Ħarsa Lejn id-​Dinja

Serqa Mfixkla Permezz taʼ l-​Internet

Wieħed raġel fl-​Urugwaj jismu Mauricio kien qed jikkomunika maʼ ħabiba tiegħu fil-​Brażil fuq l-​Internet permezz taʼ kamera tal-​kompjuter (webcam). F’daqqa waħda ħabibtu waqfet tkellmu minn fuq il-​vidjo biex tmur twieġeb il-​bieb. Wara ftit, żewġt irġiel stranġieri dehru fuq il-​kamera, u wieħed minnhom kellu arma tan-​nar f’idejh. L-​imwerwer Mauricio kien qed jara lill-​ħallelin—li ma kinux jafu li xi ħadd kien qed jarahom mill-​bogħod—waqt li kienu qed jaħtfu l-​affarijiet prezzjużi kollha tal-​ħabiba tiegħu. Malli ntebaħ x’kien qed jiġri, Mauricio ċempel lil xi ħadd jiġi minnu f’São Paulo. Dan il-​qarib avża lill-​pulizija, li mbagħad marret u dawret id-​dar. Wara li l-​ħallelin damu tliet sigħat fid-​dar bl-​ostaġġi, dawn ċedew l-​armi lill-​pulizija mingħajr ma weġġgħu lil ħadd.

 Id-​Differenza bejn il-​Bniedem u x-​Xadini

Dan l-​aħħar ġie analizzat id-​DNA tax-​ximpanzì u l-​orangutani, kif ukoll taʼ ċerti xadini u makakki, u nstab li l-​għamla ġenetika tagħhom m’hijiex daqshekk simili għal tal-​bniedem daqskemm darba kienu jaħsbu x-​xjenzati. “Differenzi kbar, mhux żgħar, fid-​DNA jifirdu lix-​xadini kemm mill-​bnedmin u kemm minn [xadini] oħrajn,” tgħid ir-​rivista Ingliża New Scientist. Kelly Frazer mill-​kumpanija Perlegen Sciences li għamlet l-​analisi, f’Kalifornja, l-​Istati Uniti, qalet li hemm ħafna materjal ġenetiku miżjud u ieħor nieqes imxerred fil-​kromożoni. In-​New Scientist iddeskriviet dawn id-​differenzi bħala ‘firda kbira ferm li tissepara lix-​xadini minna.’

Trabi Mreddgħin—Iktar Intelliġenti, Iktar f’Saħħithom

“Xi riċerkaturi fi Queensland li studjaw kważi 4000 tifel u tifla fi Brisbane sabu li, b’mod ġenerali, dawk li ġew imreddgħin kellhom IQ ogħla,” tgħid The Daily Telegraph taʼ Sydney, l-​Awstralja. Il-​Professur Jake Najman mill-​Università taʼ Queensland qal li iktar ma l-​ommijiet damu jreddgħu, iktar it-​tfal kienu intelliġenti. Qal ukoll: “It-​tfal li jieħdu l-​ħalib taʼ l-​omm m’għandhomx biss xi vantaġġ żgħir, imma hemm differenza taʼ xi tmien punti fl-​IQ, li huwa vantaġġ kbir mhux ħażin. Hija d-​differenza bejn tifel taʼ intelliġenza medja u tifel li hu intelliġenti mhux ħażin.” Vantaġġ wieħed li jistaʼ jkollu l-​ħalib taʼ l-​omm hu li jistaʼ jgħin inaqqas ir-​riskju li t-​tfal jeħxienu żżejjed bi 30 fil-​mija, jgħid rapport fis-​Sunday Telegraph taʼ Sydney. Skond l-​ispeċjalista tat-​treddigħ Joy Heads, “il-​ħalib taʼ l-​omm ftit li xejn fih affarijiet li jinħlew, għax il-​biċċa l-​kbira minnu jintuża għalkollox. Jistaʼ jkollok tarbija mbaċċa u mibruma imma tieħu l-​ħalib taʼ l-​omm, u għalhekk ma jkollha ebda problema. Imma tarbija ħoxna misqija bil-​flixkun għandha ċans akbar li tkun ħoxna żżejjed iktar tard f’ħajjitha.”

Qatt M’Int Kbir Iżżejjed biex Titgħallem

Fin-​Nepal, fejn ħafna nies ma jafux jaqraw u jiktbu, wieħed raġel xiħ li huwa nannu taʼ iktar minn 12-il tifel u tifla sar famuż għall-​isforzi tiegħu biex jitgħallem. Bal Bahadur Karki, magħruf bħala l-​Kittieb Baje, twieled fl-​1917 u ġġieled fit-​Tieni Gwerra Dinjija. Meta kellu 84 sena, wara li kien ipprova erbaʼ darbiet oħra, hu ħa ċ-​ċertifikat tat-​tluq mill-​iskola. Issa li għandu 86 sena qed jieħu kors f’kulleġġ. Qed jiffoka l-​istudji tiegħu fuq l-​Ingliż u saħansitra qed jgħallem din il-​lingwa lil oħrajn. Il-​fatt li jkun maʼ mejda mdawwar biż-​żgħażagħ jgħinu jinsa l-​età tiegħu u jerġaʼ jħossu żgħir, jgħid hu. L-​aħħar darba li mar sal-​belt kapitali, Katmandù, hu rċieva xi premjijiet u qalaʼ ċapċip kbir għal dak li wettaq. Hu inkuraġġixxa lil oħrajn biex ma jaqtgħux qalbhom sempliċement għax huma anzjani. Madankollu, il-​Kittieb Baje lmenta dwar ħaġa. Hu kellu bilfors jagħmel tlett ijiem mixi biex jaqbad karozza tal-​linja għax il-​kumpanija taʼ l-​ajruplani ma riditx traħħaslu l-​biljett u ma kellux biex iħallas għal biljett normali taʼ l-​ajruplan. Hu qal lill-​gazzetta The Kathmandu Post: “Il-​kumpaniji taʼ l-​ajru jmisshom iraħħsuli xi ħaġa bħalma jagħmlu lill-​istudenti għax jien student ukoll.”

L-​Insomnja fl-​Italja

Matul is-​sena 2002, iktar minn 600 tabib u iktar minn 11,000 pazjent ħadu sehem fl-​akbar studju dwar l-​insomnja li qatt sar fl-​Italja. L-​istudju wera li iktar minn 12-il miljun Taljan ibatu mill-​insomnja, tgħid il-​gazzetta La Stampa. Minn dawk li sar l-​istudju fuqhom, 65 fil-​mija jbatu min-​ngħas taʼ fil-​għodu u 80 fil-​mija minn ngħas f’xi ħin matul il-​ġurnata, u 46 fil-​mija jsibuha diffiċli biex jikkonċentraw fuq ix-​xogħol. “Dawk li jsuqu jinsabu f’riskju kbir, meta wieħed iqis li 22 fil-​mija mill-​inċidenti tat-​traffiku huma kaġunati min-​ngħas,” tgħid il-​gazzetta. L-​istudju wera wkoll li 67 fil-​mija minn dawk li jbatu bl-​insomnja qatt ma kellmu t-​tabib tagħhom dwar il-​problema. Il-​koordinatur taʼ l-​istudju, Mario Giovanni Terzano, qal li “minn taʼ l-​inqas 20 fil-​mija minn dawk li għandhom l-​insomnja jbatu b’insomnja primarja, li jidher li ma jkun hemm ebda kaġun għaliha.” Madankollu, b’viżta għand it-​tabib wieħed jistaʼ jinduna jekk hemmx xi problema fiżika konnessa magħha. Fost affarijiet oħra li jikkaġunaw l-​insomnja, qal Terzano, hemm l-​ansjetà (24 fil-​mija), ġrajjiet stressanti (23 fil-​mija), u d-​dipressjoni (6 fil-​mija).

Il-​Moħħ, l-​Emozzjonijiet, u s-​Saħħa

Dak li jkun għaddej minn moħħna jistaʼ jkollu ħafna iktar effett fuq il-​ġisem milli kien maħsub qabel, jinnota rapport fir-​rivista Pollakka Wprost. Dan iżid: “Il-​ħsibijiet u l-​emozzjonijiet jeffettwaw l-​organi u s-​sistemi vitali kollha tal-​ġisem uman: dawk tan-​nervituri, l-​immunità, l-​ormoni, iċ-​ċirkulazzjoni, u r-​riproduzzjoni.” Għaldaqstant, jgħid il-​Professur Marek Kowalczyk mill-​Istitut Militari taʼ l-​Iġjene u l-​Epidemjoloġija f’Warsaw, “nies li jgħixu ħajjiet stressanti jbatu bl-​irjiħat u l-​influwenzi darbtejn iktar minn oħrajn.” U n-​nisa dipressi, iżid hu, inaqqsu bin-​nofs iċ-​ċans tagħhom li joħorġu tqal. Wprost jirrapporta wkoll li għalkemm l-​istress forsi ma jikkaġunax il-​kanċer, dan “jistaʼ jgħaġġel l-​iżvilupp taʼ kanċer inattiv.” Ir-​rabja wkoll tistaʼ tagħmel ħsara lis-​saħħa, għax hu maħsub li nies aggressivi u żorri għandhom iktar ċans li jaqbadhom mard tal-​qalb, u dan iżidilhom ir-​riskju taʼ xi attakk tal-​qalb.

Sistema taʼ Kanen taħt il-​Baħar

Ħdejn ix-​xatt tal-​Gżira taʼ Vancouver fil-​Kanada nstab li żewġ vulkani taħt l-​ilma kienu qed jaġixxu bħala sistema kbira taʼ kanen taʼ l-​ilma taħt qiegħ l-​oċean, tirrapporta r-​rivista Canadian Geographic. Ix-​xjenzati ilhom żmien twil jafu li l-​ilma baħar jiċċirkola taħt qiegħ l-​oċean. “Il-​problema hi li l-​biċċa l-​kbira minn qiegħ il-​baħar m’għandux blat mikxuf li minnu jistaʼ jgħaddi l-​ilma,” jispjega Andrew Fisher, idroġeologu fl-​Università taʼ Kalifornja f’Santa Cruz. Fisher u l-​kollegi tiegħu sabu li l-​ilma baħar jinġibed f’muntanja vulkanika fil-​baħar li tinfed mit-​tafal mhux poruż li jiksi qiegħ l-​oċean. L-​ilma joħroġ minn muntanja oħra iktar minn 50 kilometru ’l bogħod. Fisher jittama li din l-​iskoperta se twassal għal fehma aħjar taʼ l-​istruttura kimika taʼ l-​ilma baħar kif ukoll taʼ l-​organiżmi żgħar li jgħixu fil-​qoxra taʼ qiegħ il-​baħar.

Taqlib Mentali Fost it-​Tfal

“Tnejn u għoxrin fil-​mija mit-​tfal u l-​adolexxenti fi Spanja jbatu minn xi tip taʼ taqlib mentali,” tirrapporta l-​gazzetta ABC taʼ Spanja. “L-​iktar komuni huma t-​taqlib fl-​imġiba, l-​ansjetà, id-​dipressjoni, u t-​taqlib konness maʼ l-​ikel,” tgħid il-​psikjatra tat-​tfal María Jesús Mardomingo. Matul dawn l-​aħħar 30 sena, l-​ispeċjalisti osservaw żjieda notevoli fl-​għadd taʼ dawn il-​każi, u waslu għall-​konklużjoni li ħafna drabi l-​progress ekonomiku jġib miegħu problemi emozzjonali. Per eżempju, huma jinnotaw bidliet kbar fil-​valuri soċjali u kulturali, fosthom li l-​awtorità tal-​ġenituri naqset ħafna. Mardomingo tgħid li għalkemm nafu li hu taʼ ħsara kbira li l-​ġenituri jagħmlu regoli stretti u jitolbu affarijiet mhux raġunevoli, hemm bżonn li l-​imħabba u l-​awtorità jintwerew flimkien.