E wakwane mu mwawo wakwasilwe 4, swinya weliwe awino walinji we katote. Ulupwa lwawo lwasambilizile icine lyo wakakwikala mwi tawuni lya Midland Junction ku Australia. Lyo-o itawuni pe yo-o impindi lyawela mu musumba wukulu wuno wakakwita ukuti Great City of Perth. Pe yoyo impindi mu ma 1930 ivintu vyawifile nkaninye mu Australia. Kwalinji icipowe. E wakwane e Harvey wakunzile sana e Yehova. Swinya wabatizizwe lyo ali ni myaka 14. Impindi yimwi pano walinji amutici wizile awamupa uluwali lwa kuwazya magazini. Lelo wakanile amuno walolanga ngati atafisilepo. Mu kupita kwa mpindi wizile ayiluka ukuti atazipizile ukukana umulimo uwuli wonsinye wuno wamupa mwi wungwe lwa kwe Yehova. Co-o cacitisile pano umwanawitu wumwi mwi wungwe wamunenile ukuti: “Nga ca kuti wumwi wakupa umulimo mwi wungwe lyo akusuwizile swinya amanyile nu kuti ufisilepo ungawomba!”​—2 Kor. 3:5.

Nasambilizile icine lyo indi ku England. Wano watalicizile ukusambilila icine mu lupwa lwitu we mama, e katote mu mwitu nga na nene. Pa kutalika e tata wapasile nkaninye Inte zya kwe Yehova, lelo mu kupita kwa mpindi nawenye wizile awa we Nte. Nizile mbatizwa lyo indivye ni myaka 9 nanti aca kuti e tata atalondanga ukuti imbatizwe. Pano nabatizwa nalondesyanga ukwizawombako wupainiya na pansizi ukwizawombako wumishonari. Nomba e tata weni walondanga ukuti njize ntalike wupainiya nga nafisya  imyaka 21. Acino pano nafisizye imyaka 16 namulenzile ukuti inje mu kwikala kwe nkazi yane e katote mu mwitu wino wikalanga ku Australia. Nawe wanzumilizizye swinya pano nafisizye imyaka 18 natalisile nu wupayiniya.

E Harvey twasunkine nawe mu Australia swinya swensinye twalondanga ukuwombela e Yehova ponga mu mulimo wa wumishonari. Acino mu 1951 twizile atutwalana. Pa nsizi ya kuwomba imyaka yiwili mu wupainiya, watutumile ukuya mu kutandalila amawungwe. Umuputule wuno twawombelanga mu Australia walinji awukulu nkaninye. Acino ukufuma pa cifulo conga ukuya pe cinji wawanga awulendonye uwutali.

Mu 1954, wizile awatwita ukuzanwa kwi sukulu lya Gileadi mwi kilasi lya namba 25. Umulimo wa wumishonari wuno twavwambisyanga wizile awutalika ukuficiliswa katici katici. Pa kuya ku New York twakwezile uwato. Swinya twayile atusambilila e Baibolo vino tusitela tuisambililepo. Nga mwaya ku Gileadi kwawanga nu kusambilila iciSpanish. Lelo e wakwane camusyufile nkaninye ukusambilila amuno vino wakasimbula e “r” mu ciSpanish vyapusana na vino wakasimbula mu ndimi zinji.

Wakasambilizya wano watusambilizyanga ku Gileadi wawilizizye ukuti wano wangatemwa ukuya mu kuwizizya ku Japan walembesye amazina pa kuti wawasambilizye iciJapanese. Nene ne wakwane tutasozile ukuli konsinye, amuno twatinji iwungwe lya kwe Yehova alino lilitusolela ukwakuya mu kuwombela. Nomba umwanawitu e Albert Schroeder pano wamanyile ukuti tutalembesizye amazina watunenile ukuti: “Mwelenganyepo icete.” Walile walindilila nu kuzana ukuti tutawisilepo amazina, umwanawitu Schroeder wizile atunena ukuti: “Nene na wasambilizya wanji 4 tumisayinizile amazina ya kuzanwa mwi kilasi lya ciJapanese. Yelezyani ukucisambilila.” Co-o icitundu cizile acipepucila e wakwane ukucila iciSpanish.

Twafisile mu Japan mu 1955. Pano twafisile mwalinjivye wakawizya 500. Watutunile ukuya mu kuwombela mu musumba wa Kobe muno twawombezilemo imyaka 4. Pe yoyo impindi lyo wakwane ali ni myaka 26 nani lyo indi ne 24. Mu kupita kwa mpindi wizile awatutuma mu mulimo wa kutandalila amawungwe mupipi nu musumba wa Nagoya. Ala twakunzile nkaninye. Twatemilwe vyonsinye vino twazanile kwe yo-o incende akuli ukuti awanawitu, ivya kulya na vino insi yalolekanga iyiyembe. Lelo patazimvile twakweti ulongo na lunjinye ulwa kucita vino e Yehova watunenile.

Pa nsizi ya kuwomba imyaka yitatu mu mulimo wa kutandalila amawungwe iofesi lya mu Japan lyatutumile ku Taiwan ku ncende yino walandanga iciAmis. Awanawitu wamwi wano walandanga iciAmis ku Taiwan wizile awatalika uwusangu. Pa kumala wo-o uwusangu kwalondekanga umwanawitu wino wamanyile  iciJapanese. * Kweni citapepusile ukusya umulimo wuno twawombanga mu Japan amuno twawelezile nkaninye. Nomba pa mulandu wa kuti e wakwane wasambilizile ukuwomba umulimo uwuli wonsinye wuno wamupa mwi wungwe lya kwe Yehova twazumizile nu kuya kuno watutumile.

Twafisile mu Taiwan mu November 1962. Pe yoyo impindi mu Taiwan mwalinji wakawizya 2,271. Awavule pe wa-a walinji amutundu wa ciAmis. Pa kuti tuwombe icete umulimo, twazipizile ukusambilila iciChinese Mandarin. Lelo twalinjivye ni buuku lyonga ilya kusambililamo, na wino watusambilizyanga co-o icitundu atamanyile icizungu. Lelo asa mulandu na vyonsinye vyo-o twizile atusambilila co-o icitundu.

Pano twafisilevye mu Taiwan, e wakwane wamupile umulimo wakulolecesya pe vino umulimo wa kuwizya wukupita mwe yo-o insi. Pa mulandu wa kuti umusambo wacefile e wakwane wakwanisyanga ukuwomba imilimo yonsinye yino wamupile mwe sabatavye wenga. Ne amasabata yanji yano yasyala mu mwezi wayanga mukwavwa awanawitu wano walandanga iciAmis. Wawombanga na wukangalila wa citungu mpindi zimwi nu kulandako amalyasi pa kulongana ukukulu. E wakwane wange awalanda amalyasi mu lulimi lwa ciJapanese awanawitu wano walandanga iciAmis nge wayitopwanga amuno wivwanga iciJapanese. Lelo uwuteko wawisile isundo lya kuti imipepele yonsinye yizipizile iyawomvya ululimi lwa ciChinese Mandarin pano yikupepa. Acino nanti aca kuti atamanyile ukulanda sana iciChinese walandanga wowonye nga umwanawitu winji akupiliwula ukutwala mu ciAmis.

Kali mu nsi ya Taiwan pa kuti mukwate ukulongana kukulu kwawanga ukuya mu kupoka ivipepala. Lelo pa kuti wamipenye yawanga ankondo. Manda yamwi kwawanga akusuntanye pa mpindi ntali. Lelo nga ca kuti e Sabata wa kulongana wafika watatupile icipepala, e wakwane wayanga mu kwikala pa polisinye. Ukucita wo-o kwalenganga wa polisi awasayina zuwa icipepala.

Pa masabata yatatu yano twayanga mu kuwizya na wanawitu, pa kuti tufike kuno twawizizyanga twapitanga iawala lyonga pamwi ukucila. Twakwelekanga imyamba nu kulamba induzi. Ncili nkakwizuka impindi yimwi vino vyacitisile pa wanda wa kutalicilapo ukukweleka umwamba. Twalile pano twalya icakulya ca mutondo tondo ku ma 05:30 twayile pa musewo nu kukwela basi. Wo-o uwanda twayile atuwombela ku kaya kamwi ukutali nkaninye. Twalile pano twika atukonka uluzi mu mbali nga atutalika ukukweleka umwamba. Wo-o uwamba walinji awusuluke nkaninye. Fwandi pa kulola amanama ya mwanawitu wino walinji pa nkolelo namulingamilangavye.

Pe wo-o uwanda e wakwane wawomvile na wanawitu wamwi. Ne nani nawomvile nenganye mu kaya kamwi muno mwalinji awantu wano walandanga iciJapanese. Pano cafikanga kuma 13:00 lyo inzala invongonyozile, ica kuti nalolanga ngati nandi imfwe icipafi. Twalile pano twasunkana ne wakwane wanenile ukuti akawuzile e magazine na menza yatatu amawisi. Pe yo-o impindi twasyazilevye wawili lyo awanawitu wonsinye wapisile. Wo-o awuli uwanda wuno nasambilizile ivya kulya amenza amawisi. E wakwane watotowozile yonsinye apanga utuzinji papela, nene imwa yawili nawe amwa lyonga. Kweni yativwikanga icete mu mulomo lelo namwile wowonye. Cino calenzile ukuti ampe yawili amuno watinanga ukuti nga napona ku nzala atange akwanisye ukunyamula.

Impindi yimwi pano twalongananga umuputule  kwasyazile kwempe nga ntasamvile. Pano twayile kwe ko-o ukulongana twayile atuficila pa ng’anda ya mwanawitu yino yalinji mupipi ni ng’anda ya wufumu. Awanawitu awa mutundu wa ciAmis wacindika sana ukusamba. Acino e muka kangalila wa muputule watupekanizizye aminzi ya kusamba. Nomba pa mulandu wa kuti e wakwane walinji ni vyakucita ivivule pe wo-o uwanda wanenile ukuti ntalicilepo ukusamba. Nalile pano nafika mu lusasa nazanile ivintini viwili, ica minzi amapye, amatalale nga ni cidishi. Nomba ica kuzungusya aca kuti, ku lusasa watacinzile cimwi swinya umulyango walozizye kulyanye ku ng’anda ya Wufumu kuno awanawitu wawombanga. Acino nalenzile ukuti wampeko ica kucinga pa mulyango, nawenivye wampa icipepala ici walale. Acino natalisile ukwelenganya ukuti ‘si inje vye ku lukungu lwa ng’anda akuno nkasambile.’ Lelo nako kwalinji imbata acino natinanga ukuti pamwi zingansompa. Mu kulecelezya nizile impingula ukuti kansambavye amuno nga ntasamvile ingapunuzya awanawitu. Swinya nizusile ukuti nawanye awanawitu wano nkutina wali ni vya kucita ivivule. Watange wawike amano kwe vino nkucita. Avyo nasamvile.

E wakwane wizile ayiluka ukuti awanawitu wano walandanga iciAmis cawawomezile ukuwomya uwuciwuza wawo ne Yehova. Amuno awavule watamanyile ukuwazya swinya watalinji na mabuuku mu lulimi lwawo. Acino welenginye ukutalika ukuwasambilizya ukuwazya nu kulemba. Amuno pe yo-o impindi watalisile ukulemba iciAmis mu vilembo vya ciRoma vino wakawomvya mu vitundu ivivule. Wo-o umulimo wutapepusile. Lelo awanawitu wasusile awamanya nu kutalika ukusambilila pe Yehova mu lulimi lwawo. Awanawitu watalisile ukupocelela ivya kuwomvya pa kulongana na mu mulimo wa kuwizya mu ciAmis mu ma 1966. Lelo ulupungu lwa kwe malonda lweni lwatalisile ukufuma mu 1968.

Pe yo-o impindi uwuteko wakanizye ukupa awantu amabuuku yano yatalinji mu lulimi lwa ciChinese Mandarin. Acino pa kumala yo-o intazi e magazini yatalisile ukufuma mu nzila impusaneko. Ku calolelako, pa mwaka ni myezi 5 e magazini yino twawomvyanga yalinji mu vitungu viwili, mu ciChinese Mandarin ni ciAmis mwe magazine wenganye. Nga ca kuti wumwi wawuzya vimwi mu ciChinese Mandarin twawomvyanga magazininye pa kumwavwa. Fwandi calinji ngati twasambilizyanga awantu iciChinese ukuwomvya magazini yitu. Ukufumilila pe yilyanye impindi iwungwe lya kwe Yehova lyafumya amabuuku amavule mu lulimi lwa ciAmis pa kuti wavwe awanawitu ukusambilila icisinka ca mu Baibolo.​—Imili. 10:34, 35.

Mu myaka ya ma 1960 ukufika mu 1970, awanawitu awavule wano walandanga iciAmis watikalanga ukulingana na vino Yehova akalonda. Amuno wamwi wacitanga uwuzelele, wamwanga ipala, wapepanga fwaka, swinya wawomvyanga uwuwi ivikomwa vino wakakwita ukuti betel nut pa mulandu wa kuti wativwicisizye amasundo ya mu Baibolo. Acino e wakwane watandalizile amawungwe amavule pa kuti awavwe ukumanya vino Yehova akalola vyo-o ivintu. Mu wulendo wumwi pe yanye amawulendo amuno mwacitisile vino tendanzile pa kutalika.

Awanawitu awayicefye wivwile nu kupiluka, lelo ku cawulanda awavule watwalilizile nayonye imisango miwipe. Co-o calenzile impendwa ya kwa kawizya mu Taiwan ukunyoka sana pansi, ukufuma pe 2,450 ukufika pe 900 mu myaka vye 20. Co-o calesile nkaninye uwulanda. Lelo twamanyile ukuti e Yehova atanga atwalilile ukupaala iwungwe lyakwe nga ca kuti asalisanguluke. (2 Kor. 7:1) Mu kupita kwa mpindi, awanawitu wizile awatalika ukupepa Yehova ukulingana na vino akalonda. Na co-o calenzile ukuti e Yehova atwalilile ukupaala iwungwe lyakwe. Ica pe yo-o impindi mu Taiwan mwawa wakawizya ukucila pe 11,000.

Ukufuma mu ma 1980 twatalisile ukulola vino awanawitu na wankazi wano walinji mu mawungwe ya ciAmis watalisile ukulunduluka. E wakwane watalisile ukusumba impindi inkulu na wantu wano walandanga ululimi lwa ciChinese Mandarin. Co-o calenzile ayavwe wamuka wa nkazi wamwi ukuwa Inte zya kwe Yehova. Nkwizuka impindi yimwi e wakwane walanzile ukuti watemilwe nkaninye pano waweni umonsi wenga pe wano wasambilizyanga akupepa pa muku wa kutalicila kwe Yehova. Na nenenye nkasecelela nkaninye pe vino navwa awantu awavule ukupalamila kwe Yehova. Swinya pano nawombelanga pa musambo wa ku Taiwan nalinji nu longo lwa kuwombela ponga na wana wawili, umonsi nu mwanaci awa kwe wino nasambilizyanga Baibolo.

E wakwane Harvey wizile afwa ku ndwala ya kwe kansa pa 1 January, 2010. Twisile nawe mwi twala mupipi ni myaka 59. Swinya wawombezile Yehova mu mulimo wa mpindi zyonsi mupipi ni myaka 60. Pano nasyala nenga nkamulucila nkaninye. Twalinji nu longo lwa kuwombela ponga nawe mu nsi ziwili. Ala nalinji sana ni nsansa! Cinji aca kuti twasambilizile ni ndimi ziwili imbome izya ku Asia.

Pa nsizi ya myaka mupipi ne 4, Iwumba Lino Likatungulula lizile alilola ukuti cingazipa kwe nene ukunyocela ku Australia. Amuno lyo nkuzile swinya nalondekwanga awakunsakamala. Pa kutalika ntalondanga ukunyocela ku Taiwan. Lelo e wakwane wansambilizizye ukuti, ntazipizile ukukana icili consinye cino iwungwe lya kwe Yehova lyapingulapo. Acino nanyocezilemo ku Australia, swinya nizile indola nu kuti vino wanenile vyalinji icetenye nkaninye.

Pe yo-o impindi nkawombela pa musambo wa ku Australasia. Swinya pa ciwelusi na pa sabata nkawa nu longo lwa kuwombela ponga na wanawitu. Pa bethel nkawa nu longo lwa kutandazya wano wakakwiza mu kutandala wano wakalanda iciJapanese ni ciChinese Mandarin ivitundu vino nasambilizile. Nkalondesya nkaninye ukwizalola pano Yehova alizyulupula awafwe. Nsivwilika ukuti alizyulupula wakwane Harvey wino wasambilizile ukucita vyonsinye vino Yehova wamunena.​—Yoha. 5:28, 29.