Kemm Irnexxielna Nsalvaw l-​Ambjent?

ĊERNOBIL, Bhopal, Valdez, il-​Gżira Three Mile. Dawn l-​ismijiet wisq probabbli jfakkruk f’diżastri taʼ dannu għall-​ambjent li seħħew f’diversi partijiet tad-​dinja. Kull wieħed minn dawn id-​diżastri jfakkarna li l-​ambjent taʼ l-​art qed jiġi attakkat.

Diversi awtoritajiet u individwi taw twissijiet. Xi wħud aġixxew fil-​pubbliku biex jisħqu l-​punt tagħhom. Librara Ingliża ntrabtet maʼ buldowżer biex topponi l-​bini taʼ triq li kienet se tgħaddi minn post li huwa fraġli ekoloġikament. Żewġ nisa Aboriġini fl-​Awstralja mexxew kampanja  kontra t-​tħaffir għall-​uranju f’park nazzjonali. Ix-​xogħol twaqqaf għal ftit. Għalkemm saru b’intenzjoni tajba, dawn l-​isforzi mhux dejjem intlaqgħu tajjeb. Per eżempju, kaptan navali taħt ir-​reġim Sovjetiku kien inkwetat dwar it-​tnixxija taʼ sustanza radjoattiva li toħroġ mir-​reattur tas-​sottomarini nukleari li jkunu ġew mgħarrqa. Meta ppubblika fejn kienu jinsabu dawn is-​sottomarini, hu ġie arrestat.

Barra minn hekk, diversi organizzazzjonijiet qed jagħtu t-​twissijiet dwar it-​theddid għall-​ambjent. Dawn jinkludu l-​Organizzazzjoni Edukattiva, Xjentifika, u Kulturali tal-​Ġnus Magħquda; il-​Programm tal-​Ġnus Magħquda għall-​Ambjent; u l-​Greenpeace. Xi wħud, kulma jagħmlu hu li jirrapportaw dwar il-​problemi taʼ l-​ambjent meta jkunu konnessi maʼ xogħolhom. Oħrajn jistinkaw b’ħeġġa kbira biex iżommu lill-​pubbliku informat b’dak li jkun qed jiġrilu l-​ambjent. Il-​Greenpeace hija magħrufa għall-​fatt li tibgħat l-​attivisti tagħha f’postijiet fejn ikun hemm kontroversji ambjentali u tiġbed l-​attenzjoni tan-​nies lejn kwistjonijiet bħalma huma ż-​żjieda fis-​sħana globali, l-​ispeċi li jinsabu fil-​periklu, u l-​perikli taʼ l-​annimali u l-​pjanti li jiġu modifikati ġenetikament.

Xi attivisti jgħidu li jużaw “konflitti kreattivi biex jikxfu l-​problemi fl-​ambjent madwar id-​dinja.” Għalhekk, jużaw tattiċi bħal li jorbtu lilhom infushom mal-​gradi taʼ xi impjant fejn jisserraw l-​injam biex jipprotestaw kontra l-​qerda taʼ foresti antiki. Il-​membri taʼ grupp ieħor t’attivisti pprotestaw kontra pajjiż li kiser il-​ftehim li ma jikkaċċjax il-​balieni għal ċertu perijodu speċifikat. Dan għamluh billi dehru quddiem l-​ambaxxati taʼ dak il-​pajjiż lebsin għajnejn kbar biex jindikaw li l-​azzjonijiet tal-​pajjiż qed jiġu osservati.

Hemm ħafna kwistjonijiet fuqiex wieħed jiffoka l-​attenzjoni tiegħu. Per eżempju, xi individwi u organizzazzjonijiet darba wara l-​oħra taw twissijiet dwar il-​perikli tat-​tinġis taʼ l-​ilma. Xorta waħda, is-​sitwazzjoni għadha tidher verament bla tama. Biljun ruħ m’għandhomx aċċess għall-​ilma nadif tax-​xorb. Skond ir-​rivista Time, “3.4 miljun ruħ imutu kull sena minħabba mard konness maʼ l-​ilma.” It-​tinġis taʼ l-​arja hu problema simili. The State of World Population 2001 jirrapporta li “t-​tinġis taʼ l-​arja joqtol maż-​2.7 miljuni sa 3 miljun ruħ kull sena.” Iżid jgħid li “t-​tinġis taʼ l-​arja barra mid-​dar huwa taʼ dannu għal iktar minn 1.1 biljun ruħ.” Bħala eżempju speċifiku, dan jirrapporta li “partiċelli żgħar li jniġġsu l-​arja jikkaġunaw sa 10 fil-​mija mill-​infezzjonijiet fin-​nifs tat-​tfal Ewropej.” Iva, minkejja t-​twissijiet u kwalunkwe azzjoni li ttieħdet s’issa, il-​problemi konnessi maʼ dawn l-​elementi l-​iktar bażiċi u vitali sempliċement qed imorru għall-​agħar.

Għal ħafna, is-​sitwazzjoni tidher kontradittorja. Bħalissa hemm disponibbli iktar informazzjoni minn qatt qabel dwar suġġetti konnessi maʼ l-​ambjent. Iktar individwi u organizzazzjonijiet minn qatt qabel huma interessati li jaraw l-​ambjent imnaddaf. Il-​gvernijiet fetħu dipartimenti biex jgħinu jsolvu l-​problemi. Għandna iktar teknoloġija minn qatt qabel biex tgħinna nkampaw mal-​problemi. Madankollu, l-​affarijiet ma jidhrux li sejrin għall-​aħjar. Għala?

Pass ’il Quddiem u Tnejn Lura

Il-​progress industrijali kellu jagħmlilna ħajjitna iktar faċli. Sa ċertu punt hekk għamel. Madankollu, huwa dan il-​“progress” stess li jiggrava l-​problemi fl-​ambjent taʼ l-​art. Aħna nieħdu pjaċir bl-​invenzjonijiet u l-​avanzi ġodda li tatna l-​industrija, imma l-​produzzjoni stess tagħhom  u l-​użu li aħna nagħmlu minnhom spiss spiċċaw biex ħassru partijiet tad-​dinja tagħna.

Eżempju wieħed taʼ dan huwa l-​karozzi. Bihom l-​ivvjaġġar isir iktar malajr u faċilment. Verament ftit nies lesti jmorru lura għaż-​żmien taż-​żiemel u l-​karettun. Minkejja dan, it-​trasportazzjoni moderna għandha parti mit-​tort għal bosta problemi. Waħda minnhom hija ż-​żjieda fis-​sħana globali. Il-​bnedmin qed ibiddlu l-​kimiċi li minnhom hija magħmula l-​atmosfera billi jużaw invenzjonijiet li jitfgħu miljuni taʼ tunnellati taʼ gassijiet. Jingħad li dawn il-​gassijiet jikkaġunaw dak li jissejjaħ l-​effett-serra, li jwassal biex l-​atmosfera tisħon. It-​temperaturi żdiedu matul dan l-​aħħar seklu. L-​Aġenzija Amerikana għall-​Protezzjoni taʼ l-​Ambjent tirrapporta li “l-​iktar 10 snin sħan tas-​seklu 20 seħħew kollha fl-​aħħar 15-il sena taʼ dan l-​istess seklu.” Xi xjenzati jemmnu li fis-​seklu 21, it-​temperatura medja madwar id-​dinja tistaʼ togħla b’1.4 sa 5.8 gradi Celsius.

Huwa mistenni li t-​temperaturi sħan iktar mis-​soltu jikkaġunaw problemi oħra. Il-​kisja tas-​silġ fl-​Emisferu tan-​Nord qed tonqos. Fl-​Antartika, pjattaforma tas-​silġ li fiha 3,250 kilometru kwadru ċediet fil-​bidu tas-​sena 2002. Il-​livelli tal-​baħar jistgħu jogħlew mhux ħażin f’dan is-​seklu. Peress li terz mill-​popolazzjoni tad-​dinja tgħix fejn il-​baħar, dan jistaʼ fl-​aħħar mill-​aħħar iwassal għal telf taʼ djar u għelieqi. Tistaʼ wkoll tqajjem diffikultajiet kbar għall-​bliet taʼ ħdejn il-​baħar.

Ix-xjenzati jemmnu li temperaturi ogħla se jwasslu għal ħafna iktar xita, u b’hekk l-​estremi fit-​temp jibdew iseħħu iktar spiss. Xi wħud iħossu li l-​maltempati kbar, bħal dik li qatlet 90 ruħ u għamlet dannu lil 270 miljun siġra fi Franza fl-​1999, huma biss esperjenzi li jdewquna l-​affarijiet li għad iridu jseħħu. Riċerkaturi oħra jħossu li l-​bidla fil-​klima se ġġiegħel li jinfirex mard bħall-​malarja, id-​dengue, u l-​kolera.

L-eżempju tal-​karozzi juri kemm huma komplikati r-​riżultati tat-​teknoloġija—invenzjonijiet li huma utli għan-​nies in ġenerali jistgħu jikkaġunaw għadd taʼ problemi relatati li jeffettwaw ħafna aspetti tal-​ħajja. Kemm hija minnha l-​istqarrija tal-​Human Development Report 2001: “Kull avanz teknoloġiku jġib miegħu benefiċċji u riskji potenzjali, li xi wħud minnhom m’huwiex faċli tbassarhom.”

In-nies spiss iduru lejn it-​teknoloġija stess biex ifittxu soluzzjonijiet għall-​problemi taʼ l-​ambjent. Per eżempju, l-​ambjentalisti ilhom ħafna jiġġieldu kontra l-​pestiċidi. Meta ġew prodotti pjanti modifikati ġenetikament b’tali mod li jnaqqsu jew jeliminaw għalkollox il-​bżonn tal-​pestiċidi, kien jidher qisu t-​teknoloġija pprovdiet soluzzjoni tajba. Madankollu, fil-​każ tal-​qamħ Bt, li ġie disinjat biex jikkontrolla s-​susa mingħajr l-​użu tal-​pestiċidi, it-​testijiet sabu li jistaʼ wkoll joqtol il-​friefet tat-​tip monarch. Għalhekk, is-​“soluzzjonijiet” kultant ikollhom effett kuntrarju u jistgħu jżidu iktar problemi.

Il-​Gvernijiet Jistgħu Jgħinu?

Ladarba l-​qerda taʼ l-​ambjent hija problema tant kbira, biex soluzzjoni tirnexxi hemm bżonn li l-​gvernijiet tad-​dinja kollha jikkooperaw. F’ċerti każi, ir-​rappreżentanti tal-​gvern, li taʼ min ifaħħarhom għal dan, kienu kuraġġużi biżżejjed biex jirrikkmandaw bidliet pożittivi li kienu se jgħinu l-​ambjent. Madankollu, ir-​rebħiet veri kienu ftit u skarsi.

Eżempju taʼ dan hu l-​konferenza internazzjonali li saret fil-​Ġappun fl-​1997. Il-​ġnus argumentaw u ġġieldu dwar il-​kundizzjonijiet tat-​trattat biex jitnaqqsu d-​dħaħen li jingħad li jikkaġunaw iż-​żjieda fis-​sħana globali. Finalment, bi stagħġib għal ħafna, intlaħaq ftehim. Il-​ftehim beda jissejjaħ il-​Protokoll Kyoto. Ir-​reġjuni żviluppati, bħall-​Unjoni Ewropea, il-​Ġappun, u l-​Istati Uniti, kellhom inaqqsu d-​dħaħen b’medja taʼ 5.2 fil-​mija sa l-​2012. Kien jidher li hu ftehim tajjeb. Madankollu, kmieni fl-​2001, il-​gvern Amerikan indika li kien se jabbanduna l-​Protokoll taʼ Kyoto. Dan issorprenda lil ħafna nies, peress li l-​Istati Uniti, b’inqas minn 5 fil-​mija mill-​popolazzjoni tad-​dinja, jipproduċu xi kwart mid-​dħaħen fl-​arja tad-​dinja kollha. Iktar minn hekk, gvernijiet oħra ħaduha bil-​lajma biex jagħtu kunsens lit-​trattat.

L-eżempju li semmejna juri kemm hu diffiċli għall-​gvernijiet biex isibu soluzzjonijiet effettivi. Huwa diffiċli ferm li tiġbor flimkien lil diversi gvernijiet, u huwa diffiċli għalihom li jaqblu fuq kif għandhom jieħdu ħsieb kwistjonijiet ambjentali. Anki meta jiġi ffirmat xi qbil, xi wħud minn  dawk involuti joħorġu mill-​ftehim li jkun sar. Oħrajn ma jirnexxilhomx jinforzaw il-​kundizzjonijiet tal-​ftehim. F’każi oħra, il-​gvernijiet jew il-​korporazzjonijiet iħossu li ma jistgħux jaċċettaw l-​ispejjeż involuti biex inaddfu l-​ambjent. F’ċerti postijiet ir-​raġuni tkun sempliċement l-​egoiżmu, hekk kif ġganti kummerċjali li jkollhom il-​poter jinfluwenzaw bil-​kbir lill-​gvernijiet biex ma jdaħħlux miżuri li jistgħu jnaqqsu l-​profitti tal-​kumpaniji. Huwa fatt magħruf li n-​negozji u l-​kumpaniji jridu jieħdu l-​iktar possibbli mill-​art mingħajr ma jimpurtahom mill-​konsegwenzi li nistgħu nbatu fil-​futur.

 Biex tkompli tgħaxxaqha, mhux ix-​xjenzati kollha jaqblu dwar kemm huma drastiċi l-​effetti li se jħalli t-​tinġis fuq l-​art. Għalhekk, dawk li jieħdu ħsieb il-​politika tal-​gvernijiet jistgħu ma jkunux ċerti dwar kemm jistgħu jpoġġu limiti fuq it-​tkabbir ekonomiku sabiex jikkontrollaw xi problema li għandha mnejn tkun jew ma tkunx kbira daqs kemm jaħsbu.

Il-bnedmin jinsabu f’kobba mħabbla sew. Kulħadd jaf bil-​problema u li jrid isir xi ħaġa dwarha. Xi ġnus qed jagħmlu sforz ħabrieki, imma l-​maġġorparti tal-​problemi taʼ l-​ambjent qed imorru għall-​agħar. Hija l-​art sempliċement destinata biex ma tibqax tajba għall-​bnedmin biex jgħixu fiha? Ejja neżaminaw din il-​mistoqsija.

[Kaxxa/Stampa f’paġna 7]

TINĠIS BL-​ISTORBJU

Tip wieħed taʼ tinġis ma jidhirx iżda jinstemaʼ—it-​tinġis bl-​istorbju. L-​esperti jgħidu li dan it-​tinġis jinkwetahom għaliex jistaʼ jikkaġuna n-​nuqqas taʼ smigħ, l-​istress, il-​pressjoni għolja, in-​nuqqas taʼ rqad, u jistaʼ jnaqqas il-​produttività taʼ l-​individwu. It-​tfal li jmorru l-​iskola f’ambjent storbjuż jistgħu jiżviluppaw difett fil-​qari.

[Kaxxa/Stampa f’paġna 7]

TQAĊĊIT TAL-​FORESTI JĠIB L-​IMPESTAZZJONI TAL-​FIRIEN

Meta 15-il raħal f’Samar, fil-​Filippini, sofrew minn impestazzjoni enormi tal-​firien, sors tal-​gvern waħħal fit-​tqaċċit tal-​foresti tar-​reġjun. It-​telf tal-​foresti naqqas il-​predaturi tal-​firien kif ukoll ir-​riżorsi taʼ l-​ikel għall-​firien. Il-​firien marru joqogħdu fi nħawi iktar popolati biex ifittxu x’jieklu.

[Sors]

© Michael Harvey/Panos Pictures

[Kaxxa/Stampa f’paġna 7]

VITTMI TAʼ L-​ISKART TOSSIKU?

Fl-​età taʼ tliet xhur u nofs, Michael instab marid bin-​newroblastoma, tip taʼ kanċer. Kieku kien l-​uniku wieħed fl-​inħawi b’din il-​marda ma kinitx tkun xi ħaġa barra min-​normal. Madankollu, iktar tard instabu 100 tifel u tifla oħra mill-​istess post ċkejken li wkoll kellhom il-​kanċer. Dan allarma lil bosta ġenituri. Xi wħud ħasbu li forsi l-​għadd mhux normali taʼ wħud bil-​kanċer hu konness mal-​kumpaniji tal-​kimika li hemm fir-​reġjun. F’investigazzjoni li saret instab li xi ħadd li jaħdem għal rasu billi jittrasporta l-​iskart kien ħa xi tankijiet mimlijin likwidu tossiku minn waħda mill-​kumpaniji u tefagħhom f’dak li qabel kien razzett tat-​tiġieġ, u kultant xerred il-​kontenut. Ir-​riċerkaturi sabu traċċi taʼ kontaminazzjoni fil-​bjar lokali taʼ l-​ilma. Il-​ġenituri għadhom imħassbin dwar jekk dan kienx wieħed mill-​fatturi li kkaġuna l-​kanċer taʼ wliedhom.

[Kaxxa/Stampa f’paġna 8]

SUSTANZI KIMIĊI TOSSIĊI

Wara t-​Tieni Gwerra Dinjija, 120,000 tunnellata materjal tossiku, l-​iktar fosġenu u gass tal-​mustarda, ġew siġillati fil-​vapuri u mgħarrqin fil-​baħar, ftit minnhom lejn il-​majjistral taʼ l-​Irlanda taʼ Fuq. Ix-​xjenzati Russi wissew li dan il-​materjal issa jinsab fil-​periklu li jnixxi mill-​vapuri.

[Kaxxa/Stampa f’paġna 8]

IT-​TINĠIS FL-​ARJA JOQTOL

L-​Organizzazzjoni Dinjija tas-​Saħħa tgħid li bejn 5 u 6 fil-​mija mill-​imwiet madwar id-​dinja kull sena huma kaġunati mit-​tinġis fl-​arja. Biss biss f’Ontario, il-​Kanada, huwa rapportat li ċ-​ċittadini jonfqu iktar minn biljun dollaru kull sena fi spejjeż taʼ saħħa u minħabba li n-​nies ma jmorrux ix-​xogħol għal tul taʼ żmien kaġun tat-​tinġis fl-​arja.

[Kaxxa/Stampa f’paġna 8]

SKOLLIJIET TAL-​QROLL QED IMUTU

Xi sajjieda fix-​Xlokk taʼ l-​Asja jużaw taħlita biċ-​ċjanur biex jistordu lill-​ħut, sabiex ikunu jistgħu jaqbduh faċilment. Il-​velenu joħroġ ’il barra mis-​sistema tal-​ħuta, u għalhekk il-​ħuta tkun tistaʼ tittiekel. Madankollu, il-​kimika tossika tibqaʼ fl-​ilma baħar u toqtol l-​iskollijiet tal-​qroll.

[Kaxxa/Stampa f’paġna 8]

GĦANDEK TILBES MASKRA BĦAL TAL-​KIRURGI?

Ir-​rivista Asiaweek tirrapporta li ħafna mill-​arja mniġġsa fil-​bliet taʼ l-​Asja ġejja mid-​duħħan tal-​karozzi. Il-​magni diesel u dawk tal-​muturi spiss huma l-​iktar li jikkaġunaw tinġis, għaliex jitfgħu ammont kbir taʼ partiċelli żgħar ħafna fl-​arja. Dawn jikkaġunaw ħafna problemi tas-​saħħa. L-​istess rivista tirrapporta: “It-​Tabib Chan Chang-chuan, li fit-​Tajwan huwa l-​espert ewlieni taʼ l-​effetti tat-​tinġis, jgħid li d-​dħaħen tad-​diesel jikkaġunaw il-​kanċer.”

Xi nies fi bliet Asjatiċi jilbsu l-​maskri bħal tal-​kirurgi biex jipprovaw jipproteġu lilhom infushom. Jipproteġuhom dawn il-​maskri? It-​Tabib Chan jgħid: “Dawn il-​maskri m’humiex effettivi. Ħafna mit-​tinġis ikun forma taʼ gassijiet jew partiċelli li tant ikunu żgħar li sempliċi maskra ma ssaffix dawn il-​partiċelli. Barra minn hekk, . . . ma jżommux l-​arja milli tidħol. Allura dawn iservu biss biex in-​nies jaħsbu li taparsi huma protetti.”

[Stampa f’paġna 7]

Foresta terġaʼ tinżeraʼ bħala għajnuna biex jiġi salvat l-​ambjent

[Sorsi taʼ l-​Istampa f’paġna 8]

AFP/Getty Images; xellug fuq: Published with the permission of The Trustees of the Imperial War Museum, London (IWM H 42208); lemin fuq: Howard Hall/howardhall.com