Mitluqin mal-​Kurrent f’Baħar taʼ Valuri li Dejjem Jinbidlu

LEĠĠENDA popolari tgħid li kien hemm xi ħadd li kien jimxi fid-​dawl tal-​jum b’musbieħ f’idejh biex ifittex b’determinazzjoni imma għalxejn għal raġel li kellu morali tajbin. Dan kien jismu Dijoġene, filosfu li kien jgħix f’Ateni fir-​rabaʼ seklu Q.E.K.

Ma nistgħux inkunu nafu jekk din il-​leġġenda hijiex minnha jew le. Xorta waħda, li kieku Dijoġene kien ħaj illum, ma nissorprendux ruħna li kieku t-​tfittxija tiegħu biex isib individwi taʼ morali għoljin kienet tkun saħansitra iktar iebsa. Ħafna donnhom ma jaqblux mal-​fatt li n-​nies għandu jkollhom valuri morali li jibqgħu dejjem l-​istess. Għal darba wara l-​oħra, il-​mezzi tax-​xandir jiġbdulna l-​attenzjoni lejn ġrajjiet xokkanti—fil-​ħajja privata, fil-​gvern, fil-​professjonijiet, fl-​isports, fil-​komunità tan-​negozju, u f’oqsma oħrajn. Ħafna mill-​valuri li kienu stmati ferm fil-​ġenerazzjonijiet taʼ qabel m’għadhomx rispettati llum. Il-​livelli stabbiliti qed jerġgħu jiġu eżaminati u spiss qed jiġu miċħudin. Valuri oħrajn huma rispettati fit-​teorija imma mhux fil-​prattika.

“Iż-​żmien meta l-​livelli morali kienu aċċettati minn kulħadd issa għadda,” jgħid Alan Wolfe, soċjologu tar-​reliġjon. Ġie kwotat li qal ukoll: “Qatt fl-​istorja ma kien jinħass daqs illum li b’mod ġenerali n-​nies ma jistgħux jistrieħu fuq tradizzjonijiet u istituzzjonijiet li jiggwidawhom, moralment.” Rigward dawn l-​aħħar mitt sena, il-​Los Angeles Times innotat li dak li osserva l-​filosfu Jonathan Glover, li r-​reliġjon u l-​liġijiet morali universali qed jonqsu, kellu sehem kbir f’li jġib il-​kollass globali tal-​vjolenza.

Madankollu, konfużjoni bħal din dwar valuri li normalment huma aċċettati, ma waqqfitx lin-​nies milli jfittxu l-​valuri morali. Ftit tas-​snin ilu, Federico Mayor, li kien id-​direttur ġenerali taʼ l-​UNESCO, qal li “iktar minn qatt qabel, il-​livelli morali jinsabu fuq quddiemnett taʼ l-​inkwiet tad-​dinja.” Imma l-​fatt li d-​dinja naqset milli tadotta valuri pożittivi ma  jfissirx li m’hemm ebda valuri tajbin li jistgħu u għandhom jiġu adottati.

Imma jistgħu n-​nies kollha jaqblu bejniethom dwar liema livelli għandhom jadottaw? Żgur li le. U jekk m’hemm ebda livelli li jaqblu bejniethom dwar x’inhu tajjeb u x’inhu ħażin, kif jistaʼ individwu jeżamina kwalunkwe valur? Dawn il-​morali relattivi huma popolari llum. Madankollu, int tistaʼ tara li din l-​attitudni fir-​realtà ma tejbitx il-​morali b’mod ġenerali.

Paul Johnson, storjografu Ingliż, jgħid li din il-​filosofija tal-​morali relattivi għenet biex “iddgħajjef . . . is-​sens żviluppat sew taʼ responsabbiltà persunali u taʼ l-​obbligu lejn livell morali li hu stabbilit u verament tajjeb” li donnu kien jeżisti qabel il-​bidu tas-​seklu 20.

Imma allura huwa possibbli li ssib “livell morali li hu . . . verament tajjeb” jew li tgħix b’“liġijiet morali universali”? Hemm xi awtorità li tistaʼ tipprovdi valuri li ma jinbidlux u dejjiema li jistgħu jżidu l-​istabbilità f’ħajjitna u jagħtuna tama għall-​futur? L-​artiklu li jmiss se jwieġeb dawn il-​mistoqsijiet.