Kapitlu Tnejn

Missier u l-​Ulied Ribellużi Tiegħu

Isaija 1:​2-9

1, 2. Spjega kif Jehovah spiċċa biex ikollu wlied ribellużi.

 LIL ULIEDU ma ħalliehom neqsin minn xejn, bħalma jagħmel kwalunkwe ġenitur li jħobb. Għal bosta snin ħa ħsieb li jkollhom x’jieklu, x’jilbsu, u fejn jistkennu. Meta kien hemm bżonn, iddixxiplinahom. Imma l-​kastig li ħadu qatt ma kien eċċessiv; dejjem ngħata ‘skond ma kien ħaqqhom.’ (Ġeremija 30:11) Nistgħu biss nimmaġinaw, allura, l-​uġigħ li jħoss dan il-​missier mimli mħabba meta jkollu jistqarr: “Ulied rabbejt u kabbart, u huma qamu kontrija.”​—Isaija 1:2.

² L-​ulied ribellużi li ssir referenza għalihom hawnhekk huma n-​nies taʼ Ġuda, u l-​missier imnikket hu Alla Jehovah. Xi traġedja! Jehovah ħa ħsiebhom lill-​Ġudeani u għolliehom għal pożizzjoni elevata fost il-​ġnus. “Libbistek il-​brukkat u xeddejtlek sandli tad-​denfil, dawwartek bl-​għażel u ksejtek bil-​ħarir,” ifakkarhom iktar tard permezz tal-​profeta Eżekjel. (Eżekjel 16:10) Madankollu, fil-​biċċa l-​kbira, in-​nies taʼ Ġuda ma japprezzawhx dak li Jehovah għamel għalihom. Minflok, jirribellaw, jew iqumu kontrih.

3. Jehovah għala jsejjaħ is-​smewwiet u l-​art biex jixhdu l-​irvell taʼ Ġuda?

³ B’raġuni valida, qabel dan il-​kliem rigward l-​ulied ribellużi tiegħu, Jehovah jgħid dan li ġej: “Isimgħu, smewwiet! Agħti widen, art! Għax tkellem il-​Mulej.” (Isaija 1:2a) Sekli  qabel, is-​smewwiet u l-​art semgħu, bħallikieku, lill-​Iżraelin jirċievu twissijiet ċari u tondi rigward il-​konsegwenzi tad-​diżubbidjenza. Mosè qal: “Jien insejjaħ illum b’xhud kontrikom is-​smewwiet u l-​art. Minnufih tinqerdu minn wiċċ l-​art, li intom se taqsmu l-​Ġordan biex teħduha f’idejkom; ma ddumux żmien twil fiha, għax tinqerdu għalkollox.” (Dewteronomju 4:26) Issa fi żmien Isaija, Jehovah jsejjaħ lis-​smewwiet inviżibbli u lill-​art viżibbli biex jixhdu l-​irvell taʼ Ġuda.

4. Jehovah kif jagħżel li jippreżenta ruħu lil Ġuda?

⁴ Peress li s-​sitwazzjoni hija diffiċli, din tirrikjedi li tiġi trattata ċar u tond. Madankollu, saħansitra f’dawn iċ-​ċirkustanzi mwegħra, taʼ min jinnota​—u huwa inkuraġġanti—​li Jehovah jippreżenta ruħu lil Ġuda bħala ġenitur mimli mħabba iktar milli sempliċement bħala s-​sid li xtrahom. Fil-​fatt, Jehovah qed jitlob bil-​ħniena lin-​nies tiegħu biex jikkunsidraw il-​kwistjoni min-​naħa taʼ missier li għandu diqa kbira minħabba wliedu xellerati. Forsi xi ġenituri f’Ġuda jistgħu jiġu effettwati personalment minn dan l-​għawġ u jitqanqlu mit-​tixbieha. Kien x’kien il-​każ, Jehovah wasal biex jippreżenta l-​każ tiegħu kontra Ġuda.

Il-​Bhejjem bla Raġuni Għandhom Iktar Sens

5. B’kuntrast maʼ Iżrael, il-​gendus u l-​ħmar b’liema mod juru sens taʼ fedeltà?

⁵ Permezz taʼ Isaija, Jehovah jgħid: “Il-​gendus jagħraf lil sidu, u l-​ħmar il-​maxtura taʼ sidu; imma Iżrael  ma jagħrafx, il-​poplu tiegħi ma jifhimx.” (Isaija 1:3) a Il-​gendus u l-​ħmar huma bhejjem tat-​tagħbija familjari maʼ dawk li jgħixu fil-​Lvant Nofsani. Tabilħaqq, il-​Ġudeani ma kinux se jiċħdu li saħansitra dawn il-​bhejjem inferjuri juru sens taʼ fedeltà u jkunu jafu li jappartjenu lil xi sid. F’dan ir-​rigward, ikkunsidra dak li ra b’għajnejh stess wieħed riċerkatur tal-​Bibbja f’inżul ix-​xemx ġo belt fil-​Lvant Nofsani: “Malli l-​merħla daħlet mill-​ħitan ’il ġewwa bdiet titferrex. Kull barri kien jaf perfettament lil sidu, u t-​triq lejn ir-​razzett tiegħu, u lanqas għal mument wieħed ma nfixel fil-​geġwiġija taʼ sqaqien dojoq u mgħawġin. Inkwantu għall-​ħmar, dan mexa dritt lejn il-​bieb, u sal-​‘maxtura taʼ sidu.’”

6. In-​nies taʼ Ġuda kif m’aġixxewx bis-​sens?

⁶ Ladarba xeni bħal dawn huma bla dubju komuni fi żmien Isaija, il-​punt tal-​messaġġ taʼ Jehovah huwa ċar: Jekk saħansitra bhima bla raġuni tagħraf lil sidha u l-​maxtura tagħha stess, in-​nies taʼ Ġuda liema skuża jistgħu jġibu talli telqu lil Jehovah? Verament, huma ‘ma fehmux.’ Donnu jidher li m’humiex konxji tal-​fatt li r-​riżq tagħhom u l-​istess eżistenza tagħhom jiddependu fuq Jehovah. Hija tabilħaqq evidenza taʼ ħniena li Jehovah għadu jirreferi għall-​Ġudeani bħala l-​“poplu tiegħi”!

7. Liema huma xi modi li bihom nistgħu nuru li napprezzaw il-​provvedimenti taʼ Jehovah?

⁷ Aħna qatt ma se nkunu rridu nġibu ruħna bħallikieku m’għandniex sens billi ma nurux apprezzament lejn dak kollu li Jehovah għamel għalina! Minflok, għandna nimitaw lis-​salmista David, li qal: “Nfaħħrek, Mulej, b’qalbi kollha; nxandar għeġubijietek kollha!” (Salm 9:2 [9:​1, New World Translation]) Li kontinwament nieħdu għarfien dwar  Jehovah se jinkuraġġina f’dan ir-​rigward, għax il-​Bibbja tgħid illi “li tagħraf lill-​Qaddis hu d-​dehen.” (Proverbji 9:10) Li nimmeditaw kuljum fuq il-​barkiet taʼ Jehovah se jgħinna nkunu wħud li nroddu ħajr u ma nonqsux li nuru apprezzament lejn Missierna tas-​sema. (Kolossin 3:15) “Min iroddli sagrifiċċju taʼ radd il-​ħajr, dan isebbaħni,” jgħid Jehovah, u “lil min jimxi bis-​sewwa nurih is-​salvazzjoni taʼ Alla.”​—Salm 50:23.

Insult Offensiv lill-​“Qaddis taʼ Iżrael”

8. In-​nies taʼ Ġuda għala jistgħu jissejħu l-​“ġens midneb”?

⁸ Isaija jkompli l-​messaġġ tiegħu bi kliem iebes għall-​ġens taʼ Ġuda: “Jaħasra għalik, ġens midneb, poplu mgħobbi bil-​ħażen, nisel il-​ħżiena, ulied imħassrin! Telqu lill-​Mulej; maqdru l-​Qaddis taʼ Iżrael, nġibdu lura minnu.” (Isaija 1:4) L-​għemejjel mill-​agħar jistgħu joktru sal-​punt li jsiru bħal piż li jfarrkek. Fi żmien Abraham, Jehovah ddeskriva d-​dnubiet taʼ Sodoma u Gomorra bħala “toqol kbir.” (Ġenesi 18:20) Xi ħaġa simili hija issa evidenti fin-​nies taʼ Ġuda, għax Isaija jgħid li huma ‘mgħobbijin bil-​ħażen.’ Barra minn hekk, isejħilhom “nisel il-​ħżiena, ulied imħassrin.” Iva, il-​Ġudeani huma bħal tfal delinkwenti. Huma “nġibdu lura” minn maʼ Missierhom, jew bħalma tpoġġiha n-​New Revised Standard Version, huma “miksurin għalkollox” miegħu.

9. X’inhu s-​sinjifikat tal-​frażi l-​“Qaddis taʼ Iżrael”?

⁹ Permezz tal-​korsa xellerata tagħhom, in-​nies taʼ Ġuda qegħdin juru diżrispett kbir lejn il-​“Qaddis taʼ Iżrael.” X’inhu s-​sinjifikat taʼ din il-​frażi, li tinsab 25 darba fil-​ktieb taʼ Isaija? Li tkun qaddis ifisser li tkun nadif u safi. Jehovah hu qaddis sa l-​ogħla grad. (Apokalissi 4:8) L-​Iżraelin jiġu mfakkrin dwar dan il-​fatt kull darba li josservaw il-​kliem imnaqqax fuq il-​pjanċa tad-​deheb ileqq taʼ  fuq it-​turbant tal-​qassis il-​kbir: “Il-​Qdusija tappartjeni lil Jehovah.” (Eżodu 39:​30, NW) Għaldaqstant, billi jirreferi għal Jehovah bħala l-​“Qaddis taʼ Iżrael,” Isaija jenfasizza kemm kien gravi d-​dnub taʼ Ġuda. Wara kollox, dawn ir-​ribelli qegħdin jiksru direttament il-​kmand mogħti lil missirijiethom tal-​qedem: “Għandkom titqaddsu, u tkunu qaddisin, għax jien qaddis”!​—Levitiku 11:44.

10. Kif nistgħu nevitaw li nuru diżrispett lejn il-​“Qaddis taʼ Iżrael”?

¹⁰ Il-​Kristjani llum iridu jevitaw akkost taʼ kollox li jsegwu l-​eżempju taʼ Ġuda li wriet diżrispett lejn il-​“Qaddis taʼ Iżrael.” Iridu jimitaw il-​qdusija taʼ Jehovah. (1 Pietru 1:​15, 16) U jeħtieġ li ‘jobogħdu l-​ħażen.’ (Salm 97:10) Prattiċi mhux nodfa bħalma huma l-​immoralità sesswali, l-​idolatrija, is-​serq, u s-​sokor jistgħu jikkorrompu l-​kongregazzjoni Kristjana. Huwa għalhekk li l-​kongregazzjoni taqtagħhom mis-​sħubija lil dawk li jkunu jridu jibqgħu jipprattikaw dawn l-​affarijiet. Fl-​aħħar mill-​aħħar, dawk li ma jindmux u jibqgħu jsegwu korsa taʼ nuqqas taʼ ndafa se jiġu esklużi milli jgawdu l-​barkiet tal-​gvern tas-​Saltna t’Alla. Tassew, dawn il-​prattiċi mill-​agħar kollha huma insult offensiv lill-​“Qaddis taʼ Iżrael.”​—Rumani 1:​26, 27; 1 Korintin 5:​6-11; 6:​9, 10.

Marida minn Rasha sa Saqajha

11, 12. (a) Iddeskrivi l-​kundizzjoni ħażina taʼ Ġuda. (b) Għala m’għandux jiddispjaċina għal Ġuda?

¹¹ Isaija mbagħad jipprova jirraġuna man-​nies taʼ Ġuda billi jindikalhom l-​istat marradi tagħhom. Hu jgħid: “Għaliex tridu tissawwtu aktar? Għaliex tibqgħu tirvillaw?” Fi kliem ieħor, Isaija qed jistaqsihom: ‘Ma sofrejtux biżżejjed? Għala ġġibu iktar ħsara fuqkom infuskom billi tibqgħu tirvellaw?’ Ikompli Isaija: “Ir-​ras kollha marida, il-​qalb kollha mifnija. Minn qiegħ ir-​riġel sar-​ras, xejn  ma hemm sħiħ fih.” (Isaija 1:​5, 6a) Ġuda tinsab fi stat taʼ mard li jqażżek​—marida spiritwalment minn rasha sa saqajha. Deskrizzjoni kerha tabilħaqq!

¹² Għandu għalfejn jiddispjaċina għal Ġuda? Lanqas xejn! Sekli qabel, il-​ġens kollu kemm hu taʼ Iżrael kien ġie mwissi kif jixraq dwar il-​kastig għad-​diżubbidjenza. Dan hu parti minn dak li ntqallu: “Jolqtok il-​Mulej bl-​infafet qalila f’irkubbtejk u f’saqajk, minn qiegħ riġlejk sal-​quċċata taʼ rasek, u ma tfiqx minnhom.” (Dewteronomju 28:35) F’sens figurattiv, Ġuda issa qegħda ssofri dawn l-​istess konsegwenzi tal-​korsa stinata tagħha. U dan kollu setaʼ ġie evitat kieku n-​nies taʼ Ġuda kienu sempliċement obdew lil Jehovah.

13, 14. (a) Liema feriti sarulha lil Ġuda? (b) Is-​sofferenzi taʼ Ġuda jġagħluha tikkunsidra mill-​ġdid il-​korsa ribelluża tagħha?

¹³ Isaija jkompli jiddeskrivi l-​istat taʼ Ġuda li jġiblek ħasra: “Xejn ħlief drib, tbenġil u ġrieħi jnixxu. Ma naddfuhomx, anqas rabtuhom, lanqas dewwewhom biż-​żejt.” (Isaija 1:6b) Hawnhekk il-​profeta qed jirreferi għal tliet tipi taʼ feriti: drib (qtugħ, bħal dak li jsir minn xi xabla jew sikkina), tbenġil (bziezen kaġunati mis-​swat), u ġrieħi jnixxu (feriti friski u miftuħin li donnhom ma jitfejqux). L-​idea preżentata hija dik taʼ bniedem li ġie kastigat bl-​aħrax b’kull manjiera immaġinabbli, u ebda parti minn ġismu ma skansat il-​ħsara. Ġuda tinsab verament fi stat tal-​biki.

¹⁴ Titqanqal Ġuda biex tirritorna lejn Jehovah minħabba l-​kundizzjoni miżerabbli tagħha? Le! Ġuda hija bħar-​ribell deskritt fi Proverbji 29:1: “Min ikun imwiddeb u jibqaʼ jwebbes rasu, malajr jiġġarraf u ma jkollux fejqan.” Il-​ġens donnu ma jistax ifiq. Bħalma jpoġġiha Isaija, il-​ġrieħi tiegħu ‘ma tnaddfux, anqas intrabtu, lanqas  iddewwew biż-​żejt.’ b F’ċertu sens, Ġuda tixbah lil ferita mal-​ġisem kollu li hi miftuħa u mhix infaxxata.

15. B’liema modi nistgħu nipproteġu ruħna mill-​mard spiritwali?

¹⁵ Billi nieħdu lezzjoni minn Ġuda, aħna rridu noqogħdu għassa kontra l-​mard spiritwali. Bħall-​mard fiżiku, dan jistaʼ jeffettwa lil kwalunkwe wieħed minna. Wara kollox, min minna m’huwiex fil-​periklu li jistaʼ jċedi għal xewqat tal-​ġisem? Ir-​regħba u x-​xewqa għal pjaċiri eċċessivi jistgħu jqabbdu l-​għeruq fi qlubna. Għaldaqstant, għandna bżonn inħarrġu lilna nfusna biex ‘ma naħmlux il-​ħażen’ u ‘nżommu mat-​tajjeb.’ (Rumani 12:9) Għandna bżonn ukoll li nikkultivaw il-​frott taʼ l-​ispirtu t’Alla fil-​ħajja tagħna taʼ kuljum. (Galatin 5:​22, 23) Billi nagħmlu dan, se nevitaw il-​kundizzjoni li ġabet kastig fuq Ġuda​—dik taʼ mard spiritwali minn rasha sa saqajha.

Art Imħarbta

16. (a) Isaija kif jiddeskriviha l-​kundizzjoni taʼ l-​art taʼ Ġuda? (b) Xi wħud għala jgħidu li dan il-​kliem x’aktarx li tlissen matul ir-​renju taʼ Aħaż, imma aħna kif nistgħu nifhmuh?

¹⁶ Isaija issa jabbanduna t-​tixbieha medika tiegħu u jdur lejn il-​kundizzjoni taʼ l-​art taʼ Ġuda. Bħallikieku qed iħares fiss lejn wita mimlija marki tal-​battalja, hu jgħid: “Artkom imħarbta, blietkom maħruqa bin-​nar; ir-​rabaʼ tagħkom quddiemkom għad jikluh il-​barranin; kollox ħerba bħal Sodoma fit-​tiġrif.” (Isaija 1:7) Xi studjużi jgħidu li għalkemm dan il-​kliem jinsab kmieni fil-​ktieb taʼ Isaija, il-​profeta x’aktarx li lissnu iktar tard fil-​karriera tiegħu, forsi  matul ir-​renju tas-​Sultan mill-​agħar Aħaż. Huma jsostnu li r-​renju taʼ Għużżija kien prosperu wisq biex jiġġustifika deskrizzjoni skuraġġanti bħal din. Huwa veru li ma jistax jingħad b’ċertezza jekk il-​ktieb taʼ Isaija ġiex kompilat f’ordni kronoloġiku. Madankollu, il-​kliem taʼ Isaija dwar il-​ħerba x’aktarx li hu profetiku. Meta jlissen il-​kliem t’hawn fuq, Isaija x’aktarx li qed juża teknika li tinsab f’postijiet oħrajn fil-​Bibbja​—dik li tiddeskrivi ġrajja fil-​futur bħallikieku seħħet diġà, u b’hekk dan jenfasizza ċ-​ċertezza tat-​twettiq taʼ xi profezija.​—Qabbel Apokalissi 11:15.

17. Id-​deskrizzjoni profetika tal-​ħerba għala m’għandhiex tkun taʼ sorpriża għan-​nies taʼ Ġuda?

¹⁷ Hu x’inhu l-​każ, id-​deskrizzjoni profetika tal-​ħerba taʼ Ġuda m’għandhiex tkun taʼ sorpriża għal dawn in-​nies stinati u diżubbidjenti. Jehovah wissiehom sekli qabel dwar x’kien se jiġrilhom jekk jirribellaw. Hu qal: “Nagħmel ħerba mill-​art, u jistagħġbu biha l-​għedewwa tagħkom li jgħammru fiha. U lilkom inxerred fost il-​ġnus, u nislet ix-​xabla għal warajkom, u artkom issir deżert u blietkom ħerba.”​—Levitiku 26:​32, 33; 1 Slaten 9:​6-8.

18-20. Il-​kliem taʼ Isaija 1:​7, 8 meta jitwettaq, u Jehovah b’liema mod ‘iħalli fdal żgħir’ f’dan iż-​żmien?

¹⁸ Il-​kliem f’Isaija 1:​7, 8 milli jidher jitwettaq matul l-​invażjonijiet mill-​Assirja li jirriżultaw fil-​qerda taʼ Iżrael u fil-​qerda u s-​sofferenza mifruxin maʼ Ġuda kollha. (2 Slaten 17:​5, 18; 18:​11, 13; 2 Kronaki 29:​8, 9) Madankollu, Ġuda ma tinqeridx totalment. Jgħid Isaija: “Waħedha baqgħet bint Sijon, bħal għarix f’qasam dwieli, bħal girna f’għalqa bħajra, bħal belt imdawwra.”​—Isaija 1:8.

¹⁹ Fost il-​ħerba kollha, “bint Sijon,” Ġerusalemm, se titħalla wieqfa. Imma se tkun qisha bla protezzjoni taʼ xejn​—bħal għarix f’qasam dwieli jew il-​post fejn jistkenn għassies maʼ għalqa bil-​bettieħ. Fi vjaġġ man-​Nil, studjuż tas-​seklu 19 ftakar fil-​kliem taʼ Isaija meta ra għerejjex simili, li  jiddeskrivihom bħala “ftit iktar minn ilqugħ kontra r-​riħ mit-​tramuntana.” F’Ġuda, meta kien jgħaddi l-​ħsad, dawn l-​għerejjex kienu jħalluhom jitfarrku u jiġġarrfu. Xorta waħda, tidher kemm tidher li hi dgħajfa quddiem l-​eżerċtu potenti Assirjan, Ġerusalemm se tibqaʼ teżisti.

²⁰ Isaija jikkonkludi din l-​istqarrija profetika b’dan il-​mod: “Li kieku l-​Mulej taʼ l-​eżerċti ma ħallilniex fdal żgħir, bħal Sodoma konna nkunu, lil Gomorra konna nixbhu.” (Isaija 1:9) c Kontra s-​setgħa taʼ l-​Assirja, Jehovah finalment se jiġi biex jgħin lil Ġuda. Kuntrarju għal Sodoma u Gomorra, Ġuda m’hijiex se tiġi meqruda għalkollox. Se tibqaʼ teżisti.

21. Wara li Babilonja qerdet lil Ġerusalemm, Jehovah għala ‘ħalla fdal żgħir’?

 ²¹ Iktar minn 100 sena wara, Ġuda kienet mhedda mill-​ġdid. In-​nies ma kinux tgħallmu mid-​dixxiplina li ngħatatilhom permezz taʼ l-​Assirja. “Huma kienu jiddieħku bil-​mibgħutin tiegħu, imaqdru kliemu, u jkasbru l-​profeti tiegħu.” Bħala riżultat, “saħnet il-​korla tal-​Mulej għall-​poplu tiegħu, hekk li ma setgħux jeħilsuha aktar.” (2 Kronaki 36:16) Nabukodonosor, il-​monarka Babiloniż, ikkonkwista lil Ġuda, u din id-​darba, ma kien għad baqaʼ xejn “bħal għarix f’qasam dwieli.” Ġerusalemm inqerdet ukoll. (2 Kronaki 36:​17-21) Xorta waħda, Jehovah ‘ħalla fdal żgħir.’ Avolja Ġuda ssaportiet 70 sena fl-​eżilju, Jehovah ħa ħsieb li l-​ġens ikompli, speċjalment il-​linja Davidika, li kellha tipproduċi l-​Messija mwiegħed.

22, 23. Fl-​ewwel seklu, Jehovah għala ‘ħalla fdal żgħir’?

 ²² Fl-​ewwel seklu, Iżrael għadda mill-​kriżi finali tiegħu bħala l-​poplu f’patt m’Alla. Meta Ġesù ppreżenta lilu nnifsu bħala l-​Messija mwiegħed, il-​ġens m’aċċettahx, u bħala riżultat, Jehovah m’aċċettax lilhom. (Mattew 21:43; 23:​37-39; Ġwann 1:11) Kien dan it-​tmiem taʼ li Jehovah jkollu ġens speċjali fuq l-​art? Le. L-​appostlu Pawlu wera li Isaija 1:9 kellu jerġaʼ twettiq ieħor. Billi kkwota mill-​verżjoni Settanta, hu kiteb: “Kif ukoll il-​profeta Isaija qal minn qabel: ‘Li kieku l-​Mulej taʼ l-​eżerċti ma ħallilniex nisel, konna nsiru bħal Sodoma, u ’l Gomorra konna nixbhu.’”​—Rumani 9:29.

²³ Din id-​darba dawk li baqgħu ħajjin kienu l-​Kristjani midlukin, li poġġew fidi f’Ġesù Kristu. Dawn kienu, l-​ewwelnett, kredenti Lhud. Iktar tard issieħbu magħhom xi kredenti Ġentili. Flimkien huma fformaw Iżrael ġdid, l-​“Iżrael taʼ Alla.” (Galatin 6:16; Rumani 2:29) Dan in-​“nisel” baqaʼ ħaj wara l-​qerda tas-​sistema t’affarijiet Lhudija fis-​sena 70 E.K. Tabilħaqq, l-​“Iżrael taʼ Alla” għadu magħna llum. Issa ssieħbu miegħu miljuni taʼ individwi kredenti mill-​ġnus, li jifformaw “kotra kbira li ħadd ma jistaʼ jgħoddha, minn kull ġens u tribù, minn kull poplu u lsien.”​—Apokalissi 7:9.

24. Liema ħaġa għandu jinnota kulħadd jekk jixtieq li jibqaʼ ħaj wara l-​akbar kriżi taʼ l-​umanità?

²⁴ Din id-​dinja dalwaqt se tiffaċċja l-​battalja taʼ Armageddon. (Apokalissi 16:​14, 16) Waqt li din se tkun kriżi akbar minn meta l-​Assirja jew Babilonja invadew lil Ġuda, akbar saħansitra minn meta Ruma ħarbtet lill-​Ġudea fis-​sena 70 E.K., xorta waħda se jkun hemm min jibqaʼ ħaj. (Apokalissi 7:14) Mela, kemm huwa vitali li kulħadd jikkunsidra bir-​reqqa l-​kliem li Isaija qal lil Ġuda! Kien ifisser sopravivenza għal uħud leali lura f’dak iż-​żmien. U jistaʼ jfisser sopravivenza għal uħud li jemmnu llum.

[Noti taʼ taħt]

[Mistoqsijiet taʼ Studju]

[Stampa f’paġna 20]

Kuntrarju għal Sodoma u Gomorra, Ġuda m’hijiex se tibqaʼ għal dejjem mhix abitata