“Għallmuhom Iħarsu Dak Kollu li Ordnajtilkom Jien”
“Għallmuhom Iħarsu Dak Kollu li Ordnajtilkom Jien”
“Morru, mela, agħmlu dixxipli . . . , għallmuhom iħarsu dak kollu li ordnajtilkom jien.”—MATTEW 28:19, 20.
1. Liema konversazzjoni seħħet bejn id-dixxiplu Filippu u raġel mill-Etjopja?
IR-RAĠEL mill-Etjopja kien ivvjaġġa t-triq kollha lejn Ġerusalemm. Hemmhekk hu mar biex iqim lill-Alla li kien iħobb, Jehovah. Milli jidher, hu kien iħobb ukoll il-Kelma ispirata t’Alla. Fil-vjaġġ lura lejn id-dar fil-karru tiegħu, hu kien qed jaqra kopja mill-kitbiet tal-profeta Isaija meta Filippu, dixxiplu taʼ Kristu, iltaqaʼ miegħu. Filippu staqsa lill-Etjopjan: “Dan li qed taqra qiegħed tifhmu?” Ir-raġel wieġeb: “Kif nistaʼ nifhem jekk xi ħadd ma jurinix?” Filippu kompla jgħin lil dan l-istudent sinċier taʼ l-Iskrittura biex isir dixxiplu taʼ Kristu.—Atti 8:26-39.
2. (a) Ir-risposta taʼ l-Etjopjan b’liema mod kienet importanti? (b) Liema mistoqsijiet relatati mal-kmand taʼ Kristu biex nagħmlu dixxipli se nikkunsidraw?
2 Ir-risposta taʼ l-Etjopjan hija taʼ min jinnotaha. Hu qal: ‘Kif nistaʼ jekk xi ħadd ma jurinix.’ Iva, hu kellu bżonn xi ħadd biex jurih, biex jiggwidah. Dan il-kumment fih innifsu juri l-importanza taʼ istruzzjoni speċifika li Ġesù inkluda fil-kmand tiegħu biex nagħmlu dixxipli. Liema istruzzjoni? Sabiex insibu t-tweġiba, ejja nkomplu nikkunsidraw il-kliem taʼ Ġesù li nsibu f’Mattew kapitlu 28. L-artiklu taʼ qabel iffoka fuq il-mistoqsijiet għala? u fejn? Issa se nikkunsidraw żewġ mistoqsijiet oħra li għandhom x’jaqsmu mal-kmand taʼ Ġesù biex nagħmlu dixxipli—xiex? u meta?
“Għallmuhom Iħarsu Dak Kollu li Ordnajtilkom”
3. (a) Wieħed kif isir dixxiplu taʼ Ġesù Kristu? (b) X’għandna ninkludu fit-tagħlim tagħna meta nkunu qed nagħmlu dixxipli?
3 X’għandna ngħallmu biex ngħinu lil oħrajn isiru dixxipli taʼ Kristu? Ġesù kkmanda lis-segwaċi tiegħu: “Morru, mela, agħmlu dixxipli mill-ġnus kollha, u għammduhom fl-isem tal-Missier u taʼ l-Iben u taʼ l-Ispirtu s-Santu, u għallmuhom iħarsu dak kollu li ordnajtilkom jien.” (Mattew 28:19, 20) B’hekk, għandna ngħallmu l-affarijiet li kkmanda Ġesù. * Però, x’jistaʼ jsir biex nagħmlu żgur li individwu li jiġi mgħallem il-kmandamenti taʼ Ġesù mhux biss isir dixxiplu imma jibqaʼ dixxiplu? Fattur importanti wieħed nistgħu narawh fil-kliem li Ġesù għażel bl-għaqal. Innota, hu ma qalx sempliċement: ‘Għallmuhom dak kollu li ordnajtilkom jien.’ Minflok, hu qal: “Għallmuhom iħarsu dak kollu li ordnajtilkom jien.” (Mattew 19:17, Korsiv tagħna.) Dan x’jimplika?
4. (a) Xi jfisser li tħares kmand? (b) Agħti eżempju taʼ kif nistgħu ngħallmu lil xi ħadd iħares il-kmandamenti taʼ Kristu.
4 Li wieħed iħares kmand ifisser li “jbiddel l-azzjonijiet tiegħu” fi qbil maʼ kmand—li jobdih, jew iżomm miegħu. Għalhekk, kif ngħallmu lil xi ħadd iħares, jew jobdi, l-affarijiet li kkmanda Kristu? Aħseb ftit dwar il-mod taʼ kif għalliem tas-sewqan jgħallem lill-istudenti tiegħu jħarsu l-liġijiet tat-traffiku. Jistaʼ jkun li għalliem jgħallem lill-istudenti tiegħu r-regoli tat-triq fil-klassi. Però, biex jgħallem lill-istudenti tiegħu kif jobdu dawn ir-regoli, hu għandu bżonn jiggwida lill-istudenti waqt li huma jsuqu fit-traffiku u jaħdmu iebes biex jipprattikaw dak li tgħallmu. Bl-istess mod, meta nistudjaw il-Bibbja man-nies, aħna ngħallmuhom il-kmandamenti taʼ Kristu. Madankollu, aħna rridu wkoll niggwidaw lill-istudenti waqt li jistinkaw biex japplikaw l-istruzzjonijiet taʼ Kristu fil-ħajja tagħhom taʼ kuljum u fil-ministeru. (Ġwanni 14:15; 1 Ġwanni 2:3) B’hekk, biex inwettqu bis-sħiħ il-kmand taʼ Kristu biex nagħmlu dixxipli rridu nkunu kemm għalliema u kemm uħud li jiggwidaw. B’dan il-mod, aħna nimitaw l-eżempju li ħalla Ġesù u Jehovah innifsu.—Salm 48:15 (48:14, NW); Apokalissi 7:17.
5. Wieħed li nistudjaw il-Bibbja miegħu, għala forsi jżomm lura milli jobdi l-kmand taʼ Kristu biex nagħmlu dixxipli?
5 Li ngħallmu lil oħrajn iħarsu l-kmandamenti taʼ Ġesù jinkludi li ngħinuhom jobdu l-kmand biex nagħmlu dixxipli. Għal xi wħud li nistudjaw il-Bibbja magħhom, dan jistaʼ jkun taʼ sfida. Anki jekk qabel kienu membri attivi taʼ xi knisja tal-Kristjaneżmu, x’aktarx li l-għalliema reliġjużi li kellhom qabel qatt m’għallmuhom biex imorru jagħmlu dixxipli. Xi mexxejja tal-knisja jammettu bil-miftuħ li meta jiġu biex jgħallmu lill-merħla tagħhom biex jippridkaw, il-knejjes tal-Kristjaneżmu jfallu kompletament. Meta kien qed jikkummenta dwar il-kmand taʼ Ġesù biex immorru fid-dinja u ngħinu lil kull tip taʼ nies isiru dixxipli, l-istudjuż tal-Bibbja John R. W. Stott innota: “Il-fatt li nqasna milli nobdu s-sinifikat taʼ dan il-kmand huwa l-akbar dgħjufija tal-Kristjani evanġeliċi fil-qasam taʼ l-evanġeliżmu llum.” Hu żied: “Għandna t-tendenza li nipproklamaw il-messaġġ tagħna minn ċerta distanza. Kultant qisna wħud li b’moħħna mistrieħ mill-bajja nagħtu parir lil uħud li qed jegħrqu. Ma naqbżux fil-baħar biex insalvawhom. Nibżgħu li nixxarrbu.”
6. (a) Meta nkunu qed ngħinu student tal-Bibbja, kif nistgħu nimitaw l-eżempju taʼ Filippu? (b) Kif nistgħu nuru l-interess tagħna meta student tal-Bibbja jibda jieħu sehem fix-xogħol taʼ l-ippridkar?
6 Jekk xi ħadd li nistudjaw il-Bibbja miegħu kien qabel parti minn reliġjon li l-membri tagħha ‘jibżgħu li jixxarrbu,’ forsi jkun taʼ sfida għalih biex jegħleb il-biżaʼ tiegħu mill-ilma, biex ngħidu hekk, u jobdi l-kmand taʼ Kristu biex nagħmlu dixxipli. Hu se jkollu bżonn l-għajnuna. B’hekk, hemm bżonn li nkunu paċenzjużi waqt li nagħtuh it-tip taʼ istruzzjoni u gwida li se tkabbar il-fehma tiegħu u tqanqlu jieħu azzjoni, sewwasew bħalma t-tagħlim taʼ Filippu ċċara l-fehma taʼ l-Etjopjan u qanqlu biex jitgħammed. (Ġwanni 16:13; Atti 8:35-38) Flimkien maʼ dan, ix-xewqa tagħna li ngħallmu lill-istudenti tal-Bibbja biex iħarsu l-kmand taʼ li nagħmlu dixxipli tqanqalna biex inkunu maʼ ġenbhom meta jieħdu l-ewwel passi tagħhom fl-ippridkar tas-Saltna.—Koħèlet 4:9, 10; Luqa 6:40.
“Dak Kollu li Ordnajtilkom”
7. Li ngħallmu lil oħrajn ‘iħarsu kollox’ jinkludi li ngħallmuhom liema kmandamenti?
7 Aħna ma rridux sempliċement ngħallmu lil dixxipli ġodda biex jagħmlu dixxipli. Ġesù istruwina biex ngħallmu lil oħrajn biex “iħarsu dak kollu” li hu kkmanda. (Korsiv tagħna.) Dan żgur jinkludi l-akbar żewġ kmandamenti—li nħobbu lil Alla u nħobbu lil għajrna. (Mattew 22:37-39) Dixxiplu ġdid kif jistaʼ jiġi mgħallem iħares dawn il-kmandamenti?
8. Agħti eżempju taʼ kif dixxiplu ġdid jistaʼ jiġi mgħallem il-kmand biex juri mħabba.
8 Erġaʼ aħseb f’dak l-istudent li qed jitgħallem isuq. Waqt li l-istudent qed jgħaddi mit-traffiku bl-għalliem maġenbu, l-istudent qed jitgħallem mhux biss billi jismaʼ lill-għalliem imma wkoll billi jħares lejn sewwieqa oħrajn. Per eżempju, l-għalliem forsi jipponta lejn sewwieq li bil-ħlewwa jħalli lil xi ħadd joħroġ quddiemu fit-traffiku; jew sewwieq li b’manjieri tajbin ibaxxi d-dwal tal-karozza sabiex ma jagħmix lil dawk li jkunu ġejjin bil-kontra; jew sewwieq li joffri għajnuna lil xi ħadd li tkun waqfitlu l-karozza. Dawn l-eżempji jgħallmu lill-istudent lezzjonijiet taʼ valur li jistaʼ japplika meta jkun qed isuq. B’mod simili, dixxiplu ġdid li jivvjaġġa fit-triq tal-ħajja jitgħallem mhux biss mill-għalliem tiegħu imma wkoll mill-eżempji mill-aqwa li jara fil-kongregazzjoni.—Mattew 7:13, 14.
9. Dixxiplu ġdid kif jistaʼ jitgħallem xi jfisser li nħarsu l-kmand biex nuru mħabba?
9 Per eżempju, student tal-Bibbja forsi josserva omm waħedha li tagħmel sforz kbir biex tiġi s-Sala tas-Saltna bit-tfal ċkejknin tagħha. Forsi jara persuna dipressa li lealment tmur il-laqgħat minkejja l-ġlieda tagħha kontra d-dipressjoni, armla anzjana li twassal lil uħud imdaħħlin fiż-żmien oħra għal kull laqgħa tal-kongregazzjoni, jew żagħżugħ li jieħu sehem fit-tindif tas-Sala tas-Saltna. L-istudent tal-Bibbja forsi jibda jinnota anzjan fil-kongregazzjoni li lealment jieħu t-tmexxija fis-servizz taʼ l-għalqa minkejja l-ħafna responsabbiltajiet li għandu fil-kongregazzjoni. Forsi jiltaqaʼ maʼ Xhud li hu diżabilitat u ma jistax joħroġ mid-dar imma li hu sors taʼ inkuraġġiment spiritwali għal dawk kollha li jżuruh. L-istudent forsi josserva koppja li qed jagħmlu bidliet kbar f’ħajjithom sabiex jieħdu ħsieb lill-ġenituri tagħhom li huma mdaħħlin fiż-żmien. Billi josserva lil dawn il-Kristjani qalbhom tajba, lesti li jgħinu, u taʼ min joqgħod fuqhom, id-dixxiplu l-ġdid jitgħallem permezz taʼ l-eżempju xi jfisser li tobdi l-kmand taʼ Kristu biex inħobbu lil Alla u lill-għajrna, speċjalment lil sħabna fit-twemmin. (Proverbji 24:32; Ġwanni 13:35; Galatin 6:10; 1 Timotju 5:4, 8; 1 Pietru 5:2, 3) B’dan il-mod, kull membru tal-kongregazzjoni Kristjana jistaʼ—u għandu—ikun għalliem u wieħed li jiggwida.—Mattew 5:16.
“Sa l-Aħħar taż-Żmien”
10. (a) Għal kemm żmien se nkomplu nagħmlu dixxipli? (b) Ġesù liema eżempju ħalla rigward kif inwettqu l-inkarigi tagħna?
10 Sa meta għandna nkomplu nagħmlu dixxipli? Sa l-aħħar taż-żmien, jew taʼ din is-sistema dinjija. (Mattew 28:20) Se nkunu kapaċi nwettquh dan l-aspett tal-kmand taʼ Ġesù? Bħala kongregazzjoni madwar id-dinja, aħna determinati li nagħmlu dan. Fis-snin li għaddew, aħna bil-ferħ tajna mill-ħin, l-enerġija, u r-riżorsi tagħna biex insibu lil dawk li għandhom “attitudni xierqa lejn il-ħajja taʼ dejjem.” (Atti 13:48, NW) Fil-preżent, ix-Xhieda taʼ Jehovah iqattgħu medja taʼ iktar minn tliet miljun siegħa kull ġurnata tas-sena fl-ippridkar tas-Saltna u l-attività taʼ li nagħmlu dixxipli madwar id-dinja. Aħna nagħmlu dan għax insegwu l-eżempju taʼ Ġesù. Hu qal: “L-ikel tiegħi hu li nagħmel ir-rieda taʼ min bagħatni u li nwassal fit-tmiem l-opra tiegħu.” (Ġwanni 4:34, korsiv tagħna.) Din ukoll hi x-xewqa sinċiera tagħna. (Ġwanni 20:21) Aħna rridu nagħmlu iktar milli nibdew ix-xogħol li ġie fdat f’idejna; irridu llestuh.—Mattew 24:13; Ġwanni 17:4.
11. Xi ġralhom xi wħud minn ħutna Kristjani, u x’għandna nistaqsu lilna nfusna?
11 Madankollu, jiddispjaċina meta naraw li xi wħud minn sħabna fit-twemmin iddgħajfu spiritwalment u, bħala riżultat, naqqsu fil-pass jew waqfu milli jwettqu l-kmand taʼ Kristu biex jagħmlu dixxipli. Hemm xi mod kif nistgħu ngħinuhom jerġgħu jibdew jassoċjaw mal-kongregazzjoni u jieħdu sehem fix-xogħol taʼ li nagħmlu dixxipli? (Rumani 15:1; Lhud 12:12) Il-mod kif Ġesù għen lill-appostli tiegħu meta kienu f’kundizzjoni dgħajfa għal xi żmien jurina x’nistgħu nagħmlu aħna llum.
Uri Interess
12. (a) X’għamlu l-appostli ftit qabel il-mewt taʼ Ġesù? (b) Ġesù kif ittratta lill-appostli tiegħu minkejja li wrew dgħjufija serja?
12 Fit-tmiem tal-ministeru taʼ Ġesù fuq l-art, meta l-mewt tiegħu kienet qrib ħafna, l-appostli “telquh u ħarbu.” Bħalma kien bassar Ġesù, huma ‘nxterrdu kull wieħed lejn daru.’ (Mark 14:50; Ġwanni 16:32) Ġesù kif aġixxa maʼ ħbiebu li kienu ddgħajfu spiritwalment? Ftit wara l-irxoxt tiegħu, Ġesù qal lil xi wħud mis-segwaċi tiegħu: “Tibżgħu xejn: morru wasslu l-aħbar lil ħuti biex jitilqu lejn il-Galilija: lili jarawni hemmhekk.” (Mattew 28:10) Għalkemm l-appostli kienu wrew dgħjufija serja, Ġesù xorta sejħilhom “ħuti.” (Mattew 12:49) Ma kienx qataʼ qalbu minnhom. B’dan il-mod, Ġesù wera ħniena u ħafrilhom, eżatt bħalma Jehovah juri ħniena u maħfra. (2 Slaten 13:23) Kif nistgħu nimitaw lil Ġesù?
13. Kif għandna nqisu lil dawk li ddgħajfu spiritwalment?
13 Aħna għandu jkollna interess sinċier f’dawk li naqqsu fil-pass jew waqfu milli jieħdu sehem fil-ministeru. Xorta nibqgħu niftakru fl-għemejjel taʼ mħabba li dawn sħabna fit-twemmin wettqu fil-passat—xi wħud forsi għal sekli sħaħ. (Lhud 6:10) Tassew nimmissjaw is-sħubija tagħhom. (Luqa 15:4-7; 1 Tessalonikin 2:17) Però, kif nistgħu nesprimu l-interess tagħna fihom?
14. Kif nistgħu nimitaw lil Ġesù meta ngħinu lil xi ħadd dgħajjef?
14 Ġesù qal lill-appostli, li kellhom qalbhom maqtugħa, biex imorru l-Galilija u jarawh hemmhekk. F’ċertu sens, Ġesù stidinhom jattendu laqgħa speċjali. (Mattew 28:10) Bl-istess mod illum, aħna ninkuraġġixxu lil dawk li huma dgħajfin spiritwalment biex jattendu l-laqgħat tal-kongregazzjoni Kristjana, u forsi jkun hemm bżonn li ninkuraġġuhom iktar minn darba. Fil-każ taʼ l-appostli, l-istedina rnexxiet, għaliex “il-ħdax-il dixxiplu telqu lejn il-Galilija u marru fuq il-muntanja fejn kien ordnalhom Ġesù.” (Mattew 28:16) X’ferħ inħossu meta wħud li ddgħajfu b’mod simili jwieġbu għall-istedina li nagħmlulhom minn qalbna biex jerġgħu jibdew jattendu l-laqgħat Kristjani!—Luqa 15:6.
15. Kif nistgħu nsegwu l-eżempju taʼ Ġesù meta nagħtu merħba lil dawk l-uħud dgħajfin li jiġu fil-post fejn niltaqgħu?
15 Kif se naġixxu meta Kristjan dgħajjef jasal is-Sala tas-Saltna? Ġesù x’għamel meta ra l-appostli tiegħu, li l-fidi tagħhom kienet iddgħajfet għal xi żmien, fil-post fejn kellhom jiltaqgħu? “Ġesù resaq ikellimhom.” (Mattew 28:18) Ma qagħadx iħares lejhom mill-bogħod imma mar fuqhom. Immaġina kif ħadu r-ruħ l-appostli meta Ġesù ħa l-inizjattiva! Jalla aħna wkoll nieħdu l-inizjattiva u nagħtu merħba mill-qalb lil dawk l-uħud dgħajfin li jagħmlu l-isforz biex jerġgħu jirritornaw għall-kongregazzjoni Kristjana.
16. (a) X’nistgħu nitgħallmu mill-mod kif Ġesù ttratta lis-segwaċi tiegħu? (b)Kif nistgħu nirriflettu l-ħarsa taʼ Ġesù dwar uħud dgħajfin? (Ara n-nota taʼ taħt.)
16 X’għamel iktar Ġesù? L-ewwel, hu għamel avviż: “Lili ngħatat kull setgħa.” It-tieni, ta inkarigu: “Morru, mela, agħmlu dixxipli.” It-tielet, għamel wegħda: “Jiena magħkom dejjem.” Imma innotajt x’ma għamilx Ġesù? Ma ċanfarx lid-dixxipli għan-nuqqasijiet u d-dubji tagħhom. (Mattew 28:17) Kien effettiv il-mod kif ittratta s-sitwazzjoni? Iva. Wara ftit taż-żmien, l-appostli kienu għal darb’oħra qed “jgħallmu u jxandru” l-aħbar tajba. (Atti 5:42) Billi nsegwu l-eżempju taʼ Ġesù dwar kif għandna nqisu u nittrattaw lil uħud dgħajfin, nistgħu naraw riżultati simili li jferrħu l-qalb fil-kongregazzjoni lokali tagħna. *—Atti 20:35.
“Jiena Magħkom Dejjem”
17, 18. Liema ħsibijiet li jsaħħu nsibu fil-kliem taʼ Ġesù, “Jiena magħkom dejjem”?
17 L-aħħar kliem tal-kmand taʼ Ġesù, “jiena magħkom dejjem,” għandu effett li jsaħħaħ għal dawk kollha li jistinkaw biex iwettqu l-kmand taʼ Ġesù biex nagħmlu dixxipli. (Korsiv tagħna.) Minkejja l-oppożizzjoni li l-għedewwa jistgħu jagħmlu kontra x-xogħol taʼ l-ippridkar tas-Saltna u minkejja kwalunkwe tip taʼ malafama li jistgħu jaqilgħu kontrina, m’għandniex għalfejn nibżgħu. Għala le? Ġesù, il-Mexxej tagħna, li għandu “kull setgħa fis-sema u fl-art,” qiegħed magħna biex jappoġġana!
18 Il-wegħda taʼ Ġesù “jiena magħkom dejjem” hija wkoll sors taʼ faraġ kbir. (Korsiv tagħna.) Waqt li nistinkaw biex inwettqu l-inkarigu li tana Kristu biex nagħmlu dixxipli, aħna nesperjenzaw mhux biss ġranet taʼ ferħ imma wkoll ġranet taʼ niket. (2 Kronaki 6:29) Xi wħud minna ngħaddu minn żminijiet taʼ niket waqt li nitnikktu minħabba l-mewt taʼ xi ħadd maħbub. (Ġenesi 23:2; Ġwanni 11:33-36) Oħrajn qed ikampaw max-xjuħija, meta s-saħħa tkun iddgħajfet. (Koħèlet 12:1-6) Jerġaʼ hemm oħrajn li jiffaċċjaw perijodi meta jkunu maħkumin minn sentimenti taʼ dipressjoni. (1 Tessalonikin 5:14, NW) U numru li dejjem jikber minna qed jissielet maʼ diffikultajiet ekonomiċi kbar. Madankollu, minkejja dawn l-isfidi, aħna nirnexxu fil-ministeru tagħna għaliex Ġesù hu magħna “dejjem,” inkluż fl-iktar ġranet koroh taʼ ħajjitna.—Mattew 11:28-30.
19. (a) Il-kmand taʼ Ġesù biex nagħmlu dixxipli fih liema istruzzjonijiet? (b) X’jgħinna nwettqu l-kmand taʼ Kristu?
19 Bħalma rajna f’dan l-artiklu u dak taʼ qablu, il-kmand taʼ Ġesù biex nagħmlu dixxipli jinvolvi ħafna aspetti. Ġesù qalilna għala u fejn għandna nwettqu l-kmand tiegħu. Qalilna wkoll x’għandna ngħallmu u sa meta għandna nagħmlu dan. M’għandniex xi ngħidu, huwa sfida li nwettqu l-inkarigu li tana. Imma bl-appoġġ tas-setgħa taʼ Ġesù u l-preżenza tiegħu magħna, aħna nistgħu nwettquh! Ma taqbilx maʼ dan?
[Noti taʼ taħt]
^ par. 3 Xogħol taʼ referenza jiġbed l-attenzjoni li l-kmand biex ngħammdu u biex ngħallmu “m’humiex bilfors . . . żewġ azzjonijiet li jiġru wara xulxin.” Minflok, “it-tagħlim huwa proċess kontinwu, li parti minnu jibda qabel il-magħmudija . . . u parti oħra tkompli wara l-magħmudija.”
^ par. 16 Tistaʼ ssib iktar informazzjoni dwar kif għandek tqis u tgħin lil uħud dgħajfin fit-Torri taʼ l-Għassa taʼ l-1 taʼ Frar, 2003, paġni 15-18.
Int Kif Twieġeb?
• Kif ngħallmu lil oħrajn josservaw dak li Ġesù kkmanda?
• Liema lezzjonijiet jistaʼ jitgħallem dixxiplu ġdid minn oħrajn fil-kongregazzjoni?
• X’nistgħu nagħmlu biex ngħinu lil dawk li ddgħajfu spiritwalment?
• Liema saħħa u faraġ niksbu mill-wegħda taʼ Ġesù “jiena magħkom dejjem”?
[Mistoqsijiet taʼ Studju]
[Stampi f’paġna 15]
Irridu nkunu kemm għalliema u kemm uħud li jiggwidaw
[Stampi f’paġna 17]
Dixxiplu ġdid jitgħallem lezzjonijiet imprezzabbli mill-eżempju t’oħrajn