Il-​Biċċa Xogħol Enormi taʼ Ernst Glück

IKTAR minn 300 sena ilu, Ernst Glück beda biċċa xogħol li ftit irġiel fl-​istorja ażżardaw jibdewha. Hu ddeċieda li jittraduċi l-​Bibbja b’lingwa li ma kienx jaf.

Glück twieled għall-​ħabta tas-​sena 1654 fir-​raħal żgħir taʼ Wettin, viċin Halle, il-​Ġermanja. Missieru kien kappillan Luteran, u l-​atmosfera reliġjuża fid-​dar għamlet liż-​żagħżugħ Ernst interessat f’li jitgħallem dwar Alla. Fl-​età taʼ 21 sena, hu spiċċa jistudja t-​teoloġija fil-​Ġermanja u mar jgħix fil-​post li issa huwa magħruf bħala l-​Latvja. Dak iż-​żmien, ħafna min-​nies lokali ma kellhomx edukazzjoni formali, u ftit kien hemm kotba disponibbli bil-​lingwa tagħhom. Glück kiteb: “Meta f’żgħożiti wasalt f’dan il-​pajjiż, l-​ewwel nuqqas li nnotajt kien li l-​knisja Latvjana ma kellhiex Bibbja . . . Dan qanqalni biex niddeċiedi quddiem Alla li nistudja din il-​lingwa u nitgħallimha sew.” Hu kien determinat li jagħti lin-​nies tal-​Latvja Bibbja bil-​lingwa tagħhom.

Tħejjijiet għat-​Traduzzjoni

Il-​post fejn issetilja Glück dak iż-​żmien kien magħruf bħala Livonia u kien maħkum mill-​Isvezja. Ir-​rappreżentant lokali tar-​re taʼ l-​Isvezja kien Johannes Fischer. Hu kien interessat f’li jgħolli l-​livell taʼ l-​edukazzjoni fil-​pajjiż u wkoll f’li jagħmel profitt. Glück kellem lil Fischer dwar li jittraduċi l-​Bibbja bil-​Latvjan. Fischer kellu stamperija f’Riga, il-​belt kapitali. Jekk jistampa l-​Bibbja bil-​Latvjan hu setaʼ jmexxi ’l quddiem il-​ħidma tiegħu fl-​edukazzjoni, u fl-​istess ħin, hu kien jispera li jdaħħal il-​flus. Fischer talab lir-​Re Karlu XI taʼ l-​Isvezja biex jawtorizza t-​traduzzjoni. Ir-​re tah  il-​permess għall-​proġett u offrielu li jħallas l-​ispejjeż. Fil-​31 t’Awissu, 1681, riżoluzzjoni ffirmata mir-​re ppermettiet li jinbeda x-​xogħol tat-​traduzzjoni.

Sadanittant, Glück kien qed iħejji ruħu. Bl-​isfond Ġermaniż tiegħu, hu setaʼ juża t-​traduzzjoni taʼ Luteru bħala l-​bażi għall-​Bibbja bil-​Latvjan. Imma Glück ried jipproduċi l-​aqwa verżjoni possibbli u kkonkluda li dan kien jirrikjedi li ssir traduzzjoni mill-​Ebrajk u l-​Grieg oriġinali. Glück ma kellux għarfien biżżejjed tal-​lingwi tal-​Bibbja, allura hu mar Hamburg, il-​Ġermanja, biex jistudja l-​Ebrajk u l-​Grieg. Waqt li kien hemm, membru tal-​kleru Livonjan bl-​isem taʼ Jānis Reiters x’aktarx li għenu bil-​lingwa Latvjana kif ukoll bil-​Grieg tal-​Bibbja.

Snin taʼ Ħidma, Snin taʼ Stennija

Fl-​1680, meta Glück spiċċa t-​taħriġ tiegħu fil-​lingwa, hu mar lura l-​Latvja u beda jaqdi bħala saċerdot. Fi żmien qasir hu beda x-​xogħol tiegħu taʼ traduzzjoni. Fl-​1683, Glück irċieva inkarigu ġdid bħala saċerdot taʼ parroċċa kbira f’Alūksne, li sar magħruf bħala l-​post fejn hu għamel it-​traduzzjoni tiegħu.

Dak iż-​żmien, il-​lingwa Latvjana ma kellhiex kliem għal ħafna mit-​termini u l-​konċetti Bibliċi. Għalhekk, Glück uża xi kliem Ġermaniż fit-​traduzzjoni tiegħu. Imma hu għamel ħiltu kollha biex jittraduċi l-​Kelma t’Alla bil-​Latvjan, u l-​esperti jaqblu li t-​traduzzjoni tiegħu hija taʼ kwalità għolja. Glück saħansitra fforma kliem ġdid, u llum xi wħud mill-​kliem li vvinta jintuża ħafna fil-​Latvjan. Dan jinkludi t-​termini Latvjani għall-​kliem “eżempju,” “festa,” “ġgant,” “li tispija,” u “li tixhed.”

Johannes Fischer żamm lir-​re taʼ l-​Isvezja informat dwar kif kien miexi ’l quddiem ix-​xogħol tat-​traduzzjoni, u l-​korrispondenza tagħhom turi li sa l-​1683, Glück kien ittraduċa l-​Iskrittura Griega Kristjana. Hu spiċċa l-​Bibbja kollha sa l-​1689, billi rnexxielu jwettaq din il-​biċċa xogħol enormi fi tmien snin biss. * Kien hemm ħafna dewmien fl-​istampar, però, fl-​1694 hu laħaq il-​mira tiegħu—il-​gvern awtorizza t-​tqassim pubbliku tal-​Bibbja bil-​Latvjan.

Xi studjużi taʼ l-​istorja ddubitaw kemm  it-​traduzzjoni tal-​Bibbja li għamel Glück kienet biss sforz il-​ħidma tiegħu. Mingħajr ebda dubju hu rrefera għat-​traduzzjoni taʼ Luteru u inkluda fil-​kitba tiegħu porzjonijiet tal-​Bibbja li kienu diġà jeżistu bil-​lingwa Latvjana. Però, dawn il-​partijiet huma biss biċċa żgħira mit-​traduzzjoni tiegħu. Kien hemm tradutturi oħrajn involuti? Glück kellu ajjutant waqt li kien qed jittraduċi, u oħrajn għenu billi qraw u kkoreġew il-​kitba u billi ċċekkjaw il-​kwalità tagħha. Però, milli jidher, l-​għajnuna tagħhom ma kinitx tinkludi x-​xogħol tat-​traduzzjoni. Allura, x’aktarx li Glück kien l-​uniku traduttur.

It-traduzzjoni taʼ Glück kienet żvilupp importanti fil-​kitba tal-​lingwa Latvjana, però kien hemm riżultat li kien ħafna iktar importanti. Finalment, in-​nies tal-​Latvja setgħu jaqraw il-​Kelma t’Alla bil-​lingwa tagħhom stess u jieħdu t-​tagħlim tagħha li jagħti l-​ħajja. Huma ma nsewx dak li għamel Ernst Glück għan-​nom tagħhom. Għal iktar minn 300 sena, in-​nies t’Alūksne ħadu ħsieb żewġ siġar tal-​ballut magħrufin bħala Glika ozoli, jew il-​ballut taʼ Glück. Glück żeragħhom biex jikkommemora l-​Bibbja bil-​Latvjan. Hemm mużew żgħir f’Alūksne li fih diversi verżjonijiet tal-​Bibbja, fosthom waħda mill-​ewwel kopji li ġew stampati tat-​traduzzjoni taʼ Glück. U fuq l-​arma t’Alūksne tidher il-​Bibbja kif ukoll is-​sena 1689, meta Glück temm ix-​xogħol tiegħu.

L-​Aħħar Xogħol Tiegħu

Ftit wara li wasal il-​Latvja, Glück beda jitgħallem ir-​Russu. Fl-​1699 hu kiteb li kien qed iwettaq xewqa oħra—dik li jittraduċi l-​Bibbja b’din il-​lingwa. F’ittra li kiteb fis-​sena 1702, hu kiteb li kien beda jirrivedi l-​Bibbja bil-​Latvjan. Imma l-​kundizzjonijiet ma kinux se jibqgħu favorevoli għat-​traduzzjoni tal-​Bibbja. Wara ħafna snin taʼ paċi, il-​Latvja saret post taʼ battalja. Fl-​1702 l-​armati Russi għelbu lill-​Isvediżi u ħadu l-​kontroll fuq Alūksne. Glück u l-​familja tiegħu ġew deportati lejn ir-​Russja. * F’dak iż-​żmien taʼ taqlib, Glück tilef il-​manuskritti tal-​Bibbja l-​ġdida tiegħu bil-​Latvjan u t-​traduzzjoni tiegħu bir-​Russu. Hu miet f’Moska fl-​1705.

Il-fatt li l-​verżjonijiet li ħarġu iktar tard bil-​Latvjan u r-​Russu sparixxew kien telfa kbira. Imma sal-​ġurnata taʼ llum, kulmin jaqra l-​Bibbja bil-​Latvjan jibbenefika mit-​traduzzjoni oriġinali taʼ Glück.

Ernst Glück huwa biss wieħed mill-​ħafna li għamlu l-​biċċa xogħol enormi taʼ li jittraduċu l-​Bibbja b’lingwi mitkellma min-​nies komuni. Minħabba f’hekk, individwi minn kważi kull tip taʼ lingwa fuq l-​art jistgħu jaqraw il-​Kelma t’Alla, u b’hekk jieħdu mill-​ilmijiet tal-​verità li fiha u li huma imprezzabbli. Iva, permezz taʼ l-​edizzjonijiet tal-​Bibbja f’iktar minn 2,000 lingwa, Ġeħova jkompli jagħmel lilu nnifsu magħruf man-​nies taʼ kullimkien.

[Noti taʼ taħt]

[Stampa f’paġna 13]

It-​traduzzjoni taʼ Glück

[Stampa f’paġna 14]

Ix-​Xhieda taʼ Ġeħova jgħallmu l-​Bibbja fil-​belt fejn Glück ittraduċieha