1-2. Avyani vino twandi tusambilile mwe co-o icipande?

MANDA yamwi nga twelenganya pe vino uwumi witu swe wantu wafupila ni “ntazi” zino tukapitamo tukatalika ukusakamikwa. (Job 14:1) Lelo acacikwatilwe ukuyivwa wo-o. Amuno na wawonvi wa kwe Yehova awakukali wasakamikwanga. Swinya wamwi walondanga nu kufwa. (1 Izya. 19:2-4; Job 3:1-3, 11; 7:15, 16) Lelo e Yehova watwalilizile ukuwawomelezya nu kuwansansamusya. Vino wapisilemo vyawalikwa mu Baibolo pa kuti tuwasambililamo.​—Roma. 15:4.

² Mwe co-o icipande, twalanda pa wawonvi wa kwe Yehova wamwi wano watwalilizile ukusipicizya asa mulandu na vino wapisilemo. Twalanda pe Jozefu umwana Yakobi, e Naomi e mukafwilwa ne nyina vyala e Ruti, umwina Levi wino wimbizile Amalumbo 73 nu mutumwa Peter. Uzye e Yehova watwalilizile ukuwawomya wuli? Swinya avyani vino tungasambililako kwe vino wapisilemo? Amasuko kwe ya-a amawuzyo yandi yalenge tusinincizye ukuti e “Yehova akawa mupipi na wano wali ni myezo ya wulanda,” swinya “akapususya awasakamale imyezo.”​—Amalu. 34:18

3-4. Avyani vino vyacitizile e Jozefu pano walinji amutici?

³ E Jozefu walinji ni myaka mupipi ne 17, pano walosile iviloto viwili vino vyafumile kwe Leza. Vyo-o iviloto vyalanjizyanga ukuti e Jozefu walinji nu kucindama nkaninye swinya awa mu lupwa lwakwe walinji nu kumucindika. (Inta. 37:5-10) Lelo pa nsizi ya kulota vyo-o iviloto, patazinvile iviwipe vyatalisile ukumuciticila. Awanyina wizile awamusula nkaninye, ni ciwipe aca kuti wizile awamukazya, swinya wizile awa amuzya mung’anda ya kwe cilolo umwina Egypt e Potifa. (Inta. 37:21-28) Ivintu mu wumi wa kwe Jozefu vizile avipiluka mu  mpindi nticinye, ukufuma pa mwana umukundikwe, wizile awa amuzya wa pansi nkaninye ku muntu wino atapepanga ne Yehova.​—Inta. 39:1.

⁴ Ivintu kwe Jozefu fyayanga vikuwipilakovye. E muka Potifa wizile amuwipizya ukuti walondanga ukumucenda. E Potifa nawe ukwasowa ukuvwambilizya ivisinka, wizile asumbila e Jozefu mu cifungo muno wamunyefile na maceni. (Inta. 39:14-20; Amalu. 105:17, 18) Pe yo-o impindi lyo e Jozefu acili amutici. Teyelenganyani vino wayivwile pa wufi wuno wamuwipizizye uwa kuti walondanga ukucenda muka mweneco, ni viwipe vino awantu walandanga pe Yehova pano wivwile lyo-o ilyasi. Fwandi vyonsinye vyo-o vyalenzile ukuti e Jozefu awasakamikwa nkaninye.

5. Avyani vino e Jozefu wacitanga pa kuti atasakamikwa nkani?

⁵ Impindi yino Jozefu walinji amuzya na yino walinji mu cifungo, atalinji na maka ayakupilula ivintu mu wumi wakwe. Nomba avyani vino vyamwavwanga ukusipicizya? Akuwika amano pa mulimo wuno wamupile ukuwomba, asa pa vintu vino atanga acite. Nicicindamisye aca kuti wawisile sana amano ku kusecelesya Yehova. Ukucita wo-o kwalenzile e Yehova awapaala vyonsinye vino e Jozefu wacitanga.​—Inta. 39:21-23.

6. Uzye iviloto vino e Jozefu walosile ku nsizi vyamusansamusyanga wuli?

⁶ Cinji cino calenganga ukuti e Jozefu awawa ni nsansa akwelenganya pa viloto vino walosile ku nsizi. Vyo-o iviloto vyalanjizyanga ukuti walinji nu kulola swinyanye wa lupwa lwakwe swinya ivintu mu wumi wakwe vyalinji nu kuzipa. Wonye wo-o avino cizile aciwa. Pano Jozefu wafisizye imyaka mupipi ne 37, ifiloto vyakwe vyatalisile ukuficiliswa mu nzila iyiyiwele!​—Inta. 37:7, 9, 10; 42:6, 9.

7. Ukulingana ne 1 Peter 5:10, avyani vino vingatwavwa ukusipicizya intazi?

⁷ Vino tukusambililako. Kwi lyasi lya kwe Jozefu tukasambililako ukuti awantu wa  mwe yo-o insi wawa nu lufyengo. Swinya na wanawitunye na wankazi wangatufyenga. Lelo nga tukulola e Yehova ukuti aciliwe citu nanti acakuvwamamo citu, tutalifupulwa nanti ukuleka ukumuwombela. (Amalu. 62:6, 7; Wazyani 1 Peter 5:10.) Nga mwizuka pano Yehova wasokololezile e Jozefu iviloto, lyo alivye ni myaka 17. Co-o cikusula mu kuti e Yehova wasuwila awawonvi wakwe awacitici. Na peyonye impindi kwawa awacitici awavule nkaninye wano wasuwila e Yehova ndi vino e Jozefu walinji. Wamwi wawanyepa na mu vifungo pa mulandu wa kutwalilila ukwivwila amasundo ya kwe Yehova.​—Amalu. 110:3.

8. Avyani vino vyaciticizile e Naomi ne Ruti?

⁸ Pa mulandu wa cipowe cino cacitisile mu Yuda, e Naomi nu lupwa lwakwe wacinsile nu kuya yikala mu nsi ya Moabu. Mukupita kwa mpindi e wakwakwe e Elimeleki wafwile swinya wamusilevye na wana wawili awonsi. Wa-a awana wawili wizile awatwala awanaci awina Moabu e Ruti ne Olipa. Ku ca wulanda pa nsizi ya myaka 10, wa-a awana nawonye wizile awafwa swinya wasile wa wakwawo ukwasowa awana. (Ruti 1:1-5) Yelenganyani vino wa-a awanaci watatu walinji nu wulanda! Lelo icisinka aca kuti e Ruti ne Olipa walinji nu wuntungwa wakutwalwa. Nomba weweni wino walinji nu kusyala akusakamala Naomi wino pe yoyo impindi wayanga akukula? E Naomi walinji nu wulanda nkaninye ica kuti pa mpindi yimwi walanzile ukuti: “Mutize mwanjita izina lya kwe Naomi. Ukuwa muwanjita mukuti Mara, amuno uwa Maka Yonsi wandizya akalanda.” Pa nsizi ya kupita mwe zyonsinye zyo-o intazi, e Naomi wasozilepo ukunyocelamo ku Betelehemu swinya e Ruti wamukonsile.​—Ruti 1:7, 18-20.

9. Uzye e Ruti wawomelezizye wuli e Naomi ukulingana ne Ruti 1:16, 17, 22?

⁹ Acani cino cavwizye e Naomi ukutwalilila ukusipicizya? Alukundo lwa cisinka luno wamulanjizizye. Ku cakulolelako, e Ruti walanjizizye e Naomi ulukundo lwa cisinka pa kukanamusya. (Wazyani Ruti 1:16, 17, 22) Pano wafisile ku Betelehemu, e Ruti wawombesyanga nkaninyene ukuya mukusokota ivya kulya vya kuwonvya ponga ne Naomi. Pa mulandu wa miwele imizima yino Ruti walinji nayo awantu watalisile ukulanda ivizima pe weliwe.​—Ruti 3:11; 4:15.

10. Uzye e Yehova walanjizizye wuli ulukundo lwakwe ku wapina ndi vino kwe Naomi ne Ruti?

¹⁰ Isundo lino e Yehova wapile awina Israeli lyalanjizizye ukuti walinji ni cikuku sana ku wapina ndi vino kwe Naomi ne Ruti. Wanenile awina Israeli ukuti nga wakusombola ivya kulya, wazipizile ukusyako vimwi mu calo pa kuti awapina wize wasokotemo. (Lev. 19:9, 10) Fwandi e Naomi ne Ruti watalinji nu kuya mukulenga ivya kulya.

11-12. Uzye e Boasi wasansamusizye wuli e Naomi ne Ruti?

¹¹ Umweni wa calo muno Ruti wayanga mukusokota ivya kulya walinji amonsi wino walinji sana ni cuuma, e Boasi. E Boasi wakunzile nkaninye pe vino e Ruti walinji ni cisinka kwe Naomi na vino wamukunzile. Co-o calenzile ukuti akale ni mpanga yino Naomi nu lupwa lwakwe wawonvyanga pa kutalika swinya wizile atwala Ruti. (Ruti 4:9-13) Mukupita kwa mpindi e Ruti ne Boasi wizile awapapa umwana awamwita nu kuti Obedi, wino wizile awa we yisikulu wa Mfumu e Devidi.​—Ruti 4:17.

¹² Yelenganyani vino e Naomi wayivwile pano alezile Obedi! Walinji sana ni nsansa ica kuti wasalifizye ne Yehova! Lelo kuli na vinjinye ivizima ku nkolelo vino vililenga ukuti wize wasansamuke sana. Pano walizyulupuka, waliyiza wamanye ukuti e Obedi wizile awa acikolwe  ca kwe Mesiya wino walindililanga, e Yesu Klistu!

13. Avyani vino tungasambililako kwi lyasi lya kwe Ruti ne Naomi?

¹³ Vino tukusambililako. Nga twawa ni ntazi tungasakamikwa nkaninye swinya tungawa nu wulanda. Tungatalika nu kulola ngati intazi zitalisila. Nga twatalika ukuyivwa wo-o, apano tuzipizile ukusuwila sana umukwasi witu uwa kwi yulu nu kupalamila ku wanawitu na wankazi. Twamanya ukuti e Yehova atange afumyepo intazi zino tukupitamo wulyanye vino calinji kwe Naomi, atazyulupuzile e wakwakwe nanti awana wakwe. Lelo akatwavwa ukupitila mu kuwonvya awanawitu na wankazi wano wakalanjizya icikuku kwe sweswe.​—Imilu. 17:17.

14. Acani cino calenzile umwina Levi ukutalika ukusakamikwa sana?

¹⁴ Wino walenvile Amalumbo 73 walinji amwina Levi. Swinya wakweti nu longo lwa kuwombela pa cifulo ca kupepelapo Yehova. Lelo kwalinji impindi yimwi mu wumi wakwe yino wizile asakamikwa nkaninye. Acani cino calenzile? Watalisile ukukumbwa imikaliile ya wantu wano watawombelanga e Yehova wano ivintu vyawazipilanga mu wumi. (Amalu. 73:2-9, 11-14) Walolekanga ukuti wawa ni cuuma, imikalile imizima, swinya wasisakamikwa nanti cimwi. Co-o calenzile umwina Levi ukufupulwa nkaninye ica kuti walanzile nu kuti: “Uzye fwandi acavye kwe nene pano nenji nkacita icete, na makasayane yasicita uluwembu.” Ya-a amazwi yakalanjizya ukuti kwasyazile kwempe nga walesile ukuwombela e Yehova.

15. Ukulingana na Amalumbo 73:16-19, 22-25, acani cino cavwizye umwina Levi wino walenvile lyo-o ilumbo?

¹⁵ Wazyani Amalumbo 73:16-19, 22-25. Umwina Levi “wayile mu ng’anda ya kupepela e Leza.” Ukuwa ponga na wakapepa wawuye, kwalenzile ateke umwezo, atalike ukulola ivintu ndi vino e Yehova akavilola swinya kwalenzile alenge kwe Yehova ukuti amwavwe pa ntazi yino wakweti. Ukucita wo-o kwalenzile alole ukuti vino welenganyanga vitalinji icete swinya vyalinjivye nu kumufumya kwe Yehova. Ukuzanwa ku ng’anda ya kupepela Leza kwamwavwizye nu kumanya ukuti wano wacitanga iviwipe “wawa pa musili uwutelepe” swinya e Yehova walinji nu “kwiza wonona wonsinye.” Nomba pa kuti weyo umwina Levi aleke ukusakamikwa  nu kuleka ukukumbwa wano wacitanga iviwipe, wazipizile ukutalika ukulola ivintu ndi vino e Yehova akavilola, swinya wonye avino wacisile. Na cino cafumilemo aca kuti wizile awa sana ni nsansa swinya walesile ukusakamikwa. Walanzile ukuti: “Nawa na wewenye [Yehova] nga cinji cino ningalonda mu nsi acani?”

16. Avyani vino tungasambililako kwe we-e umwina Levi?

¹⁶ Vino tukusambililako. Tutazipizile ukutalika ukukumbwa wano wakacita iviwipe nga twatalika ukulola ngati ivintu vikuwazipila mu wumi. Amuno insansa zino wakawa nazyo zisiwa azya cisinka swinya zikawa azya pa kampindivye katici. (Ekawi. 8:12, 13) Nga tukuwakumbwa tungatalika ukusakamikwa swinya na wuciwuza witu ne Yehova wungasila. Fwandi nga twatalika ukuwakumbwa tuzipizile ukucita ndi vino umwina Levi wacisile. Akuli ukuti ukukonka ukupanda amano kuzima ukwa kwe Yehova nu kutwalilila ukuwa ponga na wanawitu na wankazi. Nga twacita wo-o swinya twakunda e Yehova ukucila icili consinye tuliwa ni nsansa zya cisinka. Cinji aca kuti tulitwalilila ukupita mu nzila ya ku “wumi wa kusimicila.”​—1 Tim. 6:19.

17. Avyani vino vyalenzile e Peter awasakamikwa?

¹⁷ Umutumwa e Peter walinji amonsi umucincile nkaninye; lelo manda yamwi walandanga nu kucita ivintu ivya kuti pa nsizi asyala akulanguluka. Ku cakulolelako, pano e Yesu wanenile awasambi wakwe ukuti walinji nu kucula nu kufwa, e Peter wamukalipizile nu kumunena ukuti: “Ndi Leza acipisye ukutali mulali, ica musango wo-o citiza cikuponele.” (Mat. 16:21-23) Lelo e Yesu wizile amulunjika. Impindi yinji pano iwumba lyaile mukulema Yesu, e Peter waposilwe ukuilama ica kuti waputuzile umuwonvi wa kwe simapepo mukulu ikutwi. (Yoha. 18:10, 11) Na peyonye impindi e Yesu wamulunjisile. Pano co-o citani cicitike e Peter wayivwile pa minso ya wasambi wawuye ukuti nanti aca kuti awasambi wanji wiza wasamala Yesu weni atalitela amusamale. (Mat. 26:33) Lelo vino walanzile asa vino cizile aciwa amuno wizile  akana yisikulu impindi zitatu. Co-o calenzile asakamikwe nkaninye ica kuti wizile “afumila palonde nu kulila icikalazi.” (Mat. 26:69-75) Pe yo-o impindi Peter afwile watalisile ukuvwilika nga ca kuti e Yesu walinji nu kumutetela.

18. Uzye e Yesu wavwizye wuli e Peter ukuleka ukusakamikwa?

¹⁸ Nanti aca kuti e Peter wayivwile uwuwi, atayivwile uwuwi ica kuti aleka nu kuwombela Yehova. Asa mulandu na vino waluvinye watwalilizile ukuwombela ponga na watumwa wawuye. (Yoha. 21:1-3; Imili. 1:15, 16) Uzye acani cino camwavwizye? Wizusile ukuti e Yesu wamupepezileko ukuti isuwilo lyakwe litakatonte swinya wamunenile nu kuti akawomelezye awasambi wawuye. Uzye e Yehova wasusile ipepo lino Yesu wapefile? Ee. Amuno pano Yesu wazyulupusile vye walolecezile kwe Peter pamwi pa kuti amuwomelezye. (Luka. 22:32; 24:33, 34; 1 Kor. 15:5) Impindi yinji e Yesu wizile alolecela ku watumwa wakwe pa wanda wuno wawonvile uwusiku wonsinye ukwasowa ukuti waleme inswi nanti yonga. Pe wo-o uwanda e Peter wapilwe ulongo lwa kuyilandila vino wamukunzile. Ukwasowa nu kuvwilika e Yesu watetezile e ciwuza wakwe e Peter swinya wamupile imilimo nayinji.​—Yoha. 21:15-17.

19. Ukulingana na Amalumbo 103:13, 14, uzye e Yehova akatulola wuli nga twaluvyanya?

¹⁹ Vino tukusambililako. Vino e Yesu wacisile kwe Peter vikalanjizya ukuti akakolanya nkaninye e Yisi wino wawa nu luse. Acino nga ca kuti twaluvyanya tutazipizile twalola ukuti calala casila e Yehova atanga atutetele, amuno avino e Satana akalonda ukuti twakwelenganya. Lelo tuzipizile twakwelenganya pe vino Yehova watutemwa, vino akatwivwicisya na vino akalondesya sana ukututetela. Swinya na sweswenye tuzipizile twatetela wanji wano wakutuluvyanya.​—Wazyani Amalumbo 103:13, 14.

20. Avyani vino tulisambilila mu cipande cino cikonsilepo?

²⁰ Amalyasi yano twasambilila pe Jozefu, e Naomi ne Ruti, umwina Levi, ne Peter yakatwavwa ukumanya ukuti e “Yehova akawa mupipi na wano wali ni myezo ya wulanda.” (Amalu. 34:18) Impindi zimwi akazumilizya ukuti tupite mu ntazi nu kusakamikwa. Lelo nga twamuzumilizya ukuti atwavwe ukusipicizya intazi, isuwilo litu likawomelako. (1 Pet. 1:6, 7) Mu cipande cino cikonsilepo, tulilola inzila zinji zino Yehova akakwavwilamo awawonvi wakwe nga wasakamikwa, asa mulandu na cino cilenzila ukuti wasakamikwe nampo nga akukanapwililika nanti ivintu vinji.