1-2. Avyani vino twasambilizile mu cipande cino cafumileko, swinya avyani vino twandi tusambilile?

MU CIPANDE cino cafumileko, twasambilizile pamasambililo yano yawa pe Levitikasi icipandwa 19. Ku cakulolelako mu vesi 3, twasambilizile ukuti e Yehova wanenile awina Israeli ukucindika awakwasi wawo. Twasambilizile na vino naswe mwe ya amanda tungawomvya ko-o ukusunda, ukupitila mukuwasakamala mwe vino wakulonda, ukuwawomelezya nga nukuwasansamusya. Swinya twasambilizile nukuti tuzipizile ukuwavwa ukutwalilila ukuwa na wuciwuza uwuwome ne Yehova. Mwe vesi iyili yonganye e Yehova wizusizyeko awantu wakwe uwucindami wuno wawa mukusunga Isabata. Twasambilizile ukuti asamulandu tusisunga Isabata, na sweswenye tungawomvya lyo-o isundo ukupitila mukupawulako impindi iyakuwombako imilimo ya kwe Leza. Nga tukucita wo-o tulilanjizya ukuti tukulondesya ukuwa awatele, ndivino amawaliko ponga ngati we Levitikasi 19:2 ne 1 Peter 1:15 yakalanda.

² Mwe co-o icipande, twandi tutwalilile ukusambilila mu cipandwa 19 ica kwe Levitikasi. Uzye co-o icipandwa cingatwavwa wuli ukuwika amano kwe wano wasiwomba ukufika pano papelezile amaka yawo, ukuwa awacisinka kwe wano tukawomba nawo ivyawukazi nga nukulanjizya ulukundo kwe wanji? Tukalonda ukuwa awatele ndivino e Leza wawa. Acino lekani tulole vino tungasambililako.

3-4. Ukulingana ne Levitikasi 19:14, uzye awina Israeli wazipizile ukuwalola wuli intonko na kutwi?

³ Wazyani Levitikasi 19:14. E Yehova wenecelanga awawomvi wakwe ukulanjizya icikuku kwe wano watawombesyanga pa mulandu  nukukanawa nu wumi uwuzima. Ku cakulolelako awina Israeli watazipizile ukutipa e kutwi. Mwe ko-o ukutipa mwasanzizyemo ukumutinya nanti ukulanda iviwipe peweyo umuntu. Ukucita wo-o ku muntu e kutwi acintu iciwipe nkaninye! Amuno e kutwi atanga ayivwe icili consinye cino wakulanda pe weliwe swinya atanga akwate na maka yakuyipokolola.

⁴ Mu vesi 14 namo tukasambilila ukuti awawomvi wakwe Leza watazipizile “ukuchinganika chimwi munzila yino intonko ikupita.” Ibuku limwi lyalanda ukuti kali ku middle East awantu wacuzyanga nkaninye wano watalinji nu wumi uwuzima swinya watawalolanga ndi vino walolanga awantu wanji. Awantu wamwi awankalwe wafwile wasendanga cimwi nu kucinganika kunkolelo kuno ku kuya intonko pakutivye yiyicise swinya watalike ukuyiseka. Ala vyo-o vino wacitanga vyalinji aviwipe! Fwandi Yehova wawomvizye isundo lino lyawa mu vesi 14, pakwavwa awawomvi wakwe ukumanya ukuti wazipizile ukulanjizya icikuku ku wantu awamusango wo-o.

5. Uzye tungalanjizya wuli icikuku kwe wano watawa nu wumi uwuzima?

⁵ E Yesu walanjizyanga icikuku kuwantu wano watalinji nu wumi uwuzima. Lolani amazwi yano watumile kwe Yohani e kabatizya ayakuti: “intonko zikulola, awalemale wakupita, awamambombombo wakutelefwa, wakutwi wakwivwa, awafwe wakuzyulupulwa.” Pansizi yakulola ivizungusyo vino e Yesu wacisile, ‘awantu wosinye awalumbanya Leza.’ (Luk. 7:20-22; 18:43) Awina Klistu wakalondesya nkaninye ukukolanya e Yesu ukupitila mukulanjizya icikuku kwe wano watawa nu wumi uwuzima. Twawa ni cikuku ku wantu wa musango wo-o, tukawawikako amano swinya tukawatekanizizya. Kweni e Yehova atatupa amaka ayakucita ivizungusyo ngati we Yesu. Lelo twawa nu longo ulwa kuwizizyako intoko na wano wasilola lwa kumuzimu ilyasi lizima pe paradise ya ku nkolelo, muno awantu wonsinye waliwa awapwililike nukuwa na wuciwuza wuzima ne Yehova. (Luk. 4:18) Lyo-o ilyasi lizima lyatalika kali ukulenga awantu ukulumbanya Yehova.

6. Uzye e icipandwa 19 ica kwe Levitikasi cikatwavwa wuli ukwivwicisya icete Amasundo 10?

⁶ Ama vesi yamwi yano yawa mwe Levitikasi icipandwa 19 yakalondolola na pavisinka vimwi vino vyawa mu Masundo 10 yano Yehova  wapile awina Israeli. Ku cakulolelako isundo lyaciti 8 likati: “Utize uwe we mung’o.” (Ukuf. 20:15) Wamwi wangakwelenganya ukuti cikuluvye wasitela wasendepo icili cosinye icamweneco, lyo wakakonka lyo-o isundo. Lelo ncepamwi wangalanga wakakwiwa mu nzila yinji.

7. Uzye wino akucita ivyawukazi angalanjizya wuli ukuti asikonka isundo yaciti 8 lino likalanda pawung’o?

⁷ Ku cakulolelako wino akacita uwukazi angakwelenganya ukuti asitela asendepo icili consinye cino asa cakwe. Nomba uzye akawa ni cisinka lyonsinye pano akucita uwukazi na wanji? Pe Levitikasi 19:35, 36, e Yehova walanzile ukuti: “Mutize muwaluwinkania pakupanzya muvipimo vyamuwutali, niming’wamile nga nimivulile yavintu. Chazipila muwawa nawanamwezyo wakusimichila, nawanamwezyo waming’wamile wakusimichila, wanamwezyo wakusimichila awavikale nivyaminzi.” Wino akucita uwukazi nga cakuti wawomvya ivipimo vino vitayine pa kukala nanti pakukazya pakutivye acenjezye umuwuye, lyo akwiwa. Ama vesi nayanji aya mwe Levitikasi icipandwa 19 yakalondolola icete nkaninye co-o icisinka.

8. Uzye amazwi yano yawa mwiwaliko lya kwe Levitikasi 19:11-13 yavwizye wuli awaYuda ukuwomvya vino vyawa mwisundo lyaciti 8, nga sweswe vingatwavwa wuli?

⁸ Wazyani Levitikasi 19:11-13. Amazwi yakutalicila yano yawa pe Levitikasi 19:11 yakalanda ukuti: “Mutize muwakwiwa.” E vesi 13 yikalemenkanya uwung’o ku kukanawa nicisinka muvya wukazi. Yikati: “Mutize muwachichilizya umuwuyo nanti akumupoka ichakwe.” Fwandi nga cakuti wumwi asi ni cisinka pano akucita ivya wukazi lyo amung’o. Isundo lyaciti 8 lyalanzile ukuti ukwiwa akuwipe. Lelo vino vyawa mwe Levitikasi vyavwanga awaYuda ukwivwicisya vino wangawomvya lyo-o isundo. Nga wakucita wo-o apano walinji nukuwalanjizya ukuti wawa nicisinka mwe vyonsinye. Nasweswenye ivintu vikatuzipila nga cakuti tukwelenganya pe vino Yehova akalola ukukanawa ni cisinka nu wung’o. Fwandi cingazipa ukuyikolowozya ukuti: ‘Ukulingana ne Levitikasi 19:11-13, uzye kuli mumwi muno nsiwomba icete muwumi wane? Uzye kuli mumwi muno nzipizile ukupiluka mu wumi wane, maka maka pano nkuwomba ivyawukazi?’

9. Uzye Isundo lino likazanwa pe Levitikasi 19:13 lyacinjililanga wuli awawomvi?

⁹ Kwawa inzila na yinjinye yino yikalanda pakuwa ni cisinka, yino awina Klistu wano wakucita ivyawukazi wazipizile ukukonka. E Levitikasi 19:13 yalecelezya na mazwi yakuti: “Mutize muwatantika amalipilo yakwe wino walembela uti ndikupa mutondo.” Mu Israeli awantu awavule wano wawalembelanga ukuwomba mu vyalo, wawalipilanga uwunda wowonye nga wamalavye ukuwomba. Amuno ngacakuti umuwomvi watamulipizile uwunda wowonye, atange awe nindalama zyakusakamalila ulupwa lwakwe mwewowo uwanda. E Yehova walanzile ukuti: “Muno wasowelwa indalama akulanga akuno umwezo wukunjilizile ukuti apochelele.”—Amasu. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Avyani vino tungasambililako kwe Levitikasi 19:13?

¹⁰ Pe yo-o impindi awawomvi awavule wasiwalipila cila wanda lelo wakawalipila lyonga nanti imiku yiwili pa mwezi. Lelo nanti ciwe wo-o isundo linu likazanwa pe Levitikasi 19:13 licili likawomba. Wasongo wancito awavule wakapa awawomvi wawo indalama zitici zino zisilingana ni ncito yino wawomvile. Wakacita wo-o pamulandu wakuti wakamanya ukuti wandi watwalilile ukuwomba amuno ncepamwi watakweti ukwakuya ni vyakucita. Wo-o vino wasongo wa ncito wakacita ‘wakatantika amalipilo ye wino walembezile’ ukuwomba. Umwina Klistu wino akacita ivya wukazi azipizile ukuwakwizuka sana co-o icisinka. Nomba lekani tulole na vinji vino tungasambililako kwe Levitikasi icipandwa 19.

11-12. Avyani vino e Yesu walandangapo pano walanzile amazwi ayali yonga na yano yawa pe Levitikasi 19:17, 18?

¹¹ Kwawa na vinjinye vino Leza akalonda tuwacita kwe wanji vino vyacila na pakukana wacitila  iviwipe. Co-o icisinka tukacizana pe Levitikasi 19:17, 18. (Wazyani.) E Yehova walanzile ukwasowa nu kupita mu mbali ukuti: “Uwakunda umuwuyo ndivino wayinkunda.” Wo-o avino umwina Klistu wensinye azipizile ukucita nga cakuti akulonda ukusecelesya Leza.

¹² Lolani vino Yesu walanzile pa wucindami wisundo lino lyawa pe Levitikasi 19:18. Umu Falisi wumwi wakolowozizye e Yesu ukuti: “Nga alisundo-chi lino lyakula lyalusya mumasundo?” E Yesu wasusile ukuti “Lyonye-lyoo alili sundo kulu ukulusye yonsi “ ilyakuti, uwakunda Yehova Leza wako numwezo wako wonsi, nuwumi wako wonsi, namano yako yonsi. Swinya e Yesu walanzile na mazwi ayali yonga nayano yawa pe Levitikasi 19:18, pano watili: “Nalyo ilyacitiwili vyakolana: lyati, ‘Uwakunda umuwuyo ndivino wayikunda.’” (Mat. 22:35-40) Kwawa inzila izilekane lekane zino tungalanjizizyamo ulukundo kwe wanji. Lelo tungasambililako navinjinye kwe vino vyawa mwe Levitikasi icipandwa 19.

13. Uzye icakulolelako cakwe Josefu cingatwavwa wuli ukwivwicisya vino vyawa pe Levitikasi 19:18?

¹³ Inzila yonga yino tukalanjizizyamo ukuti twakunda wanji akupitila mukukonka isundo lino lyawa pe Levitikasi 19:18 pano pakati: “Utalonda ivyakulandula nanti akukalalila wanji.” Swe wavule twamanyako wamwi wano wafulilwa walupwa lwawo, wano wakawomba nawo, nanti wano wakasambilila nawo pamyaka imivule! Izukani ukuti e Josefu wamufulizilwe kwa ndume zyakwe awali 10, naco-o calenzile wacite icintu iciwipe nkaninye. (Inta. 37:2-8, 25-28) Lelo vino Josefu wacisile vyapusineko nkaninye na vino wandume zyakwe wacisile! Pano wizile awa na maka yonsinye ayakulandula pe vino wandume zyakwe wamufyenzile, atalanduzile lelo wawivwizile uluse. E Josefu atapitanga ni cikonko kunsingo. Wacisile vino e Levitikasi 19:18 yikalanda.—Inta. 50:19-21.

14. Avyani vino vikalanjizya ukuti ivisinka vyamasundo vino vikazanwa pe Levitikasi 19:18 vicili vikawomba na peyonye impindi?

¹⁴ Icakulolelako ca kwe Josefu icakutetela nukukana pita nicikonko kunsingo nanti ukuvwambisya ukulandula, cingavwa awina Klistu wano wakulonda ukusecelesya Yehova. Wonye avino ne Yesu walanzile mwipepo lya cilanjililo, pano watili tuzipizile ukutetela wanji wano wakatuluvyanya. (Mat. 6:9, 12) Avino nu mutumwa Paulo wawomelezizye awina Klistu wawuye ukuti: “Mutize muwalandula, wanawitu.”  (Roma. 12:19) Wawawomelezizye nu kuti: “Yavwananji, swinya tetelananji, ndi wumwi ali nakakukwinuluka wumwi.” (Kolo. 3:13) Amasundo ya kwe Yehova yasipiluka. Ivisinka vyamasundo vino vyawa pe Levitikasi 19:18 vicili vikawomba nape yonye impindi.

15. Acilanjililo ci cino cingatwavwa ukukwivwicisya umulandu wuno cacindamila ukutetela wanji nu kwiwililako?

¹⁵ Lekane tulande pa cakulolelako. Amazwi amawipe tungayakolanya kucilonda. Ivilonda vimwi vikawa avikulu ne vimwi vikawa avitici. Ku cakulolelako, pano tukuputula umusalu, manda yamwi tungayilemba kwikasa. Kweni pano twayilembavye, cikaluma nkaninye lelo cisitwalililavye ukuluma cikakwiza acipola. Ncepamwi nga papitavye uwanda wonga nanti yawili tukaleka nukwizuka icete cete pano twayilemvile. Wonye avino cikawa na kwe vino wangatuluvyanya, vimwi visiwa avikulu na nkani. Ku cakulolelako, e ciwuza witu angalanda vimwi vino vingalenga twivwe uwuwi, lelo tukayikundila ukumutetela ukwasowa nu kusumba impindi. Lelo nga cakuti twawa nicilonda icikulu, e dokota angatusumilila nukutunyepela pe coco icilonda. Nomba nga cakuti tukulemalemapo citanga cipole lelo cingaya cikukulilakovye. Wonye wo-o avino cingawa na kwe wino wamufyenzile icintu icikulu. Angatwalililavye ukwelenganya pe vino wayivwile pano wamufyenzile na vino vyafumamo mwe vino weyo umuntu wacisile pakumufyenga. Lelo wano wakatwalilila ukusunga icikonko kumwezo wakayiletelela aweneconye. Awuli umulandu wuno cacindamila nkaninye ukukonka ukusunda kuno kwawa pe Levitikasi 19:18!

16. Ukulingana ni waliko lya kwe Levitikasi 19:33, 34, uzye e Yehova walondanga awina Israeli walola wuli awalendo, swinya avyani vino tukusambililako?

¹⁶ Pano e Yehova wapile awina Israeli isundo lyakuti wazipizile ukukunda wanji, atasulanga mukuti wazipizile ukukunda awina Israeli watupunye. Lelo wawanenile ukuti wazipizile ukukunda nawalendonye wano watalinji awina Israeli. Co-o acili icisinka cino cikazanwa pe Levitikasi 19:33, 34. (Wazyani.) E Yehova walondanga awina Israeli wasunga umulendo uwili wensinye “ngati amukaya,” nu ‘kumukunda’ ndivino wayikunzile. Ku cakulolelako, awina Israeli wazipizile ukuzumilizya awalanda na walendo wonsinye ukusokota vino vyasyalanga mu vyalo. (Lev. 19:9, 10) Lyo-o isundo lino likalanda pakukunda awalendo licili likawomba na peyonye impindi ku wina Klistu. (Luk. 10:30-37) Amunzila ci? Pe yo-o impindi kwawa awantu awavule wano wakacinta ukufuma ku nsi zyakumwawo nukuya mukwikala ku nsi zinji, ncepamwi wamwi mwapalamana nawo nukupalamana. Fwandi cacindama  nkaninye ukucindika wa-a awantu wamusango wo-o.

17-18. (a) Avyani vino amawaliko ponga nge we Levitikasi 19:2 ne 1 Peter 1:15 yakatuwomelezya ukucita? (b) Amulimo ci uwucindame wuno umutumwa Peter watuwomelezya ukuwomba?

¹⁷ Amawaliko ponga nge we Levitikasi 19:2 ne 1 Peter 1:15 yakawomelezya awawomvi wakwe Leza ukuwa awatele. Ama vesi nayanji ayamwe Levitikasi icipandwa 19 yangatwavwa ukulola vino tungacita pakuti twasecelesya Yehova. Tusambilizile pama vesi yamwi yano yalanzilevye pa vizima vimwi vino tuzipizile ukucita na pa viwipe vino tutazipizile ukucita. * Amawiliko ya wina Klistu aya ciGreek yakatulanjizya apatiswenye ukuti e Yehova acili akalonda twawomvya ya-a amasundo mu wumi witu. Lelo kwawa na vinjinye vino umutumwa Peter walanzile.

¹⁸ Tungapepa e Yehova lyosinye nu kucitila wanji ivizima, lelo kwawa icintu cimwi icicindame nkaninye cino Peter womelezizye awina Klistu ukuwacita. Nomba pano atani atuwomelezye ukuwa awatele mwe vyonsinye vino tukucita, watalicizile alanda amazwi yakuti: “Achaleka fwandi aleni, kanonzi pampukani.” (1 Pet. 1:13, 15) Akupampuka kwa musango ci kuno walandangapo? E Peter walanzile pawapakwe ukuti “‘mwasolwa ukuwizya imilimo mikalambane iyakwe Leza,’ wino wawisile.” (1 Pet. 2:9) Lelo nanti ciwe wo-o, awina Klistu wonsinye wawa ni syuko lya kuwombako wo-o umulimo uwucindame, wuno wukakwavwa awantu ukucila pa ncito zyonsinye. Ala lwawa alongo uluyiwele nkaninye ku wantu wa kwe Leza awatele ulwa kuwawomba wo-o umulimo wa kuwizya nukusambilizya! (Mar. 13:10) Tukalanjizya apatiswenye ukuti twakunda e Yehova na wantu wanji, nga cakuti tukukonka ivisinka vyamasundo vino vyawa mwe Levitikasi icipandwa 19. Swinya tukalanjizya ukuti tukalondesya ukuwa ‘awatele’ mwe vyosinye vino tukucita.