Kif rakkontata minn Ruth Danner

B’sens t’umoriżmu, ommi kienet tgħid li l-​1933 kienet sena taʼ katastrofi wara l-​oħra: Hitler ħa l-​poter, il-​papa ddikjaraha Sena Mqaddsa, u twilidt jien.

IL-​ĠENITURI tiegħi kienu joqogħdu fil-​belt taʼ Yutz, f’Lorraine, reġjun storiku fi Franza qrib il-​fruntiera mal-​Ġermanja. Fl-​1921, ommi, li kienet Kattolika devota, iżżewġet lil missieri, li kien Protestant. Oħti l-​kbira, Helen, twieldet fl-​1922, u l-​ġenituri tiegħi għammduha fil-​Knisja Kattolika meta kienet għadha tarbija.

Ġurnata waħda fl-​1925, missieri rċieva kopja bil-​Ġermaniż tal-​ktieb The Harp of God. Malli qara dan il-​ktieb ikkonvinċa ruħu li kien sab il-​verità. Hu kiteb lill-​pubblikaturi, li laqqgħuh mal-​Bibelforscher, kif kienu magħrufin ix-​Xhieda taʼ Ġeħova dak iż-​żmien fil-​Ġermanja. Missieri mill-​ewwel beda jippriedka dwar dak li kien skopra. Ommi xejn ma ħadet gost b’dan. “Agħmel li trid,” kienet tgħidlu bl-​aċċent Ġermaniż ħelu tagħha, “basta ma tmurx maʼ dawk il-​Bibelforscher!” Iżda, missieri kien iddeċieda, u fl-​1927 tgħammed bħala wieħed minnhom.

Minħabba f’hekk, nannti, omm ommi, bdiet tipprova tikkonvinċi lil ommi biex tiddivorzja lil missieri. Darba minnhom fil-​quddiesa, il-​qassis wissa lin-​nies tal-​parroċċa tiegħu biex “iżommu ’l bogħod mill-​profeta falz Danner.” Malli nannti marret lura d-​dar mill-​quddies, tefgħet qasrija mis-​sular taʼ fuq tad-​dar tagħna għal fuq missieri. Din kienet tqila u għaddiet żbrixx minn maʼ rasu u ġiet fuq spalltu. Dan l-​inċident ġiegħel lil ommi taħseb, ‘Reliġjon li ġġiegħel lin-​nies tagħha jsiru qattelin ma tistax tkun tajba.’ Hi bdiet taqra l-​pubblikazzjonijiet tax-​Xhieda taʼ Ġeħova. F’qasir żmien ikkonvinċiet ruħha li kienet sabet il-​verità u tgħammdet fl-​1929.

Il-ġenituri tiegħi għamlu l-​almu kollu tagħhom biex Ġeħova jsir reali għalija u għal oħti. Kienu jaqrawlna stejjer mill-​Bibbja u mbagħad jistaqsuna għala l-​karattri Bibliċi aġixxew kif aġixxew. Matul dak iż-​żmien, missieri ma riedx jaħdem ix-​xiftijiet taʼ bil-​lejl jew taʼ fil-​għaxija, avolja d-​deċiżjoni tiegħu kienet tfisser ħafna inqas flus għall-​familja. Hu ried li jkollu ħin għal-​laqgħat Kristjani, għall-​ministeru, u għas-​sessjonijiet taʼ studju maʼ wliedu.

Jinġemaʼ Sħab Iswed

Il-​ġenituri tiegħi kienu spiss juru ospitalità lill-​indokraturi li jivvjaġġaw u lill-​Beteliti mill-​Isvizzera u minn Franza, li kienu jirrakkontawlna dwar id-​diffikultajiet li kienu qed  jiffaċċjaw ħutna fil-​Ġermanja, ftit kilometri biss ’il bogħod mid-​dar tagħna. Il-​gvern Nazista kien qed jiddeporta lix-​Xhieda taʼ Ġeħova lejn il-​kampijiet tal-​konċentrament u jifred lit-​tfal mill-​ġenituri tagħhom li kienu Xhieda.

Jien u Helen ġejna preparati biex niffaċċjaw il-​provi kbar li kien hemm quddiemna. Il-​ġenituri tagħna għenuna nitgħallmu bl-​amment xi versi mill-​Bibbja li kienu se jkunu taʼ gwida għalina. Kienu jgħidulna: “Jekk ma tkunux tafu x’se taqbdu tagħmlu, aħsbu fi Proverbji 3:5, 6. Jekk tibżgħu mill-​provi li jkollkom l-​iskola, użaw l-​1 Korintin 10:13. Jekk jifirdukom minn magħna, għidu f’qalbkom Proverbji 18:10.” Jien tgħallimt Salm 23 u 91 bl-​amment u sirt fiduċjuża li Ġeħova dejjem kien se jipproteġini.

Fl-1940, il-​Ġermanja Nazista ħadet taħt idejha lil Alsace-Lorraine, u r-​reġim il-​ġdid irrikjeda li l-​adulti kollha kellhom jingħaqdu mal-​partit Nazista. Missieri rrifjuta, u l-​Gestapo heddew li jarrestawh. Meta ommi ma riditx tagħmel l-​uniformijiet militari, il-​Gestapo bdew jheddu lilha wkoll.

L-iskola saret verament diffiċli għalija. Kull ġurnata, fil-​klassi tagħna kienu jibdew b’talba għal Hitler, it-​tislima “Heil Hitler,” u l-​innu nazzjonali b’idhom il-​leminija mgħollija ’l fuq. Minflok ma qaluli biex ma nsellimx lil Hitler, il-​ġenituri tiegħi għenuni nħarreġ il-​kuxjenza tiegħi. Għalhekk, jien minn jeddi ddeċidejt li ma nsellimx lil Hitler. L-​għalliema kienu jagħtuni bil-​ħarta u jhedduni li jkeċċuni mill-​iskola. Darba, meta kelli sebaʼ snin, kelli nidher quddiem it-​12-il għalliem kollha taʼ l-​iskola. Ipprovaw jisforzawni biex insellem lil Hitler. Minkejja dan, jien bqajt soda bl-​għajnuna taʼ Ġeħova.

Waħda mill-​għalliema bdiet tipprova tilgħab bl-​emozzjonijiet tiegħi. Hi qaltli li kont studenta tajba, li kont ħafna għal qalbha, u li kien se jiddispjaċiha jekk niġi mkeċċija mill-​iskola. Qaltli: “Idek m’għandekx għalfejn tgħolliha ħafna. Għolliha ftit biss. U m’hemmx għalfejn tgħid, ‘Heil Hitler!’ Ċaqlaq ftit xofftejk u agħmel taʼ bir-​ruħek li qed tgħidha.”

Meta għedt lil ommi x’kienet qed tipprova tagħmel l-​għalliema tiegħi, ommi fakkritni fir-​rakkont tal-​Bibbja dwar it-​tliet żgħażagħ Ebrej quddiem l-​istatwa li kien waqqaf is-​sultan taʼ Babilonja. “X’suppost li kellhom jagħmlu?” staqsietni. “Imilu quddiemha,” wiġibtha. “Li kieku fil-​ħin li suppost mielu quddiem ix-​xbieha niżlu jaqflu l-​lazz taż-​żarbun, taħseb li dan kien ikun xieraq? Iddeċiedi int; agħmel dak li taħseb li hu sewwa.” Bħal Sidrak, Mesak, u Għabednego, jien iddeċidejt li l-​alleanza tiegħi nagħtiha biss lil Ġeħova.—Dan. 3:1, 13-18.

L-għalliema keċċewni mill-​iskola kemm-il darba u heddewni li jifirduni mill-​ġenituri tiegħi. Ħassejtni ansjuża ħafna, imma l-​ġenituri tiegħi baqgħu jinkuraġġuni. Meta kont nitlaq mid-​dar għall-​iskola, ommi kienet tgħid talba miegħi, u titlob lil Ġeħova biex jipproteġini. Kont naf li hu se jsaħħaħni biex nibqaʼ soda għall-​verità. (2 Kor. 4:7) Missieri qalli li jekk il-​pressjoni li kienu jagħmluli kienet issir kbira wisq, ma kellix nibżaʼ mmur id-​dar. “Aħna nħobbuk. Int dejjem se tibqaʼ bintna,” qalli. “Il-​kwistjoni hija bejnek u bejn Ġeħova.” Dan il-​kliem saħħaħli x-​xewqa tiegħi li nżomm l-​integrità.—Ġob 27:5.

Il-Gestapo spiss kienu jiġu d-​dar tagħna jfittxulna biex jaraw isibux pubblikazzjonijiet tax-​Xhieda u biex jinterrogaw lill-​ġenituri tiegħi. Huma kienu jieħdu lil ommi għal sigħat sħaħ u lil missieri u lil oħti kienu jmorru għalihom fuq il-​post tax-​xogħol tagħhom. Ma kontx inkun naf jekk ommi kinitx se tkun id-​dar meta kont immur lura mill-​iskola. Xi kultant, waħda mill-​ġirien kienet tgħidli: “Ħaduha lil ommok.” Imbagħad kont ninħeba fid-​dar, u nistaqsi lili nnifsi: ‘Min jaf humiex jittorturawha? Se nerġaʼ naraha xi darba?’

Deportati

Fit-​28 taʼ Jannar, 1943, il-​Gestapo qajmuna fit-​tlieta u nofs taʼ fil-​għodu. Huma qalulna li  jekk il-​ġenituri tiegħi u oħti u jien ningħaqdu mal-​partit Nazista, ma konniex se niġu deportati. Ngħatajna tliet sigħat biex inkunu lesti. Ommi kienet diġà ħejjiet għal din is-​sitwazzjoni u kienet ippakkjat il-​barżakki tagħna b’tibdila ħwejjeġ u Bibbja, u b’hekk użajna l-​ħin biex nitolbu u ninkuraġġixxu lil xulxin. Missieri fakkarna li ‘xejn ma setaʼ jifridna mill-​imħabba t’Alla.’—Rum. 8:35-39.

Il-Gestapo fil-​fatt ġew lura. Qatt ma ninsa lil Anglade, oħt avanzata, li bdiet ixxejrilna bid-​dmugħ f’għajnejha waqt li konna sejrin. Il-​Gestapo ħaduna sa l-​istazzjon tal-​ferrovija f’Metz. Wara tlett ijiem fuq il-​ferrovija, wasalna Kochlowice, kamp kontrollat mill-​kamp t’Auschwitz fil-​Polonja. Xahrejn wara, ġejna trasferiti għal Gliwice, kunvent li kien ġie trasformat f’kamp tax-​xogħol. In-​Nazi qalulna li jekk kull wieħed minna jiffirma dokument li jgħid li aħna ċħadna l-​fidi tagħna, huma kienu se jeħilsuna u jagħtuna lura kulma kienu ħadulna. Missieri u ommi rrifjutaw, u s-​suldati qalulna, “Qatt m’intom sejrin lura d-​dar.”

F’Ġunju ġejna trasferiti lejn Swietochlowice, fejn bdejt inbati b’uġigħ taʼ ras li għadni nbati bih sa llum. Qabduni infezzjonijiet f’subgħajja, u t-​tabib neħħieli diversi dwiefer mingħajr loppju. Fuq nota iktar pożittiva, ix-​xogħol li kelli kien li naqdi lill-​għassiesa u minħabba f’hekk spiss kont immur għand tal-​forn. Hemmhekk kien hemm mara li kienet tagħtini xi ħaġa x’niekol.

Sa dak iż-​żmien konna għadna flimkien bħala familja, maqtugħin mill-​priġunieri l-​oħrajn. F’Ottubru taʼ l-​1943 intbgħatna f’kamp f’Ząbkowice. Konna norqdu f’sodod taʼ fuq xulxin f’kamra tal-​bejt flimkien maʼ xi 60 oħrajn—irġiel, nisa, u tfal. L-​SS għamlu ċert li l-​ikel li ngħatajna kien diżgustanti u kważi lanqas jittiekel.

Minkejja t-​tbatija, aħna qatt ma qtajna qalbna. Konna qrajna fit-​Torri taʼ l-​Għassa dwar ix-​xogħol kbir taʼ ppridkar li kellu jsir wara l-​gwerra. Għalhekk, konna nafu għala konna qed insofru u li t-​tbatija tagħna dalwaqt kienet se tispiċċa.

Mir-rapporti dwar l-​armati taʼ l-​Alleati li kienu qed javanzaw indunajna li n-​Nazi kienu qed jitilfu l-​gwerra. Kmieni fl-​1945, l-​SS iddeċidew li jabbandunaw il-​kamp fejn konna aħna. Fid-​19 taʼ Frar ġejna sforzati nimmarċjaw kważi 240 kilometru. Wara erbaʼ ġimgħat, wasalna  Steinfels, il-​Ġermanja, fejn l-​għassiesa ġabru lill-​priġunieri f’minjiera. Ħafna ħasbu li konna se niġu maqtulin. Imma dakinhar waslu l-​Alleati, l-​SS ħarbu, u l-​prova kbira tagħna kienet spiċċat.

Nilħaq il-​Miri Tiegħi

Fil-​5 taʼ Mejju, 1945, wara kważi sentejn u nofs, wasalna d-​dar tagħna f’Yutz, maħmuġin u mimlijin qamel. Konna ilna ma nbiddlu ħwejjiġna minn Frar, u għalhekk iddeċidejna li naħarqu dawk il-​ħwejjeġ qodma. Niftakar lil ommi tgħidilna: “Jalla din tkun l-​isbaħ ġurnata taʼ ħajjitkom. M’għandna xejn. Lanqas il-​ħwejjeġ li lebsin m’huma tagħna. Imma l-​erbgħa li aħna ġejna lura u bqajna leali. M’għamilna ebda kompromess.”

Domt tliet xhur l-​Isvizzera sakemm fiqt, imbagħad mort lura l-​iskola, u ma kellix iktar biżaʼ li nitkeċċa. Issa stajna niltaqgħu maʼ ħutna spiritwali u nippridkaw fil-​beraħ. Fit-​28 t’Awissu, 1947, fl-​età taʼ 13-il sena, jien issimbolizzajt pubblikament il-​wegħda li kont għamilt lil Ġeħova snin qabel. Missieri għammidni fix-​Xmara Moselle. Ridt nibda naqdi bħala pijuniera mill-​ewwel, imma missieri insista li nitgħallem sengħa. B’hekk, jien sirt ħajjata. Fl-​1951, fl-​età taʼ 17-il sena, inħtart pijuniera biex naqdi fil-​qrib f’Thionville.

Dik is-​sena attendejt assemblea f’Pariġi u applikajt biex naqdi fis-​servizz bħala missjunarja. Kont għadni taħt l-​età, imma Ħuna Nathan Knorr qalli li kien se jżomm l-​applikazzjoni tiegħi “għal iktar tard.” F’Ġunju taʼ l-​1952 irċivejt stedina biex nattendi l-​21 klassi taʼ l-​Iskola taʼ Gilegħad (Watchtower Bible School of Gilead) f’South Lansing, New York, fl-​Amerika.

F’Gilegħad u Wara

X’esperjenza kienet! Spiss kont insibha iebsa li nitkellem fil-​pubbliku bil-​lingwa tiegħi stess. Issa kelli nitkellem bl-​Ingliż. Iżda, l-​għalliema bi mħabba inkuraġġewni. Ħu minnhom qalagħhieli Kingdom Smile (Tbissima tas-​Saltna) minħabba t-​tbissima li kien ikolli fuq wiċċi meta kont nistħi.

Fid-19 taʼ Lulju, 1953, saret il-​gradwazzjoni f’Yankee Stadium fi New York, u jien intbgħatt Pariġi biex naqdi hemmhekk flimkien maʼ Ida Candusso (iktar tard Seignobos). Kont nibżaʼ nippriedka lin-​nies sinjuri f’Pariġi, imma rnexxieli nibda studju tal-​Bibbja maʼ diversi wħud umli. Ida żżewġet u telqet lejn l-​Afrika fl-​1956, imma jien bqajt Pariġi.

Fl-1960 iżżewwiġt lil ħu mill-​Betel, u qdejna bħala pijunieri speċjali f’Chaumont u Vichy. Ħames snin wara mradt bit-​tuberkulosi u kelli nieqaf mix-​xogħol taʼ pijuniera. Ħassejtni mdejqa ferm minħabba li mindu kont għadni tifla l-​mira tiegħi kienet li nidħol fis-​servizz full-time u nibqaʼ fih. Ftit taż-​żmien wara, żewġi telaqni minħabba mara oħra. L-​appoġġ li tawni ħuti spiritwali għenni matul dawk is-​snin koroh, u Ġeħova kompla jġorr it-​tagħbija tiegħi.—Salm 68:19.

Bħalissa qed noqgħod Louviers, fin-​Normandija, qrib l-​uffiċċju tal-​fergħa taʼ Franza. Minkejja problemi taʼ saħħa, inħossni ferħana li rajt kemm Ġeħova żamm idu fuqi tul ħajti. It-​trobbija li ngħatajt tgħinni saħansitra llum biex inżomm spirtu xieraq. Il-​ġenituri tiegħi għallmuni li Ġeħova huwa Persuna reali li nistaʼ nħobbu, inkellmu, u li jwieġeb it-​talb tiegħi. Tabilħaqq, “x’se nagħti lil Ġeħova għall-​benefiċċji kollha li tani?”—Salm 116:12.

[Kumment f’paġna 6]

“Inħossni ferħana li nara kemm Ġeħova żamm idu fuqi tul ħajti”

[Stampa f’paġna 5]

Bil-​maskra tal-​gass meta kelli sitt snin

[Stampa f’paġna 5]

Mal-​missjunarji u l-​pijunieri f’Lussemburgu meta kelli 16-il sena u mort fuq kampanja speċjali taʼ ppridkar

[Stampa f’paġna 5]

Maʼ missieri u ommi fil-​konvenzjoni taʼ l-​1953