neda,” bɩ “liuul sẽn geood kood biisi.” (Tʋʋ. 17:18) Biibl-mit a ye goma Gɛrk gom-bi-kãng yell n yeel yaa: “B ra pʋta gom-bi-kãnga, n gomd liuun-bil sẽn saad n geood kood biis yelle. Kaoosg zugẽ, b wa n pʋta gom-bilã, n gomd ned sẽn saad n nogd rɩ-zerems la bũmb a taab raagẽ. Rẽ poore, b wa n tũnugda ne gom-bilã n gomd “ned sẽn saad n baood kibay buud toor-toore, la sẽn yɩɩd fãa ned sẽn pa tõe n kʋms kibay toor-toor tɩ ned wʋm b võor ye.” Dẽnd yaa wa nin-kãensã ra yetame t’a Poll pa tar yam, la tɩ yaa bũmb nins a sẽn wʋmã la a lebg n dɩk n togsdẽ. La wa d sẽn na n yã wã, a Poll pa bas tɩ goam a woto koms a raood ye.

7 Yaa woto me rũndã-rũndã. D sẽn yaa a Zeova Kaset rãmb n tẽed Biiblã sẽn yet bũmb ninsã yĩnga, nebã mi n boonda tõnd ne yʋy buud toor-toor n sãbsd tõnd la b paoogd tõndo. Wala makre, karen-saam-dãmb kẽer yetame tɩ evolisiyõ wã yaa bũmb sẽn yaa sɩda, la tɩ yaa sẽn tar-b yamã bal n tõe n sak n deeg rẽ. Ne bãmba, neb nins sẽn pa tẽed evolisiyõ wã pa tar yam ye. B ratame tɩ nebã tẽ tɩ tõnd yaa neb sẽn ka tar yam, d sẽn zãmsd nebã Biiblã sẽn yet bũmb ninsã yĩnga, la d kõt-b kaset vẽeneg tɩ Wẽnnaam n naan bũmb fãa wã yĩnga. La rẽ pa komsd tõnd raood ye. D pʋd n gomda ne raoodo, n wilgd-b tɩ Wẽnnaam a Zeova sẽn yaa yam-kãseng soabã n naan bõn-vɩɩs nins fãa sẽn be tẽngã zugã.—Vẽn. 4:11.

8. a) Neb kẽer sẽn wʋm bũmb nins a Poll sẽn da zãmsd nebã, b manesem yɩɩ wãna? b) Areyopaazẽ wã b sẽn tall a Poll n kẽngã tog n da yaa yɛ? (Ges-y tẽngr notã.)

8 Neb kẽer sẽn kelg a Poll koe-moonegã raagẽ wã manesem yɩɩ toore. B yeelame tɩ “wõnda a yaa wẽn-sãams koe-moonda.” (Tʋʋ. 17:18) Rẽ yĩnga, sɩd ra yaa wẽn-sãams la a Poll ra rat tɩ Atɛn nebã bãng bɩ? Sã n da yaa woto, dẽnd yell n da yɛgd a Polle. Bala yʋʋm wʋsg sẽn deng rẽ, b ra rõda bãngd a ye yʋʋr sẽn boond t’a Sokrat t’a maana bũmb a woto buudu, la yɛl a taaba, n kao a bʋʋd n yeel t’a segda ne kũum. Dẽnd pa lingr la b sẽn tall a Poll n kẽng Areyopaazẽ wã, n yeel-a t’a bilg a sẽn zãmsd nebã bũmb nins tɩ yaa bõn-sãang ne Atɛn nebã võorã. c A Poll ra na n maana wãn n tõog n moon neb sẽn pa mi Gʋls-sõamyã koɛɛgã?

“Atɛn neba, mam yãame” (Tʋʋma 17:22, 23)

9-11. a) Bõe la a Poll maan n paam bũmb a sẽn tõe n tik n sõs ne nebã tɩ b sak n kelge? b) Wãn to la d tõe n dɩk a Poll togs-n-taar koɛɛgã mooneg pʋgẽ?

9 Tẽeg-y t’a Poll sẽn yã tɩ nebã pʋʋsda bõn-naands buud toor-toorã, a sũur sãama wʋsgo. La zĩig pʋgẽ, a pa gom n paoog sẽn pʋʋsd-b bõn-naandsã, bɩ n ning-b taal ye. A tõoga a sũuri. Ne yam, a baoo bũmb a sẽn tõe n tik n sõs ne-b tɩ b sak n kelge. A yeel-b lame yaa: “Atɛn neba, mam yãame tɩ bũmb fãa pʋgẽ, wõnda yãmb wilgdame tɩ y zoeta wẽnnaam-dãmbã n yɩɩd neb a taabã.” (Tʋʋ. 17:22) Dẽnd yaa wa a Poll ra yet-b lame yaa: ‘Mam neeme tɩ yãmb pa reemd ne tũudmã yɛl ye.’ A Poll talla yam n pẽg-ba, b sẽn yaa wẽn-tũudbã yĩnga. A ra miime tɩ neb kẽer sẽn tẽed ziri tũudmã zãmsgã tõe n wa sak n lebga kiris-neba. A Poll mengã ra miime tɩ pĩndã, a “tʋma ne zɩɩlem la ne tẽeb kaalem.”—1 Tɩm. 1:13.

10 Rẽ poore, a Poll wilgame t’a yãa bũmb sẽn wilgd tɩ Atɛn nebã sɩd nonga tũudmã yɛla. A yãa tẽn-kugr b sẽn gʋls a zug tɩ “Wẽnnaam d sẽn pa mi yĩnga.” Sebr a yembr pʋgẽ, b yeelame yaa: “Gɛrk-rãmbã la neb a taab ra nong n maanda tẽn-kug wẽnnaam-dãmb b sẽn pa mi yĩnga, b sẽn da yɛɛsd b na n wa yĩm n pa pʋʋs wẽnnaam ning t’a sũur wa sãam ne-bã yĩnga.” Atɛn nebã sẽn da maand tẽn-kug a woto wã wilgdame tɩ b sak n deegame tɩ Wẽnnaam b sẽn pa mi n be. A Poll tũnuga ne tẽn-kug-kãng a sẽn yã wã, n na n gom koe-noogã a sẽn moondã yell ne Atɛn nebã. A yeel-b lame yaa: “Yãmb sẽn waoogd a soab la y yaool n pa mi-a wã, yaa yẽ yell la mam sẽn gomd ne yãmbã.” (Tʋʋ. 17:23) A Poll goma ne yam, la a gomdã talla pãng wʋsgo. A ra pa moond wẽn-sãams wa neb kẽer sẽn da yetã ye. A ra rat n sõnga nebã tɩ b bãng Wẽnnaam ning bãmb sẽn pa mi wã. Rat n yeel tɩ Wẽnnaam sɩd-sɩdã.

11 Wãn to la d tõe n dɩk a Poll togs-n-taar koɛɛgã mooneg pʋgẽ? D sã n gũusd n getẽ, d tõe n yãa bũmb sẽn wilgd tɩ ned nonga tũudmã yɛla. Wala makre, tõe n yaa tũudum teoog a sẽn ningi, bɩ sẽn be a zakẽ wã. D tõe n yeela a soabã yaa: ‘Mam neeme tɩ yãmb yaa wẽn-tũuda. M sũur nooma m sẽn paam n na n sõs ne ned sẽn nong tũudmã yɛlã.’ D sã n pẽg ned a sẽn nong tũudmã yɛl yĩnga, d na n paama bũmb d sẽn tõe n tik a zug n sõs ne-a t’a sak n kelge. Tẽeg-y tɩ d raabã pa d ningd nebã taal bɩ n kaood b bʋʋdo, b sẽn tẽed bũmb ninsã yĩng ye. Nand tɩ d tẽed-n-taas wʋsg lebg kiris-neba, b ra bee ziri tũudmã pʋgẽ, n tẽed b zãmsgã.

Bao-y bũmb yãmb ne y kɛlgdbã fãa sẽn mi sõma, n tik rẽ n sõng-b tɩ b bãng Biiblã sẽn yetã

Wẽnnaam “pa zãr ne tõnd ned baa a yembr ye” (Tʋʋma 17:24-28)

12. Wãn to la a Poll toeem a sẽn moond to-to wã tɩ zems ne a kɛlgdbã?

12 A Poll sẽn paam n sɩng sõsg ne-bã, rẽ yĩnga a na n tõogame tɩ b kell n kelg-a n baas bɩ? A ra miime tɩ b mii Gɛrk-rãmbã zãmsgã sõma, la b pa mi Gʋls-sõamyã sõma ye. Rẽ n so t’a toeem a sẽn moond to-to wã. Pipi, a tika a goamã Gʋls-sõamyã zugu, n pa yeel-b vẽeneg tɩ yaa be la yit ye. Yiibu, a maaname tɩ b bãng t’a wʋmda b yɛlã võore. Bala a ra nong n yeta a goamã pʋgẽ tɩ “tõndo.” Tãabo, a goma Gɛrk-rãmbã sɛb sẽn yet bũmb ningã yelle, n wilg-b tɩ bũmb kẽer a sẽn togsd-b gʋlsa bãmb mengã sɛb pʋsẽ. Masã, bɩ d ges a Poll goamã sẽn tall pãng to-to wã. Bõe la a Poll sõng Atɛn nebã tɩ b bãng Wẽnnaam ning b sẽn pa mi wã wɛɛngẽ tɩ tar yõod wʋsgo?

13. Bõe la a Poll yeel sẽn sɩng to-to tɩ ãndũniyã wa beẽ wã wɛɛngẽ, la bõe la a sõng a kɛlgdbã tɩ b bãng vẽenega?

13 Wẽnnaam n naan saasã la tẽngã. A Poll yeelame yaa: “Wẽnnaam ning sẽn naan dũniyã ne bũmb nins fãa sẽn be a pʋgẽ wã sẽn yaa yĩngr la tẽng Zu-soabã, a pa be wẽnd-dot ninsaalb nus sẽn me pʋsẽ ye.” d (Tʋʋ. 17:24) Ãndũniyã pa wa n be a toor woto bal ye. Wẽnnaam sɩd-sɩdã n naan bũmba fãa. (Yɩɩn. 146:6) A yaa yĩngr la tẽng Zu-soaba, n pa tõe n zĩnd wẽnd-doog ninsaalb sẽn me pʋsẽ ye. A pa wa wẽn-faoog a Atena bɩ wẽnnaam-dãmb a taabã b wẽnd-dotã wall b tẽn-kugã sẽn kɩt tɩ b tar ziirã ye. (1 Rĩm. 8:27) Dẽnd a Poll sẽn da rat tɩ b bãng bũmb ningã yaa vẽenega. A ra ratame tɩ b bãng tɩ Wẽnnaam sɩd-sɩdã tara pãng n yɩɩd wẽnnaam-dãmb nins b sẽn maan n ning wẽnd-dot pʋsẽ wã hal zĩig sẽn zãre.—Eza. 40:18-26.

14. Wãn to la a Poll wilg tɩ Wẽnnaam pa teeg ninsaalbã?

14 Wẽnnaam pa teeg ninsaalbã ye. Neb nins sẽn da pʋʋsd bõn-naandsã ra yeelgda b bõn-naandsã fu-neeba, n kõt-b kũun ligd sẽn yaa toogo, bɩ rɩɩb la bõn-yũudla, n tẽed tɩ bõn-kãens yaa tɩlɛ ne-ba. Bãngdb kẽer sẽn da yaa Gɛrk-rãmb sẽn da naag neb nins sẽn da kelgd a Pollã tog n da tẽedame tɩ Wẽnnaam pa baood ninsaalb sõngr ye. Sã n yaa rẽ, dẽnd b sak n deega a Poll sẽn gom Wẽnnaam yell n yeel tɩ “pa ninsaalb nus n sõngd-a” wã. Sɩd me, bũmb kae Naandã sẽn baood tɩ ninsaalbã maan n sõng-a ye. A pʋd n kõta ninsaalbã bũmb nins sẽn yaa tɩlɛ ne-bã. Wala makre, “vɩɩm, vʋʋsem, la bũmb fãa,” n paas wĩntoogã, saagã, la tẽng sẽn sakd koodo. (Tʋʋ. 17:25; Sɩng. 2:7) Dẽnd Wẽnnaam sẽn kõt tõnd bũmb fãa wã pa baood tɩ d maan bũmb n sõng-a ye.

15. Bõe la a Poll maan n dems neb nins sẽn da tagsd tɩ b sãoo b taabã tags-kɛgã? La rẽ wilgda tõnd bõe?

15 Wẽnnaam n naan ninsaala. Atɛn nebã ra tẽedame tɩ bãmb yõod yɩɩda sẽn pa-b Gɛrk-rãmbã. La Biiblã wilgdame tɩ pa sõma tɩ d wukd d mense, d buud wall d yĩn-kõbg yĩng ye. (Tõo. 10:17) A Poll sõng-b lame tɩ b bãng rẽ. La a maana rẽ ne yam la gũusgu. A sẽn yeel tɩ “[Wẽnnaam] tũnuga ne rao a ye n maan buud toɛy-toɛyã fãa” wã, yaa vẽeneg tɩ sõnga a kɛlgdbã tɩ b tags neere. (Tʋʋ. 17:26) A ra gomda Sɩngr sebrã pʋgẽ kibar ning sẽn gomd d yaab a Ãdem yellã. (Sɩng. 1:26-28) Ninsaalbã fãa sẽn tar yaab a ye wã yĩnga, buud bɩ yĩn-kõbg baa a ye pa yɩɩd a to ye. Dẽnd a Poll gomdã ra yaa vẽeneg ne a kɛlgdbã. A kibarã wilgda tõnd bũmb sẽn tar yõod wʋsgo. Yaa sɩd tɩ koɛɛgã mooneg sasa, d segd n gomda ne gũusgu, la d sõngd nebã tɩ b tagsdẽ. La d pa rat n golem Biiblã sẽn yet bũmb ningã, d sẽn dat tɩ nebã sak n kelg-dã yĩng ye.

16. Naandã raabã ne ninsaalbã yaa bõe?

16 Wẽnnaam datame tɩ ninsaalbã lebg a zo-rãmba. Baa bãngdb nins sẽn da kelgd a Pollã sã n da wẽeda no-koɛɛm yʋʋm wʋsg n na n bãng ninsaalbã sẽn be wã võore, b ra zɩ n tõog n wʋm rẽ võor vẽeneg ye. La a Poll wilga Naandã raabã ne ninsaalbã sẽn yaa a soab vẽenega. A yeelame tɩ yaa “sẽn na yɩl tɩ b bao Wẽnnaam, tɩ b sã n babl n bao-a bɩ b sɩd yã-a, bala a pa zãr ne tõnd ned baa a yembr ye.” (Tʋʋ. 17:27) Wẽnnaam ning Atɛn nebã sẽn da pa mi wã pa Wẽnnaam d sẽn pa tõe n bãng ye. Sɩd-sɩdã, a pa zãr ne neb nins sẽn sɩd baood n na n bãng-a wã ye. (Yɩɩn. 145:18) Bãng-y t’a Poll ra nong n yeta a goamã pʋgẽ tɩ “tõndo,” n na n wilg tɩ yẽ me naaga neb nins sẽn segd n “babl” n bao Wẽnnaamã.

17, 18. Bõe yĩng tɩ ninsaalbã segd n tʋll n bao Wẽnnaam? A Poll sẽn sõs to-to ne a kɛlgdbã wilgda tõnd bõe?

17 Ninsaalbã segd n tʋll n bãnga Wẽnnaam. Bala a Poll yeelame tɩ “yaa yẽ maasem yĩng la tõnd vɩya.” Biibl-mitb kẽer yeelame t’a Poll sẽn togs goam ninsã yaa Kerɛt rao a ye yʋʋr sẽn boond t’a Epimeniid goama. A zĩnda yʋʋmd kobs-yoob sẽn deng a Zeezi rogmã, n da yaa yɩɩn-gʋlsda, la a ra mi Kerɛt nebã minundã la b rog-n-mikã sõma. A Poll togsa bʋʋm a to sẽn kɩt tɩ ninsaalbã segd n bao Wẽnnaam. A yeelame: “Wa yãmb mens seb-gʋlsdbã kẽer sẽn pʋd n yeelã. B yeelame: ‘Bala tõnd me yaa a kamba.’” (Tʋʋ. 17:28) Ninsaalbã segd n baoo Wẽnnaam, bala yẽ n naan a Ãdem, ninsaalbã fãa yaabã. A Poll sẽn da rat tɩ nebã sak n kelg-a wã yĩnga, a goma Gɛrk-rãmbã sɛb yelle, tɩ nebã ra mi seb-kãens sõma. e Wa a Polle, tõnd me tõe n mi n togsa goam sẽn yit sɛb kẽer pʋsẽ. Wala makre, kʋdemdã sɛba, encyclopédies rãmba, la sɛb a taab nebã sẽn mi. D sã n togs goam sẽn yit sebr nebã sẽn mi la b sak n deeg a goamã pʋgẽ, tõe n sõnga ned sẽn pa a Zeova Kaset soab t’a bãng ziri tũudmã yel-maandɩ kẽer sẽn sɩng to-to.

18 A Poll togsa bũmb sẽn tar yõod wʋsg Wẽnnaam zugu, la a tɩʋʋs a goamã tɩ zems ne a kɛlgdbã. A ra ratame t’a sẽn na n togs Atɛn nebã bũmb ningã sõng-b tɩ b maan bõe? A pa bas tɩ kaoos la a togs-b b sẽn segd n maanã ye.

“Nebã fãa sẽn be zĩig zãngã . . . segd n teka yam n kos sugri” (Tʋʋma 17:29-31)

19, 20. a) Wãn to la a Poll wilg tɩ bõn-naandsã pʋʋsg yaa yalemdo? b) Bõe la a Poll kɛlgdbã ra segd n maane?

19 A Poll ra segl n saame n na n sõng a kɛlgdbã tɩ b bãng b sẽn segd n maanega. A goma Gɛrk-rãmbã sebr a ye sẽn yeel bũmb ningã yelle, n yeel yaa: “Rẽnd tõnd sẽn yaa Wẽnnaam kambã, d pa tog n tags tɩ Wẽnnaam wõnda sãnem wall wanzuri bɩ kugr bõn-naandga, bũmb ninsaalb sẽn tags n maan ye.” (Tʋʋ. 17:29) Sã n mikame tɩ yaa Wẽnnaam n naan ninsaalbã, a yɩta wãn n yɩ bõn-naandsã ninsaalbã sẽn maanã? Dẽnd a Poll goamã sõng-b lame tɩ b bãng tɩ b sẽn pʋʋsd bõn-naandsã ninsaalbã sẽn maanã yaa yalemdo. (Yɩɩn. 115:4-8; Eza. 44:9-20) A Poll sẽn yeel tɩ “d pa togã,” yaa vẽeneg t’a naaga a menga, tɩ rẽ kɩt t’a saglgã sakr pa yɩ toog ne a kɛlgdbã ye.

20 A Poll yeela a kɛlgdbã vẽeneg tɩ b segd n maana bũmbu. Ad a sẽn yeele: “Wẽnnaam basa nebã taal wakat nins b sẽn da maand bõn-kãensã b zɩɩlem pʋgẽ wã yĩnga, [b sẽn da tẽed tɩ Wẽnnaam sũur nooma ne neb nins sẽn da pʋʋsd bõn-naandsã] la masã, a yeta nebã fãa sẽn be zĩig zãngã tɩ b segd n teka yam n kos sugri.” (Tʋʋ. 17:30) A Poll sẽn yeel a kɛlgdbã tɩ b segd n teka yam n kos sugrã, tõe tɩ sãnda sũur pa yɩ noog ye. La a gomdã sẽn tall pãngã ra wilgdame tɩ Wẽnnaam n so b vɩɩmã, la tɩ b sã n pa maan a raabã b tara taal a taoore. B ra segd n baoo Wẽnnaam, n bãng a sẽn sɩd yaa a soaba, la b modg tɩ b sẽn vɩ to-to wã zems ne a raabã. Dẽnd Atɛn nebã ra segd n sak n deegame tɩ bõn-naandsã pʋʋsg yaa yel-wẽnde, n zãag b mens ne rẽ.

21, 22. A Poll baasa a sõsgã ne gom-bʋs sẽn tar pãng wʋsgo, la rẽ wilgda tõnd bõe rũndã-rũndã?

21 A Poll baasa a sõsgã ne goam sẽn tar pãnga, n yeel yaa: “[Wẽnnaam] yãka daar n dat n kɩt tɩ rao ning a sẽn yãkã kao dũniyã tõr bʋʋd ne tɩrlem. A vʋʋga nin-kãng n yiis kũ-rãmb sʋk n na n wilg nebã fãa tɩ daar-n-kãng sɩd na n waame.” (Tʋʋ. 17:31) B sẽn bãng masã tɩ Wẽnnaam bʋ-kaoor daar n watã yĩnga, yaa bʋʋm sẽn sek b na bao n bãng Wẽnnaam sɩd-sɩdã. A Poll pa togs bʋ-kaood ning Wẽnnaam sẽn yãkã yʋʋr ye. La a togsa bũmb sẽn ling-ba, bʋ-kaoodã wɛɛngẽ. A wilgame t’a yɩɩ ninsaala, n ki, la tɩ Wẽnnaam vʋʋg-a lame.

22 A Poll sẽn baas a sõsgã ne goam ninsã sõngda tõnd tɩ d bãng bũmb wʋsg rũndã-rũndã. D miime tɩ bʋ-kaood ning Wẽnnaam sẽn yãkã yaa a Zeezi Kirist a sẽn vʋʋgã. (Zã 5:22) D miime me tɩ bʋ-kaoorã daar na n kaoosa yʋʋm tusri, la tɩ ra-kãng ta n saame. (Vẽn. 20:4, 6) D pa zoet rabeem, bʋ-kaoorã daar yĩng ye. Bala na n yɩɩ sabab tɩ neb nins sẽn maand sɩd ne Wẽnnaamã paam bark buud toor-toore. D kɩsa sɩd tɩ d sẽn saagd n na n wa paam bõn-sõma beoog-daarã na n pidsame, a Zeezi Kirist vʋʋgrã sẽn yɩ yel-solemd sẽn ka to wã maasem yĩnga!

“Neb kẽer . . . n lebg tẽedba” (Tʋʋma 17:32-34)

23. Neb nins sẽn da kelgd a Pollã manesem yɩɩ wãna?

23 Neb nins sẽn kelg a Poll sõsgã manesem yɩɩ toor-toore. A sẽn gom kũum vʋʋgrã yellã, “kẽer sɩnga a yaalgo.” Sãnda pa sak n na n tek yam n kos sugr n lebg tẽedb ye. B yeelame yaa: “Tõnd na n le kelga foo bõn-kãngã wɛɛngẽ nindaare.” (Tʋʋ. 17:32) La kẽer sak n tũu a sẽn yeelã. Bala “neb kẽer n tɩ naag-a n lebg tẽedba. Bãmb kẽer yaa a Denis sẽn yaa Areyopaazã bʋ-kaoodbã nin-yendã, ne pag yʋʋr sẽn boond t’a Damaris la neb a taaba.” (Tʋʋ. 17:34) Neb nins d sẽn taasd koɛɛgã manesem mi n yaa woto. Kẽer yaanda tõndo, tɩ sãnda kelgdẽ la b pa sakd n tũud d sẽn yetã ye. La d sã n paam tɩ ned sak Rĩungã koɛɛg n lebg d tẽed-n-taaga, d sũur noomame.

24. Yam-bʋg la d tõe n dɩk a Poll sẽn sõs ne nebã to-to Areyopaazẽ wã pʋgẽ?

24 D sã n tags a Poll sõsgã zug neere, d bãngda d sẽn tõe n bilg nebã yɛl kẽer võor to-to tɩ kẽ-ba, tɩ b sak n deeg tɩ d sẽn yetã yaa sɩda. Sẽn paase, sõngd-d lame tɩ d bãng tɩ d segd n talla sũ-mar ne neb nins sẽn tẽed ziri tũudmã zãmsgã, la d gomd ne gũusgu. D leb n bãnga bũmb a to sẽn tar yõod wʋsgo. Yaa tɩ d pa segd n golem Biiblã sẽn yet bũmb ningã, sẽn na yɩl n noog d kɛlgdbã sũy ye. Sãmbg kae tɩ d sã n dɩk tẽn-tʋmd a Poll togs-n-taare, d na n lebga koe-moondb sẽn tar minim wʋsg ye. Tõe n sõnga yel-gɛtbã me tɩ b yɩ karen-saam-dãmb sẽn tar minim, n tõe n zãms nebã sõma tigingã pʋgẽ. D sã n maan woto, d na n paama minim wʋsgo, n tõog n sõng nebã “tɩ b bao Wẽnnaam” la b “sɩd yã-a.”—Tʋʋ. 17:27.

c Areyopaazã ra yaa tãng sẽn yaa zãntga, n be Akropollã rɩtg sẽnese. Beenẽ la Atɛn nanambsã ra tigimd taaba. Tõe tɩ yaa neb nins sẽn da tigimd taab be wã, wall tãngã meng la b sẽn da boond tɩ Areyopaazã. Biibl-mitbã tagsg yaa toor-toor ne b sẽn sɩd tall a Poll n kẽng zĩig ningã wɛɛngẽ. Kẽer tagsdame tɩ b talla a Poll n kẽng tãngã zugu, wall zĩig sẽn pẽ tãngã, wall yaa zĩig a to nanambsã sẽn da tigimd taab la b tall-a n kẽnge, la tɩ tog n yɩɩ raagẽ wã.

d Gɛrk gom-bil ning b sẽn lebg tɩ “dũniyã” yaa kosmos, tɩ makd ãndũniyã gilli. Tõe t’a Poll tũnuga ne gom-bi-kãng n gom ãndũniyã gill yell ne a kɛlgdbã sẽn da yaa Gɛrk-rãmbã, a sẽn da rat tɩ b sak n kelg-a wã yĩnga.

e Ɛstoyisiyẽ ned a ye yʋʋr sẽn boond t’a Aratus yɩɩll pʋgẽ goam la a Poll lebg n togse. A yɩɩllã gomda ãdsã yelle, tɩ b boond tɩ Phénomènes. Gom-kãensã buud bee Gɛrk-rãmbã sɛb kẽer pʋsẽ. Wala makre, Ɛstoyisiyẽ rao a Kleyãnt sẽn yɩ seb-gʋlsdã sebr ning b sẽn boond tɩ l’Hymne à Zeus pʋgẽ.