Ukuya kwe vino vilimo

Ukuya kuno walanjizizye vino vilimo

Uzye Mwamanya?

Uzye Mwamanya?

Ukusanzya pe vino Baibolo yalanda, avyani vinji vino vikalanjizya ukuti Awina Israeli walinji awazya mu Egypt?

E Baibolo yikalanda ukuti awina Midiani wasenzile Jozefu ku Egypt swinya e Yakobi nu lupwa lwakwe wafumile mu Kenani nu kucintila ku Egypt. Wayile awikala mu Gosheni incende yino yalinji mu Egypt mu mbali ya luzi lwa Naelo. (Inta. 47:1, 6) Awina Egypt watalisile ukusaya awina Israeli pa mulandu wa kuti ‘wavulilangako vye nu kuwomelako.’ Co-o calenzile wapange Awina Israeli ukuwa awazya.—Ukuf 1:7-14.

Wano wakalengulula vino Baibolo ikalanda pe lyo-o ilyasi, wakati lyo-o asa lilyasi lya cisinka, alya kwelenganya vye. Lelo kwawa vino vikalanjizya ukuti awina Semi * walinjipo awazya mu Egypt.

Wano wakazyula ivya kuzyulazyula wazana vino vikalanjizya ukuti kwalinji wano wikalanga mu Egypt kaali. Dr. John Bimson walanzile ukuti, kwawa ivifulo ukucila pe 20 muno awina Semi wisile mu Egypt. E sayantisiti wumwi wino wasambilila sana ilyasi ilya kaali ilya wina Egypt, e James K Hofffmeier walanzile ukuti: “Pakasi ke 1800 ukufika ku 1540 B.C, awina Semi wafumanga ku Asia nu kucintila ku Egypt amuno wakunzile sana yo-o incende.” Walunzilepo nu kuti: “Yo-o ampindi iyili yonganye ni ya Vikolwe vya ku Nsizi swinya ayino tukawazya na mwe Baibolo mwi buku lya Ntaliko.”

Kwawa na vinji vino vikalanjizya ukuti vyo-o avisinka. Ku cakulolelako, pi pepala lya Papyrus ilya mu ma 2000 ukufika ku ma 1600 B.C.E, pawa amazina ya wazya wano walinji mu Egypt. Walumbulapo amazina ukucila pe 40. Wamwi pe wa-a wawombanga incito ya kutenda, iya kupikula, ne wanji wawombanga incito zinji imbome. E Hoffmeier walanzile ukuti: “Pa mulandu wa kuti pa ng’anda yonga pawanga awazya awina Semi ukucila 40, cikaloleka ngati impendwa ya wina Semi wano wikalanga mu Egypti maka maka mu ncende ya luzi lwa Naelo yakuzile nkaninye.”

Wino wasambilila ivya kuzyulazyula e David Rohl walemvile ukuti amazina yamwi aya wazya “yakolana sana na yano yalembwa mwe Baibolo.” Ku ca kulolelako pe lyo-o ipepala pawa amazina yano yakolana sana na mazina ya kuti Isakari, Asheri, ne Shifura. (Ukuf 1:3, 4, 15) E Rohl walecelezya na mazwi ya kuti “Ukwasowa nu kuvwilika wo-o awusinincizyo wa cisinka wuno wukalanjizya ukuti Awina Israeli walinji awazya mu Egypt.”

Dr. Bimson walanzile ukuti: “Ilyasi lya mu Baibolo lino likalanda pa wuzya wa mu Egypt na vino awina Israeli wafumile mu wuzya alya cisinka amuno na malyasi amakaali na yonye yakalanjilila ukuti co-o acisinka.”

^ par. 4 Izina lya kuti Semi lyafuma kwe Shemu, wino walinji pa wana wa kwe Noa watatu. Cikaloleka ukuti Awina Elamu, awina Asiria, awina Kaldi, awaHeberi, awina Siria, na wina Arabu watuntusile mwe Shemu.