Ukuya kwe vino vilimo

Ukuya kuno walanjizizye vino vilimo

Iliwe pano pawa amazwi ya kuti: “E Hagaf umwana umonsi uwa kwe Hagav atipwe nu Yahweh Sabaot”

Uzye Mwamanya?

Uzye Mwamanya?

Amazwi ya pi Liwe Lino Wazyula Yakatunjilila Icisinka ca mu Baibolo

MU CIKULWA cino wakasunjilamo ivya kali vino vikalanda pe Baibolo (Bible Lands Museum) cino cawa mu Yerusalemu, mwawa iliwe lya kali pano pawa ivilembo vino vyalemvilwe pa kasi ka mwaka wa 700 ne 600 pano Yesu atani ayize mu nsi. Lyo-o iliwe walizanile mu ninga muno wazikanga awantu kali, mupipi na ku Hebroni mu Israeli. Pe lyo-o iliwe pawa amazwi ya kuti: “E Hagaf umwana umonsi uwa kwe Hagav atipwe nu Yahweh Sabaot.” Uzye ya-a amazwi yakalanjizya cani? Yakalanjizya ukuti izina lya kwe Leza ilya kuti Yehova nanti Yahweh, lino mu ciHeberi ca kali walembanga ukuti YHWH lyamanyisilwe swinya awantu waliwomvyanga nkaninye pa mpindi yino walembanga Baibolo. Cinji aca kuti mu ninga zya musango wo-o mwawanga ivilembo na vinjinye vino awantu wano wayanga mukuvwamamo walembanga. Wavulizile nkaninye ukulemba izina lya kwe Leza na mazina yawo.

E dokota Rachel Nabulsi wino wasambilila sana pe vino ivitundu vyawa na pa Mawaliko ya ciHeberi uwa pa University ya ku Georgia, walanzile pe ya-a amazwi yano walembanga mu ninga ukuti: “Wowo vino izina lya ukuti YHWH walilembanga sana, kukatusambilizya ivivule. . . . Kukatusambilizya ukuti awantu mu Israeli na mu Yuda wacindisile nkaninye YHWH. Co-o icisinka cino walanzile cikakwivwana na vino Baibolo ikalanda. Amuno izina lya kwe Leza lino mu ciHeberi wakalilemba ukuti YHWH likazanwa imiku imivule nkaninye mu Baibolo. Fwandi mwe Baibolo mutawa vye amazina ya wantu wanji lelo mwawa ni zina lya kwe Leza.

Amazwi ya kuti “Yahweh Sabaot,” yano yawa pe lyo-o iliwe yakasula ukuti “Yehova wa mawumba.” Ya-a amazwi yakalanjizya ukuti watawomvyanga vye izina lya kwe Leza litupu lelo wawomvya na mazwi ya kuti “Yehova wa mawumba.” Ya-a amazwi ya kuti “Yehova wa mawumba” yakakwivwana nkaninye na vino Baibolo yalanda. Amuno mu Baibolo wayawomvya ukufika ku miku 283 mu Mawaliko ya ciHeberi maka maka mwi buku lya kwe Ayizeya, Jeremiya, nu Zakariya.