Ġmiel Moħbi fid-​Dlam

MINN KITTIEB GĦAL STENBAĦ! FIS-​SLOVENJA

B’LAMPA ċkejkna f’idu, Luka Čeč mexa bil-​mod taħt l-​art fi dlam taqtgħu b’sikkina. Ferm ’l isfel taħt l-​art, tkaxkar għal fuq blata għolja u ġie premjat b’dehra inkredibbli. Quddiem għajnejh feġġet dinja tiddi u tleqq. X’kien sab? Passaġġ ġdid minn ġo l-​Għar taʼ Postojna, fis-​Slovenja.

Din l-​iskoperta fir-​rebbiegħa taʼ l-​1818 kienet il-​bidu taʼ dik li issa hi industrija tat-​turiżmu li miexja ħafna ’l quddiem. Ukoll, fetħet it-​triq għal iktar speljoloġija, li hi l-​istudju u l-​esplorazzjoni xjentifika taʼ l-​għerien. Biex tagħti titwila mill-​qrib lejn din is-​sistema meraviljuża t’għerien, tistaʼ tingħaqad magħna għal żjara f’Postojna, belt fil-​punent tas-​Slovenja.

Post Fejn l-​Għerien Huma Abbundanti

B’iktar minn 20 kilometru taʼ passaġġi u grotti, is-​sistema t’għerien f’Postojna hi fost l-​akbar fl-​Ewropa. L-​għerien jinsabu fil-​Kras, jew Karst, reġjun fis-​Slovenja, li hu witja magħmula mill-​ġir li testendi madwar 50 kilometru ’l ġewwa mill-​Baħar Adrijatiku, bejn l-​alpi Ġuljani u Dinariċi. L-​għerien taʼ Postojna huma ftit mill-​eluf taʼ kaverni f’dan ir-​reġjun.

Illum il-​kelma “karst” għandha tifsira vasta. It-​terminu jintuża mill-​ġeoloġi mid-​dinja kollha biex jiddeskrivu tip taʼ post li hu simili għar-​reġjun Kras. Dan it-​tip taʼ art jinsab f’ħafna partijiet tad-​dinja, inkluż l-​Awstralja, l-​Amerika Ċentrali, iċ-​Ċina, l-​Indo-Ċina, u r-​Russja, kif ukoll il-​Karibew u l-​Mediterran. Dan it-​tip taʼ art x’aktarx ikun xi xagħri bil-​blat fejn l-​erożjoni tkun ipproduċiet għerien, ħofor fil-​blat, u nixxigħat u għadajjar taħt l-​art.

Peress li parti kbira mis-​Slovenja hija taʼ din l-​għamla naturali magħrufa bħala karst, il-​pajjiż għandu abbundanza t’għerien u formazzjonijiet oħra taħt l-​art. L-​Għar taʼ Postojna hu impressjonanti daqs għerien famużi oħra taʼ dan it-​tip bħal Mammoth Cave taʼ  Kentucky, l-​Istati Uniti, u l-​Għar tal-​Flawt tal-​Qasab f’Kuei-lin, iċ-​Ċina.

Titwila ġo l-​Għerien

L-​ewwel deskrizzjoni taʼ l-​Għar taʼ Postojna tmur lura sas-​seklu 17, meta l-​istudjuż Sloven Janez Vajkard Valvasor kiteb dwaru fil-​ktieb tiegħu The Glory of the Duchy of Carniola. Valvasor iddeskriva l-​għerien taʼ dak il-​post bħala li għandhom “kolonni t’għamla stramba.” Lil dawn xebbahhom maʼ “kull xorta taʼ ġrieden, sriep, u annimali oħra . . . jew għamliet differenti taʼ mostri, uċuħ sfigurati, fatati, u affarijiet bħal dawn.” Hu żied: “L-​orrur u l-​biżaʼ jiżdiedu wkoll minħabba l-​ħafna passaġġi, ħofor, u abbissi fuq kull naħa.” Ma niskantawx li wara li qraw din id-​deskrizzjoni tal-​biżaʼ, ftit kienu dawk li ssograw jidħlu ’l ġewwa ħafna fl-​għerien fid-​dlam li jwaħħxek!

Madankollu, maż-​żmien kibret il-​popolarità taʼ l-​Għar taʼ Postojna. Dan kien minnu speċjalment wara li Čeč għamel l-​iskoperta tiegħu fl-​1818. Is-​sena taʼ wara, l-​għerien infetħu għall-​pubbliku. Iżda kien wara li għaddew il-​ferrovija fl-​1872 u d-​dawl elettriku fl-​1884 li ħafna nies setgħu jaraw b’għajnejhom stess dawn il-​meravilji naturali. X’raw?

Illum is-​sistema t’għerien f’Postojna hija magħrufa għall-​passaġġi sbieħ tagħha. Il-​kuluri ħajjin u l-​figuri mhux tas-​soltu taʼ l-​istalattiti u l-​istalagmiti jagħtu lill-​passaġġi taʼ l-​għerien dehra taʼ ġojjelli. Biċċiet minnhom ileqqu qishom miksijin bid-​djamanti, waqt li oħrajn jitfgħu sfumaturi sbieħ taʼ lewn isfar u aħmar. Kitbiet mal-​ħitan juru li l-​viżitaturi tal-​passat ukoll tpaxxew bil-​ġmiel uniku taʼ l-​għerien.

Skoperta taʼ Speċi Ġodda

Fl-​esplorazzjoni taʼ dawn l-​għerien immensi ma nstabux biss formazzjonijiet rari fil-​blat iżda wkoll għamliet taʼ ħajja li qabel ma kinux jafu bihom. Sal-​ġurnata taʼ llum, instabu iktar minn għaxar speċi ġodda fis-​sistema t’għerien f’Postojna.

Čeč għamel waħda minn dawn l-​iskoperti fl-​1831, li ferħu biha dawk kollha li jistudjaw l-​għerien minn madwar id-​dinja kollha. Čeč skopra ħanfusa taʼ l-​għerien mhix tas-​soltu, li semmewha Leptodirus hohenwarti, li tfisser “t’għonqha dejjaq.” Kif jindika isimha, l-​għonq taʼ din il-​ħanfusa hu rqiq. Għandha wkoll rasha żgħira, żaqqha minfuħa, u antenni u saqajn twal ħafna. Sfortunatament, l-​ispeċi inizjali nqasmet aċċidentalment u ma setax isir studju fil-​fond fuq din l-​ispeċi qabel ma nstabet ħanfusa oħra bħalha 14-il sena wara.

Ħlejqa stramba oħra li nstabet f’dan il-​post hija l-​olm, tip taʼ gremxula għamja li tgħix fl-​ilma. Lura fl-​1689, Valvasor irrefera għaliha bħala ‘nisel id-​dragun.’ Din il-​ħlejqa ċkejkna li tgħix kemm fuq l-​art u kemm fl-​ilma (anfibju) ilha ħafna tiġi studjata mix-​xjenzati.

Għerien fil-​Qrib

L-​għerien taʼ Postojna huma biss waħda mill-​ħafna sistemi t’għerien f’dan ir-​reġjun. L-​Għar Škocjan li jinsab qrib u li ilu fil-​Lista tal-​Wirt Dinji taʼ l-​UNESCO mill-​1986, huwa straordinarju b’mod speċjali. Il-​viżitaturi li jiġu jaraw din is-​sistema t’għerien jibqgħu skantati bil-​kobor enormi tal-​kaverni u l-​abbissi. Jintqal li huma l-​akbar fl-​Ewropa. Per eżempju, parti mis-​sistema taʼ l-​għerien hija twila 300 metru, wiesgħa 100 metru, u għolja 110 metri!

Għassa mad-​daħla taʼ l-​Għar Predjama hemm fortizza kbira fejn kien joqgħod il-​kavallier leġġendarju Erazem Jamski. Jintqal li għal sekli sħaħ il-​kastell kien taʼ sfida għall-​invażuri. Il-​provvisti kienu jitwasslu minn ġo passaġġi sigrieti taħt l-​art li kienu jagħtu għall-​kaverna taʼ taħt il-​kastell. Skond l-​istorja, Erazem sfida lill-​attakkanti billi kien iwaddbilhom iċ-​ċirasa friska jew il-​laħam mixwi biex jurihom li ma kienx nieqes mill-​provvisti waqt li kien ristrett bejn is-​swar tal-​kastell. Kemm l-​istorja hi vera ma nafux, iżda l-​passaġġi sigrieti huma realtà viżibbli.

L-esplorazzjoni tad-​dinja affaxxinanti taʼ l-​għerien f’dan ir-​reġjun karst tistaʼ ġġib ħafna sorpriżi sbieħ mhux mistennija. Henry Moore, skultur famuż mad-​dinja kollha, iddeskriva l-​Għar taʼ Postojna, billi qal: “Din hi l-​aqwa esibizzjoni taʼ l-​iskultura tan-​Natura li qatt rajt.” Jekk ikollok l-​opportunità li tmur tarah, għandek mnejn taqbel miegħu.

 [Kaxxa/Stampa f’paġna 24]

Il-​“Ħuta Umana”

Proteus anguinus hija magħrufa lokalment bħala l-​ħuta umana minħabba l-​kulur mhux tas-​soltu tal-​ġilda tagħha, li tfakkar lil xi wħud fil-​ġilda tal-​bnedmin. Dan l-​annimal bl-​għadam, li jgħix kemm fuq l-​art kif ukoll fl-​ilma (anfibju), jinsab biss fl-​ilma taʼ taħt l-​art tar-​reġjun karst fil-​grigal taʼ l-​Italja, is-​Slovenja, u lejn in-​nofsinhar. Il-​ġilda bla kulur u l-​għajnejn nexfin tiegħu m’humiex taʼ żvantaġġ, ladarba jgħix fi dlam totali minn meta jkun fil-​bajda sa ma jmut. Ħaġa taʼ l-​iskantament hi li ġie rapportat li wħud minnhom jgħixu anki sa 100 sena, u dan l-​anfibju jistaʼ jibqaʼ ħaj għal għadd taʼ snin mingħajr ikel.

[Sors]

Arne Hodalic/www.ipak.org

[Stampa f’paġna 24]

1. Kaverna fl-​għerien Škocjan hi għolja 110 metri

2. Hemm fortizza għassa mad-​daħla taʼ l-​Għar Predjama

3. L-​għerien taʼ Postojna saru rinomati mad-​dinja kollha

[Sors taʼ l-​Istampa f’paġna 23]

Arne Hodalic/www.ipak.org