1. Amawuzyo ci yano e nkazi azipizile ukuyiwuzya pano akwelenganya uwakutwalana nawe?

E YESU awili umutwe wa mawungwe yonsinye. Lelo e nkazi nga watwalwa umulume awino akatalika ukumutungulula. Kweni cisipepuka ukutwalilila ukutontela uwutunguluzi wa monsi amuno nawenye atapwililika. ‘Acino pano e nkazi akwelenganya uwakutwalana nawe azipizile ukuyiwuzya ukuti: Avyani vino vikalanjizya ukuti we-e umwanawitu aliwa amutwe wa lupwa umuzima? Uzye wacindamika ivya kwe Leza mu wumi wakwe? Nga ca kuti ivyasuko we awe, lyo avyani vino vilenzile nakwelenganya ukuti aliwatwavwa mu vya kwe Leza nga twiza twatwalana?’ Swinya azipizile nu kuyikolowozya ukuti: ‘Amiwele ci yino nawa nayo yino yililenga ukuti mwi twala litu mwize muwe insansa? Uzye natekanya swinya nkapako wanji? Uzye wuciwuza wane ne Yehova wawa wuli?’ (Ekawi. 4:9, 12) Nga ca kuti e nkazi wapingula icete pano atani atwalwe cililenga ayize awe ni nsansa mwi twala lyakwe.

2. Avyani vino twandi tusambilile mwe co-o icipande?

² Mwi wungwe lya kwe Yehova twawa na wankazi awavule nkaninye wano wakakwivwila nu kutontela wa wakwawo. Ala tukasalifya nkaninye pe wa-a wankazi swinya tukakwivwa icilumba ukuwombela ponga nawo! Acino mwe co-o icipande twandi twasuke amawuzyo yatatu: (1) Antazi ci zimwi zino wankazi awatwalwe wangakwata? (2) Amulandu ci wuno umuci azipizile ukutontela umulume? (3) Avyani vino awina Klistu awatwalane wangasambililako kwe Yesu, e Abigail ne Mariya e mama wa kwe Yesu?

3. Amulandu ci wuno wano wakakwinjilila mwi twala wakawela ni ntazi?

³ Itwala lyawa acawila icizima nkaninye ukufuma kwe Leza.  Lelo wano wakakwinjila mwi twala weni watapwililika. (1 Yoh. 1:8) Awuli umulandu wuno Baibolo ikalandila ukuti wano waliwakwinjila mwi twala “waliwa wawa ni ntazi mu wumi wawo.” (1 Kor. 7:28) Acino lekani tulande pa ntazi zimwi zino e nkazi umutwalwe angakwata.

4. Avyani manda yamwi vino vingalenga e nkazi apotwa ukutontela umulume?

⁴ Impindi zimwi wa nkazi cingawawomela ukutontela awalume pa mulandu na vino wawakuzizye. E nkazi Marisol uwa ku United states walanzile ukuti, “Kuno nakulila awanaci wawawomelezyanga ukuti wazipizile ukuwa fifite fifite na wonsi. Lelo nene namanya ukuti e Yehova wapa awalume amaka ya kutungulula swinya akalonda twawatontela nu kuti nawo watucindika. Nomba manda yamwi cisipepuka ukutontela nu kucindika e wakwane pa mulandu wa kuti insi ikawomelezya awanaci ukukanacindika awonsi.”

5. Avyani vimwi vino awonsi wamwi wamanya pa wanaci vino visikwivwana na vino Baibolo ikalanda?

⁵ Impindi zimwi napo umwanaci angatwalwa ku monsi wino akalola ukuti awanaci watacindama sana. E nkazi uwi zina lya kuti Ivon wino akakwikala ku South America walanzile ukuti: “Ku mwitu awonsi awano wakatalicila ukulya apano awanaci awalecelezya. Awana awonsi nawo wakalola wa mama wawo na wankazi zyawo ukuti awazya wakuwawombela incito pa ng’anda. Amuno wakawasambilizya ukuti weni wacindama nkaninye ukucila awana awanaci.” Ne nkazi Yingling uwa ku Asia walanzile ukuti: “Ku mwitu awana awanaci wakawalolavye ukuti umulimo wawo awakwikalavye pa ng’anda nu kuwomba incito zya pa ng’anda. Ica kuti mu citundu citu ica ciChinese mwawa ni mvwango yimwi yino yikalanjizya ukuti umwanaci atazipizile ukuwombako imilimo yimwi yino umonsi angawomba. Swinya atange apandeko umulume amano ayali yonsinye.” Nga ca kuti umulume atakulanjizya ulukundo ku muci swinya atakukonka vino e Baibolo ikalanda, angalenga umuci atawa ni nsansa. Cinji aca kuti lyo atakukolanya Yesu swinya angafulwisya Yehova.​—Efes. 5:28, 29; 1 Pet 3:7.

6. Avyani vino wankazi awatwalwe wazipizile ukucita pa kuti wawomya wuciwuza wawo ne Yehova?

⁶ Ndi vino twasambilizile mu cipande cino cafumileko, e Yehova wapa umonsi umulimo wa kusakamala awa mu lupwa lwakwe mwe vyonsinye vino wakulonda nu kuwavwa ukutwalilila ukuwa iviwuza vyakwe. (1 Tim. 5:8) Lelo wankazi nawonye wazipizile ukupawulako impindi ya kuwazya Baibolo nu kwelenganya pe vino wakuwazya nga nu kupepa. Nomba ukucita wo-o kutapepuka, amuno wakawa ni vyakucita ivivule. Co-o cingalenga wankazi wamwi walola ukuti watange wakwanisye ukupepa nu kuyisambilizya. Lelo e Yehova weni akalonda swensinye tutwalilile ukuwomya wuciwuzan witu na weliwe.​—Imili. 17:27.

7. Acani cino cingavwa e nkazi ukwivwila nu kutontela umulume?

⁷ Icisinka aca kuti e nkazi azipizile ukuwombesya pa kutontela umulume. Na cino cingamwavwa akumanya umulandu wuno Yehova wawanenela ukwivwila nu kutontela awalume.

8. Ukulingana na Waefeso 5:22-24, amulandu ci wuno wankazi wazipizile ukutontela awalume?

⁸ E nkazi azipizile ukutontela umulume amuno avino Yehova akalonda. (Wazyani Waefeso 5:22-24.) Cino cikalenga e nkazi ukutontela umulume amuno wamanya ukuti avino Yehova akalonda. Swinya akamanya ukuti cino umukwasi wakwe uwa kwi yulu  akalondela ukuti awatontela umulume amuno wamukunda swinya akalonda ivintu vyamuzipila.​—Amasu. 6:24; 1 Yoh 5:3.

9. Avyani vino vikafumamo nga ca kuti e nkazi akutontela umulume?

⁹ Awa mu nsi wakawomelezya awanaci ukusula isundo lya kwe Leza ilya kutontela awalume. Wano wakawomelezya awanaci ukucita wo-o awawo wano watamanya Leza. Amuno e Yehova atange ape awana wakwe amasundo yano yangawakwelengula. Awuli mulandu wuno mu lupwa mukawela umutende nga ca kuti e nkazi akucita vino vikalondekwa mwi twala. (Amalu. 119:165) Swinya akalenga wonsinye mu lupwa ukuwa ni nsansa.

10. Avyani vino tungasambililako kwe vino e nkazi Carol walanzile?

¹⁰ Umuci wino akatontela umulume akalanjizya ukuti wakunda Yehova wino wawisileko wumutwe swinya wamucindika. E nkazi uwizina lya kuti Carol wino akakwikala ku South America walanzile ukuti: “Namanya ukuti e wakwane atapwililika swinya angaluvyanya. Namanya nu kuti vino nkacita e wakwane nga waluvyanya, vikalanjizya vino nacindika wuciwuza wane ne Yehova. Cino cikalenga natwalilila ukumutontela amuno nkalonda ukucindika umukwasi wane uwa kwi yulu.”

11. Acani cino cikakwavwa e nkazi Aneese ukutontela umulume, swinya avyani vino tukusambililako?

¹¹ Cisipepuka umuci ukutontela umulume nga ca kuti akulola ngati asimulangulucila swinya asiwika na mano kwe vino akayivwa. Mulole vino e nkazi Aneese akacita nga ca kuti wayivwa mwe yo-o inzila. Watili: “Ivya musango wo-o nga vyacitika nsifulwa zuwa. Amuno nkakwizuka ukuti swensinye tukaluvyanya, swinya nkamutetela nu kwiwililako wulyanye vino Yehova akacita. Nga ca kuti namutetela nkakwivwa na ku mwezo mpe!” (Amalu. 86:5) Fwandi umuci nga akutetela umulume cingamupepucila nkaninye ukutwalilila ukumutontela.

12. Uzye mu Baibolo tungazana ivya kulolelako vya wantu wa musango ci?

¹² Awantu wamwi wakakwelenganya ukuti umuntu wino akatontela, aweyo wino atawoma. Lelo wo-o awufi. Amuno mwe Baibolo mwawa ivya kulolelako vya wantu awawome swinya awasipe nkaninye wano watontelanga  uwutunguluzi. Mwe co-o icipande twasambilila pe Yesu, Abigail ne Mariya.

13. (a) Acani cino cikalenga e Yesu awatontela e Yehova? (b) Uzye e Yesu akalanjizya wuli ukuti umuntu nga akutontela lyo citakusula ukuti watonta?

¹³ E Yesu wamanya imilimo imivule swinya wawa na mano nkaninye. Co-o cikalolecela mu misambilizizye yakwe imivwike swinya imipepuke. Lelo nanti ciwe wo-o, akatwalilila ukwivwila nu kutontela uwutunguluzi wa kwe Yehova. (Yoha. 7:45, 46) E Yehova pano welewulanga iyulu ni nsi wawombezile ponga ne Yesu. Amuno wamanyile ukuti wafisilepo sana ukuwomba imilimo. (Imilu. 8:30; Hebe 1:2-4) Swinya pa nsizi ya kumuzyulupula wamupile ‘amaka ya kuteka ivyelewulwa vyonsinye mu nsi na mwi yulu.’ (Mat. 28:18) Nanti aca kuti e Yesu wamupa yonsinye ya-a amaka, watwalilila ukusintilila pe Yehova. Amulanduci? Amuno wakunda nkaninye e Yisi.​—Yoha. 14:31.

14. Avyani vino umulume angasambililako (a) kwe vino e Yehova akalola awanaci? (b) ku mazwi yano yawa mu Imilumbe icipandwa 31?

¹⁴ Vino awalume wangasambililako. E Yehova pakunena awanaci ukuti watontela awalume cisisula ukuti wawasula. Cino calenga ukuti tumanye wo-o, amuno wasola na wanacinye ukuti wize wateka ne Yesu. (Gal. 3:26-29) E Yehova walanjizizye ukuti wasuwila umwana wakwe pano wamupileko amaka ya kutungulula. Awalume nawonye wazipizile ukupako awaci amaka yamwi. E Baibolo yalandako pa milimo yimwi yino awaci wangawombako. Ku cakuloleko, umuci angasakamala imilimo ya pa ng’anda, angakazya nanti ukukala impanga nu kucitako ivya wukazi vinji. (Wazyani Imilumbe 31:15, 16, 18.) Umulume azipizile ukusuwila umuci nu kuteyelezya kwe vino akulanda. Atazipizile amulola ngati amuzya wa pa ng’anda. (Wazyani Imilumbe 31:11, 26, 27.) Nga ca kuti umulume akulanjizya ukuti akucindika umuci, ciliwapepucila umuci ukumucindika.

15. Avyani vino wankazi awatwalwe wangasambilila kwe Yesu?

¹⁵ Vino awaci wangasambililako. Asa mulandu ni milimo yino Yesu wawomba asilola ukuti ukutontela Yehova kungalenga asulwe. (1 Kor. 15:28; Flpi 2:5, 6) Nu mwanacinye wino akakolanya Yesu, asilola ukuti ukukonka uwutunguluzi wa monsi kungalenga asulwe. Lelo aliwakonka uwutunguluzi wa monsi pa mulandu wa kuti wakunda Yehova swinya wamucindika.

16. Ukulingana ne 1 Samueli 25:3, 23-28, antazici yino Abigail wapisilemo? (Lolani icikope pa nkupo.)

¹⁶ E Abigail watwazilwe kwe Nabali, umonsi wa cilumba, wino atasalifyanga swinya wino wayikunzile. Nanti ciwe wo-o, e Abigail watwalilizile ukusipicizya. Wangakunde ukufuma ku mulume nge walesile Davidi ukukoma Nabali. Lelo asa vino wacisile. Wawombesizye pa kuti acinjilile e wakwakwe na wa mung’anda yakwe. Yelenganyani vino wasifile pakuya mu kwimilila pa wantu wano wakalifile 400, nu kulanda ne Davidi mu mucinzi pa kumala yo-o intazi. E Abigail pa kucinjilila umulume wayikundizile nu kuyitwika iviluwo vya mulume. (Wazyani 1 Samueli 25:3, 23-28.) Co-o calenzile Davidi ayiluke ukuti e Yehova wawomvizye we-e umwanaci ukumupandako amano pa kuti atakacite uluwembu ulukulu.

17. Avyani vino awalume wangasambililako kwi lyasi lyakwe Davidi ne Abigail?

¹⁷ Vino awalume wangasambililako. E Abigail walinji amwanaci wa mano nkaninye. E Davidi nawe wakonsile vino Abigail wamunenile. Co-o calenzile ukuti e Davidi atakakomelemo awantu wakaele. Wonye wo-o avino nu mulume wa mano akacita. Pano atani apingulepo pe vimwi ivicindame akateyelezyako na  kukupanda mano kwa muci. Ukucita wo-o kungalenga apingulapo icete pa vintu.

18. Avyani vino awaci wangasambililako kwe Abigail?

¹⁸ Vino awaci wangasambililako. Umwanaci wino wakunda Yehova angalenga mu lupwa lwalwe muwe insansa asa mulandu umulume asipepa Yehova nanti asikonka amasundo yakwe. Swinya ataliwavwambilizya inzila zyakumalilamo itwala lyawo. Nga ca kuti akucindika umulume nu kumutontela angalenga asambilile na pe Yehova. (1 Pet. 3:1, 2) Lelo nanti aca kuti umulumenye atapilusile nu kutalika ukuwombela e Yehova, umuci nga watwalilila ukutontela umulume e Yehova akasecelela nkaninye pa wucisinka wakwe.

19. Ampindi ci yino cingayana kwe nkazi ukukanatontela umulume?

¹⁹ Lelo e nkazi atazipizile ukuzumila nga ca kuti umulume wamuwuzya ukucita vimwi vino vyapusana na vino Baibolo ikalanda. Ku cakulolelako, angakana nga ca kuti umulume wamuwuzya ukuti ayiwe, awipe nanti ukucita vinji vino vingafulwisya e Yehova. Awina Klistu wonsinye ukuwikako na wankazinye awatwalwe wazipizile ukwizuka ukuti wino wafwile ukwivwila sana, we Yehova Leza. Fwandi nga ca kuti e nkazi umulume wamuwuzya ukucita vimwi vino vyapusana na vino Baibolo ikalanda, azipizile ukukana mu kusipa nu kulondolola mu cikuku umulandu wuno wakanila ukucita wowo.​—Imili. 5:29.

20. Avyani vino vyalenga tumanye ukuti e Mariya walinji na wuciwuza uwuwome ne Yehova?

²⁰ E Mariya walinji na wuciwuza uwuwome nkaninye ne Yehova. Swinya afwile wamanyile nkaninye amawaliko. Amuno pano walanzyanyanga ne Elizabeth e nyina we Yohani kabatizya wambuzile amawaliko ukucila pe 20 ukufuma mu mawaliko ya ciHeberi. (Luk. 1:46-55) Cinji aca kuti pano umungeli wayile mu kunena e Mariya ukuti alipapa umwana uwa kwe Leza atatalicizile ukulolecela kwe Jozefu wino wamukowecezile, lelo walolecezile kwe Mariya nye. (Luk. 1:26-33) Co-o cikalanjizya ukuti e Yehova wamanyile nkaninye e Mariya, swinya wasuwizile ukuti alitwalilila ukukunda umwana wakwe nu kumusakamala. Tusivwilika ukuti e Mariya watwalilizile ukuwomya  wuciwuza wakwe ne Yehova na pano Yesu nye wayile kwi yulu.​—Imili. 1:14.

21. Avyani vino awalume wangasambilila kwi lyasi lya kwe Mariya?

²¹ Vino awalume wangasambililako. Umonsi wa mano akakunda nkaninye nga ca kuti umuci wamanya vino amawaliko yakalanda. Asimufulilwa nanti ukutalika ukwelenganya ukuti angamupoka amaka ya kutungulula pa ng’anda. Akamanya ukuti ndi umuci wamanya vino amawaliko yakalanda angavwa nkaninye awa mu lupwa lwakwe. Swinya akakwizuka nu kuti nanti umuci angasambilila wulinye weliwe awino Leza wapa amaka ya kutungulula awa mu lupwa lwakwe mu vya kwe Leza.​—Efes. 6:4.

22. Avyani vino awaci wangasambilila kwe Mariya?

²² Vino awaci wangasambililako. Umuci azipizile awatontela umulume. Lelo azipizile nu kwizuka ukuti wino wawa na maka ya kuwomya wuciwuza wakwe ne Yehova, amweneconye. (Gal. 6:5) Co-o cikusula ukuti azipizile ukupawulako impindi ya kuyisambilizya Baibolo nu kwelenganya pe vino akuyisambilizya. Ukucita wo-o kulimwavwa ukukundilako Yehova, ukumucindika nu kutwalilila ukuwa ni nsansa pano akutwalilila ukukonka uwutunguluzi wa mulume.

23. Avizima ci vino vikafumamo nga ca kuti awaci wakutontela awalume?

²³ Awanaci wano wakatontela awalume pa mulandu wakukunda Yehova wakawa ni nsansa nu mutende ukucila wano wakakana ukutontela uwutunguluzi wa kwe Yehova uwakutontela wumutwe. Swinya wakawa avyakulolelako vizima ku wakazyana na walumendo. Cinji aca kuti wakalenga awa mu lupwa na wa mwi wungwe ukukundana nu kulenkana. (Tait. 2:3-5) Pe yo-o impindi wano wavula mwi wungwe lya kwe Yehova awanaci. (Amalu. 68:11) Lelo swensinye asa mulandu swe wonsi nanti swe wanaci tungalenga mwi wungwe muwe insansa. Acino mu cipande cino cikonsilepo tulisambilila pe vino cila muntu angalenga mwi wungwe muwe insansa.