1, 2. (a) Ġesù kif ħassu dwar il-​Liġi t’Alla? (b) L-​iskribi u l-​Fariżej kif applikawha ħażin il-​Liġi?

ĠESÙ ħabbha l-​Liġi Mosajka. Dan mhux taʼ sorpriża għalina, għax il-​Liġi kienet ġejja mingħand Missieru, Ġeħova, l-​iktar Persuna importanti fil-​ħajja taʼ Ġesù. F’​Salm 40:8, il-​Bibbja bassret l-​imħabba kbira taʼ Ġesù għal-​liġi t’Alla: “Jien tgħaxxaqt nagħmel ir-​rieda tiegħek, O Alla tiegħi, u l-​liġi tiegħek qiegħda fil-​ġewwieni tiegħi.” B’dak li qal u għamel, Ġesù ta prova li l-​Liġi t’Alla kienet perfetta, taʼ benefiċċju, u żgur li kellha titwettaq.—Mattew 5:17-​19.

² Ġesù żgur li ħassu mdejjaq meta ra l-​iskribi u l-​Fariżej japplikaw il-​liġi taʼ Missieru b’mod ħażin billi jagħmluha tidher mhux raġunevoli. Hu qalilhom: “[Intom] tagħtu l-​għexur tan-​nagħniegħ u l-​bużbież u l-​kemmun.” Dan ifisser li huma kienu attenti ħafna li jobdu l-​iċken dettalji tal-​Liġi. Allura x’kienet il-​problema? Ġesù spjega: “Imma injorajtu l-​affarijiet li huma iktar importanti fil-​Liġi, jiġifieri, il-​ġustizzja u l-​ħniena u l-​fedeltà.” (Mattew 23:23)  Il-​Fariżej ma rawx x’kienet tfisser il-​Liġi, u ħasbu li kienu aħjar minn oħrajn. Imma Ġesù fehem x’kien il-​mottiv wara l-​Liġi u x’kien juri kull kmandament dwar Ġeħova.

3. X’se niddiskutu f’dan l-​artiklu?

³ Bħala Kristjani, mhux mistenni minna li nobdu l-​Liġi Mosajka. (Rumani 7:6) Allura Ġeħova għala inkluda l-​Liġi fil-​Kelma tiegħu, il-​Bibbja? Hu jridna nifhmu u napplikaw “l-​affarijiet li huma iktar importanti,” fi kliem ieħor, il-​prinċipji wara l-​Liġi. Pereżempju, liema prinċipji nitgħallmu mill-​arranġament tal-​bliet tar-​refuġju? Fl-​artiklu taʼ qabel rajna x’nistgħu nitgħallmu minn dak li kellu jagħmel il-​maħrub. F’dan l-​artiklu, se naraw x’nistgħu nitgħallmu mill-​bliet tar-​refuġju dwar Ġeħova u kif aħna nistgħu nimitaw il-​kwalitajiet tiegħu. Se nwieġbu tliet mistoqsijiet: Il-​bliet tar-​refuġju kif juruna li Ġeħova hu ħanin? Dawn x’jgħallmuna dwar kif Alla jqis il-​ħajja? U kif juru l-​ġustizzja perfetta tiegħu? F’kull każ, ipprova ara kif int tistaʼ timita lil Missierek tas-​sema.—Aqra Efesin 5:1.

4, 5. (a) Il-​bliet tar-​refuġju kif intgħamlu faċli biex jintlaħqu u għala? (b) Dan x’jgħallimna dwar Ġeħova?

⁴ Ġeħova għamel arranġament biex is-​sitt ibliet tar-​refuġju jkunu jistgħu jinstabu faċilment. Hu qal lill-​Iżraelin biex jagħżlu tlett ibliet fuq kull naħa tal-​Ġordan. Għala? Ħalli l-​maħrub ikun jistaʼ jasal malajr u faċilment lejn waħda minn dawn il-​bliet. (Numri 35:11-​14) It-​toroq li jagħtu għalihom kienu jinżammu f’kundizzjoni tajba. (Dewteronomju 19:3) Skont il-​kitba dwar it-​tradizzjoni Lhudija, matul it-​triq kien hemm tabelli biex jgħinu l-​maħrubin isibu l-​bliet. Peress li f’Iżrael kien hemm il-​bliet tar-​refuġju, Iżraeli li jkun qatel lil xi ħadd b’mod aċċidentali ma kellux għalfejn ifittex protezzjoni f’art barranija, fejn setgħet tiġih it-​tentazzjoni biex iqim allat foloz.

⁵ Aħseb dwar dan: Ġeħova kien ikkmanda li l-​qattiela kellhom jinqatlu. Imma hu għamel ċert li xi ħadd li jkun qatel persuna oħra b’mod aċċidentali setaʼ jintwera ħniena, mogħdrija,  u jingħata protezzjoni. Studjuż tal-​Bibbja qal: “L-​arranġament intgħamel ċar, sempliċi, u faċli kemm jistaʼ jkun.” Ġeħova mhux imħallef kattiv li joqgħod ifittex modi biex jikkastiga lill-​qaddejja tiegħu. Minflok, hu “għani fil-​ħniena.”—Efesin 2:4.

6. Il-​Fariżej imitawha l-​ħniena taʼ Ġeħova? Spjega.

⁶ Iżda l-​Fariżej ma kinux lesti juru ħniena m’oħrajn. Pereżempju, il-​kitba dwar it-​tradizzjoni Lhudija tgħid li l-​Fariżej irrifjutaw li jaħfru lil xi ħadd li jkun għamel l-​istess żball iktar minn tliet darbiet. Biex juri kemm l-​attitudni tagħhom kienet żbaljata, Ġesù uża tixbiha taʼ Fariżew li kien qed jitlob ħdejn kollettur tat-​taxxi. Il-​Fariżew qal: “O Alla, nirringrazzjak li m’iniex bħall-​bqija tal-​bnedmin, imbroljuni, ma jagħmlux is-​sewwa, adulteri, jew saħansitra bħal dan il-​kollettur tat-​taxxi.” X’kien il-​punt taʼ Ġesù? Il-​Fariżej “kienu jqisu lil ħaddieħor bħala li m’hu xejn,” u ma ħasbux li kellhom bżonn juru ħniena.—Luqa 18:9-​14.

7, 8. (a) Kif tistaʼ timita l-​ħniena taʼ Ġeħova? (b) Għala għandna nkunu umli sabiex naħfru lil oħrajn?

⁷ Imita lil Ġeħova, u mhux lill-​Fariżej. Uri ħniena u mogħdrija. (Aqra Kolossin 3:13.) Agħmilha faċli għal oħrajn biex jitolbuk maħfra. (Luqa 17:3, 4) Staqsi lilek innifsek: ‘Naħfer lil oħrajn malajr u faċilment, anke jekk ikunu naqsuni ħafna drabi? Ħerqan jien biex nagħmel paċi maʼ xi ħadd li jkun naqasni jew weġġagħni?’

⁸ Sabiex naħfru, għandna nkunu umli. Il-​Fariżej ħasbu li kienu aħjar minn kulħadd, allura ma kinux lesti li jaħfru. Imma bħala Kristjani, b’umiltà aħna ‘nqisu lill-​oħrajn superjuriʼ għalina u naħfrulhom mill-​qalb. (Filippin 2:3) Nistgħu nistaqsu lilna nfusna, ‘Qiegħed jien nimita lil Ġeħova u nuri umiltà? Jekk inkunu umli, se jkun iktar faċli għal oħrajn biex jitolbuna maħfra u iktar faċli għalina biex naħfrulhom. Kun ħafif biex turi ħniena u tiħux għalik malajr.—Ekkleżjasti 7:8, 9.

9. Ġeħova kif għen lill-​Iżraelin jifhmu li l-​ħajja hi sagra?

⁹ L-​iskop prinċipali tal-​bliet tar-​refuġju kien biex jipproteġi l-​Iżraelin milli jkunu ħatja tad-​demm. (Dewteronomju 19:10) Ġeħova jħobbha l-​ħajja, u hu jobgħod l-​“idejn li qed ixerrdu demm innoċenti.” (Proverbji 6:16, 17) Bħala Alla ġust u qaddis, ma setax  jinjora qtil anke jekk dan kien b’aċċident. Huwa veru li min ikun qatel lil xi ħadd b’mod aċċidentali setaʼ jintwera ħniena. Imma l-​ewwel hu kellu jispjega s-​sitwazzjoni tiegħu lix-​xjuħ. Jekk ix-​xjuħ jiġġudikaw li l-​mewt kienet b’aċċident, mela l-​maħrub kellu jibqaʼ fil-​belt tar-​refuġju sa ma jmut il-​qassis il-​kbir. Dan setaʼ jfisser li l-​maħrub kellu jibqaʼ fil-​belt tar-​refuġju għall-​kumplament taʼ ħajtu. Dan l-​arranġament għamilha ċara għall-​Iżraelin kollha li l-​ħajja hi sagra. Biex jonoraw il-​Wieħed li jagħti l-​ħajja, huma kellhom jagħmlu kulma setgħu sabiex jevitaw li jpoġġu l-​ħajja t’oħrajn fil-​periklu.

10. Skont Ġesù, l-​iskribi u l-​Fariżej kif urew li ma qisuhiex taʼ valur il-​ħajja t’oħrajn?

¹⁰ Għall-​kuntrarju taʼ Ġeħova, l-​iskribi u l-​Fariżej urew li ma qisuhiex taʼ valur il-​ħajja t’oħrajn. Ġesù qalilhom: “Intom . . . ħadtu l-​muftieħ taʼ l-​għarfien; intom stess ma dħaltux, u lil min kien dieħel fixkiltuh!” (Luqa 11:52) X’ried ifisser Ġesù? L-​iskribi u l-​Fariżej suppost kellhom jispjegaw il-​Kelma t’Alla lin-​nies u jgħinuhom jiksbu l-​ħajja taʼ dejjem. Minflok, huma waqqfu lin-​nies milli jsegwu lil Ġesù, “l-​Aġent Ewlieni tal-​ħajja.” (Atti 3:15) B’dan il-​mod, kienu qed iwasslu n-​nies għall-​qerda. L-​iskribi u l-​Fariżej kienu kburin u egoisti, u ma kienx jimpurtahom mill-​ħajja tan-​nies. Kemm kienu kattivi u bla qalb!

11. (a) L-​appostlu Pawlu kif wera li qies il-​ħajja kif iqisha Ġeħova? (b) X’se jgħinna nimitaw iż-​żelu taʼ Pawlu għall-​ministeru?

¹¹ Kif nistgħu nimitaw lil Ġeħova u nevitaw li nsiru bħall-​iskribi u l-​Fariżej? Nagħmlu dan meta nirrispettaw u ngħożżu l-​ħajja. L-​appostlu Pawlu hekk għamel, billi pprietka l-​aħbar tajba dwar is-​Saltna lil kemm jistaʼ jkun nies. Huwa għalhekk li setaʼ jgħid: “Jien nadif mid-​demm tal-​bnedmin kollha.” (Aqra Atti 20:26, 27.) Imma kien Pawlu qed jipprietka sempliċement għax ma riedx iħossu ħati jew għax Ġeħova qallu li kellu jagħmel dan? Le. Pawlu ħabbhom lin-​nies. Hu qies il-​ħajja tagħhom prezzjuża u riedhom jiksbu l-​ħajja taʼ dejjem. (1 Korintin 9:19-​23) Anke aħna għandna nqisu l-​ħajja kif iqisha Ġeħova. Hu jrid li kulħadd jindem ħalli jkun jistaʼ jgħix. (2 Pietru 3:9) Sabiex nimitaw lil Ġeħova, għandna bżonn inħobbu lin-​nies. Il-​ħniena se timmotivana nippritkaw b’żelu u se tagħtina l-​ferħ hekk kif nagħmlu dan.

12. Is-​sigurtà għala hi importanti għall-​poplu t’Alla?

¹² Sabiex inqisu l-​ħajja kif iqisha Ġeħova, hemm bżonn ukoll li jkollna l-​attitudni t-​tajba dwar is-​sigurtà. Meta nsuqu u naħdmu dejjem għandna noqogħdu attenti, anke meta ngħinu fil-​bini u fil-​manutenzjoni tal-​postijiet taʼ qima jew meta nivvjaġġaw għal-​laqgħat. In-​nies, is-​sigurtà, u s-​saħħa dejjem huma iktar importanti milli tiffranka l-​ħin jew il-​flus. Alla tagħna dejjem jagħmel dak li hu sew, u aħna rridu nkunu bħalu. L-​anzjani b’mod speċjali għandhom bżonn jaħsbu dwar is-​sigurtà, kemm tagħhom kif ukoll t’oħrajn. (Proverbji 22:3) Jekk anzjan ifakkrek dwar ir-​regoli tas-​sigurtà, ismaʼ minnu. (Galatin 6:1) Qis il-​ħajja kif iqisha Ġeħova, u “ebda ħtija tad-​demm ma jkollok fuqek.”

13, 14. Ix-​xjuħ Iżraelin kif setgħu jimitaw il-​ġustizzja taʼ Ġeħova?

¹³ Ġeħova kkmanda lix-​xjuħ Iżraelin biex jimitaw il-​ġustizzja tiegħu. L-​ewwel, ix-​xjuħ kellhom bżonn jikkonfermaw il-​fatti kollha. Imbagħad, qabel ma jiddeċiedu jekk jurux ħniena jew le, huma kellhom jikkunsidraw bir-​reqqa l-​mottiv, l-​attitudni tal-​qattiel, u l-​azzjonijiet tal-​passat tiegħu. Ix-​xjuħ kellhom jiskopru jekk il-​maħrub kienx jobgħod lill-​vittma u kellux l-​iskop li joqtlu. (Aqra Numri 35:20-​24.) Jekk kien hemm ix-​xhieda, minn tal-​inqas kien hemm bżonn tnejn qabel ma qattiel setaʼ jiġi kkundannat għall-​mewt.—Numri 35:30.

¹⁴ Wara li jiskopru xi jkun ġara eżattament, ix-​xjuħ kellhom jaħsbu dwar il-​persuna nfisha, u mhux biss fuq dak li tkun għamlet. Ix-​xjuħ kienu jeħtieġu d-​dehen ħalli ma jarawx biss dak li hu ovvju imma jaraw ir-​raġunijiet għal dak li jkun ġara. Iktar minn kull ħaġa oħra, kienu jeħtieġu l-​ispirtu taʼ Ġeħova biex jgħinhom jimitaw id-​dehen, il-​ħniena, u l-​ġustizzja tiegħu.—Eżodu 34:6, 7.

15. Il-​mod kif Ġesù kien iqis lill-​midinbin kif kien differenti minn dak tal-​Fariżej?

¹⁵ Il-​Fariżej ma kinux jiġġudikaw bil-​ħniena. Huma kienu jiffokaw fuq dak li jkun għamel il-​midneb iktar milli fuq x’tip taʼ persuna kien. Meta xi Fariżej raw lil Ġesù jiekol fid-​dar taʼ Mattew, huma staqsew lid-​dixxipli: “L-​għalliem tagħkom għala jiekol mal-​kolletturi tat-​taxxi u l-​midinbin?” Ġesù wieġeb: “Nies f’saħħithom m’għandhomx bżonn tabib, imma l-​morda iva. Morru, mela, u tgħallmu xi jfisser dan, ‘Ħniena rrid, u mhux sagrifiċċju.’ Għax jien ma ġejtx insejjaħ lin-​nies sewwa imma lill-​midinbin.” (Mattew 9:9-​13) Kien Ġesù qed jiskuża lill-​midinbin? Lanqas xejn. Hu riedhom jindmu. Dan kien parti importanti mill-​messaġġ li pprietka. (Mattew 4:17) Ġesù rrealizza li minn tal-​inqas ftit mill-​“kolletturi tat-​taxxi u l-​midinbin” riedu jinbidlu. Huma ma kinux id-​dar taʼ Mattew sempliċement biex jieklu. Kienu hemm għax bdew imorru wara Ġesù. (Marku 2:15) Sfortunatament, il-​biċċa l-​kbira mill-​Fariżej ma qisux in-​nies kif qieshom Ġesù. Huma ma kinux jemmnu li n-​nies setgħu jinbidlu, u qisuhom bħala midinbin bla tama. Kemm kienu differenti minn Ġeħova, li hu ġust u ħanin!

16. Kumitat ġudizzjali x’għandu jipprova jifhem?

¹⁶ Illum, l-​anzjani għandhom jimitaw lil Ġeħova, li “jħobb il-​ġustizzja.” (Salm 37:28) L-​ewwel jeħtieġ li ‘jistħarrġu bir-​reqqa’ ħalli jikkonfermaw jekk ikunx sar dnub. Jekk ikun sar, huma mbagħad jieħdu ħsieb il-​każ skont il-​gwida tal-​Bibbja. (Dewteronomju 13:12-​14) Meta jaqdu f’kumitat ġudizzjali, huma għandhom joqogħdu attenti ħafna ħalli jiddeterminaw jekk il-​persuna li għamlet dnub serju hijiex niedma jew le. Dan mhux dejjem ikun faċli. L-​indiema tinvolvi kif il-​midneb iqis dak li jkun għamel u x’hemm f’qalbu. (Rivelazzjoni 3:3) Midneb għandu jkun niedem sabiex jintwera l-​ħniena. *—Ara n-​nota taʼ taħt.

17, 18. L-​anzjani kif jistgħu jkunu jafu jekk xi ħadd huwiex niedem verament? (Ara l-​ewwel stampa.)

 ¹⁷ Peress li Ġeħova u Ġesù jistgħu jaqraw il-​qlub, huma jafu eżattament dak li persuna qed taħseb u tħoss. Imma l-​anzjani ma jistgħux jaqraw il-​qlub. Allura, jekk int anzjan kif tistaʼ tkun taf jekk xi ħadd huwiex niedem verament? L-​ewwel, itlob għall-​għerf u l-​kapaċità biex tagħraf bejn it-​tajjeb u l-​ħażin. (1 Slaten 3:9) It-​tieni, uża l-​Kelma t’Alla u l-​pubblikazzjonijiet mill-​ilsir leali u għaqli biex jgħinuk tara d-​differenza bejn “is-​swied taʼ qalb tad-​dinja” u “s-​swied taʼ qalb fi qbil mar-​rieda t’Alla,” jiġifieri, indiema sinċiera. (2 Korintin 7:10, 11) Ara kif il-​Bibbja tiddeskrivi lil dawk li kienu niedma u lil dawk li ma kinux, u eżamina kif ħassewhom, kif ħasbuha, u kif aġixxew.

¹⁸ It-​tielet, aħseb dwar il-​persuna, u mhux biss dwar dak li tkun għamlet. Trid tikkunsidra l-​background, il-​mottivi, u l-​isfidi jew il-​limitazzjonijiet tal-​persuna li għamlet il-​ħażin. Il-​Bibbja bassret li Ġesù, il-​kap tal-​kongregazzjoni Kristjana, “mhux se jiġġudika biss fuq dak li jara b’għajnejh, lanqas ma jwiddeb sempliċement skond dak li jismaʼ b’widnejh. U bis-​sewwa jiġġudika lill-​batuti, u b’mod rett jagħti twiddib għan-​nom tal-​ġwejdin taʼ l-​art.” (Isaija 11:3, 4) Anzjani, Ġesù ħatarkom biex tieħdu ħsieb il-​kongregazzjoni tiegħu, u hu se jgħinkom tiġġudikaw b’ġustizzja u ħniena. (Mattew 18:18-​20) Aħna grati ferm li għandna anzjani li jieħdu ħsiebna! Ukoll, huma jgħinuna nuru ġustizzja u ħniena maʼ xulxin.

19. X’tagħlima tippjana li tapplika mill-​bliet tar-​refuġju?

¹⁹ Il-​Liġi Mosajka fiha “l-​qafas taʼ l-​għarfien u tal-​verità.” Din tgħallimna dwar Ġeħova u l-​prinċipji tiegħu. (Rumani 2:20) Il-​bliet tar-​refuġju deskritti fil-​Liġi jgħallmu lill-​anzjani kif ‘jiġġudikaw bil-​ġustizzja vera,’ u jgħallmu lilna lkoll biex nuru ‘l-​ħniena u l-​qalb tajba bl-​imħabba [jew, l-​imħabba leali] maʼ xulxin.’ (Żakkarija 7:9) Għalkemm mhux mistenni minna li nsegwu l-​Liġi, Ġeħova ma nbidilx. Il-​ġustizzja u l-​ħniena xorta għadhom importanti ħafna għalih. Huwa privileġġ li nqimu Alla bħal dan. Ejja nimitaw il-​kwalitajiet sbieħ tiegħu u nsibu sigurtà u protezzjoni fih!