“Qatt Ħadd Ma Tkellem Bħalu, Dan il-​Bniedem!”

“Ilkoll laqgħu kliemu u stagħġbu għall-​kliem mimli ħlewwa li kien ħiereġ minn fommu.”—Luqa 4:22.

1, 2. (a) L-għases li ntbagħtu jaqbdu lil Ġesù għala ġew lura b’idhom f’idhom? (b) X’juri li l-​għases ma kinux l-​uniċi li baqgħu impressjonati bit-​tagħlim taʼ Ġesù?

L-​GĦASES naqsu li jwettqu lmissjoni tagħhom. Huma ntbagħtu biex jaqbdu lil Ġesù Kristu, imma ġew lura b’idhom f’idhom. Il-​qassisin ewlenin u l-​Fariżej riedu spjegazzjoni: “Dan kif ma ġibtuhx magħkom?” Tabilħaqq, kif ma rnexxilhomx jaqbdu raġel li ma kien se jagħmel l-​ebda reżistenza fiżika? L-​għases spjegaw: “Qatt ħadd ma tkellem bħalu, dan il-​bniedem!” Tant baqgħu impressjonati bit-​tagħlim taʼ Ġesù li ma felħux jarrestaw lil dan ir-​raġel paċifiku. *​—Ġwann 7:​32, 45, 46.

² Dawk l-​għases ma kinux l-​uniċi li baqgħu impressjonati bil-​mod kif kien jgħallem Ġesù. Il-​Bibbja tgħidilna li n-​nies ġew għandu f’folol kbar sempliċement biex jisimgħuh jitkellem. In-​nies taʼ beltu baqgħu mistagħġbin “għall-​kliem mimli ħlewwa li kien ħiereġ minn fommu.” (Luqa 4:22) Iktar minn darba telaʼ fuq dgħajsa u kellem lil folol kbar miġburin fuq ix-​xatt tal-​Baħar tal-​Galilija. (Mark 3:9; 4:1; Luqa 5:​1-3) Darba minnhom, “kotra kbira” baqgħet miegħu għal ġranet sħaħ, saħansitra mingħajr ma kielet.—Mark 8:​1, 2.

3. X’kienet ir-​raġuni ewlenija għala Ġesù kien jispikka daqshekk bħala għalliem?

³ Ġesù għala kien jispikka bħala għalliem? L-​imħabba kienet ir-​raġuni ewlenija. * Ġesù ħabb il-​veritajiet li wassal, u ħabb lin-​nies li għallem. Imma Ġesù kellu wkoll abbiltà straordinarja li juża metodi effettivi biex jgħallem. Fl-​artikli taʼ studju li jidhru f’din il-​ħarġa, se niddiskutu xi ftit minn dawn il-​metodi li uża u kif nistgħu nimitawhom.

Sempliċità u Ċarezza

4, 5. (a) Ġesù għala uża lingwaġġ sempliċi biex jgħallem, u l-​fatt li għamel dan għala jispikka? (b) Il-​Priedka taʼ fuq il-​Muntanja kif inhi eżempju tas-​sempliċità li għallem biha Ġesù?

⁴ M’hijiex xi ħaġa rari għal nies taʼ edukazzjoni għolja li jużaw lingwaġġ li ma jkunx jistaʼ jinftiehem mis-​semmiegħa tagħhom. Imma jekk dak li ngħidu ma jinftihemx minn oħrajn, kif jistgħu dawn jibbenefikaw mill-​għarfien tagħna? Bħala għalliem, Ġesù qatt ma tkellem tqil. Immaġina x’vokabolarju vast setaʼ uża. Madankollu, minkejja l-​għarfien bla qjies li kellu, hu ħaseb fis-​semmiegħa tiegħu u mhux fih innifsu. Hu kien jaf li ħafna minnhom kienu “sempliċi u bla tagħlim.” (Atti 4:13) Sabiex ikun ċert li uħud bħal dawn  qed jifhmuh, hu uża lingwaġġ faċli għalihom. Il-​kliem forsi kien ħafif, imma l-​veritajiet li wassal kienu profondi.

⁵ Per eżempju, ikkunsidra l-​Priedka taʼ fuq il-​Muntanja, imniżżla f’Mattew 5:3–​7:​27. Ġesù għandu mnejn ħa biss 20 minuta biex jagħti din il-​priedka. Madankollu, it-​tagħlim li fiha huwa profond, u jidħol fil-​qalba taʼ kwistjonijiet bħalma huma l-​adulterju, id-​divorzju, u l-​materjaliżmu. (Mattew 5:​27-​32; 6:​19-​34) Madankollu, ma fiha l-​ebda espressjonijiet komplikati jew bombastiċi. Fil-​fatt, tistaʼ tgħid li lanqas hemm kelma waħda li saħansitra tifel żgħir ma jifhimhiex mill-​ewwel! Mhux taʼ b’xejn li meta spiċċa, il-​folol—li fosthom x’aktarx kien hemm ħafna bdiewa, rgħajja, u sajjieda—“baqgħu mistagħġba bit-​tagħlim tiegħu”!—Mattew 7:28.

6. Agħti eżempju taʼ kif Ġesù lissen qwiel li kienu sempliċi imma li kellhom ħafna tifsir.

⁶ Taʼ spiss billi uża sentenzi ċari u qosra, Ġesù lissen qwiel sempliċi imma li kellhom ħafna tifsir. B’hekk, fiż-​żmien qabel ma l-​kotba kienu jiġu stampati, hu naqqax il-​messaġġ tiegħu fl-​imħuħ u fil-​qlub tas-​semmiegħa tiegħu b’tali mod li ma setgħux jinsewh. Innota xi eżempji: “Ħadd ma jistaʼ jaqdi żewġ sidien; . . . ma tistgħux taqdu lil Alla u lill-​flus.” “Tiġġudikawx, biex ma tkunux iġġudikati.” “Mill-​frott tagħhom tagħrfuhom.” “It-​tabib ma jeħtiġuhx dawk li huma f’saħħithom, iżda l-​morda.” “Kull min jaqbad is-​sejf, bis-​sejf jinqered.” “Agħtu lil Ċesari dak li hu taʼ Ċesari, u lil Alla dak li hu taʼ Alla.” “Min jagħti hu aktar hieni minn min jieħu.” * (Mattew 6:24; 7:​1, 20; 9:12; 26:52; Mark 12:17; Atti 20:35) Illum, kważi 2,000 sena wara, wieħed għadu jistaʼ jiftakar faċilment dawn il-​qwiel qawwijin li qal Ġesù.

L-​Użu tal-​Mistoqsijiet

7. Ġesù għala kien jistaqsi l-​mistoqsijiet?

⁷ L-​użu li Ġesù kien jagħmel mill-​mistoqsijiet huwa notevoli. Taʼ spiss kien jagħmel dan avolja xi drabi kien se jeħles iktar malajr kieku qabad u qal il-​punt lil min ikun qed jisimgħu. Allura, għala kien jistaqsi l-​mistoqsijiet? Kultant, kien juża mistoqsijiet profondi biex jikxef il-​motivi taʼ l-​opponenti tiegħu, u b’hekk kien jagħlqilhom ħalqhom. (Mattew 12:​24-​30; 21:​23-​27; 22:​41-​46) Madankollu, f’ħafna każi, Ġesù qagħad jieħu l-​ħin jistaqsi mistoqsijiet biex  iwassal veritajiet, jgħin lis-​semmiegħa tiegħu jesprimu x’kellhom f’qalbhom, u jqanqal u jħarreġ lid-​dixxipli tiegħu biex jaħsbu. Ejja neżaminaw żewġ eżempji li t-​tnejn li huma jinvolvu l-​appostlu Pietru.

8, 9. Ġesù kif uża l-​mistoqsijiet biex jgħin lil Pietru jasal għall-​konklużjoni t-​tajba fuq il-​kwistjoni tal-​ħlas tat-​taxxa tat-​tempju?

⁸ L-​ewwel, ftakar fl-​okkażjoni meta l-​kolletturi tat-​taxxa staqsew lil Pietru jekk Ġesù kienx iħallas it-​taxxa tat-​tempju. * Pietru, li xi drabi kien jaġixxi bla ma jaħsibha, wieġeb, “Iva!” Madankollu, ftit wara, Ġesù rraġuna miegħu: “‘Int x’jidhirlek, Xmun? Is-​slaten taʼ l-​art mingħand min jiġbruha t-​taxxa jew il-​ħaraġ, mingħand [“uliedhom,” Saydon] jew mingħand il-​barranin?’ ‘Mingħand il-​barranin,’ wieġbu Pietru. U Ġesù qallu: ‘Mela [“l-​ulied,” Saydon] meħlusa minnha.’” (Mattew 17:​24-27) Il-​punt li ried joħroġ Ġesù bil-​mistoqsijiet tiegħu suppost li kien ovvju għal Pietru. Għala?

⁹ Fi żmien Ġesù, kien fatt magħruf li l-​membri tal-​familja tal-​monarki kienu eżenti mit-​taxxa. B’hekk Ġesù, bħala l-​Iben uniġenitu tas-​Sultan tas-​sema li kien jiġi meqjum fit-​tempju, ma kellux jiġi obbligat iħallas it-​taxxa. Innota li minflok ma sempliċement ta lil Pietru t-​tweġiba t-​tajba, Ġesù uża l-​mistoqsijiet b’mod effettiv imma b’ġentilezza biex jgħin lil Pietru jasal għall-​konklużjoni t-​tajba—u forsi jara l-​bżonn li jaħseb iktar bir-​reqqa qabel ma jitkellem.

10, 11. Ġesù kif irreaġixxa meta Pietru qataʼ widnet wieħed raġel fil-​lejl tal-​Qbiż tas-​sena 33 E.K., u dan kif juri li Ġesù apprezza l-​valur tal-​mistoqsijiet?

¹⁰ It-​tieni eżempju kien jinvolvi ġrajja li seħħet fil-​lejl tal-​Qbiż tas-​sena 33 E.K. meta ġiet marmalja biex tarresta lil Ġesù. Id-​dixxipli staqsew lil Ġesù jekk kellhomx jiġġieldu biex jiddefenduh. (Luqa 22:49) Mingħajr ma qagħad jistenna t-​tweġiba, Pietru qataʼ widnet wieħed raġel bis-​sejf (għalkemm l-​intenzjoni taʼ Pietru setgħet kienet li jweġġgħu iktar serjament). Pietru aġixxa b’mod li kien imur kontra r-​rieda taʼ l-​imgħallem tiegħu, għax Ġesù kien preparat għalkollox li jagħti ruħu f’idejhom. Kif irreaġixxa Ġesù? Bil-​paċenzja kollha bħal dejjem, hu staqsa lil Pietru tliet mistoqsijiet: “Forsi l-​kalċi li tani Missieri ma nixorbux?” “Taħseb int li ma nistax nitlob lil Missieri u jibgħatli issa stess aktar minn tnax-il leġjun taʼ anġli? Iżda mbagħad kif isseħħ l-​iskrittura li tgħid li hekk għandu jsir?”—Ġwann 18:11; Mattew 26:​52-​54.

¹¹ Irrifletti ftit fuq dak ir-​rakkont. Ġesù, imdawwar minn marmalja rrabjata, kien jaf li mewtu kienet fil-​qrib ħafna u li fuq spallejh kellu r-​responsabbiltà li jnaddaf isem Missieru u li jsalva l-​familja umana. Madankollu, f’dak il-​mument hu qagħad jieħu l-​ħin biex inaqqax veritajiet importanti f’moħħ Pietru permezz taʼ mistoqsijiet. M’huwiex ovvju li Ġesù apprezza l-​valur tal-​mistoqsijiet?

 Iperbolejiet Ħajjin

12, 13. (a) X’inhi iperbole? (b) Ġesù kif uża iperbole biex jenfasizza l-​bluha taʼ li nikkritikaw in-​nuqqasijiet żgħar taʼ ħutna?

¹² Fil-​ministeru tiegħu, Ġesù taʼ spiss uża metodu effettiv ieħor biex jgħallem—l-​iperbole. Din hija esaġerazzjoni apposta, li ssir bl-​iskop li tagħmel enfasi. Permezz taʼ l-​iperbole, Ġesù ħoloq stampi mentali li kien diffiċli biex dak li jkun jinsiehom. Ejja nikkunsidraw ftit eżempji.

¹³ Fil-​Priedka taʼ fuq il-​Muntanja, meta kien qed jenfasizza l-​bżonn biex ma ‘niġġudikawx’ lil oħrajn, Ġesù qal: “Xi trid tħares lejn it-​tibna li hemm f’għajn ħuk? Għax ma tarax it-​travu li għandek f’għajnek int?” (Mattew 7:​1-3) Tistaʼ timmaġina x-​xena? Wieħed li huwa inklinat li jikkritika, joffri li jneħħi sempliċi tibna minn “għajn” ħuh. Dan l-​individwu jkun qed isostni li ħuh ma setax jara l-​affarijiet b’mod ċar biżżejjed sabiex jiġġudikahom b’mod aċċettabbli. Imma l-​individwu li qed jikkritika ma jistax jiġġudika tajjeb hu stess minħabba li f’għajnejh għandu “travu”—zokk jew serratizz li jistaʼ jintuża biex iżomm saqaf. Kemm ġie enfasizzat b’mod impressjonanti l-​punt li hija bluha kbira li nikkritikaw in-​nuqqasijiet żgħar taʼ ħutna meta aħna stess jistaʼ jkollna nuqqasijiet kbar!

14. Il-​kliem taʼ Ġesù dwar li jsaffu n-​nemusa u jibilgħu l-​ġemel għala kien iperbole partikolarment qawwija?

¹⁴ F’okkażjoni oħra, Ġesù akkuża lill-​Fariżej li kienu ‘mexxejja għomja, li ma jħallux nemusa tgħaddi mill-​passatur, biex imbagħad jibilgħu ġemel.’ (Mattew 23:24) Hawnhekk kien qed juża iperbole partikolarment qawwija. Għala? Il-​kuntrast bejn nemusa żgħira u ġemel, wieħed mill-​akbar annimali magħrufa mas-​semmiegħa taʼ Ġesù, kien tassew jispikka. Huwa kalkulat li jrid ikun hemm 70 miljun nemusa biex jiżnu daqs ġemel komuni! Barra minn hekk, Ġesù kien jaf li l-​Fariżej kienu jsaffu l-​inbid tagħhom minn passatur tad-​drapp. Dawn l-​uħud fir-​regoli kienu jagħmlu dan biex ma jibilgħux xi nemusa, u b’hekk jitniġġsu ċerimonjalment. Madankollu, huma b’mod figurattiv kienu jibilgħu ġemel, li wkoll kien imniġġes. (Levitiku 11:​4, 21-​24) Il-​punt taʼ Ġesù kien ċar. Il-​Fariżej kienu jżommu bl-​eżatt maʼ l-​iċken ħaġa li kienet titlob il-​Liġi, imma kienu jinjoraw l-​iktar affarijiet importanti—“il-​ġustizzja u l-​ħniena u s-​sinċerità.” (Mattew 23:23) Kemm kixef b’mod ċar Ġesù x’tip taʼ persuni kienu verament!

15. Liema lezzjonijiet għallem Ġesù bl-​użu taʼ l-​iperbole?

¹⁵ Matul il-​ministeru tiegħu, Ġesù taʼ spiss kien juża l-​iperbole. Ikkunsidra xi eżempji. “Fidi mqar daqs żerriegħa [żgħira] tal-​mustarda” li tistaʼ ċċaqlaq muntanja—Ġesù ma setax isib mod iktar effettiv minn dan biex jenfasizza li anki ftit fidi tistaʼ twettaq ħafna. (Mattew 17:20) Ġemel kbir jipprova jgħaddi minn għajn taʼ labra tal-​ħjata—kemm hija stampa ċara din tad-​diffikultà li tiffaċċja persuna għanja li tipprova taqdi lil Alla filwaqt li tibqaʼ mqabbda maʼ stil taʼ ħajja materjalistiku! (Mattew 19:24) Ma tħossokx meraviljat bil-​figuri tad-​diskors ħajjin li kien juża Ġesù u bl-​abbiltà tiegħu li bi ftit kliem iħalli ħafna effett?

Loġika li Ma Tistax Tmeriha

16. Ġesù kif użahom dejjem il-​fakultajiet mentali tiegħu li kienu żviluppati tajjeb?

¹⁶ Bil-​moħħ perfett tiegħu, Ġesù kien espert f’li jirraġuna man-​nies bil-​loġika. Madankollu, qatt ma uża ħażin din l-​abbiltà. Meta kien jgħallem, hu dejjem uża l-​fakultajiet mentali tiegħu li kienu żviluppati tajjeb biex javanza l-​verità. Kultant, Ġesù uża loġika effettiva biex iwaqqaʼ l-​akkużi foloz taʼ l-​opponenti reliġjużi tiegħu. F’ħafna każi, hu uża raġunar loġiku sabiex jgħallem lid-​dixxipli tiegħu lezzjonijiet importanti. Ejja nagħtu ħarsa lejn l-​abbiltà esperta li kellu Ġesù biex juża l-​loġika.

17, 18. Ġesù liema loġika effettiva uża biex iwaqqaʼ ċerta akkuża falza tal-​Fariżej?

¹⁷ Ikkunsidra l-​okkażjoni meta Ġesù fejjaq lil wieħed raġel imxajtan li kien agħma u mbikkem. Meta semgħu dwar dan, il-​Fariżej qalu: “Dan m’hux ħlief bis-​saħħa taʼ Begħelżebul  [Satana], il-​Prinċep tax-​xjaten, li qiegħed ikeċċi x-​xjaten.” Innota li l-​Fariżej ammettew li kien hemm bżonn taʼ qawwa sovrumana biex jitkeċċew id-​demonji taʼ Satana. Madankollu, biex iżommu lin-​nies milli jemmnu f’Ġesù, huma qalu li l-​qawwa tiegħu kienet ġejja minn Satana. Sabiex juri li dawn ma kinux qiesu sew l-​argument tagħhom sa ma waslu għal konklużjoni loġika, Ġesù qal: “Kull saltna maqsuma fiha nfisha ssir ħerba, u kull belt jew familja maqsuma fiha nfisha ma tistax iżżomm wieqfa. Mela jekk ix-​Xitan ikeċċi x-​Xitan, iġib firda fih innifsu; għalhekk kif se żżomm wieqfa s-​saltna tiegħu?” (Mattew 12:​22-26) Ġesù fil-​fatt kien qed jgħid: ‘Li kieku kont, bħalma qed tgħidu intom, naħdem għal Satana, inħassar dak li għamel Satana, mela Satana jkun qed jaħdem kontra l-​interess tiegħu stess u dalwaqt se jiġi fix-​xejn.’ Ma kinitx din loġika effettiva?

¹⁸ Imbagħad Ġesù kompla jirraġuna fuq din il-​kwistjoni. Hu kien jaf li xi wħud mid-​dixxipli stess tal-​Fariżej kienu keċċew ix-​xjaten. Għaldaqstant, hu staqsa mistoqsija sempliċi imma li xxokkjathom: “Jekk jiena qiegħed inkeċċi x-​xjaten bis-​saħħa taʼ Begħelżebul, uliedkom [jew id-​dixxipli tagħkom] bis-​saħħa taʼ min qegħdin ikeċċuhom?” (Mattew 12:27) F’ċertu sens, l-​argument taʼ Ġesù kien dan: ‘Jekk, fil-​fatt, jien inkeċċi x-​xjaten bil-​qawwa taʼ Satana, mela d-​dixxipli tagħkom stess bilfors li qed jaġixxu bl-​istess qawwa.’ X’setgħu jgħidu l-​Fariżej? Qatt ma kienu se jammettu li d-​dixxipli tagħhom kienu qed jaġixxu bil-​qawwa taʼ Satana. B’loġika li ma tistax tmeriha, Ġesù wera kemm l-​akkuża tagħhom kontrih kienet ridikola.

19, 20. (a) Ġesù b’liema mod pożittiv uża l-​loġika? (b) Meta kien qed iwieġeb għat-​talba tad-​dixxipli tiegħu biex jgħallimhom kif jitolbu, Ġesù kif uża l-​espressjoni ‘kemm aktar’ biex jirraġuna magħhom?

¹⁹ Minbarra li uża l-​loġika biex isikket lill-​opponenti tiegħu, Ġesù uża wkoll argumenti loġiċi u persważivi biex jgħallem veritajiet dwar Jehovah li huma pożittivi u li jqawwu l-​qalb. Kemm-il darba, fir-​raġunar tiegħu uża l-​espressjoni ‘kemm aktar,’ u b’hekk għen lis-​semmiegħa tiegħu biex isiru iżjed konvinti minn verità li diġà kienu midħla tagħha. Ejja neżaminaw żewġ eżempji biss minn dawn.

²⁰ Meta kien qed iwieġeb għat-​talba tad-​dixxipli tiegħu biex jgħallimhom jitolbu, Ġesù rrakkonta t-​tixbiha taʼ raġel li “l-​insistenza” (Saydon) tiegħu finalment ipperswadiet lil ħabib biex jaqtagħlu xewqtu avolja għall-​ewwel ma kienx lest li jagħmel dan. Ġesù ddeskriva wkoll il-​volontà min-​naħa tal-​ġenituri li ‘jagħtu ħwejjeġ tajba’ lil uliedhom. Imbagħad ikkonkluda: “Jekk intom, nies ħżiena bħalkom, tafu tagħtu lil uliedkom ħwejjeġ tajba, kemm aktar il-​Missier mis-​smewwiet jagħti spirtu qaddis lil dawk li jitolbuhulu!” (Luqa 11:​1-13, korsiv tagħna.) Il-​punt li ħareġ Ġesù m’huwiex ibbażat fuq xebh imma fuq kuntrast. Jekk ħabib, minkejja li għall-​ewwel ma jkunx irid, jistaʼ finalment jiġi perswadut biex jissodisfa l-​bżonn tal-​ġâr tiegħu, u jekk ġenituri umani imperfetti jieħdu ħsieb il-​bżonnijiet taʼ wliedhom, kemm aktar Missierna tas-​sema kollu mħabba se jagħti l-​ispirtu qaddis lill-​qaddejja leali tiegħu li bl-​umiltà jersqu lejh fit-​talb!

21, 22. (a) Ġesù liema raġunar uża meta kien qed jagħti parir dwar kif wieħed jittratta l-​ansjetà fuq affarijiet materjali? (b) Wara li rrivedejna ftit mill-​metodi li Ġesù uża biex jgħallem, għal liema konklużjoni naslu?

²¹ Ġesù uża raġunar simili meta ta parir dwar  kif wieħed jittratta l-​ansjetà fuq affarijiet materjali. Hu qal: “Ħarsu lejn iċ-​ċawl; la jiżraʼ u lanqas jaħsad, la għandu mħażen u lanqas kmamar fejn jerfaʼ, u madankollu Alla jitimgħu. Wisq aktar mit-​tajr tiswew intom! Araw il-​ġilji kif jikbru: u la jitħabtu u lanqas jinsġu . . . Mela jekk Alla jlibbes hekk imqar ħaxixa selvaġġa li llum hawn u għada tinxteħet fil-​forn, kemm aktar lilkom, nies taʼ fidi ċkejkna?” (Luqa 12:​24, 27, 28, korsiv tagħna.) Iva, jekk Jehovah jieħu ħsieb l-​għasafar u l-​fjuri, kemm aktar se jieħu ħsieb il-​qaddejja tiegħu! Dan it-​tip taʼ raġunar teneru imma qawwi bla dubju mess qalb is-​semmiegħa taʼ Ġesù.

²² Wara li rrivedejna ftit mill-​metodi li Ġesù uża biex jgħallem, nistgħu nikkonkludu faċilment li dawk l-​għases li ma rnexxilhomx jaqbduh ma kienu qed jesaġeraw xejn meta qalu: “Qatt ħadd ma tkellem bħalu, dan il-​bniedem!” Imma l-​metodu taʼ tagħlim li forsi Ġesù huwa l-​iktar magħruf għalih huwa dak tat-​tixbihat, jew parabboli. Għala uża dan il-​metodu? U t-​tixbihat tiegħu għala kienu daqshekk effettivi? Fl-​artiklu li jmiss se niddiskutu dawn il-​mistoqsijiet.

[Noti taʼ taħt]

Tiftakar Int?

• Liema eżempji juru li Ġesù kien jgħallem b’sempliċità u ċarezza?

• Ġesù għala uża l-​mistoqsijiet biex jgħallem?

• X’inhi iperbole, u Ġesù kif uża dan il-​metodu biex jgħallem?

• Ġesù kif uża raġunar loġiku biex jgħallem lid-​dixxipli tiegħu veritajiet dwar Jehovah li jqawwu l-​qalb?

[Mistoqsijiet taʼ Studju]

[Stampa f’paġna 9]

Ġesù kien juża lingwaġġ ħafif li setaʼ jinftiehem min-​nies sempliċi

[Stampa f’paġna 10]

Il-​Fariżej ‘ma kinux iħallu nemusa tgħaddi mill-​passatur, biex imbagħad kienu jibilgħu ġemel’